COGRAFI BILGI SISTEMLERI BILISIM GÜNLERI / FATIH ÜNIVERSITESI / 13-14 KASIM 2001 BIR GIS UYGULAMASI : ISKI ALTYAPI BILGI SISTEMI Deniz AYDIN * ÖZET ISKI 5500 km 2 yi asan hizmet alani, 20.000 km nin üzerinde altyapi (içmesuyu, atiksu, yagmursuyu) ve 500 ün üzerinde üstyapi(aritma tesisi, terfi merkezi, depo vb.) tesisi ile dünyanin sayili su ve kanalizasyon idarelerinden biri olup, yaklasik 3.000.000 abonesi olan bir kamu kurulusudur. Günümüzde devasa altyapiya sahip bir sehrin geleneksel yöntemlerle yönetim fonksiyonlarini hizli ve güvenli bir biçimde yerine getirmesi imkansizdir. ISKI, Istanbul metropolünün yönetiminde en ileri bilgi teknolojilerini kullanarak karar-destek sistemleri olusturmakta, çagdas yönetim anlayisina uygun olarak bilgiye dayali kararlar üretmektedir. Bu amaçla gerçeklestirilen ISKI Altyapi Bilgi Sistemi daha hizli/verimli/kaliteli hizmet sunma noktasinda çok önemli bir açigi doldurmaktadir. Anahtar kelimeler: Cografi Bilgi Sistemi(GIS), Altyapi Bilgi Sistemi, Yönetim * Çevre Yük. Müh.- ISKI Altyapi Bilgi Sistemleri Teknik Sefligi
1. GIRIS CBS, sözel bilgilerle bu bilgilere ait grafik-harita bilgilerinin baglantili çalistigi, akilli objelerin olusturuldugu konumsal bir bilgi sistemini ifade etmekte olup, Yönetim, Sistem ve Teknoloji, kavramlarini kapsayan entegre bir yapidir. Cografi Bilgi Sistemi ayni zamanda bir üst kavram olup diger tüm konumsal bilgi sistemlerini kendi çatisi altinda toplamaktadir.(kent BS, Altyapi BS, Trafik BS, Çevre BS, Arazi BS, Sanayi BS vb.) Bir CBS uygulamasi olan Altyapi Bilgi Sistemi ise; içmesuyu, atiksu, yagmursuyu, dogalgaz, telekomünikasyon, elektrik vb. altyapi bilgileri ile bunlara ait üstyapi tesisleri arasindaki iliskileri irdeleyen konumsal bir bilgi sistemi olarak tarif edilmektedir. 2. ISKI ALTYAPI BILGI SISTEMI Istanbul Ili içmesuyu, atiksu-yagmursuyu altyapi ve üstyapi tesislerinin konumsal olarak sorgulanabildigi, muhtelif network analizleri ile modelleme çalismalarinin yapilabildigi bir bilgi sistemidir. ISKI Altyapi Bilgi Sistemleri Teknik Sefligi bünyesinde gelistirilmekte olan ISKABIS projesi, bes temel adimda yürütülmektedir: Içmesuyu Temini ve Dagitimi Sistemi, Atiksu-Y.suyu Sebekesi,Toplayicilari ve Uzaklastirma Sistemi, Tüm ISKI Üstyapi Tesisleri, Içmesuyu Havza Konumu Tesbitleri, Kent Bilgi Sitemi, Afet Yönetimi Bilgi Sistemi(EMIS) ve Yönetim Bilgi Sitemi(MIS) ile entegrasyon. Bu çalismalarin tamaminda, Konumsal Sorgulama (Haritadan Bilgi Alma-Sözel Bilgiden Haritaya Ulasma), Network (Sebeke) Analizleri, Modelleme ve Senaryo Yönetimi, Tematik(Konulu-Görsel) Harita Üretimi araçlarini kullanabilecek fonksiyonel bir sistem olusturulmustur. 3. ISKI ALTYAPI BILGI SISTEMI TASARIMI ISKI Altyapi Bilgi Sistemi tasarimi Idari Yapilanma Donanim Yazilim olmak üzere baslica üç kisimda ele alinmistir. a) Idari Yapilanma
ISKI Altyapi Bilgi Sistemi Idari yapilanmasi Tablo 1 de verilmektedir. Altyapi Bilgi Sistemi bünyesinde, temel GIS egitimlerini almis ve görev tanimlari belirlenmis kalifiye personel yeralmaktadir. b) Donanim ISKI tüm çalismalarini isletme birimlerine açmayi hedefleyen bir kurum olup, bu amaçla 1 Adet Data/Intranet Server ile intranet ortaminda yayin yaparak tüm GIS uygulamalarini ilgili birimlerine ulastirmaktadir. Kendi bünyesinde veri girisi/güncelleme ve uygulama gelistirme çalismalari için 8 adet Pentium III bilgisayar ile tematik(konulu) harita üretimi için 1Adet HP 5000PS plotter ile 1Adet A3 Renkli Laser printer bulundurmaktadir. c) Yazilim Veri Girisi /güncelleme çalismalarinda MS Geographics tabanli MS GeoWATER(Su) ve MS GeoWASTEWATER(Atiksu-Y.suyu) yazilimlari ile GeoTerrrain (sayisal Arazi modelleri için), Decartes(Raster Image islemleri için) ve Viecon Publisher(Intranet/Internet uygulamalari için) yazilimlari kullanilmaktadir.
iski ALTYAPI BiLGi SiSTEMi VERI GIRISI/GÜNCELLEME UYGULAMA GELISTIRME SISTEM-VERITABANI YÖNETIMI IÇMESUYU Içmesuyu verilerin toplanmasi, sisteme girisi, veri kalitesinin artirilmasi ve güncelleme islemleri GIS ANALIZI Su-Atiksu sistemi Network Analizleri, Havza Koruma ve Kamulastirma Analizleri, Topoloji Analizleri,Su Kalitesi Kontrolü ve Endüstriyel Kirliligin Kontrolü Analizleri, Müsteri Bilgileri Analizi,SCADA, Enerji Sarfiyati Analizleri, Personel-Araç Durumu Analizleri vb. SISTEM YÖNETIMI Donanim, Yazilim, Network ve diger sistem kaynaklarinin verimli bir sekilde kullanilmasi için gerekli izleme, koruma, bakim ve performans artirici islemlerin yapilmasi ATIKSU-YAGMURSUYU Atiksu,Yagmursuyu ve Dere Islahi verilerin toplanmasi, sisteme girisi, veri kalitesinin artirilmasi ve güncelleme islemleri MODELLEME ve SENARYO YÖNETIMI Içmesuyu Havzalarinin Hidrolik, Hidrolojik ve Hidrojeolojik Modellenmesi, 3 Boyutlu Arazi Modelleri, Havza Koruma Senaryolarinin Olusturulmasi veyönetimi Deprem Senaryolarinin Olusturulmasi veyönetimi vb. VERITABANI(DATABASE) YÖNETIMI GIS veritabaninin sistem tarafindan verimli bir sekilde kullanilmasinin saglanmasi, veri kalitesinin ve veritabani performansinin artirilmasi HARITA ISLERI Uydu Fotograflari, Ortofoto ve Halihazir Haritalar, Kadastral Haritalar, Nazim Imar Planlarinin sisteme entegre edilmesi ve güncellenmesi, Akilli Harita Üretimi(Automated Mapping) UZAKTAN ALGILAMA ve TEMATIK(Konulu) HARITA ÜRETIMI Içmesuyu Havzalari ve Dere koruma kusaklarinin belirlenmesi, Içmesuyu Depolarinin Besleme Alanlarinin belirlenmesi, Içmesuyu Sebekesi Basinç Bölgelerinin olusturulmasi, Atiksu Havzalarinin Aritma Tesisi bazinda olusturulmasi vb. ÜST YAPI TESISLERI Baraj, Aritma Tesisleri, Terfi Merkezleri, Içmesuyu Depolari, Idari binalar vb. üst yapi tesislerine ait verilerin toplanmasi, sisteme girisi ve güncelleme islemleri AR-GE GIS Tasarimi ile ilgili yeni donanim ve yazilimlarin belirlenmesi, sisteme entegre edilmesi, IBB Kent Bilgi Sistemi ve kurum içi kullanici birimlerle entegrasyonun saglanmasi, Sistem performansinin izlenmesi ve sistem içi optimizasyon saglanarak verimliligin artirilmasi vb. Tablo 1: ISKI Altyapi Bilgi Sistemi Idari Yapilanmasi
4. UYGULANAN TEMEL STRATEJILER ISKI Altyapi Bilgi Sistemi yapilanmasinda, Amerika Ticaret Gelistirme Müstesarligi (TDA) tarafindan hazirlanan Istanbul Büyüksehir Belediyesi GIS Fizibilite Çalismasi raporunda belirtilen temel stratejiler esas alinmistir. ISKI kosullarina göre düzenlemeler yapilmistir. ISKI Altyapi Bilgi Sistemi tasarlanirken, pilot çalismalarla sinirli kalan, tanitim(demo) amaçli bir anlayis yerine; tüm ISKI hizmet alanini kucaklayan bölgedeki altyapi bilgilerinin tek bir havuzda toplanmasi, derlenmesi, sorgulanabilir hale getirilmesi ve isletmelere açilmasini öngören entegre bir anlayis esas alinmistir. ISKI Altyapi Bilgi Sistemi tasarimi Open GIS kavrami göz önünde tutularak yapilmistir. Bunun anlami, Kent Bilgi Sistemi nde degisik birimlerde kullanilacak her türlü yazilimla bilgi alisverisinin kolaylikla yapilabilmesidir. Tüm yapilanma stratejisi Kademelendirme esasi üzerine kurulmustur. GIS Bölümü personel yapilanmasi, donanim ve yazilim ihtiyaçlarinin temini kademeli bir plan dahilinde gerçeklestirilmektedir. Yapilanma tamamlandiktan sonraki Isletme ve güncellestirme stratejileri ise ikinci asamada planlanmaktadir. Böylelikle maliyet optimizasyonu ve performans artisi hedeflenmektedir. ISKI mevcut yazilim ve donanimini azami kapasitede kullanmayi hedeflemektedir. Yeni Yazilim ve donanim alimi yapilmadan önce, yapilanmasinda yer alan Ar-Ge bölümü mevcut sisteme uygunlugu mutlaka test etmektedir. ISKI elindeki yazilimlarla mevcut altyapi ve üst yapi bilgilerini sayisal ortama akilli bilgi olarak girdigi noktada, olusturdugu Altyapi Bilgi Sistemi için en gelismis GIS uygulama yazilimlarini kuruma çok uygun sartlarda temin edilebilecegini düsünmektedir. Sahadan veri toplanmasi, havzalarin sorgulanabilir hale getirilmesi, harita altliklarinin düzenlenmesi vb. yogun emek ve zaman isteyen çalismalarin kurum disinda yaptirilmasi hiz ve kalite açisindan önemli görülmektedir. Böylelikle GIS çalismalarinin min. personelle ve daha hizli bir sekilde yürütülmesi hedeflenmistir. Altyapi bilgilerinin güncellestirilmesinde isletme birimlerine açilmak hayati bir öneme haizdir. Bu amaçla tüm çalismalar intranet/internet ortaminda isletmelere açilarak, maliyeti fazla ve yönetimi oldukça zor olan, herbir bilgisayara program yükleme isleminden tasarruf saglanmaktadir. Bilgilerin güncellestirilmesi ISKI için üzerinde önemle durulan bir konu olup, güncellestirme çalismalari için ISKI hizmet alani çesitli bölgelere ayrilarak, her bir bölgede yapilan altyapi çalismalari düzenlenen prosedürler dahilinde acil olarak sisteme aktarilmaktadir.
5. SONUÇ ISKI Altyapi Bilgi Sistemi kendisine kisa, orta ve uzun vadeli hedefler belirlemekte ve belirledigi takvim dahilinde bu hedeflerini gerçeklestirmektedir. Bu hedeflerden bazilari, Sisteme veri girisleri sirasinda, takip ve koordinasyonu saglayacak, veri kaybini ortadan kaldiracak yapilanma tam anlamiyla olusturulmasi, Sistemdeki altyapi bilgilerinin kalitesinin artirilmasi ve güncellestirme çalismalarina agirlik verilmesi, Içmesuyu, Atiksu ve Yagmursuyu sebekelerine ait database baglantili (akilli) bilgilerle sebeke analizleri ve optimizasyon çalismalari yapilarak ISKI altyapi sisteminin iyilestirilmesi için önerilerin ortaya konulmasi, Modelleme ve senaryo üretimi/yönetimi modülleriyle Su Havzalarinin kirlenmeye karsi korunmasi, su kalitesinin izlenmesi, 3 Boyutlu arazi modelleri, afet yönetimi, vb. çalismalarin yapilmasi, Içmesuyu Havzalari ve Dere koruma kusaklarinin belirlenmesi, Içmesuyu Depolarinin Besleme Alanlarinin belirlenmesi, Içmesuyu Sebekesi Basinç Bölgelerinin olusturulmasi, Atiksu Havzalarinin Aritma Tesisi bazinda olusturulmasi vb. ISKI nin tüm tematik(konulu) harita üretiminin GIS Bölümünce saglanmasi. Sonuç olarak ISKI, Altyapi Bilgi Sistemi -Yönetim Bilgi Sistemi- Kent Bilgi Sistemi entegrasyonunu hedefleyen bir Cografi Bilgi Sistemi(GIS) vizyonunu olusturmaya baslamis, bu vizyon için gerekli idari ve teknik yapilanmasini büyük ölçüde tamamlamistir. Bilgi teknolojilerini etkin bir biçimde kullanarak hizmetlerini daha hizli/verimli/kaliteli vermeyi siar edinmistir.