ÇİMLER Prof. Dr. Yeşim YALÇIN MENDİ
Park ve bahçelerde; toprak yüzeyini örten ve düz bir alan elde etmede kullanılan, yürüyüş parkurları, spor tesisleri ve daha bir çok etkinliklerde yeşil halı örtüsü amaçlı çimler veya diğer yer örtücü bitkiler kullanılır. Çim yer örtücü bitkilerin en önemlisi ve vazgeçilmeyen ilk peyzaj elemanıdır. Çim alansız park, bahçe ve yeşil mekan düşünülemez. İnsanda en çok doğal ortam hissi uyandıran eleman çimdir.
Park ve bahçe tesisinde en önemli unsurlardan birisi de çim dir. Alanda bulunan ağaç ve çiçekler için güzel bir fon oluşturarak diğer bitkilerin güzelliğini ortaya çıkarır. Çim gerek görsel olarak estetik bir görünüm oluşturmakta ve gerekse güneş ışınlarını emerek gözlerin güneş ışınlarından etkilenmesini azaltmakta, tozları engellemekte, temiz bir ortam sağlamaktadır.
Çim Seçimi Çim sahaların tek bir çim ile tesisi doğru olmaz. Çim sahalarda kullanılan bitkilerde aranan özellikler şu şekilde özetlenebilir.
Renk Çim bitkilerindeki yapraklar koyu yeşilden gri yeşile kadar çeşitli tonlardadır. Çim bitkisindeki aranan en uygun renk ise taze yeşil renktir. Bu rengin yaz ve kış korunması tercih sebebidir Ancak yazlık gibi bazı yerlerde kullanılan çim türlerinde kışın sararmalar sakınca yaratmaz.
Kuvvetli kök gelişimi Özellikle spor alanlarında ve sık biçilen yerlerde yüzeysel köklü türler zarar görür. Bu yerlerde kuvvetli kök gelişimi yapan türler kullanılmalıdır.
Çim alanlarında bitkilerin önce hızlı bir gelişme ile alanı kaplaması daha sonra da yavaş gelişme göstermesi istenir. Çünkü devamlı hızlı gelişme çok sık biçme gerektirir. Basılmaya dayanıklı olmalıdır.
Uzun ömürlülük Çim alanları kısa ömürlü yeşil alanlar olarak görmek yanlıştır. İyi bakımlı çim sahalar 15-20 yıl bozulmadan kalabilirler. Uzun ömürlülük, bakım koşulları yanında çim bitkilerinin kendini yenileme kabiliyetine de bağlıdır.
Sık biçime dayanıklılık Çim alanlarının homojen ve düzgün görünüme sahip olması sık biçimle sağlanabilir. Seçilecek çim bitkilerinin sık biçime dayanıklı olması istenir. Hem dikine hem de enine yayılma özelliği olmalıdır. Kuraklığa dayanıklı olması istenir
Tekstür Çim alanlarda ince, dar ve narin yapraklı çim tür ve çeşitleri istenir. Kaba, kalın yapraklı türler güzel görünüş vermezler. Çim hastalıklara dayanıklı olmalıdır.
Çim tohumu miktarı nemli bölgelerde 25-30 gr/m 2 iken kurak bölgelerde 60-70 gr a kadar çıkabilir. Kullanılan çim tohumu karışımları: 1. Lolium perenne(ingiliz çimi) 2. Festuca sp.(yumak) 3. Poa sp. 4. Agrostis sp.(tavus otu) 5. Bermuda grass 6. Phleum pratense 7. Cynasurus cristatus dır.
Ege ve Akdeniz için en uygun çim türü Festuca Rubra(Kırmızı yumak)'dır. Toprağı tam kaplar, tuzluluğa, kuraklığa, hastalıklara, çiğnenmeye dayanıklıdır. Sadece Festuca Rubra kullanılabilir. Tek tür kullanılırsa çimler aynı renk olur ve hoş gözükür. Ancak her zaman karışımlar daha başarılı ve kolaydır. Çünkü toprağı ve güneşi tam kullanırlar.
Dünyanın en iyi çimi ise Lollium perenne (İngiliz çimi)'dir. Her ne kadar Ege ve Akdeniz Bölgesine pek uygun değilse de mutlaka karışımlara girmelidir.
Poa pratense (Çayır salkım otu) ise soğuk bölgelere uygundur ancak çiğnenmeye çok dayanıklıdır. Bermuda çimi ise sıcağı ve kurağı sever. Çiğnenmeye dayanıklıdır. Ancak kışın soğukta sararır. Gölge alanlarda gelişmez. Tam güneş almalıdır.
Çim Ekilmesi Çim ekilmeden önce yabani otlarla mücadele yapılmalıdır. Alan bellendikten veya sürüldükten sonra yabancı maddeler alandan uzaklaştırılmalıdır. İlk tesviyeden önce toprağın besin durumuna göre ihtiyacı duyulan gübreler verilmelidir. İkinci tesviyeden sonra bölgelere göre en uygun çim tohumu karışımı mibzerle veya elle saçılarak ekilir.
Bunun üzerine yanmış elenmiş ahır gübresi 2 cm olacak şekilde kapatılır. Bunun çim tohumunun rüzgarla uçmasını önlemek ve kuşlardan korumaktadır. Bundan sonra hafif bir silindirle üzeri bastırılarak merdaneleme yapılır. Tohumun toprakla gübre arasında iyi bir teması sağlanır. İnce zerrecikler halinde sulama sistemiyle iyice sulanır. 20-25 gün sonra çim haline gelir.
Çim Alanları Oluştururken 1. Çim tesisinde alanda çok sayıda bitki bulundurulması bakım süreci açısından olumsuz bir durum yaratır. Bitkiler çim alanının kenarına gelecek (geri planda kalacak) şekilde dikilmelidir. 2. Çim ekiminden önce alandaki her türlü inşaat işi önceden bitirilmiş olmalıdır. 3. Çim ekiminden önce bitkilendirme işi tamamlanmalıdır. 4. Yabancı ot ilaçlaması yapılacaksa çim ekiminden önce yapılmalı ve toprak temizlenmelidir. 5. Ekimden bir süre sonra toprak yerleşir ve 3-4 cm seviye düşer bu nedenle yolları yaparken bu seviye dikkate alınmalıdır.
Çim Alanlarında Bakım İşleri
Sulama Ekimden sonra hemen sulama işi genellikle sabah erken ve akşam geç saatlerde olmak üzere günde 2 defa yapılmalıdır. Sık ve kısa aralıklarla biçilen çimlerin su ihtiyacı daha yüksektir. Ayrıca biçilen çim vegetatif gelişme göstereceğinde su isteği fazlalaşır.
Kurak periyotlarda suyun azalması çimin taze yeşil rengini kaybetmesine neden olur. Oransal nemin değişmesi, çimin karakteriyle, toprağın kimyasal yapısını da değiştirir. Çim köklerinin yayılma hızı 2-6 cm dir.
Toprak tamamen kurumadan ve sertleşmeden sulanmalıdır. Ortalama çim alanların su istekleri 5-10 lt/m 2 dir. Bu oran sulama yapıldığı zamana göre değişir. Gündüz yapılan sulamalarda ısı ile oluşacak transpirasyon nedeniyle su tüketimi artar. Sabahın erken ve akşamın geç saatlerinde sulamak esastır.
Biçme Çimi sık sık ve kısa biçim yapılmak suretiyle kadife görünümlü sahalar elde edilir. Bununla çiçek ve tohuma kalkmaları önlenir ve vejetatif gelişmeleri daha kuvvetli olur. İlk biçim çim 15 cm boylanınca yapılır. İlk iki biçimden sonra çim biçme makinesi kullanmak faydalıdır.
Yeni tesis edilen saha kurak havalarda nemli tutulmalı, çim boyu 6 cm yi geçince merdanelenmeli ve tırpanla ilk biçim yapılmalıdır. İlk biçimden sonraki merdaneleme vejetatif gelişmeyi kuvvetlendirir. Erken ilkbaharda yapılacak ilk 2 biçim daha sonraki biçimlerden daha uzun olmalıdır. İdeal çim biçme uzunluğu 4-5 cm dir.
Soğuk ve sıcak dalgalarının ani olduğu zamanlarda biçim yapılmamalıdır. Ortalama 10-12 günde bir biçim şekli esastır. Dikkat edilecek önemli bir husus ta her biçimde aynı istikametin kullanılmasıdır. Buna uyulursa çim kökleri daha sağlıklı ve sağlam olur.
Gübreleme Tesis edilen çim sahalarına değişik organik ve inorganik gübreler toz veya eriyik halde verilir. Gübreleme sadece besin takviyesi bakımından değil toprak strüktürünün düzelmesinde de rol oynar. Verilecek gübrenin seçiminde mevcut toprağın yapısı ve çim alandan faydalanma şekli tesir eder.
Çim sahalarında yılda iki defa 0,5 cm yi geçmemek üzere ince elenmiş kompost toprağı serpilir. Bu kompostun zararlı ot tohumundan arınmış olması gerekir. Kompost toprağı besince fakirse m3 üne 800 gr Süper fosfat, 300 gr kalsiyum, 500 gr azotlu gübre karıştırılır. Kompost toprak Şubat-Mart aylarında yapılır Bunun için 0,3-0,5 m 3 /da kompost gereklidir.
Çim sahalarda periyodik olarak suni gübre verilmesi vazgeçilmez bir ihtiyaçtır. Yılda en az iki defa uygulanması gerekir. En uygun zaman İlkbaharda kompost toprağa karıştırılarak verilmesidir. Mayıs-Ağustos ayları arasında 4-6 haftada bir yapılan azotlu gübreleme (1 kg amonyum sülfat/da) başarı sağlar.
Çim bitkilerine yapraklarının yaş olduğu zamanlarda inorganik gübre verilmemelidir. Çünkü yaş yaprak üzerine düşen gübre ayrışarak asit meydana getirir ve bitkiyi yakar. Bu bakımdan yapraklar kuru iken gübreleme yapılmalı, ardından hemen sulanmalıdır.
Merdaneleme Çim alanlarının merdanelenmesi her şeyden önce geçirgen ve orta derece geçirgen topraklar içindir. Merdaneleme çimin vejetatif gelişmesini arttırır. Fakat sık sık çiğnenen ve killi karakterli topraktaki bu işlem fayda yerine zarar getirir.
Yeni tesis edilmiş çim sahalarda ilk biçimden evvel ve sonra 50 kg lık merdane yeterlidir. Bu işlemle yeni çim fidelerinin toprağa daha sıkı tespiti sağlanır. Spor sahalarında merdane ağırlığı 250 kg a kadar çıkabilir. Don ve nemli koşullarda merdaneleme yapılmaz. Fazla merdaneleme çim gövde aksamına zarar vereceğinden sık yapılmamalıdır.
Havalandırma Sıkı yapılı topraklarda çimin kökleri genellikle rahat gelişemezler. Bu nedenle de gerekli su ve besin maddelerinden tam olarak yararlanamazlar Bu amaçla kullanılabilecek tahta yada demir uçlu aletlerle hem sıkışık toprağın yer yer gevşemesi hem de havalandırılması sağlanır. Fazla geçirgen kumu bol topraklarda bu işleme gerek yoktur.
Tırmıklama İlkbahar ve Sonbaharda çim sahalarda kesilmiş çim, yosun yaprak vb. gibi artıkların temizlenmesi gerekir. Tırmıklama yapılırken çim gövde ve köklerinin zarar görmemesi gerekir.
Rulo Çim (Hazır Çim) Daha önce alana ekilerek oluşturulmuş, birkaç kez biçilerek ve bakımla kök gelişimi sağlanmış çimin, araziden kesilerek (kökleriyle birlikte) adeta bir halı gibi, rulolar halinde sarılarak, başka bir alana serilmesi için hazır hale getirilmesidir.
Özellikle sıcak yaz aylarında, ekme çimin riskli olduğu zamanlarda hazır çim uygulaması oldukça yaygındır. Hazır çim (rulo çim) yaz ayları yanında, kısa bir süre içinde yeşil alan tesis edilmesi gerektiği hallerde de imdada yetişmektedir.
Rulo (hazır) çim uygulamalarında kullanılan karışım önemlidir ve ister rulo çim ve isterse ekme çim olsun o bölge koşullarına adapte olabilecek bir karışımdan oluşturulması gerekmektedir. Rulo (hazır) çimde başarı sağlayabilmek için ilk koşul döşendiği günden itibaren sıkça ve bolca su verilmesidir. Sulamada günün yakıcı sıcaklarından kaçınmalı ve daha serin saatler seçilmelidir.
Rulo çim alana serilmeden önce çim uygulanacak alan temizlenmeli ve çim toprağı işlenmeli, toprak iyi değilse iyi toprak serilmeli ve üzerine rulo çim uygulanmalıdır. Rulo (hazır) çim uygulandıktan sonra silindirle sıkıştırılarak toprakla teması sağlanmalıdır.
Çim Hastalık ve Zararlıları
Çim sahalar diğer bitkilerden çok daha fazla hastalık ve zararlılara maruz kalırlar. En büyük düşman yabani otlardır. Her şartta kolayca büyüyebilen bu bitkiler bir de bol su, gübre vs. yi görünce çok kısa sürede çim sahaları kaplayabilir. Besin ve suya ortak olurlar. Yoğun kökleri çim köklerini sıkar, bazı türlerin geniş yaprakları çimlerin üzerini kaplayarak bunların havasızlıktan ölmesine sebep olur.
Alınacak Tedbirler Temiz bir çim saha için çok iyi bir ön hazırlık yapılmalı, tohum ekmek için fazla acele edilmemelidir. Özellikle dışarıdan toprak getirilmişse yayıldıktan sonra mutlaka bir bekleme süresi geçirilmelidir ki, taşıdığı yabani ot tohumları filizlensin ve ayıklanabilsin. Herbisitler(ot öldürücüler) de dikkatli kullanılmak koşulu ile iyi bir ön çözüm olabilir.
Mümkünse çim sonbaharda ekilmelidir. Serin iklimlerde Eylül, daha ılıman veya sıcak bölgelerde Ekim, hatta Kasım ayı çim ekimi için idealdir. Tek tük bitkiler önce çatal çapa veya ot çekici aletle sökülebilir. Köklerin kolayca çıkması için toprak ıslak olmalıdır. Bahçenin çim ekilmeyen sebze, meyve bahçesi gibi bölgelerinde kesinlikle yabani ot barındırılmamalı, olanlar tohuma kaçmadan ayıklanmalıdır.
Düzenli biçim de yabani otların tohuma kaçmasının önlenmesi problemi azaltır. Çim biçme öncesinde saha esnek tırmıkla hafifçe tırmıklanırsa yıllık otlar ve yonca gibi yayılıcı bitkiler havalanarak dipten biçilir. Böylece bir kısmı tamamen yok olur veya yayılması önlenir. Biçilen artıklar daima sahadan uzaklaştırılır. Çim biçme makinalarında mutlaka ot toplayıcı sepet kullanılmalıdır.
Çim sahadaki kuru yaprak ve bitki artıkları devamlı temizlenmelidir. Bu artıklar hem çimleri havasız bırakır, hem de çürüme sırasında her türlü hastalık ve zararlılara zemin hazırlar. Azot bakımından zayıf topraklarda özellikle yonca türü otlar sahayı çabucak istila eder. Yaz sıcaklarında çimler sararıp solarken yoncalar yemyeşil adacıklar meydana getirir. Bu durumda sahayı azot oranı fazla bir çim gübresi ile takviye etmelidir.
Herbisit ile karışım halindeki çim gübreleri kullanmak yabani ot sıkıntısına en iyi çare olabilir. Granül şeklindeki bu gübreler tavsiye edilen oranda çimlere serpilir. Böylece aynı anda hem besin verilmiş, hem de otlarla mücadele yapılmış olur. Bu yöntem biraz pahalıdır. Ancak daha kontrollü kullanılabildiği için az risklidir. Sıvı ilaç kullanılacaksa 10-15 gün öncesinde çimlere sıvı gübre verilerek kuvvetlendirilir.
Bütün bu ilaçlar sadece çime benzemeyen geniş yapraklı otlara karşı etkilidir. Yonca, turp otu, hindiba, deve dikeni, kuş otu gibi.. Çim formundaki çayır otları ve ayrık gibi bitkiler bu dozdaki ilaçtan hiç etkilenmezler. Onları öldürecek miktarda ilaç aynı zamanda çimleri de yok edeceği için kullanılamaz.
Yıllık çayır otları düzenli biçilme ile kısa sürede kaybolurlar. Ancak ayrık otu gerçek bir baş belasıdır. Ön hazırlık sırasında en küçük bir kök dahi bırakılmadan ayıklanmalı veya ilaçla yok edilmelidir. Daha sonra çıkanlar sadece elle sökülebilir ama tamamen kurtulmak biraz zordur.
İlaçlama Sırasında Dikkat Edilecek Noktalar Ot mücadelesi çimlerin en aktif olduğu ilk ve sonbahar aylarında yapılır. Yaz ve kış ayları kimyasal mücadele için uygun değildir. İlaçlama sırasında hava ılık ve rüzgarsız olmalıdır. Yağmurda veya yakın zamanda yağmur bekleniyorsa ilaçlama yapılmaz. Güneşin kuvvetli gelmediği sabah ve akşamüstü saatleri tercih edilmelidir.
Diğer Problemler Yosun Özellikle rutubetli ve gölge alanlarda, ağaç diplerinde yosun ve liken problemi çok görülür. Yosunlu sahadaki çimler ölür ve yazın kellikler oluşur. Buralar güzelce kazınır ve yeni çim ekilebilir veya yosun ilacı uygulanır.
Bal Mantarı (Honey fungus) Çok sık görülmez ama öldürücüdür. Çim sahada çok düzgün daire şeklinde bir alan meydana getirecek şekilde bej rengi mantarlar çıkar. Bu halkanın çevrelediği sahanın çimleri tamamen ölür. Nedeni çim ekilmeden önce toprağın derinlerinde çürümüş veya çürümekte olan ağaç kökleri ve dalları, inşaat artık ve molozlarının bırakılmasıdır. Bu sahalar derince kazılarak bütün artıklar temizlenir. Taze toprak ile yeniden çim ekilir.
Karınca Özellikle yeni çim ekildiğinde çok zarar verir. Yetişkin sahalarda da görülür. Eczanelerde bulunan kırmızı toz halindeki karınca ilacı yuva yakınlarına serpilirse kısa sürede karıncalar kaybolacaktır.