Akademik Bilişim 10 - XII. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri 10-12 Şubat 2010 Muğla Üniversitesi Lise Öğrencilerinin Mesleki Yönlendirilmeleri için Bir Model ve Öğrencilerin Bilgi Teknolojileri Mesleklerine Olan İlgilerinin Ölçülmesi Orhan Gökçöl 1, Tunç Bozbura 1, Didem Arslanbaş 2, Şeyma Bağdemir-Güven 3, Banu Gürün 2 1 Bahçeşehir Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, İstanbul 2 Uğur Kariyer Merkezi, İstanbul 3 Maltepe Anadolu Meslek ve Meslek Lisesi, İstanbul gokcol@bahcesehir.edu.tr, tuncb@eng.bahcesehir.edu.tr Özet: Bu çalışmada, bir Avrupa Birliği (AB) Leonardo da Vinci, Hayat Boyu Öğrenme projesi kapsamında geliştirilmekte olan web tabanlı bir Kariyer Aracı ve bu aracın olası bir lise müfredatında nasıl kullanılabileceği tartışılacaktır. Çalışmada ayrıca, benzer bir araç kullanılarak elde edilen verilerin analiz sonuçları ve ülkemizde lise öğrencilerinin bilgi teknolojileri bölümlerine (ve bilişim mesleklerine) olan ilgileri ortaya konularak ve kişilik özellikleri ile ilgileri arasında bir ilişki olup olmadığı sorusuna cevap aranmıştır. Elde edilen sonuçlara göre, öğrencilerin bilişim mesleklerine ilgileri ile kişilik özellikleri arasındaki uyumun genellikle oluşmadığı görülmüştür. Anahtar Sözcükler: Kariyer Seçimi, Bilişim Meslekleri, Holland Teorisi. A Model for Career Path of Secondary School Students and Determining the Interests to the Computer Related Occupations Abstract: In this work a web based tool to be used in determining the career paths of secondary school students and possible uses of this tool in a curriculum will be discussed. The tool (Career Path Test - CPT) is being developed under an EU Leonardo da Vinci, Lifelong Learning Project. Current work also includes results for secondary school students in Turkey about their interests and tendencies to Computer related occupations. According to the results, the choices of occupations are not made consciously and there is not an acceptable compliance between personalities and the choice of computer-related occupations. Keywords: Career Selection, Computer-related Occupations, Holland Theory. 1. Giriş Bireylerin, doğru bir yönlendirme olmadan, kişisel potansiyellerini en iyi yansıtacakları/ değerlendirecekleri bir kariyere adım atmaları zordur. Başka bir iş bakan, işinde motive olmayan, işini sevmeyen, potansiyeli ile orantılı katma değer üretemeyen çalışanların olduğu bir dünyada yaşıyoruz. Bu aslında ülkelerin 33 kendi iş güçlerini efektif kullanamamasına da yol açmaktadır. Öğrenciler açısından düşünüldüğünde, pek çoğu, 4-5 sene sonra katılacağı iş ortamında kendisini nasıl bir kariyer yolunun beklediğini bilememektedir. Burada en önemli sorun, iş ortamları ile ve öğrencinin kendi kişisel özelliklerini eşleştirememesidir. Öğrencilerin kariyer seçimi konusunda doğru yönlendirmelere ve danışmanlığa ihtiyaçları vardır.
Lise Öğrencilerinin Mesleki Yönlendirilmeleri için Bir Model ve Öğrencilerin Bilgi Teknolojileri Mesleklerine Olan İlgilerinin Ölçülmesi - Orhan Gökçöl, Tunç Bozbura, Didem Arslanbaş, Şeyma Bağdemir-Güven, Banu Gürün Yazılım ve Bilgisayar Mühendisliği gibi bilişim meslekleri alanlarında eğitim almak için çeşitli üniversitelere gelen öğrencilerin hepsinin bu mesleklerin gerektirdiği eğitimi yürütebilecek ve iş tanımlarını karşılayabilecek özelliklerde olduğunu söylemek güçtür. Doğru kariyer hedeflerinin belirlenmesi bir çok parametreye bağlıdır. Bireylerin okul yıllarındaki bilgi ve becerileri (ilgileri) ve ders başarıları, uygun rehberlik hizmetleri ile desteklenerek, çeşitli sosyo-ekonomik parametrelerin de göz önüne alınmasıyla, kişi için daha uygun olacak meslek alanlarına, doğru yönlendirmeler yapılabilir. Bireyin günlük hayatta yapmaktan hoşlandığı ya da hoşlanmadığı aktiviteler, hobileri, öğrencilerin başarılı oldukları dersler, ders çalışma stilleri ve içinde bulunulan sosyal ve ekonomik ortam ve aile/ yakın çevre genel olarak meslek seçiminde (dolayısıyla üniversite bölüm tercihinde) etkili olmaktadır. Bütün dünyada olduğu gibi, ülkemizde de Bilişim alanındaki meslekler çok popülerdir ve orta ve yüksek öğretimde bilgi teknolojileri ile ilgili çeşitli programların yanında özel bazı kurslar ve sertifika programlarıyla pek çok kişi kendini bilgi teknolojileri alanında geliştirmekte ve sonrasında da istihdam edilmektedir. Yazılım ve Bilgisayar Mühendisliği gibi mesleklerin popülerliği aynı zamanda bu alanda eğitim görmek isteyecek öğrencilerin seçimlerini de etkilemekte ve aslında yapmaktan çok mutlu olmayabilecekleri bir alanda eğitim almalarına yol açabilmektedir [1]. Orta öğretimdeki öğrencilerin mesleki ilgileri ve kişilik özelliklerinin belirlenerek diğer bazı faktörlerin de ışığı altında (aile, sosyal ve ekonomik faktörler gibi) değerlendirilmesi ve böylece üniversite giriş sınavı sonrasında Yazılım ve Bilgisayar Mühendisliği bölümlerine gelecek öğrencilerin hem bu mesleklere ilgili hem de kişilik özellikleri açısından uygun olmaları, mezunların sonrasında iş gücüne olan katkıları açısından düşünüldüğünde, çok önem arzetmektedir. 34 Üniversitelerimizde, Yazılım Mühendisliği, Bilgisayar Mühendisliği, Enformatik gibi adlarla, ders yapıları birçok alanda birbiriyle örtüşebilen, kısıtlı sayıda Bilişim meslek bölümleri bulunmaktadır. Ancak, mezunlar çok çeşitli iş tanımlarında çalışabilmektedir: yazılımcı, veri tabanı tasarımcısı, sistem çözümleyicisi, vb gibi. Günümüzde, bilgi teknolojileri pek çok mesleki tanımın içinde yer almaktadır. Bilişim meslekleri dendiğinde, bilgisayarlar, bilgisayar yazılımları ve bilgisayar destekli çeşitli araçların kullanımını da içeren meslekler yerine, tüm iş tanımının Bilgi Teknolojilerin ne dayandığı meslekler anlaşılmalıdır. Örnek olarak, Finansal analizler yapılan bir iş tanımı yoğun bir şekilde hem bilgisayar hem de finansla ilgili bilgisayar programlarının kullanımını gerektirebilir. Ancak, bilişim mesleği kategorisinde değerlendirilemez. Bilişim meslekleri denildiğinde, Bilgi teknolojileri (BT) altyapısı ile daha fazla ilgili mesleklerden söz edilmektedir. Örneğin, yazılım geliştirme, veritabanı işleri, algoritma geliştirme, BT sistemlerine teknik destek verme gibi alanlarda tanımlı onlarca iş tanımı bilişim meslekleri kategorisinde değerlendirilebilir. Meslekler ve iş tanımlarıyla ilgili yapılan en kapsamlı çalışmalardan birisi olan Mesleki Tanımlar Sözlüğü nde (Dictionary of Occupational Titles - DOT) 12.000 in üzerinde meslek tanımı verilmiştir [2]. DOT içinde bilişim ile ilgili meslekler 03 koduyla indekslenmiştir ve beş ayrı alt kategoride gruplanmıştır. Bunlar; 030 Sistem Analizi ve Programlama, 031 Veri Haberleşmesi ve Bilgisayar Ağları, 032 Bilgisayar Sistemleri Kullanıcı Desteği, 033 Bilgisayar Sistemleri Teknik Destek, 039 Başka Yerde Sınıflandırılmamış, Diğer 2. Bilişim Eğilimlerinin Ölçülmesi Bireylerin kişilik özellikleri ile mesleklerin gerektirdiği özellikler arasındaki ilişki, Holland tarafından tanımlanmaktadır [3]. Bu teoride kişiler altı teorik kişilik tipi ile tanımlanırlar. Her tip birbirinden farklı tercihler,
Akademik Bilişim 10 - XII. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri 10-12 Şubat 2010 Muğla Üniversitesi görünüşler, yetkinlikler ve kendini algılama ile nitelendirilir[3,4]. Kişi karakterine uygun alanda eğitim gördüğünde ve sonrasında da uygun mesleği icra ettiğinde mutlu olacağından bu kişilik tipleri ile altı iş ortamı modelinin birbirlerine paralel olduğu teorinin en önemli dayanak noktasını oluşturmaktadır. 2.1. Holland Kişilik Tipleri Kişilik tiplerine göre modeller şu şekilde verilmektedir [3,4] : Gerçekçi Kişilik Tipi (Realistic) Araştırmacı Kişilik Tipi (Investigative) Sanatsal/Artistik Kişilik Tipi (Artistic) Sosyal Kişilik Tipi (Social) Girişimci Kişilik Tipi (Enterprising) Düzenli Kişilik Tipi (Conventional) Bu ana kategoriler kendi aralarında da yakın ilişki içindedir ve birbirlerine çeşitli derecelerde bağlı olabilirler. Bu benzerlik derecesi Şekil 1 de gösterilen altıgende özetlenmiştir. Teoride altıgen üzerindeki mesafeler tipler arasındaki benzerlikle ters orantılıdır. Örneğin gerçekçi model düzenli ya da araştırmacı modele, sosyal gruptan daha yakındır. Birbirlerine zıt köşelerde konumlanan ortamlar ise birbirlerine en az benzerlik gösteren modellerdir. Buna göre; Gerçekçi- Sosyal, Araştırmacı-Girişimci, Sanatçı-Düzenli birbirlerine zıt modellerdir. Yani, gerçekçi kişilik eğilimi baskın bir bireyde sosyal kişilik eğiliminin baskın olmaması beklenmelidir [4]. Holland ve Gottfredson a göre [4] kişiler uyumlu çevreleri arayıp buralarda kalırlar ve ortamlar da uyumlu insanları tutup onları ödüllendirirler. Uyum, kişinin mesleki kişiliği ve pozisyonun çevresel tipinin eşleşme derecesi ile ölçülür. Gerçekçi tipine yakın bir insan şayet en fazla gerçekçi çevresel bir modele yakın bir meslekte çalışıyorsa uyumludur. 2.2. Holland Kodu Bir bireyin Şekil 1 de gösterilen altı kişilik özelliğinden en baskın olanları bulunduğunda, bunlardan ilk üç tanesi Holland Kodu olarak adlandırılmaktadır [4]. Aynı zamanda bu kişilik özellikleri ile meslek ortamlarının özellikleri aynı olduğundan, mesleklerle ilgili olarak da üç haneli bir kod belirlemek mümkündür. DOT kapsamındaki tüm mesleklerin Holland kodları belirlenmiştir [2,4,5]. Bu çalışmada da, DOT kapsamında verilen bilişim ile ilgili mesleklere ait Holland kodları kullanılmıştır. 2.3. Eğilimlerin Ölçülmesi ve Zorluklar Dr. Holland ın modeli, meslekler ile kişisel ilgiler arasındaki ilişkiyi vermektedir. Bir bireye uygun sorular sorarak kişisel ilgilerini ve Holland altıgenindeki kodların birbirlerine göre göreceli büyüklüklerini elde etmek mümkündür. Böylece, bireyin en belirgin kişisel ilgileri(holland kodları) ortaya çıkacaktır. Öte yandan, teoriye göre, tıpkı bireyler gibi meslekler de altı temel tip ile (R, I, A, S, E, C) tanımlanabilmektedir [3]. Bir bireyin ve bir mesleğin Holland kodu arasındaki uyum, çalışanlarla yaptıkları işler arasındaki uyumla aynıdır [3,4]. Şekil 1. Kişilik ve çalışma ortamları arasındaki ilişkiyi özetleyen altıgen 35 Bir kişinin Holland kodlarının göreceli ağırlıklarını bulmak için kullanılan en etkin yöntem, kişiye bir anket uygulamak ve bu altı kişilik tipini ortaya çıkartacak sorular sorarak verilen cevapları analiz etmektir. Kişilik tiplerinin ve uygun mesleklerin belirlenmesine yönelik, Holland teorisini esas alan pek çok ticari anket bulunmaktadır. Bu ürünlerde altı farklı eğilimi ölçen belli sayıda soru bulunmaktadır. Sorular genelde belli bir eğilimi yapmaktan hoşlanılıp
Lise Öğrencilerinin Mesleki Yönlendirilmeleri için Bir Model ve Öğrencilerin Bilgi Teknolojileri Mesleklerine Olan İlgilerinin Ölçülmesi - Orhan Gökçöl, Tunç Bozbura, Didem Arslanbaş, Şeyma Bağdemir-Güven, Banu Gürün hoşlanılmadığı nı sorgular. Bireyin cevapları sayılarak her bir eğilimin derecesi belirlenmekte ve daha sonra bunlar sıralanarak en baskın üç (bazı uygulamarda iki) eğilim belirlenmektedir. Bu yaklaşımlardaki bazı problemler şöyledir : Tek bir eğilimi ölçen soruları modellemedeki zorluk, Birbirine yakın çıkan eğilimlerden hangisinin daha baskın olacağının kolayca belirlenememesi, Holland kodları için önemli olan bazı alanların sorulan sorularla kapsanamaması. Öte yandan, öğrencilerin çalışma alışkanlıkları da hoşlanabileceği mesleki çalışma ortamları hakkında bilgiler verebilmektedir. 2.4. Kişilik Tipleri ve Meslek Seçimleri ile İlgili Yapılan Çalışmalar Holland ın kişilik tipleri ve çalışma ortamı ile ilgili yapılmış pek çok akademik ve ticari çalışma bulunmaktadır. Pike [8], öğrencilerin yüksek öğrenim beklentilerini ve tecrübelerini anlayabilmek için Holland teorisinin fiziksel ve sosyal yorumlarından yararlanmıştır. Öğrencilerin kişilik tipleri ve akademik disiplin karakteristiği, öğrencinin yüksek okul beklentileri ile ilişkili olup, bu beklentiler öğrencilerin, üniversitede yoğunlaştıkları dalların seçimlerinde önemli bir kıstas olarak görülmektedir. Pike ın yaptığı çalışmalarda cinsiyet önemli ölçüde öğrencilerin yüksek öğrenim tercihleri ile ilişkilidir. Kızların matematik ve bilime olan ilgileri erkeklerin ilgisine göre önemli ölçüde daha azdır [8]. Zhang [9], geliştirilen envanter kullanarak araştırmıştır. Bu araştırma ile kişilik tiplerine göre öğretim yaklaşımları arasındaki ilişkiyi göstermiştir. Tang, M., çinli lise öğrencilerin mesleki ilgileri ve meslek seçimlerini Holland Teorisi kullanarak açıklamaya çalışmıştır [11]. Çalışma sonucunda, çinli öğrencilerinin çok azının kişisel ilgilerine uygun meslek seçimleri yaptıklarını ortaya koymuşlardır. Tang a göre bunun sebeplerinden birisi de, meslek seçiminde aile etkisinin yüksek olmasıdır. 2.5. Yeni Bir Model AB projesi kapsamında yürütülen çalışmada [6], yukarıda listelenen problemlerin üstesinden gelebilecek yeni bir model ve bu modeli baz alan web tabanlı bir kariyer aracı (CPT - Career Path Test) geliştirilmiştir. Model, altı farklı kariyer eğiliminin ilgili olduğu alt alanların belirlenmesi ve sonrasında bu alt alanları ölçen envanter sorularının bulunması esasına dayanmaktadır. Modelde yer alan alt alanlar şunlardır : R: Elleri kullanabilme-el becerisi- Tamir etme vb. / Somut olanla ilgilenme ve tercih etme / Spor ile ilgilenme / Bireysel olmayı tercih etme / Açık havada çalışma ve doğayı sevmek / Bitki-hayvan ile ilgilenme I: Bilimsel merak/soyut konularda araştırma yapmak/bağımsız ve bireysel çalışma /Analitik düşünme A: Yaratıcılık /Sanat ile ilgilenme /Yabancı dil becerisi/kurallardan ve rutinlerden hoşlanmama/bağımsız ve bireysel çalışma S: İnsanlara yardım etme, destek olma/insanlarla birlikte olma isteği/ İnsanları bilgilendirme/grup çalışması tercih etme/sabırlı olmak/iletişim becerilerinin iyi olması E:Liderlik, insanları yönetebilme, ikna/risk alabilme/iletişim becerilerinin iyi olması/ Organize etme/politika ve ekonomiye ilgi C :Matematik becerisi/düzenli, planlı ve titiz olma/organizasyon becerisi/ Kurallardan ve rutinden hoşlanma Yaylacı [10], bir çalışmasında ilköğretim düzeyinde kariyer eğitimi ve danışmanlığının ülkemizdeki durumunu ve etkinliğini incelemiş ve çocuğun iletişimsel ve mesleki gelişimine olan etkilerini ortaya koymuştur. 36 Alt alanların belirlenmesi sırasında, AB projesinde yer alan 5 farklı ülkeden uzman rehberlik ve kariyer danışmanlarının görüşlerinden ve bu alanda kullanılan benzer araçlardan elde edilen sonuçlardan yararlanılmıştır.
Akademik Bilişim 10 - XII. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri 10-12 Şubat 2010 Muğla Üniversitesi Bir sonraki aşamada, her bir alt alanın ilgili Holland eğilimi için ne kadar önemli olduğu belirlenerek (0-100) arasında bir ağırlık verilmiştir. Ardından, her bir eğilimi ölçen 15 er soru (toplam 90 soru) oluşturulmuştur. Her bir soru, klasik Holland envanterlerinin aksine, birden fazla eğilim (ve alt alan) ölçebilmektedir. Her bir sorunun hangi alt alanları hangi ağırlıklarla (0-100) temsil ettiği de belirlenmiştir. Örnek bir envanter sorusu şu şekildedir : Evde çalar saat, radyo gibi aletlerin içini açarım, bozulduğunda tamir etmeye çalışırım. Bu soru sadece R yi ölçmektedir. Ölçtüğü ilgili alt alanlar, 1) Elleri kullanabilme-el becerisi- Tamir etme vb. 2) Somut olanla ilgilenme ve tercih etme 3) Bireysel olmayı tercih etme şeklinde sıralanmaktadır. Modelde ayrıca, öğrenme stilleri de belirlenmektedir. Bunun için Dunn & Dunn Teorisi kullanılmaktadır [12]. Bu çalışmada, öğrenme ortamlarını belirleyen soruların aynı zamanda iş ortamlarına da belli bir katkısı olduğu düşünülmüştür. CPT, web tabanlı bir sistemdir ve lise öğrencileri için tasarlanacak bir kariyer müfredatında kullanılması hedeflenmiştir [6]. 5 farklı ülkede (Türkiye, İngiltere, Yunanistan, Slovenya, Macaristan) test uygulamaları 2010 yılı ilk yarısında yapılacaktır. 2.6. Kariyer Müfredatı Kariyer bilinci okul yıllarından başlayarak, erken yaşlardan itibaren bireye verilmelidir. Anne-babalar da bu sürecin ayrılmaz parçalarıdır. Önemli olan nokta, herkesin kafasında bir kariyer farkındalığı yaratmaktır. Bu çalışmada tanıtılan sistemin, okullarda kullanılabilecek bir kariyer müfredatının parçası olacağı planlanmıştır. CPT kullanılarak öğrencilerin kişisel eğilimleri ve öğrenme stilleri bulunacaktır. Öğrenciye meslekler konusunda bilgilendirmeler yapılacak ve yapmaktan mutlu olacağı mesleğe doğru kariyer adımları atması sağlanacaktır. Kariyer müfredatı hem öğrenci, hem öğretmen hem de aileler için çeşitli bilgilendirme unsurları içermektedir. Şekil 2. Örnek CPT soruları[6] Şekil 2 ise, oluşturulan envanter sorularını göstermektedir [6]. CPT beş farklı dilde alınabilmektedir. Öğrenciler her bir soruya Evet ya da Hayır şeklinde cevap vermektedirler. Evet olarak işaretlenen tüm soruların Holland Eğilimlerine katkıları hesaplanarak öğrencinin en baskın ilk 3 eğilimi ortaya çıkartılmaktadır. Birbirine yakın eğilim değerleri için hazırlanan sorular arasında ölçme önceliği olan sorulara verilen cevaplardan yararlanılmaktadır. 37 3. Lise Çağındaki Öğrencilerin BT Mesleklerine olan İlgilerinin Ölçülmesi Bu çalışmada tanıtılan model halen deneme aşamasındadır ve henüz yaygın olarak uygulanıp veri toplanmamıştır. Kişilik iplerini belirleyip kariyer yönlendirmesi ve danışmanlığında kullanılan başka bir ürünü (Kariyer Eğilim Testi - KET [13]) kullanarak elde edilen veriler analiz edilerek tüm Türkiye deki lise çağındaki öğrencilerin kişilik tipleri bulunmuş ve mesleki ilgileri sorgulanarak BT meslekleri seçimi ile kişisel ilgiler arasında bir ilişki olup olmadığına bakılmıştır. Araştırmada, 2008-2009 eğitimöğretim yılı öğrenci sayıları dikkate alınmıştır. Şekil 3, araştırma uzayı ve örneklem sayılarını göstermektedir. 2008-2009 eğitim-öğretim döneminde tüm Türkiye de 3.861.526 lise öğrencisi yer almaktadır (2.105.980 erkek, 1.755.546 kız) [14]. Tüm öğrencilerin ve aynı tarih aralığında Kariyer Eğilim Testi alan öğrencilerin bölgelere göre dağılımı da Şekil 3 de görül-
Lise Öğrencilerinin Mesleki Yönlendirilmeleri için Bir Model ve Öğrencilerin Bilgi Teknolojileri Mesleklerine Olan İlgilerinin Ölçülmesi - Orhan Gökçöl, Tunç Bozbura, Didem Arslanbaş, Şeyma Bağdemir-Güven, Banu Gürün mektedir. Öğrenci sayısı bakımından en kalabalık bölgemiz Marmara Bölgesi dir. Örneklem oluşturulurken, her bir bölge bir tabaka olarak düşünülmüş ve öğrenci sayılarıyla uyumlu ve rastsal bir örneklem KET alan öğrencilere ait veriler yardımıyla oluşturulmuştur. Şekil 3. Araştırma Uzayı ve Örneklem Örneklem oluştururken dikkat edilmesi gereken en önemli nokta, örneklemin alındığı evreni temsil etmesidir. Bu durumda ne kadar, hangi büyüklükteki bir örneklemin evreni temsil edebileceği sorunu ortaya çıkmaktadır. Alınan örneklemin evreni temsil yeterliği bulunmadığında örnekleme hatası olur [15]. Yeterli bir örneklem, güvenilir sonuçlar sağlayacak kadar eleman kapsayan örneklemdir. Örneklem büyüklüğünün hesaplanmasında Arlı ve Nazik [15] tarafından verilen bağıntı kullanılmıştır. Örnekleme ait güven seviyesi %99; güven aralığı ise + 3% olarak seçilmiştir. 4. Sonuçlar ve Tartışma Şekil 4, tüm Türkiye için baskın Holland kişilik tiplerinin cinsiyete göre dağılımlarını göstermektedir. Erkeklerde Gerçekçi kişilik tipi, kızlarda ise Sosyal kişilik tipi daha baskındır. Girişimci kişilik tipi ise ağırlığı en az olan tip olarak bulunmuştur. Batı bölgelerinde Girişimci kişilik tipi (En çok, Marmara Bölgesi:%12; en az G.Doğu Anadolu Bölgesi: %5) doğu bölgelerinde ise Araştırmacı kişilik tipi diğer bölgelere göre fazladır (En çok, G.Doğu Anadolu Bölgesi:%28; en az Marmara Bölgesi:%16). Envanter uygulanan öğrencilere aynı zamanda en çok girmek istedikleri üç bölümü belirtmeleri de istenmiştir. Çalışmada, bu bölümler doğrudan mesleklerle eşleştirilerek kullanılmıştır. Aşağıdaki temel kıstaslara uyan KET verileri örneklem oluşturmak için kullanılmıştır : Sadece liseye devam eden öğrencilerin KET sonuçları değerlendirmeye alınmış; mezun öğrenciler ve ilköğretim öğrencileri (6, 7, 8. sınıflar) değerlendirmeye alınmamıştır. Böylece, Tablo 2. ile uyumlu bir alt evren oluşturulmuştur. En az bir meslek tercihi yapan öğrencilerin KET sonuçları değerlendirmeye alınmıştır. Bir öğrenci birden fazla KET almışsa, bunlardan sadece en güncel olanı veriye dahil edilmiştir. Cinsiyet, sınıf, il bilgileri olmayan öğrencilere ait KET sonuçları değerlendirmeye alınmamıştır. 38 Şekil 4. Tüm Türkiye için baskın Holland kişilik tiplerinin dağılımı Şekil 5, öğrencilerin en çok istedikleri bölümlerin tüm Türkiye için dağılımını göstermektedir. Bilgisayar Mühendisliği, öğrenciler arasında en popüler ikinci bölümdür (%4.8). Cinsiyete göre bakıldığında ise, kızlarda en popüler bölüm/meslek grubu Tıp tır (%7.3). Bilgisayar Mühendisliği 14. sıradadır (%1.9). Erkeklerde ise Bilgisayar Mühendisliği ni ilk üç tercihinde göstereceğini söyleyenlerin oranı %7.1 dir.
Akademik Bilişim 10 - XII. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri 10-12 Şubat 2010 Muğla Üniversitesi Şekil 5. Tüm Türkiye için öğrencilerin en çok istedikleri bölümlerin dağılımı Çalışmada ayrıca, kişilik tipleri Bilişim Teknolojileri meslekleri ile uyumlu öğrencilerin dağılımlarına da bakılmıştır. Bunun için, [2] de verilen bilişim mesleklerine ait Holland kodları kullanılmıştır. Şekil 6 dan görülebileceği gibi, Holland kodlarıbilişim mesleklerine en uyumlu öğrenciler Güneydoğu Anadolu, Karadeniz ve Doğu Anadolu bölgelerindedir. Son olarak, bilişim mesleklerine uyumlu Holland kodu olan öğrencilerin bilişim meslekleri ile ilgili bölümleri tercih etmeleri arasında anlamlı bir ilişki olup olmadığına bakılmıştır. Tablo 1. Bilişim mesleklerine uyumlu Holland koduna sahip olma ile Bilişim mesleklerini tersih etme arasındaki ilişki Tablo 1 deki değerlerin tüm Türkiye için ortalama değerlerine bakıldığında, bilişim meslekleri ile uyumlu Holland kodu olan öğrencilerin sadece %29 unun Bilişim ile ilgili bir bölüm (Bilgisayar Müh., Bilişim, Enformatik, Matematik Bilgisayar gibi) tercih edeceği ortaya çıkmaktadır. Batı bölgelerinde kişilik özelliklerine uyumlu bilişim mesleği tercihi biraz daha iyi görünmektedir. Ayrıca, Erkek öğrenciler, kız öğrencilere göre daha bilinçli bir şekilde Bilişim meslek tercihi yapmaktadır. Batı bölgelerinde bilişim kariyer eğilimleriyle bilişim mesleklerini tercih etme arasındaki daha yüksek korelasyon ise, öğrencilere verilen kariyer danışmanlığının etkinliğini göstermektedir. Bunun tam tersine, doğu bölgelerinde bilişim ile ilgili kariyer eğilimleri daha baskın olmasına karşın, bilişim mesleklerine olan ilgi ile bu baskınlık arasında doğrusal bir ilişki yoktur. Şekil 6. Holland kodları bilişim mesleklerine uyumlu öğrencilerin Bölgelere göre dağılımı Tablo 1, kız ve erkek öğrenciler için ayrı ayrı olmak üzere, bilişim koduna sahip olan öğrencilerin bilişim mesleklerini tercih etme oranlarını (A) ve bilişim koduna sahip olmayan öğrencilerin bilişim mesleklerini tercih etme oranlarını (B) göstermektedir. 39 Üniversitelerimizdeki Bilişim bölümlerine gelen öğrencilerin çok az bir kısmının kişisel ilgi olarak bilişim mesleklerine uyum sağladığı görülmektedir. Bu da, ders müfredatlarında erken dönemlerde konacak bazı mesleki yönlendirme derslerinin önemi ortaya çıkmaktadır. Teşekkür: Yazarlar, çalışma sırasındaki desteklerinden ötürü Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları Merkezi Başkanlığı na (http:// www.ua.gov.tr); kullanılan KET verileri için de Uğur Kariyer Merkezi ne teşekkür ederler.
Lise Öğrencilerinin Mesleki Yönlendirilmeleri için Bir Model ve Öğrencilerin Bilgi Teknolojileri Mesleklerine Olan İlgilerinin Ölçülmesi - Orhan Gökçöl, Tunç Bozbura, Didem Arslanbaş, Şeyma Bağdemir-Güven, Banu Gürün 5. Kaynaklar [1] Bağdemir, Ş., Türkiye de Lise Çağındaki Öğrencilerin Bilgi Teknolojileri Mesleklerine Olan İlgilerinin Ölçülmesi, Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bilgi Tekn Y.Lisans Programı, İstanbul, (2009). [2] U.S. Department of Labor, Employment and Training Administration, Dictionary Of Occupational Titles, 4th Edition, Lincolnwood, Ill, (1991). [3] Holland, J.L., Making Vocational Choices: A Theory of Vocational Personalities and Work Environments, Prentice Hall College Div, (1984). [4] Gottfredson, G. D., Holland J.L, Dictionary of Holland Occupational Codes, Psychological Assessment Resources Inc; (1996). [5] Farr, M. J., Shatkin L, Enhanced Occupational Outlook Handbook, Jist, Indianapolis, (2005). [6] EU Leonardo da Vinci Project : "Developing an effective tool for career path of secondary schools students to prevent unemployment and misemployment", http://ukm.ugurkariyermerkezi.net/abproje (2010). [7] Ruff E. A., Reardon R. C, Bertoch S. C, Creating A Research Database On Holland s Theory and Practical Tools, Technical Report No. 47, (2007). [8] Pike, G. R., 2006, Students' Personality Types, Intended Majors, and College Expectations, Research in Higher Education, Vol. 47, No. 7, pp.801-822, (2007). [9] Zhang L., Learning Approaches And Career Personality Types: Biggs And Holland United, Personality and Individual Differences, 37, pp 65 81, (2004). [10] Yaylacı, G.Ö, İlköğretim Düzeyinde Kariyer Eğitimi ve Danışmanlığı, Türk Dünyası Sosyal Bil. D., 40: 119-140., (2007). [11] Tang, M., Examining The Applications Of Holland s Theory To Vocational Interests And Choices Of Chinese College Students, Journal of Career Assessment, Volume 17 Number 1, February, pp. 86-98, (2009). [12] Dunn, R, & Dunn, K, "Teaching students through their individual learning styles: A practical approach" Reston, VA: Reston Publishing Company, (1978). [13] Uğur Kariyer Merkezi, http://www.ugurkariyermerkezi.net (2010). [14] MEB, MEB: Örgün Eğitim, 2008-2009, T.C. MEB, Strateji Geliştirme Başkanlığı, Ankara, http://www.meb.gov.tr, (2009). [15] Arlı, M. ve Nazik, H. Bilimsel Araştırmaya Giriş, Gazi Kitabevi, (2001). 40