Farklı Oranlarda Yeme Katılan n-3 Serisi Yağ Asitlerinin Gökkuşağı Alabalığı (Oncorhynchus mykiss W., 1792) leri Üzerine Etkilerinin Araştırılması Mustafa Erkan ÖZGÜR, Sabuha ÇALIŞKAN, Hamdi FIRAT, Suat UÇAR Erzincan Üniversitesi, Kemaliye Hacı Ali Akın Meslek Yüksek Okulu Su Ürünleri Programı, 24600, Erzincan, Türkiye e-mail: aquaclubkemaliye@yahoo.com ÖZET Bu çalışmada, farklı oranlarda yeme katılan n-3 serisi yağ asitlerinin gökkuşağı alabalığı (Oncorhynchus mykiss W., 1792) eritrositleri üzerinde olan etkileri gözlenmiştir. Araştırmada Kontrol, 1.Grup, 2.Grup ve 3. Grup olarak tasnif edilen 2 tekerrürlü toplam 200 adet alabalık kullanıldı. Grubu oluşturan balıkların deneme başındaki ortalama ağırlıkları sırasıyla, 0 3, 0 0,94, 98 0,89 ve 0 0,91 gram olup deneme sonunda 156 5,21, 154 6,03, 126,60 8,67 ve 161,5 5,06 gram bulunmuştur. Yine grupları oluşturan balıkların deneme başı eritrosit sayıları ortalama 0.61 0,05 (x 6 /mm 3 ) bulunurken deneme sonunda gruplar sırasıyla; 0.27 0.05, 0.34 0.03, 0.37 0.04 ve 0.31 0.03 (x 6 /mm 3 ) olarak tespit edildi. Sonuç olarak farklı oranlarda n-3 serisi yağ asitleri ile beslenen alabalıkların eritrosit sayılarında düşüş kaydedilirken ağırlıklarında artış gözlenmiştir. Anahtar kelimeler: Oncorhynchus mykiss, n-3 serisi yağ asitleri,, Kemaliye. A Research to Effect of dietary supplementation with n-3 series fatty acids on Erythrocyte Numbers of Oncorhynchus mykiss W., 1792. ABSTRACT The aim of this study, carried out to determine erythrocyte of Oncorhynchus mykiss which feeds by different rates of n-3 series fatty acids. In this research was used 200 numbers trout which classify as Control, Group 1, Group 2 and Group 3. Starting weight of fish groups was 0 3, 0 0,94, 98 0,89 and 0 0,91, respectively. The last weight of fish groups was 156 5,21, 154 6,03, 126,60 8,67 and 161,5 5,06, respectively. However, first erythrocyte numbers of fish groups was determined 0.61 0,05 (x 6 /mm 3 ). At last of reseach, erythrocyte numbers of fish groups was 0.27 0.05, 0.34 0.03, 0.37 0.04 ve 0.31 0.03 (x 6 /mm 3 ), respectively. Finally, we obtained while weight of fish increased, erythrocyte numbers of fish decreased. Key words: Oncorhynchus mykiss, n-3 series fatty acids, erythrocyte, Kemaliye.
GİRİŞ Bütün omurgalıların rasyonlarında kesinlikle çoklu doymamış yağ asitleri (PUFA) ne ihtiyaç vardır. Eğer bu açıklık kapatılmazsa hayvanlarda büyüme, gelişme ve üremede bozukluklar görülmektedir. PUFA lar esansiyel yağ asitleri olup; linolenik, linoleik ve α-linolenik yağ asitleri bunlara örnek olarak gösterilebilir. Bütün omurgalıların hemen hepsi linolenik ve linoleik yağ asitlerine ihtiyaç duyarlar. PUFA ların biyolojik olarak etkin formları genellikle C 20 ve C 22 formundadırlar. Metabolik formları ise; linoleik asit, linolenik asit, araşidonik asit, dokosaheksaenoik asit ve eikosapentaenoik asit formundadır (Sargent ve diğ., 1989). Yemdeki linolenik ve linoleik yağ asitlerinin dengeli bir şekilde bulunması tatlı su balıkları larvalarının beslenmesinde optimal yaşama oranını sağlamaktadır (Higgs ve diğ., 1992). Yine aynı şekilde linolenik (18:3n-3), araşidonik (20:4n-6) ve eikosapentaenoik (20:5n-3) yağ asitlerinin varlığı tatlı su balıklarının yumurtalarında kaliteyi arttırmaktadır (Pickova ve diğ., 1997). Deniz balığı larvalarının yemlerinde dokosaheksaenoik yağ asidi, larvaların sinir dokularının gelişimini ve büyümeyi hızlandırmaktadır. Dolayısıyla lipitler dengeli bir büyüme ve gelişme için gerekli olan önemli organik bileşiklerdir (Bell ve diğ., 1995; Navarro ve diğ., 1999; Hoşsu ve diğ., 2003). Doğada yaşayan balıkların hematolojik değerlerinin belirlenmesi, populasyonların tanısında ve su ortamındaki kirleticilerle ilgili bilgilerin saptanmasında yardımcı olur. Kanın fiziksel ve kimyasal yapısı, organizmadaki değişiklikleri doğru bir şekilde yansıttığı gibi farklı yaş gruplarındaki ve farklı ekolojik ortamlarda yaşayan balıkların metabolizmaları hakkında da yeterli bilgi vermektedir. Balıkları kan yapısını yaş, eşey, mevsim, yakalama yöntemi, seksüel olgunluk, uzunluk, ağırlık, su sıcaklığı, ph, beslenme vb. faktörler etkilemektedir. Bu nedenledir ki hematolojinin kültür balıkçılığında ve ihtiyolojik araştırmalarda kullanma alanları oldukça yaygındır (Kocabatmaz ve Ekingen, 1984). Balıklarda her türlü stres faktörleri, su kalitesindeki değişimler, kirlilik faktörleri, toksik maddeler, hastalıklar, beslenme yetersizliği gibi nedenler balığın direk fizyolojik durumunu etkilemektedir. Kan dokusu, bu konuda iyi bir belirleyici faktördür(kakuta, 1998). Günümüzde hızla artan sucul ortamdaki pestisid kirliliği, gün geçtikçe dikkatleri bu konu üzerine yoğunlaştırmaktadır. Bazı araştırıcılar, su kirliliğinin balıklar üzerindeki stres düzeyini belirlemekte, hematolojiden yararlandıklarını bildirmektedirler (Kakuta, 1998; Carthy ve ark., 1971; Leatherland ve ark., 1998). Bir kısım araştırıcılar da, balıklardaki fizyolojik reaksiyonların sucul ortamdaki toksik maddeleri tanımada yararlı birer gösterge olduğunu vurgulamışlardır (Ron ve Dan, 1973; Isoda ve Fujimaki, 1990). Balıklarda kirlilikle ilgili toksitite çalışmalarında tüm hematolojik parametrelerin kullanılması gerekmekteyse de en çok kullanılanları; eritrosit-lökosit sayıları, hemoglobin-hematokrit değerleri ve lökosit hücre formülleridir. Bunlar birbirleriyle ilgili parametreler olup, herhangi bir nedenle birinde ortaya çıkan değişim, diğerine yansımaktadır. Özellikle lökosit sayısı balıkların toksik maddelere karsı fizyolojik reaksiyonunu gösteren en kesin göstergedir(amlacher, 1970). Balıklardaki hematolojik değerler mevsime, çeşitli çevresel faktörlere, yetersiz beslenme, balık yoğunluğuna, türlere, yaş, uzunluk, ağırlık ve eşey gibi etkenlere bağlı olarak değişebilmektedir (Smirnova, 1967; Uluköy, 1992; Goel ve ark., 1981; Roberts, 1989; Noyan, 1980; Nilsson ve Holmgren, 1986; Lagler ve ark., 1967; Kocabatmaz ve Ekingen, 1978). Hematolojinin değişen çevresel koşullarda ve laboratuarlarda normal değerlerinin belirlenmesi, populasyonlar arasındaki tanıda ve su ortamındaki kirleticiler ile ilgili bilgilerin saptanmasında yardımcı olur. Kanın fiziksel ve kimyasal yapısı, organizmadaki değişiklikleri doğru bir şekilde yansıttığı gibi farklı yaş gruplarındaki ve farklı ekolojik ortamlarda yaşayan balıkların metabolizmaları ile bazı karakterlerini de değerlendirmeye yaramaktadır (Anonymous, 1993). Yüksek omurgalılarda ve balıklarda ortamdaki kirlilik ve çevresel bozulmaların yarattığı stres, kırmızı ve beyaz kan hücrelerinde çeşitli yapısal bozukluklara neden olmaktadır. Bu nedenle Hematolojik teknikler kirleticilerin subletal etkilerini belirlemek amacıyla sık başvurulan bir yöntemdir. Hematolojik parametreler, balık fizyolojisinin klinik teşhisinde kirleticilerin subletal konsantrasyonunun etkisini saptamak için sıklıkla kullanılmaktadır (Yılmaz ve Otlu, 1989). Balıkların hematolojik parametreleri balık yetiştiriciliğinde balıkların fiziksel durumlarının belirlenmesinde, stres ve hastalıkların kontrolünde her geçen gün daha yaygın olarak kullanılan indikatörlerdir (Blaxhall, 1972). Balıklarda hematolojik parametreler çevre şartlarındaki değişikliklere kısa sürede cevap verdiğinden dolayı toksikolojik çalışmalarda yaygınlaşarak faydalanılmaktadır. Bu parametreler organizmanın klinik statüsü hakkında önemli bilgiler sağlamaktadır (Van Vuren ve Hattingh, 1977; Chun ve Oh, 1989).
Materyal ve Metot Bu çalışma Erzincan Üniversitesi Kemaliye Hacı Ali Akın Meslek Yüksek Okulu Su Ürünleri Araştırma ve Uygulama Biriminde yapıldı. Çalışma Kontrol, 1. Grup, 2. Grup ve 3. Grup olarak tasnif edildi. Her grup için 25 şer adet 1 tekerrürlü toplam 200 adet Gökkuşağı Alabalığı (Oncorhynchus mykiss) kullanıldı. Grubu oluşturan alabalıkların ortalama ağırlıkları deneme başında sırasıyla 0 3, 0 0,94, 98 0,89 ve 0 0,91 gramdır. Balıklar 2 m çaplı yuvarlak tanklara stoklandı. Çalışma süresince kullanılan suyun sıcaklığı, oksijeni ve ph sı sırasıyla ortalama 0 C 1, 9,5 0,25 mg/lt ve 7,2 0,26 dır. Suyun sıcaklığı, oksijeni ve ph sı Hach marka dijital su ölçüm aleti ile ölçüldü. Çalışmada, protein kaynağı olarak balık (hamsi) unu ve soya küspesi, esansiyel yağ asidi kaynağı olarak balık yağı (n-3 serisi esansiyel yağ asitlerinin [linolenik (18:3n-3), stearidonik (18:4n- 3), eikosapentaenoik (20:5n-3), dokosapentaenoik (22:5n-3) ve dokosaheksaenoik (22:6n-3) asitler] ) ve ayçiçeği yağı, karbonhidrat kaynağı olarak da mısır gluteni kullanıldı. Hazırlanan araştırma yemleri %50 ham protein, %20 ham yağ ve 4300 kkal/kg metabolik enerji içermektedir. Lipit ve esansiyel yağ asitleri kaynağı olarak %3,21 oranında balık yağı ve %11,79 oranında ayçiçeği yağı katılarak kontrol yemi (%1 oranında n-3 serisi esansiyel yağ asitlerini içermekte), %15 oranında ayçiçeği yağı katılarak 1 nolu deneme yemi (n-3 serisi esansiyel yağ asitleri içermemekte), %6,42 oranında balık yağı ve %8,58 oranında ayçiçeği yağı katılarak 2 nolu deneme yemi (%2 oranında n-3 serisi esansiyel yağ asitlerini içermekte), %9,63 oranında balık yağı ve %5,37 oranında ayçiçeği yağı katılarak da 3 nolu deneme yemi (%3 oranında n-3 serisi esansiyel yağ asitlerini içermekte) oluşturuldu (Lovell, 1989; NRC, 1999; Halver ve Hardy, 2002) (Çizelge 1). Yemleri oluşturan öğeler uygun bir karışımın sağlanması için öğütülerek uygun partikül büyüklüğüne (1-4 mm) getirildi. Sonra, bu yem maddeleri belirlenen oranlarda tartılarak homojen bir karışım sağlanacak şekilde karıştırıldı. Daha sonra, belirlenen miktarlarda vitamin ve mineral karmalarını içeren karışım, sıcaklığı 20 o C olan suda eritildi. Bu karışım, homojen hale getirilmiş olan yem maddelerine 1/1 oranında ilave edilen su ile birlikte karıştırılarak katıldı. Hamur haline getirilen materyal kıyma makinesinden geçirilerek pelet haline getirildi. Hazırlanan peletler tepsilere yerleştirilip, yem fırınında 60 o C de 24 saat bekletilerek kurutuldu (Haşimoğlu ve Aksoy, 1977). Yemler kullanılıncaya kadar plastik muhafaza kapları içerisinde ve 4 o C de muhafaza edildi. Balıklara verilecek pelet yemin büyüklüğü Lovell (1998) e göre belirlendi. 14 Nisan 2008 tarihinde başlayan çalışma her 15 günde bir ölçüm yapılarak 20 Mayıs 2008 tarihinde sona erdi. Kan alma işlemi en geç saniyede tamamlandı. sayımları için balıklardan kan, kuyruk bölgesi kesilerek kavdal venadan alındı. hücrelerinin sayımı amacıyla, 29 Molar Trisodium Citrate Antikuagulant tüpleri kullanılarak kanın pıhtılaşması engellendi. Ölçüm esnasında eritrosit pipetinin 0,5 çizgisine kan, 1 çizgisine kadar ise sulandırma amacı ile BTR Firması tarafından hazırlanan eritrosit solüsyonundan çekildi. Daha sonra pipet içinde homojenize edilen kanın bir damlası, hücre sayımı için hemositometreye (Thoma lamı) alınarak, Olympus marka ışık mikroskobunun 400x büyütmesiyle incelenerek, 1mm 3 kandaki eritrosit sayısı belirlendi. Analizler sırasında Azizoğlu ve Cengizler (1996), Goel ve ark.(1981) ve Amlacher (1970) in uyguladığı yöntemlerden yararlanıldı.
Çizelge 5 Araştırma yemlerinin yapısı Yem Öğeleri Balık unu (%67,3 HP) Soya küspesi (%48 HP) Mısır glüteni (%60,3 HP) Balık yağı Ayçiçeği yağı Antioksidan 1 Vitamin karması 2 Mineral karması 3 Araştırma yemleri (%) Kontrol 1 2 3 27,9 27,9 27,9 27,9 3,21-6,42 9,63 11,79 15 8,58 5,37 n-3 serisi yağ asitleri oranı %1 %0 %2 %3 a Butilen Hidroksi Toluen (BHT); 125 000 mg kg -1. b Vitamin Karması (Her 1 kg Rovimix 7 de aktif madde olarak); Vitamin A 250.000 IU, vitamin D 3 240.000 IU, vitamin E 20.000 IU, vitamin K 3.000 mg, vitamin B 1 1.000 mg, vitamin B 2 3.000 mg, vitamin B 6 2.000 mg, vitamin B 12 4 mg, kolin klorid 0.000 mg, vitamin C 60.000 mg, niasin 30.000 mg, kalsiyum d-pantothenat.000 mg, folik asit 600 mg, d-biotin 200 mg. c Mineral Karması (mg kg -1 ); Manganez 1.300, çinko 3.000, demir 6.000, bakır 300, iyot 1, potasyum 70, fosfor 60, selenyum 30, kobalt 20, magnezyum 5. Bulgular Araştırmada Kontrol, 1.Grup, 2.Grup ve 3. Grup olarak tasnif edilen balıkların deneme başındaki ortalama ağırlıkları sırasıyla, 0 3, 0 0,94, 98 0,89 ve 0 0,91 gram olup deneme sonunda (35 gün sonra) 156 5,21, 154 6,03, 126,60 8,67 ve 161,5 5,06 gram bulunmuştur (Çizelge 2).Bu çalışmada farklı oranlarda yeme katılan n-3 serisi yağ asitlerinin alabalıkların eritrosit düzeylerine olan etkileri Çizelge 3 de gösterilmiştir. Grupları oluşturan balıkların deneme başı eritrosit sayıları ortalama 0.61 0,05 (x 6 /mm 3 ) bulunurken deneme sonunda gruplar sırasıyla; 0.27 0.05, 0.34 0.03, 0.37 0.04 ve 0.31 0.03 (x 6 /mm 3 ) olarak tespit edildi. Çizelge 6 Beslenme Öncesi ve Sonrası Balıkların Ortalama Ağırlık ve Boy verileri Beslenme Öncesi Beslenme Sonrası Deneme Başlangıcı Deneme Sonu Kontrol Grubu Ort. SHata Ort. SHata n Ağırlık (gr) 0,00 3 156,00 5,21 Total Boy (cm) 20,08 0,20 23,40 0,62 1. Grup Ağırlık (gr) 0,00 0,94 154,90 6,03 Total Boy (cm) 20,90 0,31 22, 0,48 2.Grup Ağırlık (gr) 98,00 0,89 126,60 8,67 Total Boy (cm) 20,50 0,34 21, 0,57 3.Grup Ağırlık (gr) 0,00 0,91 161,50 5,06 Total Boy (cm) 19,90 0,41 22,4 0,48
Çizelge 7 Beslenme Öncesi ve Sonrası Balıkların Ortalama Sayıları (x 6 /mm 3 ) (x 6 /mm 3 ) (x 6 /mm 3 ) (x 6 /mm 3 ) Beslenme Öncesi Beslenme Sonrası Ölçümler (Ortalama SHata) I II III IV Kontrol Grubu n 0,61 0,05 0,49 0,09 0,54 0,01 0,27 0,05 3 1. Grup n 0,61 0,05 0,42 0,04 0,59 0,01 0,34 0,03 3 2.Grup n 0,61 0,05 0,50 0,09 0,49 0,07 0,37 0,04 3 3.Grup n 0,61 0,05 0,59 0,02 0,57 0,03 0,31 0,03 3 Sonuç Bu çalışma 35 gün sürmüş olup, çalışma başlangıcında balıkların eritrosit sayıları ortalama 0.61 0,05 (x 6 /mm 3 ) bulunurken deneme sonunda gruplar sırasıyla; kontrol grubu (n-3 serisi yağ asidi oranı ; %1) 0.27 0.05, 1. Grup (n-3 serisi yağ asidi oranı ; %0) 0.34 0.03, 2. Grup (n-3 serisi yağ asidi oranı; %2) 0.37 0.04 ve 3 Grup (n-3 serisi yağ asidi oranı; %3) 0.31 0.03 (x 6 /mm 3 ) olarak tespit edildi. 35. gün sonunda balıkların eritrosit sayılarında düşme gözlenmiştir. Benzer durum Stephen ve ark., 2007 tarafından yapılan farklı oranlarda palmiye yağı katılan yem ile beslenmiş Clarias gariepinus türü balıkların eritrosit oranlarında da gözlenmiştir. Palmiye yağı balıklar için yağ asitlerin kolay bir şekilde okside olmasını sağlayarak enerji gereksinimlerini karşılayabilen ve aynı zamanda 18:2 (n-6) gibi arzu edilmeyen yağ asitleri miktarını düşürmede ve 22:6 (n-3) gibi arzu edilen yağ asitlerin maksimum düzeyde tüketilmesinde görev alır (Bell ve ark., 2002). Araştırmacılar deneme başında 2.27±0.20 x 6 /mm3 olan eritrosit sayıları deneme sonunda Grup 1 (palmiye yağı oranı %0) 1.20±0.12, Grup 2 (palmiye yağı oranı %3) 2.40±0.06, Grup 3 (palmiye yağı oranı %6) 2.00±0.06 ve Grup 4 (palmiye yağı oranı %9) ise 1.40±0.06 x 6 /mm3 olarak tespit etmiştir. Bu açıdan yapılan çalışmada n-3 serisi yağ asitlerinin katılımıyla alabalıkların eritrosit sayılarındaki azalış sebebinin benzer çalışmalarda farklı balık türlerinde de görüldüğünü ve yağ metabolizması artan balıklarda kan eritrositlerinin miktarının düşüşünün olabileceği düşünülebilir. Bazı araştırmacılar bitkisel yağ bileşimlerinin salmonlarda kardiovaskular lezyonlara ve kalkan balıklarında ise bağışıklık fonksiyonlarında depresyonlara neden olabileceğini ifade etmişlerdir (Bell ve ark., 1991; Stephan ve ark., 1995). Bu sebepten dolayı da çalışmadaki balıkların eritrosit sayılarında azalma meydana gelmiş olabilir. Bununla birlikte Roberts (1989), Isoda ve Fujimaki(1990), Yılmaz ve Otlu (1989) ve Noyan(1980) yapmış oldukları çalışmalarda balıklar, herhangi bir enfeksiyona maruz kalmış, hasta balık bireylerinde, eritrosit sayısında düşüş olduğunu bildirmişlerdir. Bu bildirişler çalışma süresince balıkların herhangi bir enfeksiyon ile karşı karşıya olabileceği fikrini de çıkarmaktadır. Sonuç olarak farklı oranlarda n-3 serisi yağ asitleri eklenen yemlerle beslenen alabalıklarda eritrosit sayılarında azalmalar gözlemlenmiştir.
Kaynaklar Amlacher, E., 1970. Text Book of Fish Diseases. T.F.H. Publications. Jersey City, S.302 U.S.A. Anonymous., 1993. SPSS for Windows Advanced Statistics Release 6.0., S.578. Azizoglu, A., Cengizler, I., 1996. Saglıklı Oreochromis niloticus(l.) Bireylerinde Bazı Hematolojik Parametrelerin Saptanması Üzerine Bir Arastırma. Türk Veterinerlik ve Hayvancılık Dergisi.; 20, 425-431. Bell, J.G., Castell, J.D., Tocher, D.R., McDonald, F.M., Sargent, J.R., 1995, Effects of different dietary arachidonic acid: docosahexaenoic acid ratios on phospholipid fatty acid compositions and prostaglandin production in juvenile turbot, Scophthalmus maximus. Fish. Physiol. Biochem., 14, 139-151. Bell, J.G., R.J. Henderson, D.R. Tocher, F. McGhee, J.R. Dick, A. Porter, R.P. Smullen and J.R. Sargent, 2002. Substituting fish oil with crude palm oil in the diet of Atlantic salmon (Salmo salar) affects muscle fatty acid composition and hepatic fatty acid metabolism. J. Nutr., 132: 222-230. Blaxhall, P.,C.,1972. The Hematological Assessment of The Healthy of Freshwater Fish. J. Fish Biol.; 4, 593-604. Chun, S., Oh, M., 1989. Healthy Assessment by Hematological Studies and Blood Chemistries in Cultured Carps. Contrıb. Inst. Marine Science Natl. Fish. Unıv. Pusan. 21, 205-215. Carthy, D., Stevenson, J., Roberts, M., 1971. Some Blood Parameters of the Rainbow of the Trout (Salmo gairdneri, Richardson). J. Fish. Biol. 5, 1-8. Goel, K.A., Awasthı, A.K., Tyagı, J.K., 1981. Comparative Haematological Studies in Some Freshwater Indian Fishes. 2.Tierphysiol., Tierernahrgu. Futtermittelkde. 46, Muzaffarnagar.; 46, 202-206. Halver, J.E., Hardy, R.W., 2002, Fish Nutrition. Third Edition, Academic Pres Inc., New York, 824 p. Haşimoğlu, S., Aksoy, A., 1977, Rasyon Hesaplama Metotları ve Yemleme Prensipleri. A.Ü. Ziraat Fakültesi, Yayın No: 224, Erzurum, 439 s. Higgs, D.A., Dosanjh, B.S., Plotnikoff, M.D., Markert, J.R., Lawseth, D., McBride, J.R., Buckley, J.T., 1992, Influence of dietary protein to lipid ratio and lipid composition on the performance and marine survival of hatchery reared chinook salmon (Oncorhynchus tshawytscha). Bulletin ofthe Aquaculture Association of Canada, 92, 3, 46-48. Hoşsu, B., Korkut, A.Y., Fırat, A., 2003, Balık Besleme ve Yem Teknolojisi I (Balık Besleme Fizyolojisi ve Biyokimyası). Ege Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Yayın No: 50, Bornava, İzmir, 276 s. Isoda, M., Fujimaki, Y., 1990 Fine-Structural Study of Leucocytes in the Gold Fish (Carassius auratus). J. Fish. Biol. 23(2), 170-175. Kakuta, L., 1998. Reduction of Stress Response in Carp, Cyprinus carpio L., Held Under Deteriotaring Environmental Conditions, by Oral Administration of Bovin Lactoferrin. J.of Fish Diseases.; 21, 161-167. Kocabatmaz, M., Ekingen, G., 1978. Bes Tatlısu Balıgı Türünde Bazı Hematolojik Normlar Üzerine Ön Çalısmalar. F.Ü. Veteriner Fak. Derg. IV(1,2), 223-232.
Kocabatmaz, M.E., Ekingen, G., 1984. Degisik Tür Balıklarda Kan Örnegi Alınması ve Hematolojik Metodların Standardizasyonu. Doga Bilim Dergisi.; 2, 149-159. Leatherland, J.F., Woo, P.T.K., 1998. Fish Diseases and Disorders. Non-Infectious Disorders Volume 2. CABI Publishing. CAB International, Wallingford, UK. S.386. Lagler, K., Bardach, J., Miller, R., 1967. Ichthyology. John Wiley and Sons, Inch New York. S.5. Lovell, T., 1998, Nutrition and Feeding of Fish. Second Edition, Kluwer Academic Publishers, London, 261 p. Lovell, T., 1989, Nutrition and Feeding of Fish. An. AVI Book, Published by Van Nostrand Reinhold. National Research Concil (NRC), 1999, Nutrient Requirements of Fish. National Academy Press, Washington D.C., 114 p. Navarro, J.C., Henderson, R.J., McEvoy, L.A., Bell, M.V., Amat, F., 1999, Lipid conversion during enrichment of Artemia. Aquaculture, 174, 155-166. Nilsson, S., Holmgren, S., 1986. Fish Physiology. CrooHelm 51 Washington Street, Dover, New Hampshire 03820, USA. S.1-5. Noyan, A., 1980. Fizyoloji Ders Kitabı. Anadolu Ünv. Tıp Fak. Anadolu Ünv. Yayınları (2). S.590. Pickova, J., Dutta, P., Larsson, P.O., Kiessling, A., 1997, Early embryonic cleavage pattern, hatching success and egg-lipid fatty acid composition: Comparison between two cod stocks (Gadus morhua). Can. J. of Fish. and Aquat. Sci., 54, 24-2416. Roberts, J., 1989. Fish Pathology. 2nd Edition. Oval Road London. NW1 7DX. S.3(24-28). Ron, S., Dan, T., 1973. Ichthyophthiriasis in the Mirror Carp II. Leucocyte Response. J. Fish. Biol. 5, 527-534. Sargent J.R., Henderson R.J., Tocher D.R. 1989, The lipids. pp. 153 218. In: Halver J.E. (ed.) Fish nutrition, 2nd edn. Academic Press, San Diego, CA. New York, 260 p. Smirnova, L.,I.,1967. Physiology of Granular Leucocytes in Fish blood. J. of Ichthyology.. Bnhprkh, Rybnoe, (5), 748-755. Stephan, G., Guillaume, J. and Lamour, F. (1995). Lipid peroxidation in turbot (Scophthalmus maximus) tissue: effect of dietary vitamin E and dietary n-6 or n-3 polyunsaturated fatty acids. Aquaculture 130, 251-268. Stephen N. O., Oyedapo A. F.,Olabode T. A., 2007. Growth Performance, Body Composition, Haematology and Product Quality of the African Catfish (Clarias gariepinus) Fed Diets with Palm Oil. Pakistan Journal of Nutrition 6 (5): 2-9. Uluköy, G., 1992. Sudak(Stizostedion lucioperca L. 1758) Balıklarında Farklı Konsantrasyondaki Bazı Pestisidlerin Olusturabilecegi Hematolojik ve Histopatolojik Degisimlerin Incelenmesi Üzerine Bir Arastırma. Ege Ünv. Su Ürünleri Fak., Su Ürünleri Derg. C.;, (37-38-39), 1-96. Van Vuren, J.H.J., Hattıngh, J., 1977. A Seasonal Study of the Haematology of Wild Freshwater Fish. J. Fish. Biol.; 13, 305-313. Yılmaz, K., Otlu, A., 1989.Veteriner Hematoloji El Kitabı. Fırat Ünv. Veteriner Fak. Hatiboglu Yayınevi- ANKARA. S.120,