Yeni Başlayanlar İçin AÇIKLAMALI, İÇTİHATLI ASKERÎ YARGILAMA USUL KANUNU

I

Yeni Başlayanlar İçin AÇIKLAMALI, İÇTİHATLI ASKERÎ YARGILAMA USUL KANUNU Dr. Ferhat FERHANOĞLU Hâkim Tuğamiral Askerî Yargıtay Başkanı ANKARA GENELKURMAY BASIM EVİ 2005 II

Ö N S Ö Z Askerî Yargılama Usulü Kanunu Şerhi şeklindeki eserlerin en önemlilerinden biri olan Hulûsi ÖZBAKAN ın Askerî Yargılama Usulü Kanunu nun basım tarihinin üzerinden 16 yıl geçmiş olması, bu arada Anayasada, Usul Kanunlarımızda yapılan değişiklikler ve bunlara paralel içtihat değişiklikleri bu konuda yeni bir şerhe ihtiyaç doğmasına neden olmuştur. Mesleğe başlayan stajyer arkadaşlarla her görüşmede bu konudaki sıkıntıları dinlemişimdir. Kanun değişikliklerinin bir bölümü CMUK da derhâl yapılmış, AsYUK da bu değişiklikler daha geç gerçekleşmiştir. Bu durum iki kanun arasında gene genel kanun-özel kanun ilişkisi bulunup bulunmadığını, iki usul kanunu arasında kıyasın mümkün olup olmadığını gündeme getirmiş (*), Askerî Yargıtay, açıklık bulunmayan hâllerde usulde kıyas hükümlerinin uygulanacağını gözeterek kanunlarında değişiklik yapılmasını beklemeden yeni kuralları uygulama yolunu seçmiştir. CMK nın yürürlüğe girdiği ve AsYUK yı da değiştirmek için AsYUK Tasarı Taslağı nın hazırlandığı ve Taslakta birçok AsYUK kuralının yürürlükten kaldırılıp yerine CMK nın ilgili maddelerinin uygulanacağı belirtilmiş olduğundan, bu dönemde şerh yazmanın güçlüğü kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle, hem mevcut kanunun açıklamasını ve ilgili içtihatlarını vermeğe, hem de yasalaşacağı muhakkak görünen Taslağın her maddede yaptığı değişiklikleri göstermeğe, madde lağvedilmekte ise yerine uygulanacak CMK nın madde numarası verilmeye çalışılmış, böylelikle değişikliğin gerçekleşmesi hâlinde de yararlanılabilecek bir eser olması sağlanmaya çalışılmıştır. Özellikle mesleğe yeni başlayanlara ve askerî yargıya ilgi duyacaklara hizmet amacını taşıyan bu çalışmamız, yararlı olabilir ve yararlananlar tarafından iyilikle anılmamızı sağlayabilirse bahtiyarlığımız büyük olacaktır. Tüm genç meslektaşlarıma ve Askerî yargı ile ilgilenenlere yararlı olmasını diler, yazımında, tashihinde ve basımında emeği geçen değerli arkadaşlarıma şükranlarımı sunarım. 30.06.2005 III Dr. Ferhat FERHANOĞLU Hâkim Tuğamiral Askerî Yargıtay Başkanı (*) Bu konudaki fikirler için Bknz. ERMAN, Askerî Ceza Hukuku Umumî Kısmı ve Usul, 7.Bası, İstanbul 1983, s.306, KUNTER-YENİSEY Muhakeme Hukuku Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, 13. Bası, İstanbul, s.19, ÖZGEN Askerî Yargının Delil ve Savunma Kanunlarına Bakışı, Askerî Yargıtay ın 80. Yıl Kuruluş Sempozyumu, 1999 Ankara s.77.

1

KISALTMALAR a.g.e AİHM AİHS As.Yrg. As. Yrg. Drl. Krl. As. Yrg. İBK AsYUK Bknz. CD CMK CMUK : adı geçen eser : Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi : Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi : Askerî Yargıtay : Askerî Yargıtay Daireler Kurulu : Askerî Yargıtay İçtihatları Birleştirme Kurulu Kararı : Askerî Mahkemeler Kuruluş ve Yargılama Usulü Kanunu : Bakınız : Ceza Dairesi D. : Daire Md. : Ceza Muhakemesi Kanunu : Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu : Madde s. : sayfa S.K. TCK TSK Uyş. Mah. vd. YCGK YİBK : Sayılı Kanun : Türk Ceza Kanunu : Türk Silâhlı Kuvvetleri : Uyuşmazlık Mahkemesi : ve devamı : Yargıtay Ceza Genel Kurulu : Yargıtay İçtihatları Birleştirme Kurulu Kararı 2

KISALTMALAR a.g.e AİHM AİHS As.Yrg. As. Yrg. Drl. Krl. As. Yrg. İBK AsYUK Bknz. CD CMK CMUK : adı geçen eser : Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi : Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi : Askerî Yargıtay : Askerî Yargıtay Daireler Kurulu : Askerî Yargıtay İçtihatları Birleştirme Kurulu Kararı : Askerî Mahkemeler Kuruluş ve Yargılama Usulü Kanunu : Bakınız : Ceza Dairesi E. : Daire Md. : Ceza Muhakemesi Kanunu : Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu : Madde s. : sayfa S.K. TCK TSK Uyş. Mah. vd. YCGK YİBK : Sayılı Kanun : Türk Ceza Kanunu : Türk Silâhlı Kuvvetleri : Uyuşmazlık Mahkemesi : ve devamı : Yargıtay Ceza Genel Kurulu : Yargıtay İçtihatları Birleştirme Kurulu Kararı 3

ASKERÎ MAHKEMELER KURULUŞU VE YARGILAMA USULÜ KANUNU Kanun Numarası : 353 Kabul Tarihi : 25/10/1963 Yayımlandığı R. Gazete : Tarih : 26/10/1963 Sayı: 11541 (Mükerrer) BİRİNCİ KISIM Genel Esaslar BİRİNCİ BÖLÜM Kuruluş : MADDE 1 - (Değişik birinci fıkra : 21/01/1981-2376/ 1 md.) Türk Milleti adına yargı yetkisini kullanacak askerî mahkemeler; kolordu, ordu, (deniz ve havada eşidi) ve kuvvet komutanlıkları ile Genelkurmay Başkanlığı nezdinde Millî Savunma Bakanlığınca kurulur. Kuvvet Komutanlıklarının yapacakları teklif veya Genelkurmay Başkanlığının, doğrudan doğruya göstereceği lüzum üzerine, diğer kıt a komutanlıkları veya askerî kurum amirlikleri nezdinde de Millî Savunma Bakanlığınca askerî mahkeme kurulabilir ve aynı yolla kaldırılabilir. Bir garnizonda aynı Kuvvetten nezdinde askerî mahkeme kurulması gereken birden fazla kıt a komutanlığı bulunursa Genelkurmay Başkanlığının uygun göreceği bir kıt a komutanlığı nezdinde Millî Savunma Bakanlığınca yeteri kadar askerî mahkeme kurulması ile yetinilebilir. Askerî Ceza Kanununun 55, 56, 57, 58 ve 59 uncu maddeleri ile 148 inci maddesinin (B) fıkrasında yazılı suçları işleyenlerin yargılanmaları Millî Savunma Bakanlığının önceden tespit ve Resmî Gazete ile yayınlayacağı askerî mahkemelerde yapılır. *Genelkurmay Başkanlığı, kuvvet komutanlıkları, ordu ve kolordu komutanlıkları ve bunların eşitlerinde askerî mahkeme kurmak zorunludur. Kolordudan daha küçük birliklerde askerî mahkeme; kuvvet komutanlıklarının teklifte bulunması, Genelkurmay Başkanlığının doğrudan doğruya lüzum görmesi üzerine Millî Savunma Bakanlığınca kurulabilir. Aynı kuvvetten birden fazla askerî mahkemeye gerek görülmez ise yukarı maddedeki yöntemle azaltılabilir. 4

Belirli suçların yargılanması Millî Savunma Bakanlığının önceden belirleyip Resmî Gazetede yayımlayacağı askerî mahkemelerde yapılır. Bu nedenle ASCK nın 55, 56, 57, 58 ve 59 uncu maddeleri ile 148/B maddesinde gösterilen suçları işleyenlerin yargılanmaları Genelkurmay Askerî Mahkemesinde yapılmaktadır. *Yeni Askerî Yargılama Usûl Kanunu Tasarı Taslağı ile son fıkradaki 55, 56, 57, 58 ve 59. maddeleri ile 148. maddenin B fıkrasında yazılı suçlar deyimi yürürlükten kaldırılmakta yerine, 35 ve 36. maddeleri ile 98. maddenin birinci fıkrasında yazılı suçlar deyimi getirilmektedir. Şöyle ki; TASLAK MADDE 1-25/10/1963 tarihli ve 353 Sayılı Askerî Mahkemeler Kuruluşu ve Yargılama Usulü Kanununun 1 inci maddesinin son fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. Askerî Ceza Kanununun 35 ve 36 ncı maddeleri ile 98 inci maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde yazılı suçları işleyenlerin yargılanmaları Millî Savunma Bakanlığının önceden tespit ve Resmî Gazete ile yayımlayacağı askerî mahkemelerde yapılır. ***(Madde numaraları 1632 Sayılı Askerî Ceza Kanununun 55, 56, 57, 58 ve 59 uncu maddeleri ile 148 inci maddesinin (B) fıkrası karşılığı Askerî Ceza Kanunu Tasarısı Taslağında yer alan maddeler olup, Taslağın Başbakanlığa sevk edilmesi hâlinde, son şekline göre madde numaralarında düzeltme yapılması gerekecektir.) Mahkeme kuruluşu : MADDE 2 - Askerî mahkemeler iki askerî hâkim ve bir subay üyeden kurulur. Ancak Genelkurmay Başkanlığı nezdindeki askerî mahkeme, general ve amiralleri yargıladığı zaman üç askerî hâkim ile iki general veya amiralden kurulur. (Ek : 16/10/1981-2538/1 md.) 200 ve daha fazla sanık hakkında açılan davalarda askerî mahkeme dört hâkim ve bir subay üyeden kurulur. Duruşma sonuçlanıncaya kadar birleştirme veya başka nedenlerle sanık sayısının 200 veya daha fazla miktara ulaştığı davalarda da bu hüküm uygulanır. Ancak, duruşma sonuçlanıncaya kadar görülmekte olan davadaki sanık sayısının bu miktardan aşağı düşmesi hâlinde, askerî mahkeme kuruluşunda değişiklik yapılamaz. Askerî mahkeme kurulunda bulunanların en kıdemlisi mahkeme başkanlığı görevini yapar. *Askerî mahkemeler kural olarak heyet hâlinde görev yaparlar. Bu heyet üç kişiden oluşur. Üç kişiden ikisinin hâkim sınıfından, birinin muharip sınıftan bir subay olması gerekir. 5

Genelkurmay Başkanlığı nezdindeki askerî mahkeme de kural olarak aynı şekilde oluşur, ancak sanık bir general ya da amiral ise o zaman heyet beş kişiden oluşur. Beş kişiden üçü hâkim sınıfından olmalıdır, diğer ikisi muharip general veya amiral olmalıdır. İki yüz veya daha fazla sanığın söz konusu olduğu davalarda askerî mahkeme dört hâkim ve bir subay üyeden oluşur daha sonra sanık sayısı değişse de bu beş kişilik heyet davayı sonuçlandırır. Askerî mahkemelerde başkanlık ayrı şey kıdemli hâkimlik ayrı şeydir. Başkan heyetteki en kıdemli hâkim ya da muharip subaydır. Duruşmanın inzibatından sorumludur. Duruşmayı usul kanunu çerçevesinde yürütmek ve duruşma tutanağını tutmak ise kıdemli hâkimin görevidir. *As.Yrg.1.D. 10.01.2001, 20-17 (ASCK nın 58 inci maddesi aracılığıyla TCK nın 153/2 nci maddesindeki suçu işleyenlerin yargılanma yeri Genelkurmay Başkanlığı Askerî Mahkemesidir.) Subay üyelerin nitelikleri : MADDE 3 - Askerî mahkemelerde bulunacak subay üyelerin, en az yüzbaşı rütbesinde muharip sınıftan bulunmaları, sanığın astı ve yargılama süresince en yakın amiri olmamaları ve taksirli suçlar hariç, bir cürüm ile hükümlü bulunmamaları şarttır. Savaşta esir edilen subayların yargılanmalarında rütbeleri imkân nispetinde gözetilir. *Subay üyelerin 1) En az yüzbaşı rütbesinde, 2) Muharip sınıftan olması, 3) Sanığın astı olmaması, 4) Yargılama süresince sanığın en yakın amiri olmaması, 5) Taksirli suçlar hariç bir cürüm ile hükümlü bulunmaması gerekir. *As.Yrg. İBK 2002/1998 1-1 (istinabe edilen mahkemedeki subay üyenin de sanıktan kıdemsiz olmaması gerekir.), As.Yrg. 2.D. 21.10.1964, 926/964 (Kurulda daha kıdemli subay varken, duruşma hâkiminin mahkeme başkanlığı yapması kanuna aykırıdır.) *Yeni Tasarı Taslağında YTCK da cürüm-kabahat ayrımı kaldırılıp suç kavramına yer verildiğinden, bu değişime paralel olarak cürüm yerine suç kavramına yer verilmiştir. (Tasarı Taslağı Madde 2) Şöyle ki; TASLAK MADDE 2 Askerî Mahkemeler Kuruluşu ve Yargılama Usulü Kanununun 3 üncü maddesinin birinci fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. 6

Askerî mahkemelerde bulunacak subay üyelerin, en az yüzbaşı rütbesinde muharip sınıftan bulunmaları, sanığın astı ve yargılama süresince en yakın amiri olmamaları ve taksirli suçlar hariç, bir suçtan hükümlü bulunmamaları şarttır. Subay üyelerin Seçimi : MADDE 4 - Subay üyeler ile yedekleri, nezdinde askerî mahkeme kurulan komutan veya askerî kurum amiri tarafından her yılın Aralık ayında o mahkemenin yetkisine giren birlik ve kurum mensupları arasından bir yıl süre ile değiştirilmemek üzere seçilir. Bunların görevlerini yapmalarına sürekli engeller çıktığında yerlerine başkaları seçilebilir. *Subay üyeler ile yedeklerinin her yıl aralık ayında nezdinde askerî mahkeme kurulan komutan veya askerî kurum amiri tarafından bir yıl süre ile ve değiştirilmemek üzere seçilmesi gerekir. İdeal olanı, bir subay üyenin askerî mahkemeye atanmışçasına orada sürekli görevlendirilip ondan verim alınmasıdır. Böyle bir subay üye gerektiği gibi dava dosyaları ile ilgilenme ve yerinde karar verme olanağına kavuşabilir. Aksi hâlde aslî görevini düşünüp mahkemede görev almayı külfet olarak niteleyecek subay üye görevlendirilmiş olur. *As.Yrg. 2.D. 27.11.1996, 769-766 (Heyete Başkan olarak katılan subay üyenin, 353 Sayılı Kanunun 4. maddesi belirlenen listede ismi olanlar arasında bulunmayanlardan tayini kanuna aykırıdır.) Kanunda yazılı nitelikte subay üye bulunamaması : MADDE 5 - Kanunda yazılı nitelikte subay üye yoksa veya mevcut olanların görevlerini yapmalarına kanunî engeller bulunursa, nezdinde askerî mahkeme kurulan kıt a komutanı veya askerî kurum amiri uygun nitelikte subay üyenin seçimi için en yakın kıt a komutanına veya askerî kurum amirine başvurur. Buna rağmen uygun nitelikte subay üye bulunmazsa, en yüksek komuta makamından itibaren sıra ile aşağı derecelerdeki komuta mevkilerinde bulunan subaylar üye olarak görevlendirilirler. *Mahkemenin kurulu bulunduğu komutanlık nezdinde genellikle kıdemli sanıkların söz konusu olması hâlinde, daha kıdemli subay üye bulunması sorunu ile karşılaşılabilir. Bu durumda yapılacak olan şey nezdinde bulunulan komutandan uygun nitelikte subay üye bulunmadığı, bu nedenle en yakın kıt a komutanından veya askerî kurum amirinden sanıktan kıdemli bir subay üye bulunmasını istemektir. Komutan da bu istem üzerine en yakın komutan veya kurum amirinden uygun nitelikte bir subay üye görevlendirmesini ister. Görevlendirilecek bu subay üye dava sonuçlanana kadar bu heyetin aslî unsuru hâline gelir. 7

Askerî savcılık : MADDE 6 - (Değişik : 08/06/1972-1596/1 md.) Nezdinde askerî mahkeme kurulan her kıt a komutanı veya askerî kurum amirinin refakatinde bir askerî savcı ile yeteri kadar askerî savcı, yardımcı olarak bulunur. Aynı komutanlık nezdinde birden fazla askerî mahkeme kurulduğu takdirde bir askerî savcılık teşkilatı ile yetinilebilir. *Bir askerî mahkemenin nezdinde kurulduğu her komutan veya kurum amirinin refakatinde bir askerî savcılık da bulunur. Askerî savcılıkta bir askerî savcı ile yeteri kadar yardımcı görevlendirilir. Birden fazla askerî mahkemenin aynı komutanlık nezdinde kurulmuş olması söz konusu olabilir ama bu mutlaka birden fazla askerî savcılık teşkilatı kurulmasını zorunlu kılmaz. Tüm askerî mahkemelere hitap edecek bir tek askerî savcılıkla yetinilir. Kalem kuruluşu : MADDE 7 - Askerî mahkemeler ile askerî savcılıklarda birer kalem teşkilatı kurulur. Her kalem teşkilatında birer başkatip ile yeteri kadar katip bulunur. Ayrıca lüzum hâlinde er, erbaş ve astsubaylar veya sıkıyönetim ve savaş hâlinde subaylar kalemlerde görevlendirilebilirler. Kalem teşkilatının ve personelinin görev ve sorumlulukları bir yönetmelikle düzenlenir. *Her askerî mahkemenin ve askerî savcılığın birer kalem teşkilatı bulunur. Her kalem teşkilatında bir yazı işleri müdürü ile yeteri kadar tutanak katibi bulunur. Gerektiğinde er, erbaş, astsubay, sıkıyönetim ve savaş hâlinde de subay görevlendirmek mümkündür. Kalem teşkilatı kıdemli hâkimin ya da başsavcının emrinde bulunur. Nezdinde askerî mahkeme kurulan kıt a komutanı ve askerî kurum amiri : MADDE 8 - (Değişik : 08/06/1972-1596/1 md.) Nezdinde askerî mahkeme kurulan kıt a komutanı veya askerî kurum amiri bir suçun işlendiğini öğrendiklerinde refakatlerindeki askerî savcıya soruşturma açtırır ve yapılmakta olan soruşturma hakkında askerî savcıdan her zaman bilgi isteyebilirler. Nezdinde askerî mahkeme kurulan kıt a komutanı veya askerî kurum amirlerinin refakatlerindeki adlî müşavirler, bu yetkinin kullanılmasında bu komutan ve askerî kurum amirlerinin yardımcısıdırlar ve kanun yollarına başvurmada adı geçen komutan ve askerî kurum 8

amirleri adına ilgili soruşturma ve dava dosyalarını incelemeye yetkilidirler. Adlî müşavirler, aynı zamanda refakatlerinde bulundukları, nezdinde askerî mahkeme kurulan kıt a komutanı veya askerî kurum amirlerinin hukuk işlerinde de yardımcısıdırlar. Kıt a komutanının ve askerî kurum amirinin kanunî ve şahsî engelleri yetkilerinin kullanılmasına imkân vermez ise bu yetkiler kanunî vekillerine geçer. (Ek : 28/06/1984-3034/1 md.; Değişik : 12/06/2003-4893/1 md.) Teşkilâtında askerî mahkeme kurulan kıt a komutanı veya askerî kurum amiri, subay ve astsubayların işledikleri suçlar dışında, diğer kişilerin işledikleri suçlara ait suç evrakını, soruşturma yapılması istemiyle askerî savcılığa göndermek üzere askerî hâkim sınıfından olan adlî müşavirlere yazılı yetki verebilir. Yetki verilen konularda kıt a komutanı veya kurum amirine tanınan kanunî yetkiler adlî müşavirler tarafından kullanılır. *Askerî yargıda kural olarak nezdinde askerî mahkeme kurulan kıt a komutanı veya askerî kurum amirinin soruşturma emri üzerine soruşturma açılır. Komutan soruşturma emri ile birlikte tutuklama isteyebilir, tutuklamanın reddi kararına itiraz edebilir, yine kovuşturmaya yer olmadığı kararına itiraz edebilir, verilen mahkûmiyet veya beraet hükümlerini temyiz edebilir, soruşturmanın her aşamasında askerî savcıdan bilgi isteyebilir, adlî müşaviri aracılığıyla itiraz ve temyiz dilekçelerini yazdırır, ancak ne yapmaları gerektiği konusunda askerî savcıya ve mahkemeye emir veremez. Kanunî ve şahsî engellerin söz konusu olması hâlinde bu yetkiler komutan veya askerî kurum amirinin vekiline geçer. Subay ve astsubaylar dışındaki kişilerin işledikleri suçlarda soruşturma emri verme yetkisini komutan, adlî müşavirlere verebilir. Bu durumda komutanın tüm yetkilerini adlî müşavirler kullanabilirler. Böyle olunca da temyiz süresinin adlî müşavirin gördüğü tarihten başlatılması yolundaki As.Yrg.Drl.Krl.nun 03.02.2000 tarihli içtihadının daha isabetli olduğu sonucuna varmak gerekir. *As.Yrg.Drl.Krl. 03.02.2000 tarih ve 42-34 (Adlî müşavirler kanunun tanıdığı sınırlar içerisinde komutan tarafından temyiz yetkisini kullanma yetkisiyle donatılabileceğinden temyiz süresinin gerekçeli hükmün adlî müşavirliğe ulaştığı tarihten değil, adlî müşavirin gördüğü tarihten başlatılması doğru olur.) *As.Yrg.Drl.Krl. 02.03.2000/65-60 sayılı kararı (Tam aksi istikamette) 9

İKİNCİ BÖLÜM Askerî Mahkemelerin Görevleri Genel görev : MADDE 9 - Askerî mahkemeler kanunlarda aksi yazılı olmadıkça, asker kişilerin askerî olan suçları ile bunların asker kişiler aleyhine veya askerî mahallerde yahut askerlik hizmet ve görevleri ile ilgili olarak işledikleri suçlara ait davalara bakmakla görevlidirler. *Askerî mahkemeler kural olarak asker kişilerin; 1) Askerî suçlarına, 2) Asker kişiler aleyhine işledikleri suçlara, 3) Askerî mahallerde işledikleri suçlara, 4) Askerlik hizmet ve görevleri ile ilgili olarak işledikleri suçlara ait davalara bakmakla görevlidirler. Bu maddede ilke olarak askerî yargının görev alanına giren davalar gösterilmiştir. Ancak salt bu maddeye bakarak görevli yargı yerinin belirlenmesi hatalı olur. Bu maddenin istisnaları olan 11, 12, 17. maddelere mutlaka bakılmalıdır. *Bknz. Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) Madde 3 *Bknz. 2845 Sayılı DGM Kanunu Md. 9 *As.Yrg. İBK 19.06.1945, 1457/3576 (Askerî şahısların bir askerî şahsa veya ailesine karşı TCK nın 8. babındaki yazılı suçu işlemeleri hâlinde bu suçları askerî yargıda bakılır.) *As.Yrg. İBK 02.07.1946, 2479-2829 (yoklama kaçağı, firar, bakaya takibi jandarmanın askerî görevleri cümlesindendir. Görevli yargı yeri askerî yargıdır.) *As.Yrg. İBK 17.02.1950, 1314-289 (orduevi, gazino ve kantinlerde yapılan görev, askerî görevdir.) *As.Yrg. İBK 27.12.1953, 2781-215 (orduevleri, askerî müesseselerdir.) *As.Yrg. İBK 01.03.1957, 619-22 (ASCK nın 58. Maddesinde yer alan millî mukavemeti kırmak suçları arasında yer alan TCK nın 161. Maddesindeki siviller tarafından işlendiğinde adlî yargıda, askerler tarafından işlendiğinde askerî yargıda, her iki kesim tarafından müştereken işlendiğinde askerî yargıda yargılanmalıdırlar.) *Bir suçu işleyenin o suç için önceden kanunla belirlenen bir mahkeme önünde yargılanması demek olan tabii hâkim ilkesi, adil yargılanma hakkının öğelerindendir. 9. Madde bu anlamda kimlerin askerî yargıda ve hangi suçlardan yargılanacağını göstermek suretiyle bu ilkenin gereğini yerine getirmektedir. 10

*As.Yrg.Drl.Krl. 06.06.2002 tarih ve 44-46 (gerçeğe aykırı mal beyanında bulunan asker şahıs suçu askerî yerde işlemiş olduğuna göre, görevli yargı yeri askerî yargıdır.) *As.Yrg.Drl.Krl. 24.04.2003 tarih ve 47-45 (gerçeğe aykırı mal beyan eden asker kişi emekli olmuş ise, askerî yargıda yargılanmayı gerektiren ilgi kesilmiş olacağından görevli yargı yeri adlî yargıdır.) *As.Yrg.Drl.Krl. 19.03.1998 tarih ve 41-45 (sivil şahsın askerî eşyayı gizlemek suçuna ASCK nın 192. Maddesi de gözetilerek adlî yargıda bakılması gerekir.) *As.Yrg.Drl.Krl. 01.07.1999 tarih ve 130-145 (Taburda asker kişilere karşı TCK nın 159. Maddesinde gösterilen suçu işleyen asker şahsın emekli olması hâlinde, adlî yargı görevli olur.) *As.Yrg.Drl.Krl. 28.03.2002 tarih ve 31-30 (Askerî lojmanlar askerî mahal değildir) Asker kişiler : MADDE 10 - (Değişik : 08/06/1972-1596/1 md.) Bu Kanunun uygulanmasında aşağıda yazılı olanlar asker kişi sayılırlar : A) Muvazzaf askerler: Subaylar, askerî memurlar, askerî öğrenciler, astsubaylar, erbaşlar ve erler. B) Yedek askerler (Askerî hizmette bulundukları sürece), C) Millî Savunma Bakanlığı veya Türk Silâhlı Kuvvetleri kadro ve kuruluşlarında çalışan sivil personel, D) Askerî işyerlerinde çalışan ve İş Kanununa tabi bulunan işçiler, E) Rızası ile Türk Silâhlı Kuvvetlerine katılanlar, F) Askerî yargı organlarınca tutuklanmış veya hapsedilmiş veya askerî makamlarca muhafaza altına alınmış veya gözaltı edilmiş kişiler (*) *Bu maddede 9 uncu madde gereğince yargı yeri belirlenirken gözetilecek asker kişinin kim olduğu tek tek sayılmak suretiyle gösterilmiştir. Bu sayılanlar dışında herhangi bir kimseyi asker kişi saymak mümkün değildir. *As.Yrg.Drl.Krl. 10.04.2003, 9/33 (4551 Sayılı Kanunun TBMM de görüşülmesi sırasında, Askerî Ceza Kanununun işçilere uygulanmadığı belirtilmişse de bunlar yönünden bir düzenleme yapılmadığından, işçiler amirlerinin verdiği askerî hizmete ilişkin emirlerini yapmak zorunda olduklarından bu emirlere uymamak emre itaatsizlikte ısrar suçunu oluşturur. 11

(*)Yeni Kanun Tasarı Taslağında (Tasarı Md. 3) Muvazzaf askerler arasında uzman jandarmalar, uzman erbaşlar gösterilmiştir. Buna karşılık (F) bendi yürürlükten kaldırılmakta, böylelikle askerî yargı organlarınca tutuklanmış veya hapsedilmiş veya askerî makamlarca muhafaza altına alınmış veya gözaltı edilmiş kişilerin askerî yargıda yargılanmalarına isabetli olarak son verilmektedir. Şöyle ki; TASLAK MADDE 3 Askerî Mahkemeler Kuruluşu ve Yargılama Usulü Kanununun 10 uncu maddesinin birinci fıkrasının (A) bendi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. A) Muvazzaf askerler : Subaylar, astsubaylar, askerî öğrenciler, uzman jandarmalar, uzman erbaşlar, erbaş ve erler. Asker olmayan kişilerin askerî mahkemelerde yargılanmaları : MADDE 11 - (Değişik : 08/06/1972-1596/1 md.) Askerî mahkemeler, asker olmayan kişilerin aşağıda yazılı suçlarına ilişkin davalarına bakarlar. A) (Değişik : 09/10/1996-4191/2 md.) Askerî Ceza Kanununun 55, 56, 57, 58, 59, 63, 64, 81, 93, 94, 95, 100, 101 ve 102 nci maddelerinde yazılı suçlar; B) Birinci askerî yasak bölgeler içinde veya nöbet yerlerinde karakollarda kışla ve karargâhlarda, askerî kurumlarda, yerleşme ve konaklama amacıyla kullanılan bina ve mahaller içinde askerlere fiilen taarruzda bulunan, söven veya hakaret eden veyahut askerlik görevine ilişkin işleri yapmaya veya yapmamaya zorlamak için şiddet ve tehdide başvuranların Türk Ceza Kanununun bu fiillere ilişkin 188, 190, 191, 254, 255, 256, 257, 258, 260, 266, 267, 268, 269, 271, 272 ve 273 üncü maddelerinde gösterilen suçları; C) Nöbetçi, devriye, karakol, inzibat, askerî trafik, kolluk veya kurtarma ve yardım görevi yapan askerlere (Umumî emniyet ve asayişi korumaya ilişkin önleyici ve adlî zabıta görevlerini ifa ettikleri sırada jandarma subay, astsubay, erbaş ve erleri hariç) karşı bu görevleri yaptıkları sırada işlenen yukarıdaki (B) fıkrasında yazılı suçlar; D) (İptal: Anayasa Mahkemesinin 14/2/1978 Tarihli ve E. 1977/130, K. 1978/13 sayılı kararı ile.) E) Diğer kanunlar ile askerî mahkemelerde yargılamaları öngörülen suçlar, (Ek :30/07/2003-4963/6 md.) Askerî Ceza Kanununun 58 inci maddesinde yazılı suçların, barış zamanında asker olmayan kişiler tarafından işlenmesi hâlinde, bu suçlara ilişkin davalar askerî mahkemelerde görülmez. 12

*AsYrg.Drl.Krl. 04.11.l999 gün ve l999/187-193 sayılı kararı (J.Gn.K.lığı Lojistik Bşk.lığına verdiği dilekçe ile hakarette bulunduğu iddia olunan sivil şahıs sanığın eylemi yüze karşı işlenmediğinden askerî yargıda yargılanması mümkün değildir.) *Bu maddede asker olmayan kişilerin hangi davalarına askerî yargıda bakılacağı gösterilmiştir. Tabii hâkim ilkesi sivillerin sivil yargıda yargılanmalarını gerektirir. Bu itibarla bu maddenin tabii hâkim ilkesi ile çeliştiği söylenebilir. Yasal düzenleme yapılarak sivillerin bu suçlardan da adlî yargıda yargılanmalarına imkân verilene kadar, mahkemelerce mümkün oldukça bu maddenin dar yorumlanarak sivillerin tabii yargı yerlerinde yargılanmalarına olanak verilmesi uygun olur. Bu maddeye göre asker olmayan kişiler aşağıdaki suçlardan askerî yargıda yargılanabileceklerdir: 1) Harp hıyaneti, millî müdafaaya hıyanet, millî mukavemeti kırmak (sadece savaş hâlinde), millî müdafaa vasıtalarını tahrip, bakaya, askerlikten kurtulmak için hile yapmak, muharriklik, isyan muharrikliği, hilafı salahiyet, askerlik işleri için toplanmak ve müzakere yapmak, askerî isyan, askerî isyanda ön ayak olmak, düşman karşısında askerî isyan, 2) Birinci askerî yasak bölgeler içerisinde veya nöbet yerlerinde, karakollarda, kışla ve karargâhlarda, askerî kurumlarda, yerleşme ve konaklama amacıyla kullanılan bina ve mahaller içerisinde, askerlere fiilen taarruzda bulanan, söven veya hakaret eden veyahut askerlik görevine ilişkin işleri yapmaya veya yapmamaya zorlamak için şiddet ve tehdide başvuranların bu fiillerine ilişkin TCK nın 188, 190, 191. maddelerinde yazılı tehdit, TCK nın 254, 255, 256, 257, 258, 260. maddelerinde yazılı mukavemet veya şiddet suçlarını işleyenlerin, TCK nın 266, 267, 268, 269, 271, 272, 273. maddelerinde yazılı resmi sıfata haiz olanlar aleyhindeki cürümler. 3) Nöbetçi, devriye, karakol, inzibat, askerî trafik, kolluk veya kurtarma ve yardım görevi yapan askerlere (umumî emniyet ve asayişi korumaya ilişkin önleyici ve adlî zabıta görevlerini ifa ettikleri sırada, jandarma subay, astsubay ve erleri hariç) karşı bu görevleri yaptıkları sırada işlenen yukarıdaki ikinci fıkrada yazılı suçlar. *Uyş.Mah. 27.12.1999, 44-49 (Sivil şahsın askerî gazinoda astsubaya hakareti şeklinde gelişen eylem 353 S.K. 11 ve ASCK Ek-6 maddeleri kapsamında bulunmadığından, bu konuda açılan davanın adlî yargı yerinde görülmesi gerekir.), Uyş. Mah. 06.03.2000, 7/5 ( Sivil şahsın 353 S.K.nın 11. ve ASCK nın Ek-6. maddelerine aykırı eylemleri askerî mahalden sayılmaması gereken askerî lojman alanında gerçekleştiğine göre, davanın adlî yargıda görülmesi gerekir.) 13

*Yeni Tasarı Taslağı ile 11 inci madde tamamen değiştirilmekte ve sivillerin savaş hâli dışında askerî mahkemelerde yargılanmalarına son verilmektedir. Şöyle ki; TASLAK MADDE 4 Askerî Mahkemeler Kuruluşu ve Yargılama Usulü Kanununun 11 inci maddesi başlığı ile birlikte aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. Yabancı asker kişilerin askerî mahkemelerde yargılanmaları MADDE 11 - Uluslararası anlaşmalar gereğince yabancı asker kişilerin askerî mahkemede yargılanmalarını gerektiren suçları hakkında soruşturma ve kovuşturma yapılması Millî Savunma Bakanının iznine bağlıdır. Müşterek suçlar : MADDE 12 - Askerî mahkemelere ve adliye mahkemelerine tabi kişiler tarafından bir suçun müştereken işlenmesi hâlinde eğer suç Askerî Ceza Kanununda yazılı bir suç ise sanıkların yargılanmaları askerî mahkemelere; eğer suç Askerî Ceza Kanununda yazılı olmayan bir suç ise adliye mahkemelerine aittir. *Bu maddede askerî yargıda yargılanması gerekenlerle adlî yargıda yargılanması gerekenlerin müştereken suç işlemeleri hâlinde yargı yerinin neresi olacağı gösterilmiştir. Buna göre işlenen suçun hangi kanunda yer aldığına bakılacak, işlenen suç askerî ceza kanununda yer alan bir suç ise sanıkların tümü askerî yargıda aksi hâlde tümü adlî yargıda yargılanacaklardır. Müştereken işlemekten murat iştirak hâlinde işlemek demek değildir. Burada müştereken kelimesini birlikte işlemek olarak algılamak gerekir. Aksi hâlde kanun koyucu hukukî terimi yani iştirak hâlinde işleme deyimini kullanırdı. Nitekim Askerî Yargıtay bir askerî gemi ile bir ticaret gemisinin müterafık kusur nedeniyle çatışmasını müştereken (birlikte) işleme olarak kabul etmiş (Askerî Yargıtay 3.Dairesinin Aygaz tankeri ile ilgili kararı) bu karardan öğretide (Prof.Dr. Yalçın ÇAKALIR) övgü ile söz edilmiştir. *As.Yrg. İBK 01.03.1957, 619-22 (ASCK nın 58. Maddesinde yer alan Millî Mukavemeti kırmak suçları arasında TCK nın 161. Maddesindeki siviller tarafından işlendiğinde Adlî yargıda, askerler tarafından işlendiğinde Askerî yargıda, her iki kesim tarafından müştereken işlendiğinde askerî yargıda yargılanmalıdırlar.) * As.Yrg.Drl.Krl. 01.07.1999 tarih ve 130-145 (Taburda asker kişilere karşı TCK nın 159. Maddesinde gösterilen suçu işleyen asker şahsın emekli olması hâlinde, adlî yargı görevli olur.) 14

*As.Yrg.4.Dairesinin 21.05.2003 tarih ve 503-500 (İki asker sanıktan sivil memure olanının TSK ile ilişiği kesilince, 353 Sayılı Kanunun 12. Maddesi gündeme gelir. Sanıklara yüklenen suç görevine girmeyen ve yapılması hususunda yetkili olmadığı işi yapacağı kanaati ile menfaat temin etmek olduğundan, sanıklardan biri de TSK ile ilişiği kesilmiş sivil şahsa dönüştüğünden yargı yeri adlî yargıdır.) *Uyş.Mah. 20.11.2000, 58/56 (Askerî ve adlî yargıya tabi kişilerin müştereken suç işlemeleri hâlinde, suç askerî suç değilse, sanıkların tümünün adlî yargıda yargılanmaları gerekir.) Askerî mahkemelere ve adliye mahkemelerine tabi iki suç işlenmesi hâlinde yargılama önceliği : MADDE 13 - Bir kişi hakkında askerî mahkemelerin görevli olduğu bir suç ile adliye mahkemelerine ait diğer bir suçtan dolayı aynı zamanda kovuşturmaya başlanmış olursa, sanık önce askerî suçtan dolayı askerî mahkemede sonra da adliye mahkemesine ait suçtan adliye mahkemesinde yargılanır. Askerî mahkemeler bu durumlarda yargılamayı ivedilikle sonuçlandırırlar ve diğer suçla ilişkin davaya bakan adliye mahkemesi de cezaların içtimaına ait kuralları uygular. *Bu maddede bir sanığın hem askerî mahkemenin görev alanına hem de adlî yargının görev alanına giren suçlar işlemesi hâlinde yargılama önceliğinin askerî yargıda olacağı gösterilmiştir. Kanun koyucu yargılamanın tek celsede bitirilmesini amaçladığından ve kural olarak tek celsede bitirileceğini gözettiğinden böyle bir düzenleme yapma gereğini duymuştur. Aylarca süren yargılama söz konusu ise o arada sanığın adlî yargıda da yargılanabilmesine olanak verilmesi gerekir. *Yeni Tasarı Taslağı ile (Md.59) bu madde yürürlükten Savaş hâlinde askerî mahkemenin görevi : MADDE 14 - Askerî mahkemeler Savaş hâlinde aşağıda yazılı davalara bakarlar : A) Asker kişilerin işledikleri suçlara ait bütün davalar, B) Asker kişilerle müştereken suç işleyen sivil kişilere ait davalar, C) Muharip Türk Silâhlı Kuvvetleri nezdinde bulunmalarına izin verilmiş olan yabancı askerlerin işledikleri suçlara ait bütün davalar, (Türkiye Cumhuriyeti Hükümetince özel bir antlaşma yapılmamış ise), D) Savaşta esir edilenlerin işledikleri suçlara ait bütün davalar, E) Adliye mahkemelerinin bulunmadığı savaş bölgelerinde işlenmiş suçlara ait bütün davalar, 15

F) Bir hizmet veya sözleşme ve yüklenme veya her hangi bir sebep ve suretle muharip Türk Silâhlı Kuvvetleri nezdinde bulunan veya Türk Silâhlı Kuvvetlerini takip eden kişiler ile Türk Silâhlı Kuvvetleri nezdinde bulunmasına izin verilmiş olan yabancı askerlerin yanlarında bulunan kişiler tarafından işlenen Askerî Ceza Kanununda yazılı askerî suçlara ait davalar, G) Askerî Ceza Kanununun 75, 78, 80, 124, 125 ve 127. maddelerinde yazılı suçlara ait davalar, H) İlân olunan harekat bölgesinde her sınıftan subay, askerî memur, astsubay, erbaş ve erlere karşı Askerî Ceza Kanununun 90 ve 91 inci maddelerinde yazılı suçları işleyenlere ait davalar. *Bu maddede savaş hâlinde askerî mahkemelerin görevi gösterilmiştir. *Yeni Tasarı Taslağı ile (H) bendi ilân olunan harekat bölgesinde, birinci yasak askerî bölgeler içinde veya nöbet yerlerinde, karakollarda, kışla ve karargâhlarda, askerî kurumlarda, yerleşme ve konaklama amacıyla kullanılan bina ve mahaller içine askerlere fiilen taarruzda bulunan, söven veya hakaret eden veyahut askerlik görevine ilişkin işleri yapmaya veya yapmamaya zorlamak için şiddet ve tehdide başvuranların suçlarına ait davalar şeklinde ve aşağıdaki (I) bendi de: Nöbet, devriye, karakol, inzibat, askerî trafik, kolluk veya kurtarma ve yardım görevi yapan askerlere karşı bu görevleri yaptıkları sırada işlenen (H) bendinde yazılı suçlara ait davalar şeklinde düzenlenmektedir. General ve amirallerin yargılanması : MADDE 15 - General ve amirallerin askerî mahkemelere tabi suçlarından dolayı yargılanmaları Genelkurmay Başkanlığı nezdinde kurulan askerî mahkemede yapılır. *Bu maddede general ve amirallerin yargılanacakları askerî mahkemenin Genelkurmay Askerî Mahkemesi olduğu gösterilmiştir. İkinci maddede general ve amiralleri yargıladığı zaman Genelkurmay Askerî Mahkemesinin üç askerî hâkim ile iki general veya amiralin katılımı ile beş kişilik bir heyet hâlinde çalışacağı gösterilmiştir. İstirdat ve tazminat davalarında yetki: MADDE 16 - Suçlardan doğan istirdat ve tazminat davalarına kamu davaları ile birlikte askerî mahkemelerde bakılır. Askerî savcılar Hazineye ilişkin zararları tespit ve iddianameye yazarak askerî mahkemelerde kovuşturmak ve dava etmekle yükümlüdürler. 16

Ancak, askerî mahkemelerde kamu davasının kovuşturulmasına imkân kalmayarak davanın adliye mahkemelerinde görülmesi gerektiği hâllerde Devlet hakları özel kanuna göre kovuşturulur. *16. maddede askerî savcılar hazineye ilişkin zararları belirlemek ve iddianameye yazarak askerî mahkemelerde kovuşturmak ve dava etmekle yükümlü kılınmışlardır. Askerî mahkemede askerî savcı dışında zarara uğrayan taraflar da maddî ve manevî tazminat talebinde bulunabilirler. Türk Ceza Kanunu 37, 38. maddeleri YTCK da yer almamış olmasına rağmen, 16. md. uyarınca askerî mahkeme bu talepleri hüküm altına almak zorundadır. Sadece askerî mahkemelerde kamu davasının kovuşturulmasına imkân kalmamışsa devlet haklarının özel kanuna göre kovuşturmasına imkân verilmesi bakımından hazine zararının takip hakkı saklı tutulup askerî savcıların hazine yetkililerini (muhakemat müdürlükleri, defterdarlıklar) haberdar etmeleri sağlanır. Burada vurgulanması gereken bir husus da şahsî hak ile şahsî davanın karıştırılmaması gerektiğidir. Burada söz konusu olan suçtan zarar görenlerin şahsî hak talebidir. Bu talep ancak açılmış bir ceza davası ile birlikte söz konusu olabilir. Şahsî dava ise 353 S.K nın 257, CMUK un 344 ve müteakip maddelerine göre açılmakta idi. CMK ile şahsî dava ile ilgili maddeler yürürlükten kaldırılmış, 353 S.K. ile ilgili Tasarı Taslağında da kaldırılması öngörülmüştür. *As.Yrg.3.D. 15.05.2001, 397/390 (353 S.K nın 16. maddesi uyarınca açılmış bir tazminat davası varken ve bunu ceza davası ile birlikte sonuçlandırmak gerekirken, şimdilik bu yönde karar vermeye yer olmadığına karar vermek kanuna aykırıdır.) Askerî mahkemelerde yargılamayı gerektiren ilginin kesilmesi : MADDE 17 - (Değişik:9/10/1996-4191/3 md.) Askerî mahkemelerde yargılamayı gerektiren ilginin kesilmesi, daha önce işlenen suçlara ait davalara bu mahkemelerin bakma görevini değiştirmez. Ancak suçun; askerî bir suç olmaması, askerî bir suça bağlı bulunmaması(*) hâlinde askerî mahkemenin görevi sona erer. *Kural olarak askerî mahkemede görülmekte olan dava askerî mahkemede sonuçlandırılır, ancak bakılmakta olan suç 1) Askerî bir suç değilse, 2) Askerî bir suça da bağlı değilse askerî mahkemenin görevi sona erer. Bu durumda derhâl görevsizlik kararı verilerek dosyanın adlî yargıya gönderilmesi gerekir. *As.Yrg.Drl.Krl. 24.04.2003 gün ve 47-45 sayılı kararı (Haksız mal edinmekten sanık subay TSK dan ayrıldığına göre askerî yargıda yargılanmayı gerektiren ilgi kesilmiştir.) 17

*As.Yrg.Drl.Krl. 01.07.1999 tarih ve 130-145 (Taburda asker kişilere karşı TCK nın 159. Maddesinde gösterilen suçu işleyen asker şahsın emekli olması hâlinde, adlî yargı görevli olur.) *As.Yrg.Drl.Krl. 24.04.2003, 47/45 (Emekli olmakla askerlikle ilişiği kesilen asker kişinin askerî olmayan suçundan askerî yargıda yarılanması mümkün değildir.) *Uyş.Mah. 19.06.2000, 19/18 (Asker sanığa yüklenen TCK nın 456. maddesindeki suç askerî bir suç olmadığından, askerî bir suça bağlı olmadığından ve askerî mahkemede yargılanmayı gerektiren ilgi de kesilmiş olduğundan, davanın adlî yargıda görülmesi gerekir.) (*)Bu arada yer alan; ".. ve sanık hakkında kamu davası açılmamış olması" sözcükleri, Anayasa Mahkemesinin 1.7.1998 tarih ve E.: 1996/74, K.:1998/45 sayılı kararı ile iptal edildiği için metinden çıkarılmıştır. Bağlı suçlar : MADDE 18 - Bir kimse birkaç suçtan sanık olur veya bir suçta ne sıfatla olursa olsun birkaç sanık bulunursa bağlılık var sayılır. *Ceza muhakemesinde bağlılık tan anlaşılması gereken 1) Bir kimsenin birkaç suçtan sanık olması veya 2) Bir suçta sıfatı ne olursa olsun birden fazla sanık bulunmasıdır. *As.Yrg.1.D. 30.01.2002, 106/101 (Askerî mahalden çaldığı askerî malzemeleri sivil şahsa verip satmasını sağlayan sanık er ile bu eşyaları satan sivil sanık ile bu eşyalardan bir kısmını evinde saklayan diğer sivil sanık ve depodan çalınan eşyalardan bir kısmı nizamiye çıkışında aracında ele geçen sivil kişiye yüklenen askerî eşyayı çalmak, buna azmettirme ve askerî eşyayı gizlemek suçlarına ilişkin davaya, suçlar arasında bağlılık bulunduğundan tümü ile ilgili davalara askerî yargıda bakılması gerekir.) *Yeni Tasarı Taslağı ile (Md.59) bu madde yürürlükten *Bu nedenle Bknz. CMK Md.8 Görev kararı : MADDE 19 Askerî mahkemeler davaya bakmaya görevli olup olmadıklarına yargılamanın her safhasında karar verebilirler. *Tabii hâkim ilkesi herkesin önceden belli edilen doğal hâkimi önünde yargılanması gerektiği anlamındadır ve bu ilke her şeyin önünde gelir. Yargılama safhası ne olursa olsun görevsiz olduğunu gören hâkimin ya da mahkemenin derhâl görevsizlik kararı vermesi gerekir. Kamu düzeni ile ilgili olan bu hususa dikkat edilmemesi hâlinde 353 S.K nın 207. maddesine göre bu durum kanuna mutlak muhalefet oluşturur ve hükmün bozulmasını gerektirir. 18

*As.Yrg.3.D. 05.03.1990, 52/196 (Görev ve zamanaşımı konusu kamu düzenini ilgilendiren konulardan olduğundan, zamanaşımı nedeniyle kamu davasının ortadan kaldırılmasına ancak görevli ve yetkili mahkemece karar verilmelidir.) *Yeni Tasarı Taslağının 6 ncı maddesiyle Ek Madde-1 353 Sayılı Kanunun 19 uncu maddesi olarak aşağıdaki şekilde düzenlenmektedir: TASLAK MADDE 6 Askerî Mahkemeler Kuruluşu ve Yargılama Usulü Kanununun 19 uncu maddesi başlığı ile birlikte aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. Tek hâkimle ve heyetle bakılacak işler Madde 19 Subay ve astsubayların işledikleri suçlara ait davalar hariç olmak üzere, adlî para cezasını veya yukarı haddi üç yıla kadar hapis cezasını gerektiren Askerî Ceza Kanununda ve diğer kanunlarda yazılı suçları işleyenlerin davalarına ve suç konusu olmayan eşyanın müsaderesine askerî mahkemelerin hâkim sınıfından olan üyelerinden birisi tarafından bakılır. Bir kimse tarafından işlenmiş müteaddit fiillerin yargılanması en ağır cezayı gerektiren fiile bakmakla görevli mahkemeye aittir. Fiilde irtibat hâlinde de aynı hüküm uygulanır. Suçun subay ve astsubayla birlikte işlenmesi hâlinde birinci fıkra hükmü uygulanmaz. Soruşturma evresinde hâkim kararı gerektiren her türlü işleme ait kararlar, askerî mahkemenin hâkim sınıfından olan üyelerinden birisi tarafından verilir. Bu kararlara karşı itirazı incelemeye, en yakın askerî mahkeme yetkilidir. İddianamenin kabulünden sonra, yargılamanın tek hâkimle yürütülmesine karar verilemez. Görülmekte olan davalar nedeniyle tek hâkimle askerî mahkeme arasında çıkan görev uyuşmazlıklarını Askerî Yargıtay çözümler. Davanın geri bırakılması : MADDE 20 Muvazzaf ve yedek er ve erbaşların ve yedek subay ve yedek Askerî memurların askere girmeden veya silâh altına çağrılmadan önce işledikleri yukarı haddi bir yıla kadar şahsî hürriyeti bağlayıcı cezayı gerektiren suçlara ait davalarda ilk ve son soruşturma işlemleri askerliklerini bitirmelerine kadar geri bırakılır. Türk Silâhlı Kuvvetlerinden çıkarmayı gerektiren suçlardan sanık yedek subay, yedek Askerî memur ve yedek astsubaylar hakkında bu hüküm uygulanmaz. 19

Yedek asker kişiler Askerî hizmet esnasında sadece Türk Ceza Kanununa veya diğer ceza kanunlarına aykırı eylemlerinden dolayı askerliklerini bitirmelerinden sonra adliye mahkemelerine verilebilirler. Savaş hâlinde, silâh altında bulunan veya silâh altına çağrılan bütün asker kişiler aleyhine adliye mahkemelerinde kovuşturma yapılacak suçlardan ağır hapis ve aşağı haddi beş sene ve daha ziyade hapis cezasını gerektirenler müstesna olmak üzere, sanık bulundukları diğer suçlara ait ilk ve son soruşturma işlemleri barışa veya askerliklerinin bitimine kadar geri bırakılır. Savaş hâlinde bütün asker kişilerin askerî mahkemeye tabi suçları için yapılacak soruşturmada aşağıda yazılı suçlar hariç olmak üzere hazırlık soruşturması ve duruşma işlemleri barışa veya askerliklerinin bitimine kadar geri bırakılır. Ancak nezdinde askerî mahkeme kurulan kıt a komutanı veya askerî kurum amiri askerî menfaat ve zorunluluklar karşısında geri bırakma hükümlerinin uygulanmamasını askerî savcıdan isteyebilir. A) Ağır hapis ve aşağı haddi beş sene ve daha ziyade hapis cezasını gerektiren suçlar, B) Askerî Ceza Kanununun 3 üncü babının birinci, üçüncü (63/1, 76, 77 nci maddeleri hariç), dördüncü, beşinci (82, 83, 84, 95 inci maddeleri hariç), yedinci fasıllarında yazılı suçlar, C) Askerî Ceza Kanununun 130, 131, 137 ve 152 nci maddelerinde yazılı suçlar Geri bırakma süresi içinde zamanaşımı işlemez. *Bu madde hem askerî yargıya, hem nezdinde askerî mahkeme kurulan komutana, hem adlî yargıya hitap eden bir maddedir. 1) Askerî yargıya hitap eden bölümü; savaş hâlinde bütün asker kişilerin askerî mahkemeye tabi suçları için yapılacak soruşturmada aşağıda yazılı suçlar hariç, hazırlık soruşturması ve duruşma işlemleri, barışa ve askerliklerinin bitimine kadar geri bırakılır. a) Ağır hapis ve aşağı haddi 5 sene ve daha ziyade hapis cezasını gerektiren suçlar, b) Askerî Ceza Kanununun 3. babının 1 ve 3 (63/1, 76, 77. maddeleri hariç) 4, 5 (82, 83, 84, 95. maddeleri hariç), 7. fasıllarında yazılı suçlar, c) Askerî Ceza Kanununun 130, 131, 137 ve 152. maddelerinde yazılı suçlar Geri bırakma süresi içinde zaman aşımı işlemez. 2) Savaş hâlinde, nezdinde askerî mahkeme kurulan kıt a komutanı veya askerî kurum amiri askerî menfaat ve zorunluluklar karşısında (1) bentte 20

gösterilen suçlarda geri bırakma hükümlerinin uygulanmamasını askerî savcıdan isteyebilir. Yedek asker kişiler askerî hizmet esnasında sadece Türk Ceza Kanununa veya diğer ceza kanunlarına aykırı eylemlerinden dolayı askerliklerini bitirmelerinden sonra adliye mahkemelerine verilebilirler. 3) Adlî yargıya hitap eden bölümü; belli rütbedeki asker şahısların bir yıla kadar şahsî hürriyeti bağlayıcı cezayı gerektiren suçlara ait davalarda ilk ve son soruşturma işlemleri askerliklerini bitirmelerine kadar geri bırakılır (TSK dan çıkarılmayı gerektiren suçlardan sanık yedek subay, astsubay, memurlar müstesna). *Yeni Tasarı Taslağı ile 20 nci madde yeniden düzenlenmekte ilk soruşturma ve son soruşturma deyimleri yerine soruşturma ve kovuşturma, deyimlerine yer verilmiş ve buna paralel olarak şüpheli ve sanık deyimleri yer almıştır. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Askerî Mahkemelerin Yetkisi Genel olarak yetki : MADDE 21 Askerî mahkemelerin yetkisi, nezdinde askerî mahkeme kurulan kıt a komutanı veya askerî kurum amirinin kadro ve kuruluş itibariyle emirleri altında bulunan kişiler ile adlî bakımdan kendisine bağlanmış birlik veya askerî kurum mensupları hakkında caridir. (Ek : 09/10/1996-4191/4 md.) Asker olmayan kişilerin asker kişilerle müştereken işledikleri suçlarda yetkili askerî mahkeme, asker kişiler yönünden yetkili olan askerî mahkemedir. Asker olmayan kişilerin askerî mahkemelerde yargılanmalarını gerektiren diğer suçlar ise, suçun işlendiği yere en yakın askerî mahkeme yetkilidir. Suçun işlendiği yer belli değil ise, yetkili askerî mahkeme Ceza Muhakemeleri Usulü Kanununda gösterilen usullere göre tayin edilir. (Ek : 09/10/1996-4191/4 md.) Saklı, yoklama kaçağı ve bakaya suçlarından sanık erbaş ve erler ile sevk edildiği eğitim merkezine zamanında katılmamak suretiyle bakaya suçu işleyen yedek subay adayları, eğitimlerini takiben verildikleri birlik ve kurumların tabi oldukları askerî mahkemelerde yargılanırlar. (Ek :09/10/1996-4191/4 md.) Saklı, yoklama kaçağı veya bakaya suçlarından sanık yedek subay aday adayları ile askerlik hizmetini döviz veya bedel ödemek suretiyle yerine getirmiş sayılanlar ise, kayıtlı 21

bulundukları yargılanırlar. askerlik şubelerinin tabi olduğu askerî mahkemede *Askerî mahkemelerde adliye mahkemelerinde olduğu üzere yer itibariyle yetki kural olarak söz konusu değildir. Askerî birliğin kadro ve kuruluşu itibariyle yetki söz konusudur. Bir başka anlatımla coğrafi konuma göre değil, kadro bağlantısına göre yetki belirlenir ve kadro ve kuruluş itibariyle askerler hangi komutana (nezdinde askerî mahkeme kurulan komutan) bağlı iseler o komutanın nezdinde bulunan askerî mahkemede yargılanırlar. Kural budur. Bu kurala göre yetkili askerî mahkemenin belirlenmesi mümkün olmazsa istisnai yetki kurallarına başvurulur. 353 Sayılı Kanunun 12. maddesine göre asker kişilerle müştereken suç işleyen sivillerin davalarına birlikte suç işledikleri asker kişilerin tabi olduğu askerî mahkeme bakmaya yetkilidir. 353 Sayılı Kanunun 11. maddesinde gösterilen suçları işleyen siviller ise suçun işlendiği yere en yakın askerî mahkemede yargılanırlar. (Coğrafi ölçüt) Saklı, yoklama kaçağı ve bakaya suçlarından sanık erbaş ve erler ile sevk edildiği eğitim merkezlerine zamanında katılmayarak bakaya suçunu işleyen yedek subay adayları, eğitimlerinden sonra verildikleri birlik ve kurumların tabi oldukları askerî mahkemelerde yargılanırlar. Saklı, yoklama kaçağı ve bakaya suçlarından sanık yedek subay aday adayları ile askerlik hizmetini döviz veya bedelli yerine getirmiş sayılanlar ise, kayıtlı bulundukları askerlik şubelerinin tabi olduğu askerî mahkemede yargılanırlar. *As.Yrg.İBK 07.05.1969, 5-5 (Kadro ve kuruluş itibariyle bağlı olduğu askerî birlik yahut kurumun adlî yetkisine tabi olduğu askerî mahkemenin yetkisi dışındaki askerî cezaevinde tutuklu veya hükümlü iken suç işleyen asker kişiler bulundukları askerî cezaevinin bağlı olduğu askerî mahkemenin yetkisine tabi olurlar.) *As.Yrg.İBK 14.04.1967, 2-3 (Yoklama kaçağı, saklı, bakaya suçundan sanık yedek subay adayları bakımından yetkili askerî mahkeme, askerlik şubelerinin tabi olduğu askerî mahkemedir.), As.Yrg.3.D. 17.05.1966, 497-498 (Bu maddede gösterilen genel yetkinin, suçun işlendiği tarihte sanığın bağlı olduğu askerî mahkemeye ait olduğu anlaşılmalıdır.) *Yeni Tasarı Taslağı ile 21 inci maddede Ceza Muhakemeleri Usûlü Kanunu na yapılan atıf Ceza Muhakemesi Kanunu şeklinde düzeltilmiş, 3 üncü fıkrada saklı, yoklama kaçağı ve bakayalara ilişkin düzenlemenin başına savaş hâlinde deyimi getirilerek bu hâl dışında sivillerin askerî yargıda yargılanmalarının önüne geçilmek istenmiştir. 22

Özel Yetki: MADDE 22 - Bir askerî mahkemenin yetkisine tabi olup da kadro ve kuruluş itibariyle hangi askerî mahkemenin yetkisine girdikleri belli olmayan kişiler, bölgesinde bulundukları veya suçu işledikleri yerdeki askerî birlik veya kurumun bağlı bulunduğu askerî mahkemenin yetkisine tabidirler. Yetkili askerî mahkemeler birden fazla olduğu takdirde sanığı yakalayan veya soruşturma yapılmasını daha önce isteyen kıt a komutanı veya askerî kurum amirinin nezdinde kurulan askerî mahkeme yetkilidir. *Bazen kadro ve kuruluş itibariyle yetkiyi belirlemek mümkün olmayabilir yahut bu konuda tereddütler hasıl olabilir. İşte bu gibi hâllerde özel yetki kuralı işletilir. Buna göre hangi askerî mahkemenin yetkisine girdikleri belli olmayan kişiler bölgesinde bulundukları veya suçu işledikleri yerde bulunan askerî birimin bağlı bulunduğu askerî mahkemede yargılanırlar. *As.Yrg. İBK 07.05.1969, 5/5 (Yargılandığı askerî mahkemenin yetki alanı dışındaki bir askerî cezaevinde tutuklu ya da hükümlü bulunan askerî suçların burada işleyecekleri suçlar, askerî cezaevinin bağlı olduğu askerî mahkemenin yetki alanı içindedir.) *Yeni Tasarı Taslağı ile 2 nci fıkradaki sanık deyimi şüpheli olarak düzeltilmektedir. Geçici görevlendirmede yetki : MADDE 23 - (Değişik: 09/10/1996-4191/5 md.) Bir askerî birlik veya kurumda geçici olarak görevlendirilen veya harekat komutasına verilen asker kişiler, bu görevlerinin devamı süresince, geçici olarak görevlendirildikleri veya harekat komutasına verildikleri askerî birlik veya kurumun bağlı bulunduğu askerî mahkemenin yetkisine tabidirler. *Geçici görevlendirme söz konusu ise asker kişiler asıl tabi oldukları askerî mahkemede değil geçici olarak emrine verildikleri birliğin tabi olduğu askerî mahkemede yargılanırlar. Donanma Komutanlığı emrinde görevli bir gemi, Akdeniz Bölge Komutanlığı emrinde görevlendirilmiş ve suç burada işlenmiş ise artık yetkili askerî mahkeme Akdeniz Bölge Komutanlığının tabi olduğu askerî mahkemedir. Yine Bolu Dağ Komando Okulu emrindeki bir bölükte görevli asker, bölüğüyle doğudaki bir birliğin emrine geçici olarak verilmiş ve burada bir suç işlemişse artık geçici olarak bulunduğu askerî birliğin tabi olduğu askerî mahkemede yargılanacaktır. 23

*As.Yrg.5.D. 25.04.2001, 251/245 (Denizli deki asıl birliğinden geçici olarak 1/11 İç Güvenlik Taburu harekat komutasına verilen sanık, burada işleyeceği suç bakımından artık yeni birliğinin yetki alanında kalır.) Yabancı memleketlerde işlenen suçlarda yetki : MADDE 24 - Asker kişiler tarafından yabancı memleketlerde Türk askerî kıt alarında veya diğer resmî görevler esnasında veya esir karargâhlarında işlenen ve Türkiye de askerî mahkemede kovuşturulması gereken suçlarda yetki, bundan önceki maddelere göre tayin edilir. Bununla beraber soruşturmayı isteyen komutan veya askerî kurum amiri ile askerî savcının veyahut sanığın istemi üzerine Askerî Yargıtay suçun işlendiği yere daha yakın olan bir askerî mahkemeye yetki verebilir. *Burada sanık nezdinde askerî mahkeme kurulu bulunan hangi birliğe bağlı ise, orada yargılanacaktır. Örneğin, Genelkurmay Başkanlığı bünyesindeki İstihbarat Başkanlığına bağlı olarak yurtdışında görevli biri Genelkurmay Başkanlığı Askerî Mahkemesinde, 4. Kolorduya bağlı yurtdışındaki bir birlikte görevli biri 4. Kolordunun Adlî yönden bağlı olduğu askerî mahkemede yargılanacaktır. *As.Yrg.3.D. 09.09.1999, 549/543 (İtalya da bir mağazadan hırsızlık yapan asker sanıkların, eylemleri askerî suç oluşturmadığı,askerî mahalde işlenmediği, asker kişi aleyhine de işlenmediği için görevli ve yetkili mahkemenin CMUK 10, 12. maddelerine göre belirlenmesi gerekir.) Savaş hükümlerinin uygulanacağı bölgelerde yetki : MADDE 25 Savaş hükümlerinin uygulanacağı ilân edilen bölgelerdeki bütün asker kişiler o bölge komutanının nezdindeki askerî mahkemeye tabi olurlar. *Savaş hükümlerinin uygulanacağı ilân edilen bölgedeki bütün asker kişiler kadro ve kuruluş bağlantıları ne olursa olsun artık bölge komutanının nezdindeki askerî mahkemede yargılanırlar. Yetki genişletilmesi ve daraltılması : MADDE 26 - Askerî mahkemelerin yetkileri, Kuvvet Komutanlıklarının gösterecekleri ihtiyaç üzerine veya doğrudan doğruya Genelkurmay Başkanlığının göstereceği lüzuma göre Millî Savunma Bakanlığınca genişletilip daraltılabilir. *Yetki alanı, sadece Genelkurmay Başkanlığının ihtiyaç göstermesi üzerine Millî Savunma Bakanlığınca belirlenir. İhtiyaca göre genişletilebileceği gibi, daraltılabilir. 24