Amerika'dan Esen Moda Ruzgarlar~ F0'1i ylllar, Turkiye'nin ~ok panili hayata ge&i VL Amerika ile kurdugu yeni ili~lulerle belirlenen bir donemin tarukli$ni yapar. Sava~ sonrasi ekonomik siluntilar i~indeki Turhye, pek ~ok Avrupa ulkesi gibi Amerika'nin Marshall Yardiml'ndan yararlanmq, boylelikle Amerikan ya~am ~ekliyle de tanism5tj 1 'Yankee" modalan herhang bir resmi yard~m programinm par- Casi degildi elbette, ama magazin baslm ve Hollywood filrnlerinin gu~lu toplumsal etkisiyle "Amerikan Ruyasinndan etkilenmemek de milmkun degildi. Donemin politikasinin da yardlmiyla yayllan yeni toplum degerleri ve yqam biqimi, Ampa etkisinin yerini alrm~, orta halli ve varsil kesimlerin yasays bi~imleri kadar giy~m-kugamlam da etkilemi~; hsacasi Ttirkiye'de ylllardir Avrupali olmaya ozenen kesimin yeni ideali, artik "Amerikanlapx&" olmu~tu. Amerika'da kitleler, gderek basinin ve yeni ileti~im araci televjronun baskin kulturel etkisi aha girmekte; yeni ticari gu~ler giyimdeki rekabeti arttirma, stillerdeki donti$imu klandirma stratejileriyle pazan giderek buyuterek, magazin basini, Hollywood ve film starlan aracili@yla dunyaya bu biiyulu modalann yayllmasini saglamaktaydi. Subat 1950 tarihli Ev-IS dergisinin "Aym Modasi" kogesinde, "Paris, Lond~a ve Holivutun me~hur model ressamlan her mevsim ve her yeni sinernafilrni i~in yeni bi~irnler; yeni bulqlar or- lik gosteren modeller giyilmekteydi. Ocak 1950 ; taya atarak moda rnerakldannzn kaprislerine cevap ver- nhli "Aym Modasi" ko~esinde ise ~oyle yazilmaktay mege cal~maktadlrlaz.. " denmekteydi. Tuketim toplu- "...Hi~bir sene, bu seneki khadar tayy8rlerde buyuk bir munun ilk adimlan boylece aulmakta, giylm modala- ferruat ve bi~irn bollugu olmaml$hr denilebilil: Ceketle n da artik iyi para kazanilacak bir sektor olarak alg- Sogaro lovrrc~k veya dolgolr kolrcr b@im vermenin ad1 "P lanmaya ba~lanmaktaydi. kalmr~tr. Ev-IS,.Kasrm 1 950. Kadlnin 195071ere dogru savag sonraslnda bii- Idndugu siluet, ana hatlanni komyordu. Ancak gderek h~lanan araliklarla demim gosteren etek boylan, yaka bi~imleri bir oncekileri saf di~i blrakarak kadinlann gardroblanna yeni elbiseler ve luyafetlerini tamamlayacak Ce~itli ~apka ve eldiven modelleri sokmaktaydi. Yeni ve kullammi kolay kuma~lar da, pilili etekleri, utu gerektirmeyen "yka ve giy" gcimlekleri, daracik kalem etekleri yaratarak gardroblardaki ~e~itliligi artirmisti. Olgun, deneylmli ve seksi goriinmeye ~alisan 1950'lerin kadim goguslerini kaldiran, belini incelten, vucudunun siluetine hukmeden korselerden aynlmaya pek niyetli gozitkmiiyordu. Bedeninin ustune sih sikiya oturan, ancak etek bi~imleri farkli-
bedenleri viicude yapqwcmna dar ve boylar ekseri;a klsdr (...) Tayyorlerin etekleri hemen hemen her biomde her bollukta yapllmaktadq bazen ad~m ahlmayacak ha. dar dar ve y~rtmqh, bazen de muazzam bir bolluk veren kloslar, pliler ve godelerle aslikdiir " Agr bir makyaj, solgun bir ten, sivriltilmi~ kaglar, koyu kirmm dudaklar, bol rimelli kirpikler, koyu rastikla belirlenm6 gozler, korsesi desteklenmq gogus ve kal~alanyla bir anlamda "talan edilmig" kadin gofintusu, 1960'lara do@ kendine konfor ve rahatlik getiren modalara haylr diyememi~, etek boylannda hsalma ve bedende belirli bir rahatlamaya yo1, scan "~uval" elbiseleri kabullenmigti. Sava~ suresince askeri uniformalann etkisinde kalm~ ciddi g8finumlii erkek giyimi de, haur giyi min yayllmasi, sen uretim tekniklerinin geligmesi, yeni dokumalann kegfi ve tuketim politikalannin destegiyle duragan havasindan ~ikarak renkli, canli bir havaya bunindo. Bu d6neme damgasini vuracak er onemli demim, yazlik giyimin kent modaslna tagln 1 mas1 olmugtu. Amerikan yagam bi~imi, yaygnlagmaya bagla I yan merkezi isitma sistemleri, air condition'li arabala 1 n ile yeni aligkanliklara zemin hazirlamakta, yaz& Kadrn vilcudunun siluetini belirleyen koneler o yrllarda ' vazge~lmezdi. Hayat, 25 Ocak 1957. ( Ak) 1950'lerin kalem etekleri. Hayat "Dunyo gijzeli bulundu" baslr~~yla verditi haberde ideal kadrnr tarif ediyor. (Vstte) Gijzellik kraligesi adaylan, o yrllann modellerinin gqitliligini yansrtan elbiseleriyle. Elbiseler fa& farklr, ama hepsinde ince beller wrgulanyor. Suzan Kaps~z ar~ivi. (Aha) I K KshmD E BAHAR 4 Vucuda serllrk vermesr rqtn kullan~la~ bal~nalr korseler yerler~nr, yavap y vaf Mrld c~qek renklert ~le bezenm tnoe ve yumujak korselere lerked~yor
. - -- ----, - - 7 7 - -, -.<- - 6ean ve ~arlon ~randohun jean pantalon, deri ceke; - ve &drt iidemesinde tq6rtun katettigi yolun da pay unutulmamali.) RengZirenk, egzotik bitki desenleri, ' Tahiti @n batdan, limuzinler, rodeo yanslan, @el klar gibi "Amerikan Ruyasinm naif betirnlemeleri, ksa kollu "Havain gornleklerin ve kravatlann kumas desenleri olarak tam dfinyaya yaylmqlard~. Kendinden emin, Carpici, @z alan bu serkq moda, klasik gi- ' yim anlayq ve aliskanliklanna meydan okuyarak yazhk gyime sahip olmanin sira dqi oldugu bu donemde bir devrim havasi yaratti, 1952 yhnda, Kadtn Diinyasl'mn 2. sapinda bu moda soyle yorumlanmaktaydl: "...Qarplarda, ropluklarda, ernprimelerde, gondol sefalan, renkli Afiku kwu resimleri, degirmenlq Jar gezintileri, nebatat kitaplannda bdunarnayan &ek tipleri ddz yiiriidu. Acayiplik, garabet, Avn-lpa'ya Amerikddan gelmi~ bir haldit: Daha dnce her $eye hakim olan aklzselim ve zevkiselirndi. Simdi, her sahada insan1 Srqlrtan bir stille kar~11rqyoru.z..." Bunda, sentetign petro-kimyasal elyaflarla kullanimmdan dogan perlon ve naylonun, poli-akrilik orlon ve dralonun, polyester bazli terilen (Fran- SIZ~ tergal) gibi yeni kuma~lann da b8fk etkisi olmugtu. 1960 kupdnin ~ ok sert, rahatslz, yeterince hava almadi& icin saglikslz bulaca@ bu garip isimli kuma~lar, alicllara sihisli f~rmiilleri~eren biiqimler darak sunulmakta, reklamlar ise art& kadm tito Giysilerde sentetik makeme kullanrmr o yrllar itjn bir sllrpnzor, Hayat, 8 Mayn 1959. I esaretinden kurtuldugunu mijljdelemekteydi. Oysa halk b12 ozellikle ise giderken ya da azel enlerde giydigi tahm elbiselerinden vazge~ebilecek gibi degildi. Ama giylmde gerek hafif kumqlann kullanilma&, gerek modellere eklenen ylrtmac ve pililerle erkege bz@r hareket olanag saaglnmisti. Bu arada savas sonraw fasizrnin yllulqiyla liberallesen Italya, Pantalon dyna gbinlek qkarma modasr, 'LenbiyesizIik" olarak degerlendirildi ve cpk elqti~ildi. Cengiz Kahraman argivi. (SoMa) Erkek giyiminde Amerikan tarzrnrn kaqnrnda Italyan stili wrdr. @&'a)
kapilanm dunyaya acmig, 1950'lerin ortalanndan itibaren moda endemine oturan ttalyan giyimi erkege modem bir gonlnum vermigti. Roma sokaklannda Vespa'lanyla dolagmaya ali- ~ik ltalyan erke$, motosikletinin selesine degmeyecek hsaliktaki ceketi, diz ustune ~ikan par-desusu ve daralan pap11 pantalonu, beyaz gornlek, ince kravat, sivri burunlu den ayakkabllanyla Amerikan modasina tezat yeni bir akim yaratmigti. Turkiye'de de "Ttalyan stili" gynmek erkekler icin bir gurur kaynagiydi. [~onfeksi~on sanayii daha da geli~erek modalann h ~li bir bi~imde her kesime yaylmasinda etkili olmug, ttiketim artmeti. "Sosyete" denen Cevre i~inse, ;I unlu terzi ve moda ev erinden giynme olgusu belirleyici bir nitelik kazanmi5ti. Ote yandan, tanmdaki malunelqme ile baglayan igsizlik, koyden kente, ozellikle tstanbul'a buytik bir go^ baglatti. Toplurnsal dokudalu bu de$gimle birlikte kent gym-kugamina Anadolu'ya dzgu bi~imler grmekteydi. Buriikler, ~aqaflar, tulbentler, atkilar Ramiz'in "haua&" tiplemesi o yrllarda k6yden kente geen sonradan g6rme Anadolulu'yu niteliyordu. Cengiz Kahraman ar~ivi. ve plvarlarla gelen Anadolu kadini, beraberinde getirdi$ bu yoresel luyafetlerini zamanla shir yagamina uyarlamaya bagladi; onceleri etek altina ~alvannin yerine elde diktigi pijama bi~imli pantalonlar, sonralan ise yalnlzca uzun etekli entariler giydi. Kadinlar egarplan, erkekler ise poturlan, kiilot pantalonlan, mintanlan ve genig tabakaya yayllm~g kasketleriyle gehir goflntusunun bir parpsi olmuglardi. ficari gelkjmeler, savag siraslnda zengin olmug Pir b6lum Anadolu e~rafinin da kentlere gocune yo1 aqmig, sonradan zengin olmu~ ve gorgsuz olarak nitelendirilen ve halk arasinda "haciaga" diye adlandinlan bu kesimin begenisine uygun bir gazino ve pavm kultufi de olugmaya baglamil\