T.C. PODGORİCA BÜYÜKELÇİLİĞİ TİCARET MÜŞAVİRLİĞİ KARADAĞ IN GENEL EKONOMİK DURUMU VE TÜRKİYE İLE EKONOMİK-TİCARİ HAZİRAN 2007 BERLİN İLİŞKİLERİ 2010-2011 YILI Haziran 2011 Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 1
İÇİNDEKİLER SAYFA NO BÖLÜM 1 1 1.1 GİRİŞ 1 1.2 SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER 1.2.1 Ülke Kimliği 7 1.2.2 Sosyal Göstergeler 9 1.2.3 Ekonomik Göstergeler 12 1.3. ÜLKE HAKKINDA GENEL BİLGİLER 17 1.3.1.Ülkenin Kısa Tarihçesi 17 1.3.2. Siyasi ve İdari Durum 18 1.3.3. Coğrafi Bilgiler 19 1.3.4. Nüfus 30 1.3.5. Eğitim 37 1.3.6. Sosyal Güvenlik 38 1.3.7. İstihdam ve İşgücü Piyasası 1.3.8. Cumhurbaşkanlığı Seçimleri 1.4 GENEL EKONOMİK DURUMU 47 1.4.1. Genel durum 50 1.4.2.Tarım ve Hayvancılık 52 1.4.2.1. Ağaç İşleme Sanayi ve Ormancılık 53 1.4.3.Enerji 65 1.4.4.Doğal Kaynaklar ve Madencilik 74 1.4.5.Sanayi 74 1.4.6.Ulaştırma ve Telekomünikasyon 86 1.4.7.Turizm 93 1.4.8.Finans Sektörü 102 1.4.8.1. Bankacılık 103 1.4.8.2. Menkul Kıymetler 104 1.4.8.3. Para, Döviz ve Kredi Piyasaları 105 1.4.9. Emlak Piyasası 106 1.4.10. Enflasyon ve Fiyat 111 1.4.11. Gelir, Tüketici, Tüketim ve Yoksulluk 113 1.5 EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLER 1.5.1.Dış Ticaretin Genel Durumu ve Dış Ticaret İstatistikleri 115 BÖLÜM 2 2.1 TÜRKİYE İLE EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLER 139 2.1.1. Ticari İlişkilerin Genel Durumu ve Ticaret İstatistikleri 2.1.2. Türk Firmalarına Yönelik Yatırım Alanları 2.1.3. İmzalanan Anlaşma ve Protokoller 2.1.4. Doğrudan Yabancı Yatırımlar 2.1.5. Özelleştirmeler ve Yatırım Alanları 2.1.6. Karadağlı Firmalar (İthalatçı, İhracatçı, En Büyük Firmalar) 139 146 147 150 155 161 Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 2
METİN İÇİNDEKİ TABLOLARIN LİSTESİ Sayfa No Tablo 1 Ülke Kimliği 8 Tablo 2 Sosyal Göstergeler 10 Tablo 3 Reel Sektör 12 Tablo 4 İstihdam ve Ücretler 12 Tablo 5 Parasal Sektör 13 Tablo6 Dış Sektör 13 Tablo7 Kamu Maliyesi 14 Tablo8 Merkezi Bütçe 14 Tablo9 Kamu Borçları 14 Tablo10 Ekonomik Göstergelerin Bölgesel Olarak Karşılştırılması 15 Tablo11 Gerçek Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GDP) Büyüme Oranları 16 Tablo12 Ortalama Gerçek Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GDP) Büyüme Oranları 16 Tablo 13 Milli Parklar 19 Tablo 14 Doğal ve Suni Göller 19 Tablo 15 Nehirler 20 Tablo 16 Kayak Merkezleri 21 Tablo 17 Suyun Korunması ve Kullanılması 22 Tablo 18 Sulama 23 Tablo 19 Hava Sıcaklığı 24 Tablo20 Nem ve Bulutlar 25 Tablo 21 Yağışlı Gün Sayısı 26 Tablo 22 Kar Derinliği 26 Tablo 23 Rüzgar, Açık ve Kapalı Gün Sayısı 27 Tablo 24 Yoğunluk Derecesine Göre Depremler 28 Tablo 25 Nüfusunun Özellikleri 30 Tablo 26 Etnik Yapı 31 Tablo 27 2009 Seçimlerinin Yaş ve Cinsiyetine Göre Ayırımı 32 Tablo 28 Nüfus Sayımına Göre Alan ve Hanehalkı 33 Tablo 29 2011 Seçimlerinin Belediyelere Göre Etnik Yapısı 34 Tablo 30 Eğitimin Cinsiyet ve Okul Türüne Göre Dağılımı 37 Tablo 31 Maaş Hesabı 38 Tablo 32 Sigorta Firmaları 39 Tablo 33 İstihdam Edilen Nüfusun Eğitim Durumu 40 Tablo 34 İşsizlik Oranı 41 Tablo 35 Sektörlere Göre Çalışan Kişi Sayısı 42 Tablo 36 İstihdam ve Ücretler 43 Tablo 37 İşsizlik, İstihdam ve Ücretin Bölgesel Olarak Karşılaştırılması 44 Tablo 38 Cumhurbaşkanlığı Seçimleri Sonuçları 45 Tablo 39 Karadağ İle İlgili Yapılan SWOT Analizi 47 Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 3
Tablo 40 Genel Ekonomik Durum 48 Tablo 41 Harcamalar Yöntemiyle Gayri Safi Milli Hasıla 50 Tablo 42 Cari Fiyatlarla GDP (SNA 93. Göre) 51 Tablo 43 Tarımda Ekili Alanlar, Toplu ve Özel Çiftlikler 54 Tablo 44 Özel Çiftliklerde, Kooperatiflerde Kesilen Hayvan Sayısı 55 Tablo 45 Süt, Bal, Yumurta,Yün Üretimi 56 Tablo 46 Sığır, Kümes Hayvanları ve Arı Kovanı Sayısı 57 Tablo 47 Hububat, Endüstri Bitkileri Üretimi 58 Tablo 48 Sebze Üretimi 59 Tablo 49 Yem Bitkileri Üretimi 60 Tablo 50 Meyve Ağaçları ve Meyve Üretimi 62 Tablo 51 Üzüm Bağları ve Üzüm Üretimi 63 Tablo 52 Türlerine Göre Tuzlu ve Tatlı Suda Yaşayan Balıklar 64 Tablo 53 Elektrik Arzı ve Tüketimi 67 Tablo 54 Elektrik Dengesi 68 Tablo 55 Kömür Dengesi 70 Tablo 56 Petrol Ürünleri Dengesi 72 Tablo 57 Üretim Gruplarına Göre Sanayi Üretim İndeksi 75 Tablo 58 Endüstri Ürünleri Üretim İndeksi 76 Tablo 59 Elektrik Üretim ve Tüketim Dengesi 84 Tablo 60 Sanayide Elektrik ve Yakıt Tüketimi 85 Tablo 61 Ulaştırma Sektörü Hakkında Bilgi 87 Tablo 62 Yeni Satın Alınan Otobüsler, Yol Nakliye Araçları ve Taşıma Organizasyonları 88 Tablo 63 Karayolu Taşımacılığı Gelirleri 89 Tablo 64 Demiryolu Uzunluğu ve Gelirleri 90 Tablo 65 Telekominikasyon 91 Tablo 66 Karadağ 'a Gelen Turist Sayısı 94 Tablo 67 Karadağ'a Gelen Turistlerin Konaklama Tipine Göre Ayırımı 95 Tablo 68 Turistlerin Ülkelerine Göre Gecelik Konaklama Gün Sayısı 96 Tablo 69 Gelen Turistlerin Ülkelerine Göre Ayrımı 98 Tablo 70 Gelen Turistlerin Konaklama Yerlerine Göre Gecelik Konaklama Gün Sayısı 99 Tablo 71 Gelen Turistlerin Konaklama Tipine Göre Gecelik Konaklama Gün Sayısı 100 Tablo 72 Bütçe Gelirleri 101 Tablo 73 Karadağ daki Bankalar 103 Tablo 74 Bankaların Sermaye Yeterlilik Rasyosu 103 Tablo 75 Bankaların Pazar Payı 103 Tablo 76 Mikro Kredi Veren Kuruluşlar 104 Tablo 77 Sermaye Yapısı ve Borsa 106 Tablo 78 Konut Fiyatları 107 Tablo 78-1 Kesinleşmiş İşlerin İnşaat Değeri 108 Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 4
Tablo 79 İnşaat Sektöründe Sonuçlandırılmış İşlerin Değeri ve Kişi Sayısı 108 Tablo 80 İnşaat Sektöründe Bitmiş Konut Sayısı 115 Tablo 81 İnşaat Sektöründe Bitmiş,Bitmemiş Konut Alanı 116 Tablo 8-1 Şehirlere göre konutların yapısı 117 Tablo 82 Yıkılan Bina Sayısı 110 Tablo 82-1 İnşaatlarda Kullanılan Malzemenin Cinsi 123 Tablo 83 Üretici Fiyat İndeksi 111 Tablo 84 Üretici Fiyat İndeksinin Sektörlere Göre Ayırımı 112 Tablo 85 Ürün Çeşitlerine Göre Toptan Eşya Gelirleri 113 Tablo 86 Otel ve Lokantalarda Hizmet Gruplarına Göre Ciro 114 Tablo 87 Karadağ ın Dış Ticareti 115 Tablo 88 Karadağ'ın Ülke Gruplarına Göre Yaptığı İhracat 116 Tablo 89 Karadağ'ın Ülke Gruplarına Göre Yaptığı İthalat 117 Tablo 90 Karadağ'ın Kıtalara Yaptığı İhracat 118 Tablo 91 Karadağ'ın Kıtalardan Yaptığı İthalat 120 Tablo 92 Karadağ'ın 2005-2011 Yılları Arasında AB-27 ülkelerine Yaptığı İhracat 122 Tablo 93 Karadağ'ın 2005-2011 Yılları Arasında AB-27 ülkelerinden Yaptığı İthalat 123 Tablo 94 Karadağ'ın 2005-2011 Yılları Arasında CEFTA ülkelerine Yaptığı İhracat 124 Tablo 95 Karadağ'ın 2005-2011 Yılları Arasında CEFTA ülkelerinden Yaptığı İthalat 124 Tablo 96 Karadağ'ın AB ve CEFTA Ülkelei ile Dış Ticareti 125 Tablo 97 Karadağ'ın Kıtalara göre İhracat-İthalat ve Dengesi 127 Tablo 98 Karadağ'ın Standart Uluslararası Ticaret Sınıflamasına (SUTS, Rev. 3) Göre 129 İHRACATI Tablo 99 Karadağ'ın Standart Uluslararası Ticaret Sınıflamasına (SUTS, Rev. 3) Göre 131 İTHALATI Tablo 100 Karadağ'ın AB, CEFTA, ABD, Japonya ve Çin'e SİTC Bazında Yaptığı İhracat 134 Tablo 101 Karadağ'ın AB, CEFTA, ABD, Japonya ve Çin'den SİTC Bazında Yaptığı 136 İthalat Tablo 102 Türkiye ve Karadağ Arasında Dış Ticaret 139 Tablo 103 Karadağ-Türkiye Arasındaki Dış Ticaretin SNA Kodlamasına Göre Ayırımı 140 Tablo 104 Karadağ-Türkiye Arasındaki Dış Ticaretin ISIC3 Kodlamasına Göre Ayırımı 141 Tablo105 Karadağ-Türkiye Arasındaki Dış Ticaretin OECD Kodlamasına Göre Ayırımı 144 Tablo 106 Türk Firmalarına Yönelik Yatırım Alanları 146 Tablo 107 Karadağ-Türkiye Arasında İmzalan Anlaşma ve Protokoller 147 Tablo 108 Karadağ-Diğer Ülkeler Arasında İmzalan Anlaşma ve Protokoller 148 Tablo 109 Yıllara Göre Yabancı Yatırımlar 150 Tablo 110 Doğrudan Yabancı Yatırımların Sektörlere Göre Ayırımı 150 Tablo 111 Doğrudan Yabancı Yatırımlarda Firma Sayısı 150 Tablo 112 Bölgelere Göre Yabancı Yatırımların Yüzdesi 150 Tablo 113 Belediyelere Göre Yabancı Yatırımlar 151 Tablo 114 Karadağ Hükümeti Tarafından Belirlenen Potansiyel Yatırım Alanları ve 155 Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 5
Projeleri Tablo 115 2011 Yılında Borsa Satışı ile Özelleştirilmesi Planlanan Firmalar 156 Tablo 116 2011 Yılında Kamu İhale Yolu ile Özelleştirilmesi Planlanan Büyük Firmalar 156 Tablo 117 Karadağ'ın Yatırım Ortamına İlişkin Tehditler-Fırsatlar 158 Tablo 118 Karadağ'daki Türk Yatırımcı Firma Sayısı 159 Tablo 119 2009 Yılında En Çok İhracat Yapan Karadağ lı Firmalar 161 Tablo 120 2009 Yılında En Çok İthalat Yapan Karadağ lı Firmalar 162 Tablo 121 Karadağ'ın En Başarılı 50 Firması 163 Tablo 122 2012/2013 Yılları Arasında Karadağ Belediyelerinde Yapılması Planlanan İşler 170 Tablo 123 Karadağ ın Üyesi Olduğu Uluslararası Kuruluşlar 178 Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 6
BÖLÜM I 1.1 GİRİŞ Bu rapor, T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği nce Ekonomi Bakanlığı tarafından belirlenen format çerçevesinde, Karadağ kaynaklı verilere dayanılarak hazırlanmıştır. Rapor, Karadağ hakkında tarih, coğrafya, siyaset ve nüfus gibi konularda genel bilgileri içermekte, ancak yoğun olarak sektörleriyle, ticari ve yatırım potansiyeliyle ve mevzuatıyla Karadağ ekonomisini irdelemektedir. İçerdiği bilgiler Türk işadamlarının daha çok uygulamaya dönük gereksinimlerini karşılamak amacıyla hazırlanmıştır. Rapor hazırlanırken 2010 ve 2011 yılı itibariyle en güncel bilgiler derlenmeye çalışılmış ve doğal olarak Müşavirliğimizce temin edilen genel bilgilerden oluşmaktadır. Daha güncel bilgiler için Müşavirliğimiz internet sitesinden (www.musavirlikler.gov.tr) yararlanılması önerilmektedir. Karadağ, Güneydoğu Avrupa'da, Adriyatik denizi ve Sırbistan arasında yer almaktadır. Arnavutluk, Bosna-Hersek, Hırvatistan, Kosova ve Sırbistan ile kara sınırı olup, 293,5 km uzunluğunda Adriyatik Denizinde kıyı şeridi vardır. Karadağ, dağılan Yugoslavya yı oluşturan altı Cumhuriyetten biridir. 2003 yılında Sırbistan-Karadağ olarak daha esnek bir federasyonda yer almış, daha sonra 21 Mayıs 2006 yılında yapılan referandum ile bu federasyondan bağımsızlık kararını almış, 3 Haziran 2006 yılında da Karadağ bağımsızlığını ilan etmiştir. Karadağ bugün Cumhuriyet idaresine sahip olup Devlet Başkanı ise Filip Vujanovic tir. Karadağ ın eski halkı Arnavutlardan oluşur. VII inci yüzyılda, İmparator Herakliyus zamanında Sırplar da buraya yerleşmiştir. Osmanlılar Rumeliye geçip fetihlere giriştikleri sıralarda Karadağ Venedik Cumhuriyetine tabi idi. Fatih Sultan Mehmet zamanında Karadağ Osmanlı hakimiyetine girmiş, Fatih tarafından Karadağ a bir nevi özerklik verilmiş olup, bu özerklik 1878 yılında Osmanlıdan ayrılana kadar devam etmiştir. Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 7
1.2. SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER 1.2.1. Ülke Kimliği Tablo 1. Ülke Kimliği Devletin Adı Başkenti Eski Kraliyet Başkenti Yönetim Biçimi Cumhurbaşkanı Başbakan Parlemento Başkanı Lokasyon Para Birimi Cari fiyatlarla GSYH - (milyon ) Cari fiyatlarla kişi başına GSYH ( ) Karadağ Podgorica Cetinje Parlementer Demokrasi Mr. Filip Vujanovic Dr. Igor Luksic Mr. Ranko Krivokapic Güney Doğu Avrupa Euro 2007 2008 2009 2010 2011 2.681 3.086 2.981 3.104 3.272 2007 2008 2009 2010 2011 4.280 4.908 4.720 5.006 5.279 Gelir Vergisi % 9 Kurumlar Vergisi % 9 KDV Genel % 17, Turizm % 7 Nüfusun; % 74,2 sini Ortodokslar, % 17,7 sini Müslümanlar, % 3,5 ini Katolikler, 0,6 sını diğer dinlere mensup olanlar, % 1 ini Din ateistler ve % 3 ünü ise dini inançları belirlenememiş olanlar oluşturmaktadır. Üyesi olduğu uluslararası kuruluşlar Yüzölçümü Nüfus Kadın Erkek Dışarıdaki Kişi Sayısı 54.816 Yıllık Nüfus Artışı (%) 2,21 Hane Halkı Sayısı 191.047 Nüfus Yoğunluğu (km2/kişi) 44,9 kişi Mesai Saatleri ve Günleri Pazartesi Cuma /8:00-17:00 İklim Türkiye ile Saat Farkı GMT + 1 Pozisyon UN, UNODC, UNIDO, UNESCO, IAEA, CTBTO, OPCW, ICAO, WIPO, WHO, ICRC, OM, ITU, WCO, ICCROM, IPU, UPU, WMO, ILO, IMO, ITLOS, ICC, PCA, HCCH, İNTERPOL, IMF, WB, IFC, MIGA, IBRD, IDA, EBRD, UNEP/MAP, UN WTO, FAO 13.812 km² 620.029 313.793 306.236 Ilıman Akdeniz iklimi. Ortalama hava sıcaklığı yazın 27,4 C, kışın ise 13,4 C 41 52-43 42 Enlem 18 26-20 22 Boylam Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 8
Şehirler ve nüfusları Haftalık Çalışma Saati (Ortalama) Yayınlanan Gazeteler Resmi Tatil Günleri (Milli, Dini,vb tarihleriyle) Uluslararası Telefon Kodu Havaalanları Sınır Kapıları Deniz Geçitleri En Yüksek Dağı En Büyük Gölü En Derin Kanyon Milli Parklar Karadağ'ın başkenti Podgorica ve bazı şehirler arasındaki mesafe Podgorica (185.937), Niksic (72.443), Bijelo Polje(46.051) Bar (42.048), Berane (33.970), Herceg Novi (30.864) Pljevlja (30.786), Rozaje (22.964), Kotor (22.601), Ulcinj (19.921), Budva (19.218), Danilovgrad (18.472), Cetinje (16.657), Tivat (14.031), Plav (13.108), Mojkovac (8.622), Kolasin (8.380), Andrijevica (5.071), Zabljak (3.569), Pluzine (3.246), Savnik (2.070) 40 saat Pobjeda, Vijesti, Dan, Dnevne Novine 1 Ocak yeni yıl, 7 Ocak Noel ( Ortodoks ), 5 Nisan Paskalya Tatili ( Ortodoks), 1-2 Mayıs İşçi Bayramı 21 Mayıs Bağımsızlık Günü, 13 Temmuz Karadağ Milli Günü +382 Podgorica Havaalanı: (İstanbul,Frankfurt, Viyana, Roma, Londra, Moskova, Paris, Ljubljana, Belgrad, Nis, Zagreb, Budapeşte ve Zürih şehirlerine uçuş yapılmaktadır.) Tivat Havaalanı: charter uçuş ve Belgrad a direct uçuşlar Sırbistan (Rance, Cemerno, Dobrakovo, Kula, DraZenovac, Vuce) Arnavutluk (Bozaj, Sukobin, Grncar) Hırvatistan (Debeli brijeg, Kobila) Bosna-Hersek (Sitnica, Ilino brdo, Vracenovici, Krstac, Nudo, Scepan Polje, Metaljka, Sula) Bar, Kotor, Budva, Zelenika, Risan and Tivat Bobotov Kuk (Durmitor) 2.523 m Skadar - 391 km2 Tara Kanyon 1.300 m Durmitor 39.000 ha Biogradska gora 5.650 ha Lovcen 6.220 ha Skadar Lake 40.000 ha Roma - 650 km, Budapeşte - 640 km, Viyana - 790 km Zürih 1.220 km, Frankfurt 1.450 km, Paris 1.760 km Sınır Uzunluğu 614 km Demiryolu Uzunluğu 249 km (Bar-Belgrad) Sahil Uzunluğu 293 km Maksimum Deniz Suyu Sıcaklığı 27,1 C Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 9
Tablo 2. Sosyal Göstergeler Ortalama Ömür Kadın Erkek 77,3 71,9 Okuma Yazma Oranı (%) % 96,4 Üniversiteler Yüksek Öğretimdeki Öğrenci Sayısı 25.169 (2011/12) Hastane Sayısı Doktor Başına Düşen Hasta Sayısı 485 Bin Kişiye düşen Otomobil Telefon hattı Mobil Telefon abone sayısı -Karadağ Devlet Üniversitesi (21 fakülte ve bir yüksek okul) -Donja Gorica Üniversitesi -UGD Üniversitesi -Akdeniz Üniversitesi (6 fakülte) 19 ( 18 Devlet, 1 Özel) 266 271 sabit 2.252 İnternet Abone Sayısı 170.705 abone Gelen Turist Sayısı 1.373.456 (Yabancı: 1.201.099)( Yerli: 172.355) Gecelik Konaklama sayısı 8.775.171 gün, (Yabancı:7.818.803 ) (Yerli:965.368) Çalışan Kişi Sayısı (2011 Yılı) 163.082 İşsiz Sayısı (2011 Yılı) 30.552 Ortalama Brüt Ücret (Euro) 722 Ortalama Net Ücret (Euro) 484 Ortalama Emekli Aylığı (Euro) 321 Yoksulluk Oranı (%) 6,6 Toplam Borç (2011 yılı Milyon Euro) 1.955 Toplam Mevduat (2011 yılı Milyon Euro) 1.817 Cari İşlemler Dengesi (2011 yılı Milyon Euro) -633,8 Cari İşlemler Dengesi (% GDP) -19,4 Toplam Dış Ticaret Hacmi (Milyon Euro) 2.259 Dış Ticaret Dengesi (Milyon Euro) -1.306 İhracat (MilyonEuro) 476 İthalat (MilyonEuro) 1.783 Hizmet İhracatı (Milyon Euro) 847,2 Hizmet İthalatı (Milyon Euro) 316,8 Doğrudan Yabancı Yatırım (Milyon Euro) 389,1 Kamu Gelirleri (Milyon Euro) 1.283,65 Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 10
Özelleştirme Gelirleri (Milyon Euro) 15,64 Kamu Harcamaları (Milyon Euro) 1.403,17 Kamu Finansmanı Dengesi (Milyon Euro) -119,52 Merkezi Bütçe Gelirleri (Milyon Euro) 1.128,05 Merkezi Bütçe Giderleri (Milyon Euro) 1.255,42 Bütçe Açığı /Fazlası (Milyon Euro) -127,37 Kamu Borcu (Milyon Euro) 1.483,50 Yerleşik Olmayan Kişilerin Borçları (Milyon 1.063,7 Euro) Garantiler (Milyon Euro) 380,70 Eğitim Harcamaları (2010-11Yılı Milyon Euro 137,5 (% 4,3 GDP) Sağlık Harcamaları (2010-11Yılı Milyon Euro) 170,1 (% 5,2 GDP) Karayolu Uzunluğu 5.174 km Kişi Başına Yıllık Elektrik Tüketimi 5.866 kwh Ortalama Güneşli Gün sayısı 240 Gün Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 11
1.2.3. Ekonomik Göstergeler Tablo3 : Reel Sektör REEL SEKTÖR 2007 2008 2009 2010 2011 Cari fiyatlarla GSYİH - (milyon ) 2.681 3.086 2.981 3.104 3.272 Reel GSYİH büyüme (%) 7 6,9-5,7 2,5 2,5 Cari fiyatlarla kişi başına GSYH ( ) 4.280 4.908 4.720 5.006 5.279 Enflasyon-TÜFE (Dönem sonu İtibariyle yıllık büyüme (%)) 7,7 7,3 1,5 0,7 2,8 Sanayi üretimi büyüme oranı (%) 0,1-2 -32,2 17,5-10,3 İmalat sanayi büyüme oranı (%) 9,3-11,3-38,6-0,3 6,8 Turist sayısı (Kişi) 1.150.000 1.188.100 1.207.700 1.263.000 1.357.100 Turizm geliri (Milyon Euro) 480 590 597 635 n.a. Turist Gecelik Konaklama Büyüme Oranı (%) 22,9 6,8-3,1 5,5 10,2 Parekende Satış Büyüme Oranı (%) 33,5 0,0 5,1 13,9 20,8 Telekominikasyon- (Mobil Endüstrisi) Büyüme Oranı (%) 35,1 55,7 13,5 8,3 42 İnşaat Sektörü Büyüme Oranı (%) -3,2 45,7-21,5 13,1 10,2 Kaynak: Karadağ Maliye Bakanlığı Tablo4 : İstihdam ve Ücretler İSTİHDAM VE ÜCRETLER 2007 2008 2009 2010 2011 Çalışan Kişi Sayısı 156.408 166.221 174.152 161.742 163.082 Çalışan Kişi Sayısı Büyüme Oranı (%) 3,7 6,3 4,8-7,1 0,8 İşsiz sayısı 31.469 28.378 30.169 32.106 30.552 İşsizlik oranı (%) 13,6 12,2 13 13,8 13,2 Ortalama Brüt Ücret (Euro) 497 609 643 715 722 Ortalama net ücret (Euro) 338 416 463 479 484 Aylık Ortalama Brüt Ücret (Brüt Artış %) 31,8 22,5 5,6 11,2 1,0 Ortalama Yaşlılık Emekli Maaşı (Euro) 190 250 300 309 321 Ortalama Emeklilik Maaşı (Euro) 159 209 253 261 273 Sosyal Harcamalar İndeksi 0,26 0,25 0,26 0,24 Verilen Çalışma İzni Sayısı 39.247 58.34 17.108 14.596 19.469 Yoksulluk Oranı 8,0 4,9 6,8 6,6 İnsani Gelişme İndeki 0,767 0,771 0,768 0,769 0,771 Kaynak: Karadağ Maliye Bakanlığı Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 12
Tablo5 : Parasal Sektör PARASAL SEKTÖR 2007 2008 2009 2010 2011 Toplam Borç (Milyon Euro) 2.245,7 2.797,5 2.397,7 2.199,9 1.955,8 Hanehalkı Kredileri (Milyon Euro) 794,1 1.037,5 919,3 863,6 833,7 Takipteki Krediler (Milyon Euro) 71.0 201,4 324,2 461,3 303,7 Takipteki Krediler (Toplam Borç içerisindeki %) 3,2 7,2 13,5 21,0 15,5 Toplam Mevduat (Milyon Euro) 2.091,1 1.990,6 1.824,7 1.789,9 1.817,1 Finansal Olmayan Kurumların Mevduatı (Milyon Euro) 1.071,8 1.134,1 980,8 838,1 783,6 Hanehalkı Tasarrufu (Nominal Büyüme Oranı %) 1.019,3 856,5 843,9 951,9 1.033,5 Mevduat Büyüme Oranı (Dönem Sonu) 3,4 4,1 3,9 3,3 3,0 Borç Verme Faiz Oranı (Dönem Sonu) 9,3 9,4 9,4 9,6 9,7 Kaynak: Karadağ Maliye Bakanlığı Tablo6 : Dış Sektör DIŞ SEKTÖR 2007 2008 2009 2010 2011 Cari işlemler dengesi (Milyon Euro) - 1.058,7-1.560,7-881,3-764,2-633,8 Cari işlemler dengesinin GSYH'ye Oranı (%) -39,5-50,6-29,6-24,6-19,4 Toplam Dış Ticaret Hacmi (Milyon Euro) 2.511,2 2.926,1 1.914,2 1.980,4 2.592,2 Dış Ticaret Dengesi (Milyon Euro) - - - -2.025,3-1.321,6 1.544,4 1.267,2 1.306,1 Dış Ticaret Dengesinin GSYH'ye Oranı (%) -57,6-65,6-44,3-40,8-39,9 İhracat (Milyon Euro) 483,6 450,4 296,3 356,6 476,5 İhracatın GSYH'ye Oranı (%) 18,0 14,6 9,9 11,5 14,6 İthalat (Milyon Euro) 2.027,8 2.475,7 1.617,9 1.623,8 1.782,6 İthalatın GSYH'ye Oranı (%) 75,6 80,2 54,3 52,3 54,5 Hizmet İhracatı (Milyon Euro) 673,0 750,6 680,5 747,0 847,2 Hizmet İhracatının GSYH'ye Oranı (%) 25,1 24,3 22,8 24,1 25,9 Hizmet İthalatı (Milyon Euro) 277,9 404,9 330,9 336,8 316,8 Hizmet İthalatının GSYH'ye Oranı (%) 10,4 13,1 11,1 10,8 9,7 Doğrudan Yabancı Yatırım (Milyon Euro) 567,8 581,9 1.066,5 552,1 389,1 Doğrudan Yabancı Yatırımın GSYH'ye Oranı (%) 21,2 18,9 35,8 17,8 11,9 Kaynak: Karadağ Maliye Bakanlığı Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 13
Tablo7 : Kamu Maliyesi KAMU MALİYESİ 2007 2008 2009 2010 2011 Kamu Gelirleri (Milyon Euro) 1.327,45 1.544,44 1.352,97 1.314,33 1.283,65 Kamu Gelirlerindeki Büyüme Oranı (%) 35,8 16,3-12,4-2,9-2,3 Kamu Gelirlerinin GSYH'ye Oranı (%) 49,52 50,05 45,39 42,34 39,22 Özelleştirme Gelirleri (Milyon Euro) 78,67 15,97 28,75 27,42 15,64 Özelleştirme Gelirlerinin GSYH'ye Oranı (%) 2,94 0,52 0,96 0,88 0,48 Kamu Harcamaları (Milyon Euro) 1.159,26 1.556,50 1.522,27 1.465,41 1.403,17 Kamu Harcamalarının Büyüme Oranı (%) 27,5 34,3-2,2-3,7-4,2 Kamu Harcamalarının GSYH'ye Oranı (%) 43,25 50,44 51,07 47,21 42,87 Kamu Sektöründeki Personel Maaşlarının GSYH'ye Oranı (%) 10,7 10,2 10,1 10,2 12,4 Sermaye Bütçesinin GSMH içerisindeki Payı (%) 7,0 7,6 7,5 4,7 3,6 Kamu Maliyesi Dengesi (Milyon Euro) 168,19-12,07-169,31-151,08-119,52 Kamu Maliyesi Dengesinin GSYH'ye Oranı (%) 6,27-0,39-5,68-4,87-3,65 Birincil Bütçe Açığının GSYH'ye Oranı (%) 7,28 0,38-4,82-3,86-2,20 Kaynak: Karadağ Maliye Bakanlığı Tablo8 : Merkezi Bütçe MERKEZİ BÜTCE 2007 2008 2009 2010 2011 Merkezi Bütçe Gelirleri (Milyon Euro) 1.128,30 1,287,20 1.169,27 1.140,36 1.128,05 Merkezi Bütçe Gelirlerinin Büyüme Oranı (%) 31,0 14,1-9,2-2,5-1,1 Merkezi Bütçe Gelirlerinin GSYH'ye Oranı (%) 42,09 41,72 39,22 36,74 34,47 Merkezi Bütçe Giderleri (Milyon Euro) 951,34 1.272,03 1.299,59 1.252,60 1.255,42 Merkezi Bütçe Giderlerinin Büyüme Oranı (%) 20,9 33,7 2,2-3,6 0,2 Merkezi Bütçe Giderlerinin GSYH'ye Oranı (%) 35,49 41,22 43,6 40,35 38,36 Bütçe Fazlası / Açığı (Milyon Euro) 176,96 15,17-130,33-112,24-127,37 Bütçe Fazlası / Açığının GSYH'ye Oranı (%) 6,60 0,49-4,37-3,62-3,89 Kaynak: Karadağ Maliye Bakanlığı Tablo9 : Kamu Borçları KAMU BORÇLARI 2007 2008 2009 2010 2011 Kamu Borçları (Milyon Euro) (Dönem Sonu) 737,2 894,7 1.140,20 1.270,70 1.483,50 Kamu Borçlarının GSYH'ye Oranı (%) (Dönem Sonu) 27,50 29,00 38,25 40,94 45,33 Yerleşik Olmayanlara Borç (Milyon Euro) (Dönem Sonu) 275,10 413,00 440,30 358,30 419,80 Garantiler (Milyon Euro) (Dönem Sonu) 118,60 62,60 149,90 355,60 380,70 Garantilerin GSYH'ye Oranı (%) (Dönem Sonu) 4,42 2,03 5,03 11,46 11,63 Kaynak: Karadağ Maliye Bakanlığı Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 14
Tablo10 : 2011 Yılı Ekonomik Göstergelerin Bölgesel Olarak Karşılaştırılması Kişi Başına Milli Gelir Nominal (USD) Kişi Başına Milli Gelir PPP Nominal (USD) Ortalama Net Kazançlar Nominal (Euro) Ortalama Emekli Aylığı (Euro) İşsizlik oranı (%) Yoksulluk Oranı (2010) İnsani Gelişme İndeki (184 Ülke İçerisinde) İnsani Gelişme İndeki Kamu Harcamalarının GSYH'ye Oranı (%) Kamu Maliyesi Açığının GSYH'ye Oranı (%) Kamu Borçlarının GSYH'ye Oranı (%) Katma Değer Vergisi Oranı (%) Gelir Vergisi Oranı (%) Kurumlar Vergisi Oranı (%) Karadağ Sırbistan Bosna Hersek Hırvatistan Slovenya Makedonya Arnavutluk Romanya Bulgaristan Slovakya Çek Cumhuriyeti Macaristan 6.510 5.269 4.409 13.754 22.851 4.460 3.678 7.538 6.325 16.579 18.961 12.475 11.200 10.700 8.200 18.300 29.100 10.400 7.800 12.300 13.500 23.384 25.934 19.647 484 396 417 751 976 274 352 354 340 635 547 522 272 211 176 307 581 148 175 125 170 362 425 296 11,6 19,2 17,9 18,7 11,9 13,5 7,8 11,4 32,2 13,4 6,7 11,3 6,6 9,2 14 11,1 8 12,4 13,8 10,6 19 7,2 5,5 6,4 54 59 74 46 21 78 70 50 55 35 27 38 0,771 0,766 0,733 0,796 0,884 0,728 0,739 0,781 0,771 0,834 0,889 0,816 42,9 42,8 49,6 41,4 46,7 29,4 37,9 35 33,4 38,3 45 50,7-4,0-3,7-3,4-5,7-6,1-3,7-4,4-2,5-2,5-5,8-4,1 3,6 45,3 44,0 39,5 47,5 43,6 59,3 34,4 17,7 26,3 44,9 41,1 76,1 17 & 7 18 17 23 20 & 8,5 20 24 & 9 20 18 20 20 25 Kaynak: IMF -Dünya Ekonomik Görünümü, Avrupa Komisyonu, OECD 9 14 5 45 41 10 16 10-15 10 22 23 31 9 10 10 20 20 10 16 10 10 21 20 16 Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 15
Tablo11: Gerçek Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GDP) Büyüme Oranları 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Arnavutluk 5,9 7,5 3,1 3,5 2,5 3,5 Bosna Hersek 6,2 5,7-2,9 0,7 2,2 3,0 Bulgaristan 6,4 6,2-5,5 0,2 2,5 3,0 Hırvatistan 5,1 2,2-6,0-1,2 0,8 1,8 Çek Cumhuriyeti 6,1 2,5-4,1 2,3 2,0 1,8 Macaristan 0,8 0,8-6,7 1,2 1,8 1,7 Makedonya 6,2 5,0-0,9 1,8 3,0 3,7 Karadağ 10,7 6,9-5,7 1,1 2,1 3,5 Romanya 6,3 7,3-7,1-1,3 1,5 3,5 Sırbistan 5,4 3,8-3,5 1,0 2,0 3,0 Slovakya 10,5 5,8-4,8 4,0 3,3 3,3 Slovenya 6,8 3,7-8,1 1,2 1,9 2,0 EU-27 3,3 0,7-4,2 1,8 1,7 1,4 Euro Bölgesi 3,0 0,4-4,3 1,8 1,6 1,1 Kaynak: IMF -Dünya Ekonomik Görünümü, Avrupa Komisyonu, OECD Tablo12 : Ortalama Gerçek Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GDP) Büyüme Oranları 2007-2008 2009 2010-2012 Krizden Önce Kriz Yılı Krizden Sonra Arnavutluk 6,72 3,14 3,17 Bosna Hersek 5,95-2,95 1,97 Bulgaristan 6,32-5,48 1,88 Hırvatistan 3,61-5,99 0,44 Çek Cumhuriyeti 4,30-4,15 2,05 Macaristan 0,80-6,69 1,57 Makedonya 5,58-0,90 2,86 Karadağ 8,80-5,70 2,22 Romanya 6,83-7,08 1,24 Sırbistan 4,60-3,50 2,00 Slovakya 8,17-4,78 3,52 Slovenya 5,25-8,08 1,70 Kosova 6,59 2,90 4,77 EU-27 1,99-4,21 1,63 Euro Bölgesi 1,70-4,25 1,50 Kaynak: IMF -Dünya Ekonomik Görünümü, Avrupa Komisyonu, OECD Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 16
1.3. ÜLKE HAKKINDA GENEL BİLGİLER 1.3.1. Ülkenin Kısa Tarihçesi Karadağ devletinin geçmişi 9 uncu yüzyıla kadar uzanır. O zamanlar, Duklja adını taşıyan bir devlet, Bizans İmparatorluğu na dahil olarak varlığını sürdürmekteymiş. 1042 yılında, Kral Vojislav, Bar şehri yakınlarındaki savaşta Bizans ı yenilgiye uğratınca, Duklja bağımsız bir devlet olmuş. Ama 12. yüzyılda, Sırbistan ın kontroluna girmekten kurtulamamıştır. Karadağ ın Osmanlılarla ilişkisi ise 16 ıncı yüzyılın ortalarında başlıyor. Bütün Sırbistan ı ele geçirmiş olan Osmanlı İmparatorluğu, kendisine direnmeye devam eden Karadağ ile başa çıkabilmek için, bu ülkeye özerklik vermiştir. Böylece, Karadağlılar kendi topraklarında hükümranlıklarını sürdürüp, kültürlerini ve kimliklerini korumuşlar. Tam bağımsızlık ise, 1878 yılında, Berlin Anlaşmasıyla gelmiştir. O tarihte ülkenin başında bulunan Knjaz Nikola, Karadağ tarihinin en önemli simalarından biridir. Prens Nikola, 1860 yılında Karadağ Prensi ünvanıyla devletin başına geçmiş, 1910 da Karadağ ın ilk ve tek Kralı olmuştur. 1918 de, Birinci Dünya Savaşının ardından, Karadağ ı da içine alan Sırbistan Krallığı tarafından sürgüne gönderilmiş ve 1921 yılında Fransa da ölmüştür. İkinci Dünya Savaşı sonrasında, Yugoslavya yı oluşturan federe devletlerden biri olan Karadağ, 1990 larda Yugoslavya nın dağılma sürecinde de Sırbistan la birlikteliğini korumuş, ancak, 2006 yılında yapılan bir referandumda, halkın yüzde 55 inin isteği doğrultusunda, Sırbistan dan ayrılarak bağımsızlığını ilân etmiştir. 1.3.2. Siyasi ve İdari Durum Bugün, Karadağ dünyanın en genç iki ülkesinden biridir. Bu yıl bağımsızlığının 6 ıncı yılını kutlayan ülke, parlamenter demokratik sistemle yönetilmektedir. Cumhurbaşkanlığı makamında bulunan Filip Vujanoviç, görevini bugün de sürdürmektedir. Karadağ da Cumhurbaşkanlığı seçimleri 5 yılda bir yapılmaktadır. Cumhurbaşkanının görev ve yetkileri arasında, devleti yurtiçinde ve yurtdışında temsil etmek, seçim çağrısı yapmak, Başbakanı, anayasa mahkemesi başkanını ve yargıç adaylarını önermek, meclisi referandum kararı almaya çağırmak gibi önemli görevleri bulunmaktadır. Hükümet ise,devletin iç ve dış işlerinden sorumludur. 29 Aralık 2010 tarihinden bu yana, Başbakanlık görevini İgor Lukşiç yürütmektedir. 35 yaşındaki Lukşiç halen dünyanın en genç başbakanıdır. Karadağ Hükümeti 16 Bakanlıktan oluşmaktadır. Tek meclisli olan Karadağ Parlamentosu nun halihazırda 81 üyesi bulunmaktadır. Milletvekilleri 4 yıllık görev süresi için seçilmektedirler. Seçimlerde oy hakkı, ülkede sürekli olarak 2 yıldan fazla oturanlara aittir. Halen Ranko Krivokapiç in Başkan olduğu Parlamento nun, yasaları yapmanın yanında, Cumhurbaşkanının atadığı Başbakanı ve Başbakanın oluşturduğu Bakanlar Kurulunu onaylamak, diğer ülkelerle yapılan anlaşmaları onaylamak, bütçeyi kabul etmek gibi önemli yetkileri vardır. Yargı erkinin yerel mahkemelerde olduğu Karadağ da, Anayasaya ve yasalara uygunluk ilkesinin korunması, Anayasa Mahkemesi nin sorumluluğundadır. Bu arada, Karadağ ın, çevre korunması konusunu Anayasa sına dahil eden ilk ülke olduğunu da belirtmek gerekir. Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 17
1.3.3. Coğrafi Bilgiler Karadağ Devleti, güneydoğu Avrupa da, Balkan yarımadasının batı kesiminde yer almaktadır. Yerel dilde ülkenin adı Crna Gora dır. Uluslararası alanda ise genellikle Montenegro olarak anılmaktadır. Bu sözcüklerin hepsinin anlamı aynıdır. Yani, Karadağ. Bu isim, ülkenin yarısını oluşturan, üzeri koyu renk ormanlarla kaplı dağlık alanlardan gelmektedir. 13.812 km² olan yüzölçümü ile küçük bir ülke olan Karadağ, doğal güzellikleriyle ünlü bir turizm bölgesidir. Karadağ yüzölçümünün %45 i ( 620.870 hektar ) ormanlıktır. Karadağ ın kuzeydoğusunda Sırbistan, doğusunda Kosova, güneyinde Arnavutluk, kuzeybatısında ise Bosna-Hersek yer almaktadır. Ayrıca, batısında Hırvatistan ile kısa bir sınıra ve Adriyatik kıyısında yaklaşık 300 km lık (293 km) muhteşem bir sahil şeridine sahiptir. Ülkenin başkenti, Yugoslavya zamanında Titograd olarak bilinen, Podgorica dır. Karadağ ın değişken bir arazi yapısı bulunmaktadır. Kuzeyde zengin verimli ovalar, doğuda yüksek dağ kümeleri, güneybatıda ise, 2-6 km eninde bir kıyı şeridi yer almaktadır. Ayrıca, yeraltı ve yerüstü mağaraları ile erozyon sonucu oluşmuş, yumuşak kalker yapısı ile ilginç görüntülere sahip karstik alanlara da rastlanabilmektedir. Ülkenin kuzeyinde karasal iklim, güneyinde ise Akdeniz iklimi görülmektedir. İlginç bir körfez olan Kotor un iç tarafındaki zirveler, Avrupa nın en çok yağış alan yeridir. En alçak vadi ise, aynı isimli nehrin geçtiği Zeta vadisidir. Niksiç yakınlarından doğan Zeta nehri, Podgorica nın kuzeyinde Moraça nehri ile birleşmektedir. Moraca nın suları Skadar (İşkodra) gölüne dökülürken, gölden çıkan Bojana nehri de yolunu iki kollu bir delta ile Adriyatik denizinde tamamlamaktadır. Taşımacılığa uygun bir su yolu olan Bojana nehrinin kollarından biri Arnavutluk ile sınır oluşturmaktadır. Deltanın iki kolu arasında kalan üçgen ise, aynı zamanda Karadağ ın Adriyatik kıyısındaki en büyük adasıdır. (Ada Bojana) Balkan yarımadasının en büyük gölü olan İşkodra gölü, Avrupa kıtasında ender bulunan pelikanlarıyla ünlü bir doğal yerdir. Gölün yaklaşık üçte ikisi Karadağ, kalan bölümü de Arnavutluk sınırları içinde yer almaktadır. Gölün batısında, Karadağ için çok önemli olan Rumiya ve Lovcen dağları vardır. Rumiya, özellikle Ortodokslar için kutsal bir dini alan olup diğer dinler için de önemi büyüktür. Turistlerin gözdesi Lovcen Dağı ise, binden fazla bitki türü ile ilgi çeken bir ulusal parktır. Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 18
1.3.3. Coğrafi Konumu, Yer Şekilleri, Akarsular ve Göller, İklim-Bitki Örtüsü Tablo 13. Milli Parklar MİLLİ PARKLAR ALAN, ha RAKIM, m BELEDİYE Durmitor 39.000 538 2.523 Zabljak,Mojkovac,PluZine,Savnik,Pljevlja Lovcen 6.220 1.200 1.749 Cetinje Biogradska Gora 5.650 832 2.116 Berane, KolaSin, Mojkovac Bazen Skadarskog jezera 40.000... Podgorica, Bar, Cetinje Tablo 14. Doğal ve Suni Göller DOĞA ALAN ( KM²) DOĞAL GÖLLER YÜKSEKLİK (M) MAKSİMUM DERİNLİK (M) BELEDİYE Biogradsko 0,23 1.094 12,1 KolaSin Plavsko 1,99 906 9,1 Plav Skadarsko ¹ ) 369,7 6 44 Bar,Podgorica,Cetinje Crno 0,52 1.418 49,1 Zabljak Sasko 3,6 1,4 7,8 Ulcinj SUNİ GÖLLER Krupac 5,2 620 8 NikSic Liverovici 0,9 736 NikSic Piva 112,5 675 187,5 PluZine Slano 8,9 621 12 NikSic Kaynak:MİPA (Emlak Müdürlüğü) 1) 147,9 Arnavutluk sınrları içindedir Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 19
Tablo 15. Nehirler UZUNLUK (km) KARADAĞ'IN BAŞLICA NEHİRLERİ NEHİR HAVZASI ALANI TOPLAM KARADAĞ'DA TOPLAM KARADAĞ'DA (km²) YÜKSEKLİK (M) AKAN KARADAĞ TOPRAKLARINDAKİ KAYNAKLARI VE GİRİŞLERİ NEHİR AĞIZLARI VEYA KARADAĞ'DAN ÇIKIŞLARI Lim 220 123 5.784 2.557 925,0 296,0 Tara 146,4 141 2.040 2.040 1.215,0 434,8 Cehotina 125 100 1.501 1.109 1.020,0 380,0 Moraca 99,5 99 3.257 3.257 945,0 4,5 Piva 78 78 1.567 1.567 1.110,0 434,8 Zeta 65 65 1.597 1.597 75,0 27,5 Bojana¹) 40 30 2,7-1,9 Drinu / Drina Drinu / Drina Drinu / Drina Skadarsko jezero / Skadar Lake Drinu / Drina Moracu / Moracha Jadransko more / Adriatic Sea Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 20
Tablo 16. Kayak Merkezleri 1800 M 'DEN YÜKSEK KAYAK MERKEZLERİ DAĞ ZİRVE YÜKSEKLİK ( M) 1800 M 'DEN YÜKSEK KAYAK MERKEZLERİ DAĞ ZİRVE YÜKSEKLİK (M) Durmitor Bobotov kuk 2.522 Bjelasica Strmenica 2.122 Maja Prokletije Maja Rozit 2.522 Hajla Dramadol 2.119 Komovi Kom Kucki 2.487 Bjelasica Zekova Glava 2.116 Komovi Kom Vasojevicki 2.460 Zijevo Vila 2.093 Durmitor Sljeme 2.445 Pivska planina Veliki BruSkovac 2.093 Hajla Hajla 2.403 Sinjajevina Pecarac 2.041 Bioc Bioc 2.396 Lukavica Veliki Zurim 2.030 Maglic Maglic 2.386 Zijevo Suvi Vrh 2.029 Bogicevica Bogicevica 2.358 Sinjajevina Babin Vrh 2.010 Volujak Studenac 2.254 Vojnik Vojnik 1.998 Durmitor Suva Rltina 2.284 LjubiSnja Mala LjubiSnja 1.991 Hajla Stedim 2.272 Bjelasica Ogorjela Glava 1.986 Sinjajevina Babin Zub 2.253 Kljuc Otmicevac 1.972 LjubiSnja DemjaciSte 2.238 Komovi Kukino Brdo 1.964 Lola Kapa Moracka 2.227 Smiljevica Smiljevica 1.963 Gradiste GradiSte 2.214 Golija Ledenice 1.945 Visitor Visitor 2.210 Golija Golija 1.943 Sinjajevina Jablanov Vrh 2.223 Mokra Kape 1.932 Visitor Visitor 2.196 Prekornica Kula 1.926 Zijevo Stitan 2.182 Kljuc Kljuc 1.926 Lola Zebalac 2.157 Korman Korman 1.896 Prokletije Mali Sapit 2.148 Orjen Orjen 1.895 Crna Planina Maglic 2.141 Golija Dobrelica 1.883 Maganik Medjedji Vrh 2.139 Crna Planina Crna Planina 1.858 Bjelasica Crna Glava 2.137 Sinjajevina Mramorje 1.852 Zijevo Zijevo 2.130 Turija Turija 1.850 Zeletin Zeletin 2.125 Cakor Cakor 1.849 Maganik Petrov Vrh 2.123 Bunetina Bunetina 1.938 Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 21
Tablo 17. Suyun Korunması ve Kullanılması BÖLGELERE GÖRE SUYUN KULLANILMASI VE KORUNMASI (Bin m³) 1996 1999 2002 2005 2008 SU KAYNAKLARI 90.864 90.409 98.682 101.866 106.579 Yeraltı ve Kaynak suları 81.295 78.367 83.923 90.877 93.980 Yerüstü Suları 3.472 2.909 2.909 2.909 2.459 Diğer su şebekeleri 6.097 9.133 11.850 8.080 10.140 Tüketilen Su Miktarı 65.451 60.881 68.141 53.671 49.829 Kamu su temin sistemi, km uzunluğu 3.052 3.270 3.573 3.949 4.054 Ana su boru hattı 849 870 881 1.020 926 Su Dağıtım Şebekesi 2.203 2.400 2.692 2.929 3.128 SUYUN KORUNMASI Atık Su Miktarı 1 Bölge 41.025 33.381 41.260 33.131 35.849 Temizlenen Su Miktarı 17.773 13.158 16.236 10.124 14.189 Kamu kanalizasyon sistemi uzunluğu, km 604 740 839 926 1.063 Toplama Şebekesi 525 657 725 807 812 Ana kolektör 79 83 114 119 251 1. Atmosferik sularına dahil değildir ENDÜSTRİDE SUYUN KULLANILMASI VE KORUNMASI (BİN,m³) 1996 1999 2002 2005 2008 Kullanılan su miktarı 3.452.663 2.493.135 2.832.751 3.718.408 2.971.438 Kamu su temin sisteminden 1.464 1.393 1.296 1.191 1.094 Kendi su kaybağından 3.451.199 2.491.742 2.831.455 3.717.217 2.970.344 Yer altı ve kaynak sularından 16.309 19.393 18.369 12.764 11.093 Yerüstü sularından 3.434.890 2.472.349 2.813.086 3.704.453 2.959.251 Kullanılan su miktarı 3.452.603 2.493.076 2.832.688 3.718.297 2.982.364 Üretim için ( HE PS olmaksızın) 40.633 53.854 55.046 44.069 18.650 Sihhi amaçlar için 1.464 1.308 1.274 924 1.307 SUYUN KORUNMASI Atık Su Miktarı 1 Bölge 29.475 36.884 38.332 30.152 15.369 Üretimden 28.011 35.576 37.058 29.228 14.062 Sıhhi atık sularından 1.464 1.308 1.274 924 1.307 Temizlenen su miktarı 1.493 1.083 1.128 1.191 1.233 Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 22
Tablo 18. Sulama SULAMA 2006 2007 2008 2009 2010 Kullanılan su miktarı, (bin m) 3 8.826 6.642 1.676 1.722 1.703 Yer altı sularından 8.800 6.603 1.633 1.645 1.641 Yerüstü sularından 26 39 43 77 62 Kullanılan su miktarı, (milyon m3) 7.928 5.981 1.513 1.558 1.539 Toplam sulanan alan, (ha) 2.159 2.210 2.211 2.414 2.412 sulanan alan 1 1 2 4 4 Suni yağmur 1.003 735 805 905 904 Damla damla (Yağan) 1.155 1.474 1.404 1.505 1.504 Ekilebilir alanlar ve bahçeler 8 9 7 10 9 Bağ,Bahçe 86 86 94 103 102 Üzüm bağı 2.065 2.115 2.110 2.301 2.301 Bitkilerin sulanması 23 26 25 30 30 Boru hatları ( km) 158 174 210 223 223 Ana boru 83 80 102 112 112 Dağıtım 75 94 108 111 111 Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 23
Tablo 19. Hava Sıcaklığı ORTALAMA AYLIK HAVA SICAKLIĞI (2010 yılında SICAKLIK ( C)) YILLIK I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII ORTALAMA Pljevlja 9,6-0,2 1,2 4,4 9 13 17 19,2 19,9 14,3 8,2 8 0,9 Bijelo 10,9 1,3 2,6 6,2 10,9 14,5 18,1 20,3 20,9 15,3 9,8 8,5 2 Polje Kolasin 8,4-1,1 0,4 2,5 8 11,6 15,9 18 18,3 12,6 7,8 6,8-0,1 Niksic 11,4 1,6 2,9 5,5 11,1 14 18,6 22 23,3 16,1 10,4 9 2,5 Podgorica 16,4 5,8 7,7 10,4 15,9 19,4 24,1 28 28,5 21,3 14,9 13 7,3 Bar 16,7 9 9,8 10,7 15,5 18,6 23,1 26,1 25 21 16,7 15,1 10,1 Herceg 16,1 7,6 8,5 10,3 15,3 17,7 22,4 26,1 25,8 20,5 15,5 14,2 9,1 Novi AYLIK HAVA SICAKLIĞI (mutlak max) ( C), 2010 yılında) YILLIK I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII ORTALAMA Bijelo 36 18 14,8 22,8 25,6 27,9 34,1 33,9 36 30,6 23,2 22,8 19,5 Polje Kolasin - 11,3 10,6 18 22,9 24,9 32,3 31,4 33,8 - - 21,8 12,2 Niksic 34,9 12,2 14,1 17,5 22,2 23,5 32,4 33,6 34,9 26 20,9 22,3 13,7 Podgorica 40,1 16,8 17,1 22,4 27 29 35,3 40,1 39,1 31,5 25,4 24,9 19,1 Bar 33,4 21,2 20,9 19 24,6 28,3 31,9 33,4 33,1 28,5 24,7 24 21,4 Herceg 37,6 18,8 16,8 21 26,4 25,1 32,5 37,6 34,8 30,2 25,4 24,8 17,9 Novi Kaynak: Karadağ Hidro-meteorolojik Enstitüsü AYLIK HAVA SICAKLIĞI (mutlak MİN) ( C), 2010 yılında) YILLIK ORTALAMA I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Bijelo - - -15-15 -10 0,8 5 7,8 11,1 9,6 4,4-0,8 0,6 Polje 11.2 11,6 Kolasin -18,4 - - - -16,1-1,8 0,5 5,1 5,7 5,2 0,1-4 -1,2 15,1 18,4 15,8 Niksic -9,7-7,5-9,4-6,3 2,6 5,5 6,6 12 11,5 5,6-1,2 0,7-9,7 Podgorica -4-3,5-3 -2 7,4 11 12,4 17,7 16,4 11 3 6,3-4 Bar -1,7 1,9-0,9-0,6 7,6 11,1 13,4 17,6 17,9 14,1 7,9 7,9-1,7 Herceg Novi -3,8 0,3-1,8-0,3 7,2 10,1 11,7 16,9 17,4 12,4 8 5,8-3,8 Kaynak: Karadağ Hidro-meteorolojik Enstitüsü Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 24
Tablo20. Nem ve Bulutlar 2010 YILINDA AYLIK ORTALAMA GÖRECELİ NEM (%) YILLIK ORTALAM I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII A Pljevlja 75 79 80 72 72 68 73 73 66 74 84 80 80 Bijelo Polje 80 84 83 77 76 73 78 78 74 78 84 85 85 Kolasin 83 86 89 82 81 78 80 78 73 82 87 90 90 Niksic - 79 84 75 70 73 74 64 59 69 79 87 80 Podgorica 64 72 76 66 64 59 57 47 44 57 73 85 75 Bar 68 60 70 70 69 66 67 65 66 66 69 80 67 Herceg Novi 75 77 83 78 72 74 73 65 63 70 82 87 79 Kaynak: Karadağ Hidro-meteorolojik Enstitüsü YILLIK ORTALA MA 2010 YILINDA AYLIK ORTALAMA BULUTLAR 2010 yılında AIR NEM (%) I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Pljevlja 6,4 8,3 7,3 6,3 6,9 6,4 5,8 5,0 3,2 7,0 7,5 6,6 7,1 Bijelo Polje 6,7 8,6 7,4 6,5 6,9 6,3 5,9 6,3 3,8 6,6 7,4 7,3 7,3 Kolasin 6,6 8,0 8,1 6,9 7,0 6,7 5,7 5,6 2,8 6,3 7,2 7,5 7,8 Niksic - 6,7 8,1-6,5 6,4 4,9 4,0 2,0 5,1 6,1 7,2 7,3 Podgorica 5,5 6,4 7,9 6,2 6,0 5,9 4,7 3,1 1,8 4,6 5,7 6,7 6,9 Bar 5,0 6,6 7,4 5,9 5,1 5,2 3,8 2,2 1,1 3,9 5,5 6,9 7,0 Herceg Novi 5,0 6,5 7,1 5,7 4,9 5,9 3,9 1,9 1,2 3,5 5,5 6,8 6,8 Kaynak: Karadağ Hidro-meteorolojik Enstitüsü Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 25
Tablo21, Yağışlı Gün Sayısı Yağışlı gün sayısı (2010 yılında yağışlar 0,1 mm) YILLIK I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Pljevlja 165 17 19 11 17 15 15 11 4 8 12 16 20 Bijelo Polje 185 20 20 13 17 14 14 13 7 13 15 19 20 Kolasin 202 20 22 15 19 15 14 15 4 14 19 20 25 Niksic 162 16 16 12 15 13 12 10 3 6 14 21 24 Podgorica 151 16 20 12 11 12 8 6 2 9 13 20 22 Bar 150 16 20 12 13 8 9 4 3 9 15 19 22 Herceg Novi 161 17 19 14 14 13 10 5 3 9 16 20 21 Kaynak: Karadağ Hidro-meteorolojik Enstitüsü Tablo 22, Kar Derinliği 2010 yılında KAR DERİNLİĞİ (cm) (2010 yılında yağışlar 0,1 mm) YILLIK I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Pljevlja 99 33 26 18 0 0 0 0 0 0 2 1 19 Bijelo Polje 84 27 21 12 0 0 0 0 0 0 0 0 24 Kolasin 250 46 51 74 0 0 0 0 0 0 2 14 63 Niksic 89 28 11 11 0 0 0 0 0 0 0 0 39 Podgorica 17 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 17 Bar 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Herceg Novi 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Kaynak: Karadağ Hidro-meteorolojik Enstitüsü 2010 YILINDA KAR DERİNLİĞI >= 1 cm OLAN GÜN SAYISI YILLIK I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Pljevlja 59 11 18 8 0 0 0 0 0 0 2 1 19 Bijelo Polje 42 7 15 5 0 0 0 0 0 0 0 0 15 Kolasin 100 25 28 22 0 0 0 0 0 0 1 4 20 Niksic 32 9 7 4 0 0 0 0 0 0 0 0 12 Podgorica 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 Bar 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Herceg Novi 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Kaynak: Karadağ Hidro-meteorolojik Enstitüsü Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 26
Tablo 23. Rüzgar, Açık ve Kapalı Gün Sayısı 2010 YILINDA GÜÇLÜ RÜZGAR (6 & 7 Beauf.) OLAN GÜN SAYISI YILLIK I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Pljevlja 91 9 7-12 12 7 3 7 9-13 12 Niksic 128 10 13 12 17 10 14 6 10 10 14 12 Podgorica 124 16 9 10 9 10 8 14 8 7 11 10 12 Bar - - - - - 11 6 10 6 9 13-19 Herceg Novi 97 12 16 10 6 6 5 6 3 4 5 14 10 Kaynak: Karadağ Hidro-meteorolojik Enstitüsü 2010 YILINDA GÜÇLÜ RÜZGAR (( 8 Beauf.)) OLAN GÜN SAYISI YILLIK I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Pljevlja 13 2 0-0 0 1 1 0 2-3 4 Niksic 26 2 1 1 1 2 0 0 2 2 10 5 Podgorica 31 5 3 1 2 2 1 5 1 0 4 3 4 Bar - - - - - 2 2 3 1 2 4-6 Herceg Novi 43 5 9 2 1 4 3 4 0 2 0 9 4 Kaynak: Karadağ Hidro-meteorolojik Enstitüsü 2010 yılında AÇIK GÜN SAYISI (N <2) YILLIK I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Pljevlja 38 1 2 3 3 2 6 3 12 0 2 2 2 Bijelo Polje 27 0 4 3 1 1 6 1 8 0 2 0 1 Kolasin 34 2 1 1 1 2 4 2 12 2 3 2 2 Niksic - 4 2-2 1 6 5 15 3 7 5 3 Podgorica 76 5 1 4 4 3 7 9 19 6 8 5 5 Bar 95 2 2 4 7 6 10 15 22 10 9 4 4 Herceg Novi 110 3 4 6 9 4 10 19 24 10 10 5 6 Kaynak: Karadağ Hidro-meteorolojik Enstitüsü 2010 yılında KAPALI GÜN SAYISI (N >8) YILLIK I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Pljevlja 144 20 12 13 15 14 11 5 1 11 18 9 15 Bijelo Polje 151 21 15 14 14 11 12 7 2 9 16 15 15 Kolasin 147 19 19 13 13 11 7 4 1 7 16 17 20 Niksic - 16 18-11 10 4 1 0 4 15 16 17 Podgorica 111 14 18 12 8 6 5 0 0 4 13 14 17 Bar 108 15 16 11 9 7 4 0 0 2 13 14 17 Herceg Novi 105 16 14 12 6 9 3 0 0 2 11 15 17 Kaynak: Karadağ Hidro-meteorolojik Enstitüsü Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 27
Tablo 24. Yoğunluk Derecesine Göre Depremler YOĞUNLUK DERECESİNE GÖRE DEPREM SAYISI TOPLAM IX VIII VII VI V V'TEN KÜÇÜK 1976 1 - - - - 1-1977 6 - - - - 6-1978 32 - - - - 2 30 1979 386 1 1 1 16 171 199 1980 107 - - - - 15 82 1981 12 - - - - 12-1982 158 - - - - 15 143 1983 61 - - - - 7 54 1984 140 - - - - 5 135 1985 132 - - - 2 34 96 1986 214 - - - 1 16 197 1987 162 - - - - 3 159 1988 146 - - - - 3 143 1989 146 - - - - 3 143 1990 118 - - - - 4 113 1991 361 - - - - 7 354 1992 285 - - - 2 5 278 1993 194 - - - - 5 189 1994 267 - - - 1 6 260 1995 192 - - - - 5 187 1996 180 - - - - 5 175 1997 144 - - - - 4 140 1998 169 - - - - 3 166 1999 147 - - - - 2 145 2000 156 - - - - 3 153 2001 148 - - - - 2 146 2002 161 - - - - 3 158 2003 161 - - - 1 2 158 2004 170 - - - - 3 167 2005 164 - - - 1 3 160 2006 129 - - - - 6 123 2007 98 - - - - 1 97 2008 162 - - - 1 2 159 2009 203 - - - 1 7 195 2010 455 - - - 2 10 443 Kaynak: Karadağ Sismoloji Enstitüsü Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 28
MAKSİMUM YOĞUNLUĞUNA GÖRE DEPREMLER 1) Yıl Deprem Bölgesi Tarih Zaman Yer Büyüklük Gün Ay Saat Dakika Enlem Boylam 1976 Ulcinj 22 11 21 28 42.08 19.29 3,50 1977 Herzegovina ile sınır 20 9 20 28 43.19 18.72 3,80 1978 Piva 16 5 5 32 43.17 18.82 4,10 1979 Ulcinj 15 4 6 19 41.96 19.01 7,00 1980 Niksic bölgesi 7 11 11 8 42.78 18.87 4,30 1981 Herzegovina ile sınır 1 4 14 25 43.13 18.74 4,10 1982 Ulcinj 1 5 16 0 41.91 19.28 3,80 1983 Ulcinj 25 12 2 56 41.91 19.17 4,20 1984 Ulcinj 13 1 19 41 42.03 19.19 4,30 1985 Petrovac 25 11 16 43 42.35 18.91 4,90 1986 Bojana nehri, Arnavutluk 27 10 22 32 41.92 19.59 4,60 1987 Ulcinj 18 12 4 51 42.12 19.25 4,40 1988 Arnavutluk ile sınır 6 2 18 42 42.14 19.23 4,00 1989 Niksic 8 4 4 25 42.82 18.77 4,00 1990 Arnavutluk ile sınır 24 4 19 30 42.11 19.25 4,50 1991 Petrovac 8 9 19 45 42.24 18.89 4,30 1992 Buronja, Podgorica 30 10 5 38 42.42 19.13 4,50 1993 Ulcinj 5 12 1 30 41.92 19.22 4,10 1994 Bijela, Savnik 13 2 10 15 42.83 19.17 4,50 1995 İşkodra, Arnavutluk 6 1 19 45 42.02 19.67 4,10 1996 Tuzi, Arnavutluk ile sınır 9 5 8 26 42.38 19.47 3,80 1997 HE PS Piva 17 4 12 16 43.31 18.90 4,10 1998 Stitari, Cetinje 19 8 7 58 42.52 19.05 4,10 1999 Bezuj, Pluzine 12 10 13 23 43.07 18.96 3,70 2000 Kosovo ile sınır 22 8 6 6 42.75 20.29 3,90 2001 HE PS Piva 16 6 6 38 43.30 18.90 3,60 2002 Arnavutluk ile sınır 8 4 1 20 42.41 19.76 4,10 2003 Tuzi, Arnavutluk ile sınır 31 12 5 37 42.29 19.44 3,50 2004 Bijelo Polje-Prijepolje 22 3 12 38 43.29 19.73 4,00 2005 NikSic 19 5 23 45 42.72 18.94 4,00 2006 Rumija Dağ 26 8 15 32 42.06 19.30 4,20 2007 Danilovgrad bölgesi 2 8 12 45 42.54 19.11 3,30 2008 Golia Dağı 14 11 13 26 42.57 18.56 4,10 2009 Ulcinj Denize açılmış 21 8 13 40 41.85 19.15 4,80 2010 Karadağ-Arnavutluk sınır bölgesi 11 2 1 55 42.30 19.44 4,50 Kaynak: Karadağ Sismoloji Enstitüsü Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 29
1.3.4. Nüfus 2011 yılında yapılan nüfus sayımına göre Karadağ ın 620.029 nüfusu bulunmaktadır. Şehirlere göre nüfus dağılımına bakıldığındaise en çok nüfuslu şehirler sırası ile Podgorica (185.937), Niksiç (72.443) ve Bijelo Polje (46.051). Nüfus sayımı verilerine göre Karadağ ın diğer şehirlerden gelen göçlerin sonucu olarak toplam nüfusun %30 u Podgorica da yaşamaktadır. Karadağ ın başkentine yüksek düzeyde göç süreci halen devam etmektedir. Tablo 25. Nüfusun Özellikleri KARADAĞ NÜFUSUNUN ÖZELLİKLERİ Toplam nüfus 620.029 Erkek 306.236 Kadın 313.793 1000 erkek başına düşen kadın sayısı 1.024,68 Hane sayısı 194.795 Hane başına düşen kişi sayısı 3,18 1 km 2 başına düşen nüfus 44,9 Nüfusun yaş ortalaması 37,2 Doğal artış 1,785 Doğumda yaşam uzunluğu beklentisi 73,7 Yurtdışında yaşayan nüfus (%) 7,86 Okur yazarlık oranı 96,4 Kaynak: Karadağ İstatistik Kurumu (www.monstat.org) 1991-2011 yılları arasında Karadağ nüfusunun önemli dinamik karakteristiklerinden birisi de yaş yapısındaki değişiklikler olmuştur. Genel nüfusun yaşlandığı görülmektedir. Son iki nüfus sayımı karşılaştırıldığında, KARADAĞ NÜFUSUNUN ÖZELLİKLERİ 2003 (yılı) 2011 (yılı) 65 Yaş ve Üzeri % 11,6 % 12,8 Çalışma Yaşındaki Nüfus (15-64) % 66,69 % 68,1 14 Yaşından Küçük Nüfus % 20,55 % 19,5 Kaynak: Karadağ İstatistik Kurumu (www.monstat.org) Böylece yaşlı bağımlılık oranı % 18,81 'e yükselmiştir Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 30
Tablo 26. Etnik Yapısı KARADAĞ NÜFUSUNUN ETNİK YAPISI 2011 (yılı) Karadağlılar % 44,98 Sırplar % 28,73 Boşnaklar % 8,65 Arnavutlar % 4,91 Müslümanlar % 3,31 Hırvatlar % 0,97 Kaynak: Karadağ İstatistik Kurumu (www.monstat.org) Yeni 2007 Anayasası ile, Karadağ dili Karadağ'ın birincil resmi dili olmuştur.bunun yanı sıra, Sırpça, Arnavutça, Boşnakça ve Hırvatça dillerinin kullanımı da tanınmaktadır. Karadağca, Sırpça, Boşnakça ve Hırvatça konuşan vatandaşlar birbirlerini kolayca anlayabilirler. Halkın yüzde 65 inin Ortodoks olduğu ülkede, kendi Islam Toplumu kuran Sunni Müslümanların oranı yüzde 20 civarında dır. Az sayıda Katolik ve Protestan olanlar da vardır. Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 31
Tablo 27. 2009 Seçimlerinin Yaş ve Cinsiyetine Göre Ayırımı 2011 Yılı Seçimlerinin Yaş ve Cinsiyete Göre Gruplandırılması TOPLAM Erkek Kadın Erkek (%) Kadın (%) YAŞ ARALIĞI 620.029 306.236 313.793 49,4 50,6 0-4 38.950 20.361 18.589 52,3 47,7 5-9 38.430 20.016 18.414 52,1 47,9 10-14 41.371 21.389 19.982 51,7 48,3 15-19 44.093 22.815 21.278 51,7 48,3 20-24 42.816 22.084 20.732 51,6 48,4 25-29 45.793 23.299 22.494 50,9 49,1 30-34 44.495 22.188 22.307 49,9 50,1 35-39 41.879 20.523 21.356 49,0 51,0 40-44 40.496 20.136 20.360 49,7 50,3 45-49 43.089 21.401 21.688 49,7 50,3 50-54 43.613 21.817 21.796 50,0 50,0 55-59 41.223 20.509 20.714 49,8 50,2 60-64 34.196 15.941 18.255 46,6 53,4 65-69 22.121 9.774 12.347 44,2 55,8 70-74 25.141 10.909 14.232 43,4 56,6 75-79 17.184 7.251 9.933 42,2 57,8 80-84 10.021 4.050 5.971 40,4 59,6 85-89 3.739 1.324 2.415 35,4 64,6 90-95 885 283 602 32,0 68,0 95-99 202 61 141 30,2 69,8 >=100 44 13 31 29,5 70,5 Bilinmeyen 248 92 156 37,1 62,9 0-5 46.114 24.123 21.991 52,3 47,7 6-15 81.700 42.334 39.366 51,8 48,2 15-19 44.093 22.815 21.278 51,7 48,3 0-17 145.126 75.367 69.759 51,9 48,1 >=18 474.655 230.777 243.878 48,6 51,4 0-14 118.751 61.766 56.985 52,0 48,0 15-64 421.693 210.713 210.980 50,0 50,0 >=65 79.337 33.665 45.672 42,4 57,6 Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 32
Tablo 28. Nüfus Sayımına Göre Alan ve Hanehalkı NÜFUS SAYIMLARINA GÖRE ALAN VE HANEHALKI Alan, km² Hanehalkı Toplam Erkek Kadın Nüfus (1 km²) Hanedeki kişi sayısı 1000 erkeğe göre bayan sayısı 1921 13.812 55.463 311.341 155.301 156.040 22,5 5,61 1.004,76 1931 13.812 62.836 360.044 179.965 180.279 26,1 5,73 1.002,86 1948 13.812 83.639 377.189 178.078 199.111 27,3 4,51 1.118,11 1953 13.812 92.152 419.873 201.718 218.155 30,4 4,56 1.081,48 1961 13.812 106.569 471.894 229.274 242.620 34,2 4,43 1.058,21 1971 13.812 121.911 529.604 259.209 270.395 38,3 4,34 1.043,15 1981 13.812 142.692 584.310 289.739 294.571 42,3 4,09 1.016,68 1991 13.812 163.274 615.035 305.931 309.104 44,5 3,80 1.010,36 2003 13.812 180.517 620.145 305.225 314.920 44,9 3,43 1.031,76 2011 1) 13.812 194.795 620.029 306.236 313.793 44,9 3,18 1.024,67 2011 Nüfus Sayımına Göre Karadağ'da Yaşayan Türk Nüfusu Yaş Toplam Erkek Kadın Toplam 104 68 36 0-6 11 7 4 7-18 8 3 5 19-25 11 6 5 26-40 21 15 6 41-60 42 28 14 >= 60 11 9 2 Kaynak: Karadağ İstatistik Kurumu (www.monstat.org) Bu Rapor T.C. Podgorica Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tarafından Hazırlanmıştır Sayfa: 33