Masaüstü kompüterlər (desktop) monitor Sistem bloku Səs kolonkaları klavuatura mətnin daxil edilməsi üçün mause idarəetmə üçün 2
Noutbuklar Kiçik ölçülərə və çəkiyə malikdir Akkumulyatorların dəstəyi ilə işləmə ( 3-5 saat) və ya şəbəkədən Mobillik, yəni başqa bir yerə asan daşınmaq imkanı Baha olması Qısa klavuaturaya malik olması Praktiki olaraq yenilənməməsi (upgrade) Aşağı məhsuldarlığa malikdir Rənğ və səs ötürmsə keyfiyyətinin aşağı olması Mexaniki təsirlərə həssas olması 3
Cib kompüteri, kommunikatorlar, smartfonlar, planşetlər Cib kompüterlər kommunikator (Cib kompüterlər + mobil rabitə) Mobil naviqator (Cib kompüterlər + GPS) smartfon (telefon + Cib kompyüterlər Planşet 4
Sistem bloku
Sistem bloku Qida mənbəyi Disk daşıyıcısı СD (DVD) videokarta Disket daşıyıcısı Genişləndirilmiş slotlar portlar prosessor Vinçestr Ana kart Operativ yaddaş 6
Sistem bloku prosessor (CPU = Central Processing Unit) informasiyanı emal edən və kompüterin bütün qurğularını idarə edən mikrosxemdir. Daxili yaddaş Vinçester (Sərt disk). Disk daşıyıcıları- disklərin yazilması və oxunması üçün istifadə edilir. Portlar xarici qurğuları bağlamaq üçün istifadə olunan konnektorlar. 7
Sistem bloku: prosessorlar Pentium, Pentium-II, Pentium-III, Pentium 4 Celeron (ev üçün) Xeon (serverlər üçün) Pentium M (noutbuklar üçün) Pentium D, Core 2 Duo (2 nüvəli) Core 2 Quad (4 nüvəli) Core i5, Core i7 Intel Pentium 4 3.0G 800MHz/1M K7, Athlon XP, Duron Athlon 64 Sempron (ev və notbuklar üçün) Turion (notbuklar üçün) Opteron (serverlər üçün) Athlon 64 X2 (2 nüvəli) Turion 64 X2 (2 nüvəli) Takt tezliyi 3 GHz Şin tezliyi 800 MHz keş-yaddaş 1 МB 8
Kompüterin yaddaşı RAM Daxili ROM BIOS Xarici HDD, external HDD optik disklər strimmerlər Videoyaddaş Keşyaddaş Flash-yaddaş 9
Yaddaşın iyerarxiyası 10 kompüter prosessor registrlər Həcm Keş-yaddaş RAM Xarici yaddaş (disklər, HDD, fləş) Kompüter şəbəkələri Sürət, bitin dəyəri Hansı yaddaş prosessorun daxilindədir?? RAM harada yerləşməlidir??
Daxili yaddaş RAM = Random Access Memory, yaddaş xanalarına ixtiyari müraciət. ƏYQ = əməli yaddaş qurğusu 11 1. Triggerlər (statik) Registrlər, keş-yaddaş 2. Yarımkeçirici kondensatorlar (dinamik): Böyük həcm Daha kiçik qiymət Daha az sürət Daha çox enerji sərfi
Daxili yaddaş - ROM ROM = read only memory ilk: informasiya istehsal zamanı yazılırdır sonra: proqramlaşdıra bilən ROM sonra: yenidən proqramlaşdırılan ROM (fleş-yaddaş) 12 ROMun daxilində olan proqramlar: POST (ing. Power On Self Test) - kompüter qoşulduqda qurğuların elektrik enerjisinə qoşulmasını yoxlayır; CMOS (ing. complementary metal-oxide semiconductor) - kompüterə yeni qurğu qoşulduqda məlumatları yeniləyir; BIOS (ing. Basic Input/Output System) - avadanlıqlarla müxtəlif əməliyyatlar aparmaq üçün tətbiq olunur; BOOT (yüklənmə) - əməliyyat sistemi ilə bağlı olan əmrlər.
RAM (Random Access Memory) RAM (Random Access Memory) - operativ yaddaşdır. Operativ yaddaş kompüterdə iş prosesində lazım olan verilənləri özündə saxlayır. Bu venilənlər həm oxuna, həm də yazıla bilir. Operativ yaddaşa müraciət diskə müraciətdən daha tez olduğundan informasiyanın oxunması və yazılması xeyli sürətlənir. Operativ, yəni əməli yaddaş adlandırılması da onun sürətlə işlədiyindən xəbər verir. Baxmayaraq ki, operativ yaddaşın həcmi disklərin həcmindən müqayisə olunmayacaq dərəcədə azdır, ona müraciət sürətli olduğundan operativ yaddaş kompüterdə əvəzolunmaz bir mikrosxemdir. Kompüteri yandırdıqda ilk saniyələrdə daimi yaddaşda yazılmış proqramlar vasitəsilə xarici yaddaşda, yəni sərt diskdə saxlanılan əməliyyat sisteminin proqramları operativ yaddaşa yazılır, eləcə də bizim sonradan daxil etdiyimiz verilənlər də operativ yaddaşa yazılır. Lakin işin axırında kompüteri söndürdükdə operativ yaddaşdakılar pozulur. Odur ki, kompüteri söndürməmişdən əvvəl dəyişdirdiyimiz verilənləri xarici yaddaş qurğularında saxlamaq tələb olunur. 13
RAM (Random Access Memory) Əməli yaddaş tipləri: DRAM Dynamic random access memory (Dinamik İxtiyari Müraciətli Yaddaş); SRAM Static RAM (Statik əməli yaddaş). SDRAM (sinxron dinamik ƏYQ) inteqral mikrosxemləri üzərində yerinə yetirilir. SDRAM-da hər informasiya biti yarımkeçirici kristalın strukturunda yaradılmış kiçicik kondensatorun elektrik yükü şəklində yadda saxlanılır. Sızma cərəyanları səbəbindən belə kondensatorlar tez boşalır, və xüsusi qurğular onları periodik olaraq (təxminən hər 2 millisaniyədən bir) doldururlar. Bu proses yaddaşın regenerasiyası (Refresh Memory) adlanır. SDRAM mikrosxemləri 512 2048 Mbit və daha çox yaddaşa malikdir. Onlar korpusa quraşdırılır və yaddaş modullarına yığılır. Rambus DRAM (RIMM), DDR, DDRII, DDR-III DRAM 14
Sistem blok: yaddaş operativ yaddaş Daimi yaddaş Qida mənbəsindən ayırdıqda Informasiyanı dəyişmək olarmı? Informasiya silinir Oxumaq və yazmaq (RAM) Informasiya yadda saxlanılır Yalnız oxumaq (ROM) Verilənlərin ötürmə sürəti Yüksək Aşağı 15
Sistem blok: keş-yaddaş Keş yaddaş (cache qizli saxlanc yerı) prosessor ilə RAM arasında yerləşdirilən cəld işləyən yaddaş tipidir. problem prosessorun takt tezliyi RAM-ın takt tezliyindən yüksək olduğu üçün prosesor verilənlərin gəlməsini «gözləyir». Sürətli keş-yaddaş RAM Ləng RAM-dan verilənlərin oxunması üçün keş yaddaşdan istifadə edilir. Əgər lazim olan yaddaş xanası keş yaddaşında varsa, onda onu keşdən götürür (sürətli). 16
Sistem bloku: keş-yaddaş Çoxmərtəbəli keşləşdirmə: prosessor 64 КB 128 КB 4МB RAM nüvə L1 L2 L1 yaddaşı L2 dən daha sürətlidir! Kompüterin ümumi işləmə sürətini artırır (əgər eyni yaddaş xanalarına müraciət olunursa) Əgər hər zaman müxtəlif yaddaş xanalarına müracət olunursa, səmərə vermir 17
Virtual yaddaş Proqramların həcmi artır Emal olunan verilənlərin həcmi artir (Тbayt-lara kimi) Bir-neçə proqramın eyni zamanda işləməsi 18! Əməli yaddaşa tələbat artır. Reallıqda kompüterdə olan RAM çatmır! Prosessorun ünvanlar sahəsi Virtual yaddaşın səhifeleri
Sistem bloku: disk daşıyıcıları 52x Maqnit disklər üçün istifadə olunan disk daşıyıcıları Firlanma sürəti 300 dövr/dəq Verilənlərin ötürmə sürəti 63 Кb/san Disk daşıyıcıları CD-RW 52 32 52 oxuma CD-ROM 52 (52 150 Кb/san) kimi yazma CD-RW 32 kimi yazma CD-R 52 kimi kombo-intiqal oxuma və yazma CD-ROM, CD-R, CD-RW oxuma DVD-ROM DVD-RW tipli disk daşıyıcısı Oxuma və yazma CD 52 kimi Yazma DVD-RW, DVD+RW 8 (8 9 150 Кb/san) kimi yazma DVD-R, DVD+R до 18 kimi 19
Sistem bloku: portlar port PS/2 Ardıcıl port Qida 220 В on/off qida mənbəyi VGA portu порты USB Xətti giriş Parallel port konnektor RJ-45 20
Daxilə quraşdırılmış qurğular (ana kartda) Videokart Səs kartı Ayrıca almaq lazim deyil Sadə məsələlər üçün çox rahatdır Müstəqil qurğulara xas olan keyfiyyət yoxdur (sürət, rəngötürmə qabiliyyəti, seyrəklik) Şəbəkə kartı 21
Videosiqnallar üçün istifadə olunan portlar videokart Monitor proektor VGA (analoq) portu DVI (rəqəmsal) port 22
Sistem bloku: portlar Ardıcıl port (COM1, COM2, ) 115 Кbit/san kimi Aşağı sürətlə çalışan qurğular: modem, mouse 1 0 1 1 0 1 0 1 0 0 1 0 1 1 0 Paralel port (LPT1, Centronics) 2 МB/san kimi printer 1 0 1 1 0 1 0 1 0 0 1 0 1 1 0 1 0 1 1 101 0 1 0 0 1 0 1 1 0 1 0 1 1 0 1 0 1 0 0 1 0 1 1 0 1 0 1 1 0 1 0 1 1 1 1 0 1 1 0 1 0 0 0 1 0 1 0 0 1 0 1 1 0 1 0 1 1 0 1 0 1 0 0 1 0 1 1 0 1 0 1 1 0 1 0 1 0 0 1 0 1 1 0 1 0 1 1 0 1 0 1 0 0 1 0 1 1 0 23
Sistem bloku: USB portları USB portu(universal Serial Bus) USB 1.1 12 Мbit/san kimi, USB 2.0 480 Мbit/san sürətə kimi: printer, skaner, mouse, USB 3.0 5 Qbit/san yuxarı: bütün qurğular Yüksək sürət «qaynar» bağlantı yaratmaq imkanı Bir neçə qurğunu bir porta bağlamaq imkanı(hab üzərindən ) 24
Sistem bloku: portlar IEEE1394 portu (FireWire) 1600 Мbit/san kimi Infraqırmızı port IrDA (Infrared Data Association) 4 МB/san kimi Noutbukun daxilinə yerləşdilmiş variantı Xarici adapter (USB) 25
Sistem bloku: kontrollerlər Kontrollerlər və adapterlər - elektron dövrələrin yığımlarıdır. Kompüterin qurğuları öz interfeyslərinin uyğunlaşması məqsədilə kontrollerlərlə təchiz olunurlar. Bundan əlavə, kontrollerlər periferiya qurğularının idarə olunmasını həyata keçirirlər. USB kontrolleri. IEEE 1394 (FireWire) kontrolleri. RAID kontrolleri. SerialATA kontrolleri Kontrollerlər 26
Sistem bloku: kontrollerlər USB kontrolleri IEEE kontrolleri RAİD kontrolleri İDE və SerialATA interfeysləri 27
Sistem bloku: şinlər Şin (İng. Bus) - kontrollerlər tərəfindən verilənləri prosessora və əməli yaddaşa ötürən sistem magistral Yaddaş şini - əməli yaddaşı və mərkəzi prosessoru əlaqələndirən şin; AGP şini videokartın qoşulması üçün istifadə edilən şin; Keş-yaddaş şini - mərkəzi prosessoru və keş-yaddaşı əlaqələndirən şin; Giriş-çıxış şinləri (interfeys şinləri) müxtəlif qurğuların qoşulmasını təmin edən şinlər. Şinin tərkibi: Verilənlər şini; Ünvan şini; İdarəetmə şini. 28
Sistem bloku: ISA şinləri 8 və 16 mərtəbəli İSA şinləri ISA (Industry Standart Architecture) şini iki modifikasiya malikdir. Hal-hazırda istifadə olunmur (müxtəlif periferiya qurğuları). 29
Sistem bloku: PCI şinləri PCI şini (32 mərtəbəli) PCI şini (64 mərtəbəli) PCI (Peripheral Component Interconnect) şininin prinsipi əsasında kompüterdə müxtəlif şinlər arasında körpülərin (Bridge) tətbiqinin ideyası dayanır. Məsələn, o ISA və PCI şinlər arasında protokolların uyğunlaşdırılması üçün istifadə edilir. PCI şini başqa şinlərdən asılı deyil və istənilən qurğular arasında əlaqəni yaratmağa imkan verir. 30
Sistem bloku: AGP şini AGP şini AGP - 1996-cı ildə Intel şirkəti videoadapterin qoşulması üçün xüsusi olaraq nəzərdə tutulmuş AGP şinini təqdim etdi. AGP şini PCI şininin sürətli variantıdır. Bu şin üçölçülü qrafiki sürətləndiricilər üçün xüsusi olaraq yaradılmışdır. 31
Sistem bloku: PCI Express şinləri PCI Express şinləri PCI Express-də tətbiq edilmiş verilənlərin ardıcıl ötürülməsi iş tezliyinin artırılmasına imkan yaradır. PCI Express şini müxtəlif spesifikasiyalarda reallaşdırılır: 1x, 2x, 4x, 8x, 16x və 32x. PCI və AGP şinləri əvəz edir. 32