DÜNYA ŞEHİRCİLİK GÜNÜ 7. TÜRKİYE ŞEHİRCİLİK KONGRESİ HERKES İÇİN KENT, HERKES İÇİN PLANLAMA: AKILLICA, ADALETLE, YENİDEN 14-16 Kasım 2011, YTÜ-Oditoryum / İstanbul YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MİMARLIK FAKÜLTESİ ŞEHİR VE BÖLGE PLANLAMA BÖLÜMÜ TMMOB ŞEHİR PLANCILARI ODASI
Dünya Şehircilik Günü 7. Türkiye Şehircilik Kongresi Herkes İçin Kent, Herkes İçin Planlama: Akıllıca, Adaletle, Yeniden Yayına Hazırlayanlar Ahmetcan ALPAN Alev KARADENİZ Kumru ÇILGIN Kapak Tasarımı Ahmetcan Alpan Kasım, 2011 İSTANBUL
YÜRÜTME KURULU Prof. Dr. Hüseyin Cengiz Prof. Dr. İclal Dinçer Prof. Dr. Zeynep Enlil Doç. Dr. Asuman Türkün Yard. Doç. Dr. Tuba İnal Çekiç Arş. Gör. Dr. Ayşegül Özbakır Arş. Gör. Dr. Cenk Hamamcıoğlu Arş. Gör. Dr. Töre Seçilmişler Uzman Dr. Gül Tüzün Uzman Gözdem Aysu Arş. Gör. Senem Som Arş. Gör. Serkan Sınmaz Arş. Gör. Kerem Ekinci Dr. Ümit Özcan Yard. Doç Dr. Mustafa Sinemillioğlu Fatma Topal Öznur Akalın Ahmetcan Alpan Zeynep Arman Akif Burak Atlar Tayfun Kahraman Emrah Şahan Müge Yorgancı Yıldız Teknik Üniversitesi Yıldız Teknik Üniversitesi Yıldız Teknik Üniversitesi Yıldız Teknik Üniversitesi Yıldız Teknik Üniversitesi Yıldız Teknik Üniversitesi Yıldız Teknik Üniversitesi Yıldız Teknik Üniversitesi Yıldız Teknik Üniversitesi Yıldız Teknik Üniversitesi Yıldız Teknik Üniversitesi Yıldız Teknik Üniversitesi Yıldız Teknik Üniversitesi TMMOB Şehir Plancıları Odası TMMOB Şehir Plancıları Odası TMMOB Şehir Plancıları Odası TMMOB Şehir Plancıları Odası İstanbul Şubesi TMMOB Şehir Plancıları Odası İstanbul Şubesi TMMOB Şehir Plancıları Odası İstanbul Şubesi TMMOB Şehir Plancıları Odası İstanbul Şubesi TMMOB Şehir Plancıları Odası İstanbul Şubesi TMMOB Şehir Plancıları Odası İstanbul Şubesi TMMOB Şehir Plancıları Odası İstanbul Şubesi
BİLİM KURULU Prof. Dr. Hüseyin Cengiz Prof. Dr. İclal Dinçer Prof. Dr. Ayşe Nur Ökten Prof. Dr. Zekiye Yenen Prof. Dr. Mehmet Çubuk Prof. Dr. Cevat Geray Prof. Dr. Ruşen Keleş Doç. Dr. Fatma Ünsal Doç. Dr. Pelin Pınar Özden Prof. Dr. Mehmet Tunçer Yard. Doç. Dr. İsmail Taner Yard. Doç. Dr. Binali Tercan Yard. Doç. Dr. Asım Mustafa Ayten Yard. Doç. Dr. Dilşen Onsekiz Prof. Dr. Sezai Göksü Doç. Dr. Sibel Ecemiş Kılıç Yard. Doç Dr. Tolga Çilingir Yard. Doç. Dr. Semih Halil Emür Yard. Doç. Dr. Seda Çalışır Hovardaoğlu Yard. Doç. Dr. Ozan Hovardaoğlu Doç. Dr. Özlem Güzey Doç. Dr. Nilgün Görer Tamer Yard. Doç. Dr. Nihan Özdemir Sönmez Prof. Dr. Nihal Şenlier Doç. Dr. Mehmet Küçükmehmetoğlu Yard. Doç. Dr. Murat Yıldız Prof. Dr. Lale Berköz Prof. Dr. Nuran Zeren Gülersoy Prof. Dr. Handan Türkoğlu Yard. Doç. Dr. Adile Arslan Avar Yard. Doç. Dr. Yavuz Duvarcı Yard. Doç. Dr. Koray Velibeyoğlu Yard. Doç Dr. Aygün Erdoğan Yard. Doç. Dr. Ahmet Melih Öksüz Yard. Doç. Dr. Cenap Sancar Prof. Dr. Aykut Karaman Yard. Doç. Dr. Hale Mamunlu Yard. Doç. Dr. Teoman Tekkökoğlu Prof. Dr. Melih Ersoy Prof. Dr. Baykan Günay Doç. Dr. Çağatay Keskinok Doç. Dr. Koray Özcan Yard. Doç. Dr. Oğuz Özbek Yard. Doç. Dr. Ümmügülsüm Ter Yard. Doç. Dr. Duygu Çukur Yard. Doç. Dr. Zeynep Peker Yard. Doç. Dr. Pervin Şenol Yıldız Teknik Üniversitesi Yıldız Teknik Üniversitesi Yıldız Teknik Üniversitesi Yıldız Teknik Üniversitesi TMMOB Şehir Plancıları Odası TMMOB Şehir Plancıları Odası TMMOB Şehir Plancıları Odası TMMOB Şehir Plancıları Odası TMMOB Şehir Plancıları Odası Abant İzzet Baysal Üniversitesi Abant İzzet Baysal Üniversitesi Abant İzzet Baysal Üniversitesi Bozok Üniversitesi Bozok Üniversitesi Dokuz Eylül Üniversitesi Dokuz Eylül Üniversitesi Dokuz Eylül Üniversitesi Erciyes Üniversitesi Erciyes Üniversitesi Erciyes Üniversitesi Gazi Üniversitesi Gazi Üniversitesi Gazi Üniversitesi Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü İstanbul Teknik Üniversitesi İstanbul Teknik Üniversitesi İstanbul Teknik Üniversitesi İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü Karadeniz Teknik Üniversitesi Karadeniz Teknik Üniversitesi Karadeniz Teknik Üniversitesi Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Orta Doğu Teknik Üniversitesi Orta Doğu Teknik Üniversitesi Orta Doğu Teknik Üniversitesi Selçuk Üniversitesi Selçuk Üniversitesi Selçuk Üniversitesi Süleyman Demirel Üniversitesi Süleyman Demirel Üniversitesi Süleyman Demirel Üniversitesi
ETKİNLİK SEKRETERYASI Gürkan Akgün Çare Olgun Çalışkan Kumru Çılgın Alev Karadeniz Gökçen Taşkın Saadet Tuğçe Tezer TMMOB Şehir Plancıları Odası İstanbul Şubesi TMMOB Şehir Plancıları Odası İstanbul Şubesi TMMOB Şehir Plancıları Odası İstanbul Şubesi TMMOB Şehir Plancıları Odası İstanbul Şubesi TMMOB Şehir Plancıları Odası İstanbul Şubesi TMMOB Şehir Plancıları Odası İstanbul Şubesi
Herkes İçin Kent, Herkes İçin Planlama: Akıllıca, Adaletle, Yeniden Günümüzde, kentsel mekanın yaşanabilir ve paylaşılabilir bir toplumsal tüketim ve üretim alanı olması yanında bir birikim aracı olması durumu, ciddi bir gerilimi ortaya çıkarmaktadır. Bu gerilim, kapitalist kentin oluşumundan başlayarak her dönemde mevcut olmakla birlikte, neoliberal kent politikalarının egemenliğinin arttığı 1990 lar sonrası dönemde; değişim değeri üzerinden yeniden yapılanan kent mekanında giderek daha belirleyici olmuştur. Devlet ve planlama kurumları ise bu süreçte, pazarın düzenleyicisi olmaktan öte; kapitalist pazarı yönlendiren ve karlılığı artıran temel aktörler olmaya yönelmişlerdir. Küresel kapitalizmin geldiği noktada, özellikle gelişmiş batı ülkelerinde, kentlerin üretimden çok tüketimin örgütlendiği yerlere dönüşmesi, hizmet sektörlerinin ve gayrimenkul piyasalarının gelişmesi sonucunda yapılı çevrenin yeni ihtiyaçlara göre yeniden yapılandırılması, kentsel rantların arttırılması ve yeniden paylaşılması önem kazanmıştır. Geç kapitalistleşmiş/ sanayileşmiş ülke kentlerinde ise iki paralel süreç bir arada yaşanmaktadır: Hem küresel üretimin mekanları, hem de tüketimin örgütlendiği mekanlar olan bu kentlerde, rant potansiyeli yüksek bölgeler kentsel projeler yoluyla ve büyük parçalar halinde dönüştürülürken, bir yandan da yoksulluk ve dışlanmanın mekansal boyutlarının açıkça ortaya çıktığı ve kentsel rantların bölüşülmesinin artık çok daha eşitsiz koşullarda gerçekleştiği gözlenmektedir. Homojen ve monoton olduğu için eleştirilen, planlı modern kentler; yeniden yapılanma sürecinde artık kent planlarından çok, pazar mekanizması, ödeme gücü ve müşterinin talebi üzerinden şekillenmektedir. Böyle bir gelişim, planlanmanın etkinliğini zayıflatırken, bir yandan da kent mekanında sınıfsal ayrışmaları yeniden biçimlendirmekte, homojenleşen ve güvenlik kaygılarıyla oluşan kentsel mekanların ortaya çıkmasına yol açmaktadır. Bu süreçte kentin belleğini ve kimliğini oluşturan tarihsel ve doğal mekanlar zamanla yok olmakta ve koruma kavramı ile alt açılımları (kurum ve aktör yapıları) bu süreci kimi zaman kolaylaştıran birer araç niteliği kazanmaktadır. Böyle bir gelişme modeli sonucu, kentlerin geleceğini etkileyecek yaşamsal kararlar da yine bu kar mantığı içinde verilmektedir. Kentlerin çevresindeki doğal kaynakların yok olması, orman alanlarının ve su havzaların yerleşime açılması, kıyı alanlarında doğal dengenin bozulması, aşırı betonlaşmanın getirdiği ekolojik sorunlar ve karayollarına dayalı ulaşım modellerinin hız kesmeden devam etmesi; kentlerin geleceğine yönelik önemli tehditleri işaret etmektedir.
Bu yeni kentleşme biçimi ve planlamaya konu olan kentsel gelişmeler, çok farklı konuların eleştirel bir biçimde ele alınmasının da yolunu açmıştır. Kentsel ayrışma ve dışlanmanın yeni biçimleri kent hakkı bağlamında ve etik düzlemde tartışılırken kadınlar, engelliler, yaşlılar, çocuklar gibi daha savunmasız kesimlerin kentlerde karşılaştıkları zorluklar gündeme taşınmakta ve kentlerde yaşayan bütün kesimlerin söz hakkının olabildiği, katılımcı bir planlama modeli arayışı sürmektedir. Bunun yanında, bilimin ve akılcı öngörülerin yerini giderek bürokrasinin ve siyasi aktörlerin baskın geldiği bir yapıya bırakması, kamusal alan ve hizmetlerin adil olmayan dağılımını ve kullanım ayrıcalıklarını doğurmuş; planlama ve kent düzleminde adalet arayışını gündeme getirmiştir. Öte yandan, günümüz teknolojisi ve güncel üretim - uygulama tekniklerinin sağladığı kolaylıklar, dünyadaki sürdürülebilir yaşam dengelerini bozan başlıca ölçek olan kentlerde akıllı plan ve projelerin kar amaçlı yatırımlardan daha öncelikli olduğunu ortaya koymaktadır. Geçmişte çözemediğimiz ve bugün üzerine yeni sorun başlıklarının eklendiği meslek alanımıza dair yeni yaklaşımlar ve çözüm önerilerini yeniden düşünmemiz ve bir adım öteye taşımamız gerekmektedir. Bu nedenlerle 7. Şehircilik Kongresi nin başlığı Herkes İçin Kent, Herkes İçin Planlama: Akıllıca, Adaletle, Yeniden olarak belirlenmiş ve birlikte planlamanın koşullarının nasıl oluşturulacağı, planlama paradigmasındaki dönüşümün pratikte nasıl gerçekleşeceği konularının tartışılması amaçlanmıştır. Bu amaçlar doğrultusunda Kongre kapsamında sunulacak bildiriler aşağıdaki başlıklar göz önünde bulundurularak seçilmiştir. Adalet: - Konut Alanlarında, - Kamusal Alanda, - Kamu Mülklerinde, - Kentsel Hizmetlerde, - Çalışma Alanlarında, - Doğal ve Tarihi Dokuda, - Ulaşım ve İletişim Alanında,
Akıllı: - Coğrafi Bilgi Sistemleri, - Kentsel Yatırım ve Projeler, - Kadınlar, Engelliler, Yaşlılar, Çocuklar İçin Çözümler, - Ekoloji, - Finans, - Arazi Kullanım, Yeniden: - Kent Planlama, - Yerel Yönetimler, - Kentsel Muhalefet, - Sınıflar ve Yoksulluk, - Mülkiyet, - Kent Hakkı
İÇİNDEKİLER 1. Oturum - Akıllıca, Adaletle, Yeniden (Oditoryum) Oturum Başkanı: Prof. Dr. İclal Dinçer (YTÜ) Rapörtör: Yard. Doç. Dr. Tuba İnal Çekiç (YTÜ) İstanbul da Kentsel Dönüşüm: Mekanı Değişen Yoksulluk..15 Doç. Dr. Asuman Türkün (YTÜ) Kentsel Dönüşüm Baskısı Altındaki Mahallelerdeki Güç İlişkilerinin Bourdieucu Bir Okuması 19 Yard. Doç. Dr. Erbatur Çavuşoğlu (MSGSÜ) Julia Strutz (K.U. Leuven) Kumru Çılgın (İTÜ) Kentin Olanaklarına Erişim Hakkından Kenti Değiştirme Hakkına Kent Hakkını İnşa Etmek..22 Cihan Uzunçarşılı Baysal (BM-Habitat AGFE Türkiye Temsilcisi) Yükselen Projeci Kentler Anlayışına Bir Alternatif: Eko-Kent..26 Yard. Doç. Dr. Tolga Çilingir (DEÜ) Yard. Doç. Dr. Mercan Efe (DEÜ) Ekrem İstanbullu (DEÜ) Ferit Kurtuluş (DEÜ) Bilal Yaşa (DEÜ) Beyza Yıldız (DEÜ) 2. Oturum - Planlama (Oditoryum) Oturum Başkanı: Prof. Dr. Zekiye Yenen (YTÜ) Raportör: Dr. Cenk Hamamcıoğlu (YTÜ) Kent Patronlarından Kentlerin Patronuna Geçişte Türkiyede Planlamanın Parçacı- Merkezileşme Süreci.30 Yard. Doç. Dr. Savaş Zafer Şahin (Atılım Üniversitesi) Planlamanın Açmazı: Herşeye Rağmen Yetki Karmaşası İstanbul - Başakşehir Deneyimleri..34 Doç. Dr. Sırma Turgut (YTÜ) Elif Yılmazabdurrahmanoğlu (Bahçeşehir Üniversitesi) Zehra Betül Karaoğlu (Bahçeşehir Üniversitesi) Dayanıklılık Kuramının Kent Planlama İle İlişkilendirilmesi.36 Doç. Dr. Azime Tezer (İTÜ) Zeynep Deniz Yaman (İTÜ) 3. Oturum - Koruma (Sergi Salonu) Oturum Başkanı: Doç. Dr. Pelin Pınar Özden (İÜ) Raportör: Araş. Gör. Serkan Sınmaz (YTÜ) Antalya Kaleiçi Kentsel Sit Alanı Örneğinde Ülkemizde Koruma Planlaması ve "Sosyal Adalet Kavramının İrdelenmesi..39 Duygu Öztekin Yard. Doç. Dr. Oya Akın (YTÜ)
Tarihi Kent Merkezlerinde Koruma, Turizm ve Sürdürülebilir Kent: Prag ve Antalya Örnekleri 43 Arzu Erdinç (Süleyman Demirel Üniversitesi) Yard. Doç. Dr. Pervin Şenol (Süleyman Demirel Üniversitesi) Prof. Dr. Hüseyin Gül (Süleyman Demirel Üniversitesi) Kentsel Sit Alanlarının Korunması ve Yaşatılmasına Dair Planlama ve Yönetim Modeli: Cumalıkızık Örneği..46 Figen Boynikoğlu (Bursa Yıldırım Belediyesi İmar ve Şehircilik Müdürlüğü) Nur Çetinkaya (Bursa Yıldırım Belediyesi İmar ve Şehircilik Müdürlüğü) 4. Oturum - Mülkiyet ve Planlama (Oditoryum) Oturum Başkanı: Prof. Dr. Güzin Konuk (MSGSÜ) Raportör: Dr. Ebru Seçkin (YTÜ) Turizm Merkezlerinde Herkes İçin Planla(ma): Antalya Belek Turizm Merkezinde Kamu Mülklerinin Özel Kullanıma Dönüşümünün Düşündürdükleri.50 Elçin Barın Penpecioğlu (ODTÜ) Araş. Gör. Mehmet Penpecioğlu (ODTÜ) Mülkiyetin Planlamada Kullanımına Yeniden Bir Bakış; Zonguldak Örneği 54 M. Yesari Sezgin ((TMMOB ŞPO Zonguldak İl Temsilcisi) Planlamanın İmkansızlığı; Ayrıcalıklı Özelleştirmeler ve Kentsel Rant 59 Tayfun Kahraman (TMMOB ŞPO İstanbul Şubesi Başkanı) 5. Oturum - Çevre Hakkı (Sergi Salonu) Oturum Başkanı: Doç.Dr. Ferhan Gezici (İTÜ) Raportör: Araş. Gör. Emre Kovankaya (YTÜ) Su Hakkı Çerçevesinde Su Sorununun Kent Yoksulları Üzerine Etkisi..61 Esra Oğuz (Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı) Akıllı Yerleşim İlkeleri Doğrultusunda Beykoz İlçesi Tokatköy Mahallesi nin Değerlendirilmesi.65 Ayşe Akbulut (İTÜ) Gizem Elmas (YTÜ) Çevre Hakkı ve Çevre Etiği Çerçevesinde Kent Hakkına Yeniden Bir Bakış...69 Yard. Doç. Dr. İlke Bezen Aydoğdu (Fırat Üniversitesi) 6.Oturum - Adalet ve Planlama (Oditoryum) Oturum Başkanı: Prof. Dr. Fatma Ünsal (MSGSÜ) Raportör: Dr. Şenay Oğuztimur (YTÜ) Kente Karşı Suç, Kent Hakkı ve Adalet..73 Yard. Doç. Dr. Mithat Arman Karasu (Harran Üniversitesi) Kent Planlama ve Adalet İlişkisinin Değişen İçeriği...75 Doç. Dr. İpek Özbek Sönmez (DEÜ) Adil Bir Planlamanın Olanak ve Sınırları..77 Yard. Doç. Dr. Duygu Çukur Gökçe (Süleyman Demirel Üniversitesi)
Planlamanın Adilcesi Üzerine.79 Doç. Dr. Metin Şenbil (Gazi Üniversitesi) Doç. Dr. Ahmet Avşar Şimşek (Gazi Üniversitesi) 7. Oturum - İklim Değişikliği ve Planlama (Sergi Salonu) Oturum Başkanı: Prof. Dr. Semra Atabay (YTÜ) Raportör: Dr. Gül Tüzün (YTÜ) İklim Değişikliği Sorunu Kapsamında Türkiye de Şehir Planlama: Mevcut Durum, Sorunlar ve Öneriler 82 Araş. Gör. Burçin Hepgüzel (DEÜ) Yard. Doç. Dr. Burcu Sılaydın Aydın (DEÜ) Araş. Gör. Dr. Hilmi Evren Erdin (DEÜ) Çevre-Enerji-İklim Üçgeninde, Dünyada ve Türkiye'de Smart Cities - Akıllı Kentler.85 Dr. H. Hami Yıldırım Zümrüt Kaynak (Çevre ve Şehircilik Bakanlığı) Metropoliten Alanda Düşük Karbon Salımlı Yerleşmeler İçin Yeşil Yerleşim Değerlendirme Parametrelerine Dayalı Ulaşım Analizi: Beykoz - Akbaba Köyü.89 Dr. Cenk Hamamcıoğlu (YTÜ) Dr. Ayşegül Özbakır (YTÜ) 8. Oturum - Kent Hakkı ve Planlama (Oditoryum) Oturum Başkanı: Prof. Hüseyin Kaptan Raportör: Araş. Gör. Ahmetcan Alpan (MSGSÜ-ŞPO) Kentsel Alanların Sınıflar Arasında Yeniden Paylaşımı ve Kent Hakkı nın Tartışılır Hale Gelmesi 91 Yard. Doç. Dr. Çiğdem Şahin (İÜ + FEBAYDER Genel Sekreteri) Ankara Eski-Altındağ Bölgesi, Aktaş Mahallesi Toplu Konut Projesinin, Sosyal, Ekonomik ve Mekansal Boyutta, Kent Hakkı Çerçevesinde İrdelenmesi.94 Araş. Gör. Yasin Bektaş (Erciyes Üniversitesi) Kent Yoksulluğu ve Hakça Yaşam: Sakarya Dernekkırı Prefabrikleri Üzerine Bir Gözlem 98 Erdal Bayraktar (İÜ) Doç. Dr. P. Pınar Özden (İÜ) 9. Oturum - Çevresel Planlama Yaklaşımları (Sergi Salonu) Oturum Başkanı: Mustafa Oğuz Sinemillioğlu (Dicle Üniversitesi) Raportör: Dr. Esin Aktuğlu Aktan (YTÜ) Kent ten Ekokent e: Ekosantrizm ve Karmaşıklık Kuramı.102 Dr. M. Ertürk Işıkpınar Adaletin Kentlerde Görünmeyen Yüzü: Çevresel Adalet.106 Zümrüt Kaynak (Çevre ve Şehircilik Bakanlığı) Doç. Dr. Hülagü Kaplan (Gazi Üniversitesi)
Akıllı Yerleşim İlkelerinin Kırsal Alandaki Yansımaları Beykoz İlçesi Kırsal Alanı Örneği.108 Yeşim Doğan (YTÜ) Gizem Elmas (YTÜ) 10. Oturum - Erişilebilir Kent (Oditoryum) Oturum Başkanı: Prof. Dr. Handan Türkoğlu (İTÜ) Raportör: Araş. Gör. Semiha Sultan Eryılmaz (YTÜ) Eşit ve Adil Kentler-İzmir için Kentsel Politikalarda ve Planlamada Altyapı Hizmetleri 112 Araş. Gör. Dr. Hilmi Evren Erdin (DEÜ) Taksim Meydanı'nın Bir Kamusal Açık Alan Olarak Tüm Kullanıcılara Yönelik Erişilebilirliğinin İrdelenmesi 115 Doç. Dr. Sırma Turgut (YTÜ) Ayça Yalçın (İBB, Bahçeşehir Üniversitesi) Yard. Doç. A. Nilay Evcil (Beykent Üniversitesi) Herkes İçin Bir Kent ve Evrensel Tasarım.120 Dilek Yaşar (Beykent Üniversitesi) Yard. Doç. Dr. A. Nilay Evcil (Beykent Üniversitesi) 11. Oturum - Kentsel Dönüşüm (Sergi Salonu) Oturum Başkanı: Orhan Sarıaltun (TMMOB ŞPO Ankara Şubesi Başkanı) Raportör: Dr. Bora Yerliyurt (YTÜ) Kentsel Dönüşümde Sınıf, Kültür ve İktidar: Tophane Örneği "Çıkın Buradan Dışarı!" 123 Öğr. Gör. Esra Köten Peker (Maltepe Üniversitesi) Mahalle Ölçeğindeki Dönüşümlerin Kent Hakkı Zemininde Değerlendirilmesi 127 Doç. Dr. Asuman Türkün (YTÜ) Yasemin Solmaz (YTÜ) Kentsel Dönüşümün Sosyal Aidiyete ve Kimliğe Etkileri; İstanbul Küçükçekmece ve Kartal Örneklerinde Karaşılaştırmalı Değerlendirme 130 Vildan Ertürk (TEİAŞ) Yard. Doç. Dr. Hatice Ayataç (İTÜ) Kentsel Toplumsal Muhalefeti Yeniden Tartışmak.134 İMECE Toplumun Şehircilik Hareketi 12. Oturum - Afet, Katılım ve Planlama (Oditoryum) Oturum Başkanı: Prof. Dr. Betül Şengezer (YTÜ) Raportör: Araş. Gör. Gökçer Okumuş (İTÜ) Risk Azaltma, Katılım, Toplumsal Barış ve Adalet.. 135 Dr. Süleyman Balyemez (İBB) Prof. Dr. Lale Berköz (İTÜ)
Deprem ve Depremin Sonuçlarıyla İlgili Başa Çıkma Söylemlerinin Sosyolojik İnşası: İstanbul da Sosyolojik Bir Ağ İnşa Olanağının Araştırılması 139 Yard. Doç. Dr. Cevdet Yılmaz (Süleyman Demirel Üniversitesi) Gülşen Sönmez (Süleyman Demirel Üniversitesi) Ayşe Gül Göğebakan (Süleyman Demirel Üniversitesi) Afet Sonrası İyileşme Sürecinde İzlenen Politikaların Kentsel Gelişime Etkisi: Adapazarı Örneği...142 Araş. Gör. Ezgi Orhan (ODTÜ) 13. Oturum - Herkes İçin Kent (Sergi Salonu) Oturum Başkanı: Gökhan H. Erkan (TMMOB ŞPO İzmir Şubesi Başkanı) Raportör: Kumru Çılgın (ŞPO) Evrensel Tasarım İlkeleri Işığında Türkiye de Herkes için Kentler..145 Özen Abanoz (Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Mekansal Planlama Genel Müdürlüğü) Pınar Zoral (Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Mekansal Planlama Genel Müdürlüğü) Seda Nal (Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Mekansal Planlama Genel Müdürlüğü) Yaşam Süresini Artırmak İçin Kentlerde Fiziksel Aktivite Olanakları ve Yaşlılık Dönemi 149 Araş. Gör. Gözde Ekşioğlu Çetintahra (DEÜ) Kent İçi Ulaşımda Engelsiz Toplu Taşım Sistemleri.151 Esra Çalışkan (Bursa Büyükşehir Belediyesi) 14. Oturum Planlama ve Katılım (Oditoryum) Oturum Başkanı: Yard. Doç. Dr. Ceyhan Yücel (TMMOB ŞPO Kayseri Şubesi Başkanı) Raportör: Akif Burak Atlar (ŞPO) Kent Planlamada Katılımcı Süreçleri Uygulanabilir Kılmak İçin Yeni Bir Planlama Tarzı Önerisi: Savunucu Katılımlı Planlama 153 Yard. Doç. Dr. Savaş Zafer Şahin (Atılım Üniversitesi) Doğal ve Kültürel Potansiyele Sahip Bölgelerin Katılımcı Projeler Yoluyla Dönüşümü: Pamukkale Kasabası Örneği.. 157 Doç. Dr. S. Evinç Torlak (Pamukkale Üniversitesi) Öğr. Gör. Görkem Gülhan (Pamukkale Üniversitesi) Neoliberal Politikaların Yarattığı Uzlaşma-Çatışma Ekseninde Planlama: Bursa Cargill Örneği... 160 Araş. Gör. Dr. Neriman Yörür (DEÜ) Öğretim Gör. Dr. Levent Ünverdi (DEÜ) Araş. Gör. Dr. Ayşegül Altınörs Çırak (DEÜ) 15. Oturum Kamusal Mekan, Planlama ve Adalet (Sergi Salonu) Oturum Başkanı: Prof. Dr. Aykut Karaman (MSGSÜ) Raportör: Araş. Gör. Kerem Ekinci (YTÜ) Kamusal Mekan Yeniden Dönüşürken, Yeni Bir Toplumsal Mücadele Olanağı: Tarihi Alanlarda Kamusal Mekanın, Planlama Aracılığı ile Sürekliliğinin Sağlanması..164 Süleyman Siyah (İzmir 1 Numaralı KVTVK Bölge Kurulu Müdürlüğü) Ulaş Özkan (İzmir 1 Numaralı KVTVK Bölge Kurulu Müdürlüğü)
Planlama ve Kent Düzleminde Adalet Arayışı: Denizli-Kale İlçesi Örneği 168 Araş. Gör. Dr. Pınar Savaş Yavuzçehre (Pamukkale Üniversitesi) Prof. Dr. Hüseyin Özgür (Pamukkale Üniversitesi) Nursel Elbi Yayalaştırılmış Caddelerde Kamu Yararı, Kamu Hakları, Eminönü-Hobyar Mahallesi Örneği...170 Müge Çalışkan (İstanbul Yenileme Alanları KTVK Bölge Kurulu Müdürlüğü) Yard. Doç. Dr. Hatice Ayataç (İTÜ)
İSTANBUL DA KENTSEL DÖNÜŞÜM: MEKANI DEĞİŞEN YOKSULLUK Doç. Dr. Asuman TÜRKÜN Yıldız Teknik Üniversitesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü Belli dönemlerde ciddi girişimler olsa da, Türkiye de kapsamlı ve sürekliliği olan bir konut politikasının oluşturulamadığı ve uygulanan politikaların sosyal boyutunun zayıf olduğu gözlenmektedir. Türkiye de kamu mülkiyetinde sosyal konut ya da ucuz kiralık konut sağlamaya yönelik bir politikası neredeyse hiçbir dönemde olmamış, mülk edindirmeye odaklı bir konut politikası izlenmiştir. Bu durum az çok bütün geç sanayileşmiş/ kapitalistleşmiş ülkelerde benzer bir seyir izlemektedir; konut edinme meselesi genellikle piyasaya bırakılmakta ve bu koşullar altında konut elde edemeyen dar gelirli kesimler için neredeyse tek seçenek gecekondu yapımı olmaktadır. Dolayısıyla barınma sorunu özellikle dar ve orta gelirli kesimler için çözülememiş bir sorun olarak karşımızda durmaktadır. Toplumun büyük bir kesiminin devletin sosyal güvenlik koruması dışında kalması, konut sahipliliğini kentteki tek güvence haline getirmekte ve zaman içinde oluşturulan yaşam alanları kent mekanında tutunmayı kolaylaştıran sosyal ağların ve yardımlaşma mekanizmalarının kurulmasını da sağlamaktadır. Dar gelirli kesimler açısından gecekondu yapımı dışında bir başka seçenek de kentin merkezi alanlarındaki yıpranmış konut alanlarına ya da gecekondu alanlarına kiracı olarak yerleşmek olmuştur. 1990 lara kadar geçici bir barınma olanağı sağlayan bu alanlar giderek kalıcı bir nitelik kazanmış ve kent yoksulluğunun yığıldığı alanlara dönüşmüşlerdir. Bu bildiride ilk olarak farklı dönemlerde toplumdaki dar gelirli kesimlerin konut sorununu çözmeye yönelik girişimler ve bunların akıbeti tartışılacak; daha sonra ise 2000 ler sonrasında kent politikasının en önemli araçlarından biri haline gelen ve ciddi tartışmalara yol açan kentsel dönüşüm uygulamaları ele alınacaktır. Kentsel dönüşümün yönlendirilmesinde son yıllarda karşı konulması zorlaşan bir hegemonik ittifakın ve bir güç yoğunlaşmasının ortaya çıktığı ve bu ittifakı oluşturan aktörlerin söylemlerinin dikkat çekici biçimde aynılaştığı görülmektedir. Bu ittifakın güçlenmesinde ve önünün açılmasında kullanılan en önemli araçlar, yasalar ve yetkileri sürekli artırılan kurumlardır. Özellikle son yıllarda, kentleri ilgilendiren yasalar, belirli bir ideolojik bakış açısıyla ortaya konan kentsel politikaların uygulanmasındaki engelleri temizlemek üzere çıkarılmakta ve bunları gerçekleştirmek üzere Toplu Konut İdaresi (TOKİ) ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı gibi önemli kamu kurumlarına çok ciddi yetki aktarımları yapılmaktadır. Kentlerin dönüşümü ile ilgili kararların, sadece kısa vadeli ranta odaklanan serbest piyasa aktörlerine bırakılması ve bu 15
URBAN REGENERATION IN ISTANBUL: RELOCATION OF URBAN POVERTY Assoc. Prof. Dr. Asuman TÜRKÜN Yıldız Technical University, Department of City & Regional Planning Despite serious attempts in particular periods, there has never been a comprehensive and consistent housing policy in Turkey and the social dimension of those policies has always been weak. There has neither been a policy of providing social housing under public ownership nor cheap rental housing and the housing policy has been oriented towards owner-occupancy. This phenomenon can be observed in almost all the late industrialized capitalist countries; the provision of housing is left to free market mechanisms and under these conditions, the only option for those people who cannot get an access to authorized housing market is squatter housing. Therefore, the shelter problem for low income segments of population is still an unresolved issue. Because a high proportion of the people are excluded from the social security protection of the state, house ownership becomes the only means of security and the housing areas, where social networks and mutual help mechanisms are established within time, facilitate attachment to urban environment. Another housing option for low income people is to settle in dilapidated housing areas in central locations of the city or in squatter housing areas as renters. Those housing areas which provided a temporary solution for the new migrants until 1990s, tend to gain a permanent nature and transform into areas where urban poverty gathers. In this paper, first the attempts to solve the housing problem of low income segments in Turkey and their outcomes will be put forward for successive periods especially after 1950s. Next, the urban regeneration/renewal practices, which have become the major tool of urban policies after 2000s, and the dense debates around this issue will be evaluated. It is observed that in recent years, a powerful hegemonic coalition and a remarkable concentration of power have emerged coupled with similar discourses shared by all of the actors which constitute this coalition. The most important means of enhancing the power of this coalition and clearing the obstacles in the way of new urban policies in Turkey have been the changes in existing laws and the enactment of new laws, together with the increasing legal powers and financial resources given to major state institutions. As a result, most of the laws concerning urban areas in recent years have been intended to clear away various obstacles in the way of neoliberal urban policies. At the same time, key state institutions, above all the Mass Housing 17
dönüşümden etkilenen kentlilerin bu karar mekanizmalarının dışında kalması vatandaşlar açısından ciddi bir güçsüzleşme yaratmıştır. Bu dönüşümlerde sabit olan gerçeklik, toplumun dar gelirli kesimlerinin yerlerinden edilmesi ve fiyatların artması sonucu, dönüştürülen alanların toplumun yalnızca varlıklı kesimlerinin kullanımına açılması, güvenlikli ve kent yoksulluğunun dışlanabildiği ya da görünmez kılındığı alanların yaratılmasıdır. Tahliye ya da yerinden etme son yıllarda hükümetlerin ve uluslar arası organizasyonların karşı olduklarını ilan ettikleri bir politika olmasına rağmen, birçok gelişmiş ve gelişmekte olan ülkede yeni kent politikaları ile uyumlu kentsel dönüşüm ya da yenileme projeleri adı altında kentlerin özellikle rant potansiyeline sahip bölgelerde ciddi bir dönüşüm yaşanmaktadır. Bildiride, İstanbul da kentsel dönüşüm alanı ya da yenileme alanı ilan edilen altı farklı nitelikteki mahallede yapılan araştırmada elde edilen bulgular çerçevesinde, bu yeni kentsel politikaların dar gelirlilerin konut sorununa bir çözüm oluşturup oluşturamayacağı tartışmaya açılacaktır. Sarıyer-Derbent, Maltepe-Başıbüyük, Tuzla-Aydınlı dan oluşan üç gecekondu mahallesinin dışında sit alanı içinde yer alan Tarlabaşı ve Gecekondu Önleme Bölgesi olarak yerleşime açılmış Güngören-Tozkoparan dan elde edilen bulgular, Bezirganbahçe de inşa edilen TOKİ Bloklarına yerleştirilenlerin karşı karşıya kaldıklerı sorunlar çeçevesinde değerlendirilecek ve toplumsal gerçekliği göz önüne alan adaletli bir konut politikasının nasıl oluşturulabileceği dünya örnekleri bağlamında ele alınacaktır. 16
Development Administration (TOKI) and the Privatization Administration, have been strengthened to enable the realization of big urban projects. The fact that the decisions about urban regeneration projects have been left to free market actors, who are directed by their short-term interests, and exclusion of most of the citizens from important decision making mechanisms have made the prevalent asymmetrical power relations become more unequal and led to a substantial loss of power for the majority. The constant reality in all these cases is the displacement of disadvantaged segments of population, the opening up of regeneration areas to the well-to-do as a result of increasing rents and prices and the creation of gated urban spaces distanced from the urban poor. Although the practice of forced evictions and displacement of residents have been criticized by different governments and international organizations, it is observed that in many of the cities in developed and developing countries, urban areas that have high rent-earning potential have become important targets of regeneration/renewal projects, in accordance with the new urban policies. In this paper, the findings of the research conducted in six neighborhoods which were declared as urban regeneration area or urban renewal area will be analyzed to discuss whether this new urban policy is capable of solving the housing problem of the urban poor. The findings of three squatter housing neighborhoods, Sarıyer-Derbent, Maltepe- Başıbüyük and Tuzla-Aydınlı as well as Tarlabaşı, which is located in the historical center and Güngören-Tozkoparan, which was developed as Squatter Housing Prevention Area will be evaluated together with the problems encountered by the people who were settled in TOKİ blocks built for low income people in Bezirganbahçe. The paper will be finalized by putting forward some suggestions for a fair urban policy which takes into consideration the current economic and social realities, within the context of the experience of different countries throughout the world. Keywords: urban regeneration/ renewal, poverty, housing, dislocation, forced evictions 18
KENTSEL DÖNÜŞÜM BASKISI ALTINDAKİ MAHALLELERDEKİ GÜÇ İLİŞKİLERİNİN BOURDIEUCU BİR OKUMASI Yard. Doç. Dr. Erbatur ÇAVUŞOĞLU Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü Julia STRUTZ Katholieke Universiteit Leuven, Dünya ve Çevre Bilimi Bölümü Doktora Öğrencisi Kumru ÇILGIN İstanbul Teknik Üniversitesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü Doktora Öğrencisi 2000 li yıllarla birlikte Türkiye neoliberal kapitalizm ile bütünleşip, bu sistemin akılcı süreçleri ile tanıştıkça; başta büyük kentlerdekiler olmak üzere birçok yerleşmenin adı kentsel dönüşüm ile anılmaya başlamıştır. Geniş toplum kesimlerini huzursuz eden, bir kısmını ise şimdiden yerinden eden bu süreçler karşısında kamuoyu, KD taraftarları ve karşıtları olarak ikiye bölünürken; KD karşıtları arasında da sürecin farklı okumalarına tanıklık etmekteyiz. KD baskısı altındaki mahallelerde sürece olan tepkiler isyan ve direnişten, müzakere ve pazarlığa, boyun eğme ve kabullenmeye dek çok çeşitli biçimler alırken; her yerele ve mücadele biçimine özgü yeni deneyim ve öyküler ortaya çıkmıştır. Ancak bu süreçlerin kuramsal değerlendirmesi, yani kentsel dönüşüm karşısında ortaya çıkan tepkilerin nasıl ve hangi koşullarda ortaya çıktığı, hangi benzerlik ve farklılıklar ürettiği ve bunların gerekçeleri kuramsal bir düzeyde yeterince sorgulanmamıştır. Bourdieucu bir okuma bize KD baskısı altındaki mahallelerdeki güç yapısını ve ilişkileri anlamada farklı bir çerçeve sunabileceği düşüncesi ile tercih edilmiştir. Bu çalışma; Marksist mekan kuramları ile KD sürecini okumayı, Pierre Bourdieu nun temel kavramlarını kullanarak oluşturulacak bir kuramsal çerçeve içerisinde KD baskısı altındaki mahallelerin farklı mücadelelerde ortaya çıkan hikayelerini değerlendirmeyi ve bugüne kadar sorulagelmiş ancak tatmin edici bir cevap üretilemeyen sorular için yeni cevaplar üretmeyi hedeflemektedir. İncelemelerini Alan kavramıyla adlandıran Bourdieu bize alanın sınırları genişleyip daralabilen veya deforme edilebilir, iktidar ya da sermaye biçimlerine gömülü konumlar arasındaki tarihsel bağıntılar bütünü olduğunu söyler ve yine kuralları belirli ancak değiştirilebilen bir Oyun dan bahseder. Game theory e karşı Bourdieu un oyun alanı içerisinde yer alan Aktörler ; sahip oldukları Maddi Sermaye, Sembolik Sermaye ve Kültürel Sermaye yi stratejik olarak kullanabilirler. Kişilerin biriktirdikleri bu sermayelerin 19
kompozisyonu ise zaman içinde bir Habitus u geliştirmektedir. Habitus; bireylerin benlerine zihinsel ve bedensel algı, beğeni ve eylem şemaları biçiminde konulmuş bir tarihsel bağıntılar bütünüdür ve aktörlerin geçmişten bugüne biriktirdikleri gerçek ve simgesel değerler, önyargılar, fikirlerle dolu bagajlarıdır. Aktörlerin oyun alanındaki varlığı, konumları bu habitusa göre değişir. Aktörler; kendilerini ifade etmek, meşrulaştırmak, alandaki yerlerini sağlamlaştırmak veya genişletmek üzere çeşitli stratejiler geliştirir ve kimi zaman da oyunun kurallarını ve Doxa (sabit fikir) denilen genel kabulleri yapıbozumuna uğratmayı denerler. Oyun alanındaki güç ilişkileri ve karar süreçleri kuşkusuz aktörlerin habitusları ile bu taktik ve stratejilerin performansına göre şekillenmektedir. Aktörlerin (eyleyicilerin) habituslarıyla birlikte alanda işgal ettikleri konumlarını korumak ve değiştirmek üzere yaptıkları eylemliliklerin tümü oyundur. Alanın yapısını değiştirmeye çalışmak veya oyun oynamak mücadelenin kendisi iken, alanın yapısını belirleyen şey ise oyuncular arasındaki kuvvet ilişkilerinin anlık durumudur. KD baskısı altındaki mahallelerde dönüşüm ve yerinden edilme tehdidine karşı geliştirilen farklı tepkileri Bourdieu cu kavramlarla okumak bizlere yeni imkanlar sunacaktır: Tahakküm yapılarının yeniden üretimi ve dönüşümünde özellikle devletin meşru simgesel şiddet tekeline dikkat çeken Bourdieu da toplum; yönetenler ve yönetilenler diye monolitik yapılara bölünmemiştir. Bourdieu, toplumsal eşitsizliklerin düzeltilemeyeceği biçimindeki kaderci retoriğe de inanmaz. Ezen-ezilen ilişkilerindeki ve hiyerarşilerindeki çeşitliliklere dikkat çekerken, sınıfsal konumların ötesindeki ayrışmaları da işaret eder ve böylece Marx ın sınıf analizini derinleştirmiş olur. Bu çalışma kapsamında incelenecek yerel mücadele pratiklerinde; toplumsal rol ve konumların nasıl yeniden üretildiği, alan içindeki birey ve grupların habituslarına, konumlarına, taktik ve stratejilerine göre hiyerarşik konumlarının nasıl değiştiği, toplumsal adalet ve dayanışma pratiklerinin geliştirilmesindeki fırsatların neler olduğu açıklanmaya çalışılacak ve farklı mücadele pratikleri açısından ev, mahalle ve bir arada yaşama pratiklerinin ne anlam ifade ettiği, bu anlamların neye göre farklılaştığı correspondence analiz yöntemiyle ortaya konmaya çalışılacaktır. Anahtar Kelimeler: Kentsel Dönüşüm, Oyun, Alan, Aktörler, Habitus, Doxa, Güç İlişkileri, Sınıf, Statü, Sembolik Sermaye, Kültürel Sermaye, Taktik, Strateji, Simgesel Şiddet 20