Çevresel Piyasalar ve Karbon Piyasası Environmental Markets and the Carbon Market By: Avni ÇEBİ Date: 02/11/2017 Venue: Haliç Kongre Merkezi
Gündem Sera Gazları Kaynaklı Küresel İklim Değişikliği ve Sonuçları Sera Gazı Salınımı Kaynakları - Enerji Üretiminin Sera Gazları Emisyonlarındaki Payı İklim Değişikliğiyle Mücadeleyi Hedefleyen Uluslararası Anlaşmalar BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi Kyoto Protokolü Paris Anlaşması Emisyon Azaltım Mekanizmaları (Çevresel Piyasalar) Emisyon Ticaret Sistemi Dünyada Karbon Fiyatlandırma Faaliyetleri Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimliliği Sertifikaları (Yeşil ve Beyaz Sertifikalar) Türkiye de İlgili Mevzuat ve Kurumlar
Sera Gazları Kaynaklı Küresel İklim Değişikliği ve Sonuçları
Sera Gazları Emisyonları Kaynaklı Küresel Isınma Küresel ortalama sıcaklıklarda, sanayileşme öncesi döneme kıyasla 2016 yılı sonu itibarıyla 1.1 C artış* meydana gelmiş durumda Sera gazı emisyonlarının mevcut artış hızı sürerse sıcaklık artışı 2060 ta 4 C yi, 2100 de ise 6 C yi bulabilir Mevcut ve gelecekte geliştirilecek politikaların nihai amacı sıcaklık artışını 1.5 C - 2 C ile sınırlamak World Meteorological Organisation 2017, WMO Statement on the State of the Global Climate in 2016
Sera Gazları Gaz Troposferik Konsantrasyon (1000-1750) Troposferik Konsantrasyon (mevcut durumda) Atmosferik Ömrü (yıl) 100 yıllık küresel ısınma potansiyeli (karbondioksit eşdeğeri) Karbondioksit (CO 2 ) Metan (CH 4 ) Diazot Monoksit (N 2 O) Perflorometan (CF 4 ) 280 ppm 400 ppm 50-200 1 0,7 ppm 1,875 ppm 12 25 0,270 ppm 0,321 ppm 114 296 40 ppt 80 ppt >50.000 5.700 Kükürt-hekzaflorür (SF 6 ) 0 4,2 ppt 3200 24.000 *Kaynak: IPCC Intergovernmental Panel on Climate Change *ppm: milyonda bir, *ppt: trilyonda bir
İklim Değişikliğinin Etkileri Çevresel Etkiler Ozon tabakasının incelmesi Su arzının daralması Deniz seviyesinin yükselmesi Türlerin neslinin tükenmesi Hava kirliliği artışı Çölleşme Sosyo- Ekonomik Etkiler Sağlık Gıda Göç Yoksulluk Enerji talebi
İklim Sapması ve İklim Değişikliğinin Sonuçları İklim Sapması (Climate Departure): Belirli bir bölgede iklimin olağan seyrinden çıkması ve iklimin kalıcı olarak değişmesi Kritik Eşik; Atmosferdeki CO 2 konsantrasyonun 450 ppm e* ulaşması ve küresel sıcaklık artışının 2 C olması
Faaliyet Bazında Küresel Emisyon Kaynakları En büyük pay, enerji kullanımından kaynaklı emisyonlar Tarım: Besi hayvancılığı ve pirinç üretimi (CH 4 ve N 2 O) Enerji üretimi dışında endüstriyel süreçler: Florinli gazlar ve N 2 O Diğer emisyon kaynakları: Biyokütle, atıklar, yanma sonrası, kimyasal süreçler Diğer Tarım Endüstriyel Süreçler %7 İnsan Faaliyetleri Kaynaklı Küresel Sera Gazı Emisyonlarının Payları Enerji OECD/IEA 2016, CO 2 emissions from fuel combustion Highlights, IEA Publishing. Licence: www.iea.org/t&c
Sektör Bazında Küresel Emisyonlar Elektrik ve ısınma + Ulaşım %75 Diğer: Tarım/ormancılık, enerji (elektrik ve ısınma hariç), balıkçılık vb. Mesken Sektör bazında yakıt kaynaklı küresel karbondioksit emisyonları - 2014 Hizmet Sektörü Sanayi %19 Ulaşım %23 Diğer Elektrik ve Isınma %42 Hizmet %8 Ulaşım Sanayi Mesken %11 Diğer %5 OECD/IEA 2016, CO 2 emissions from fuel combustion Highlights, IEA Publishing. Licence: www.iea.org/t&c
Bölge Bazında Küresel Emisyonlar Küresel CO 2 emisyonlarının %28 i Çin kaynaklı ABD: %16 Küresel emisyonların üçte ikisi 10 ülke tarafından yapılıyor. Latin Amerika Asya-Okyanusya Bölge Bazında CO 2 Emisyonları - 2014 Afrika Diğer %6 Çin Ortadoğu EIT (Geçiş Ekonomileri) Kuzey Amerika %18 Avrupa Çin Hariç Asya
İklim Değişikliğiyle Mücadeleyi Hedefleyen Uluslararası Anlaşmalar
Uluslararası Anlaşmalar Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi - 1992 Kyoto Protokolü - 1997 Paris Anlaşması - 2015 Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (1992) 1994 yılında yürürlüğe girmiş, 2004 yılında Türkiye sözleşmeye taraf olmuştur. Çerçeve sözleşme; genel kurallar, esaslar ve yükümlülükler Nihai amacı; sera gazı birikimlerini tehlikeli eşikte durdurmaktır. 194 ülke sözleşmeye taraftır. Her yıl taraflar konferansı toplanır (COP - the Conference of the Parties) 3. Taraflar Konferansı (COP3) Kyoto Protokolü 21. Taraflar Konferansı (COP21) Paris Anlaşması
Uluslararası Anlaşmalar Kyoto Protokolü - 1997 1997 Kyoto COP3 zirvesi Tepeden tabana (Top-Down) yaklaşım Sanayileşmiş ülke taraflarına bağlayıcı azaltım yükümlülükleri İlk taahhüt dönemi (2008-2012): 1990 yılı emisyonlarından %5 azaltım 2009 yılında taraf olan Türkiye nin sayısallaştırılmış emisyon sınırlandırma / azaltım taahhüdü yok İkinci taahhüt dönemi (2013-2020), 1990 yılına kıyasla %18 azaltım ABD, Japonya, Rusya ve Yeni Zelanda ikinci taahhüt döneminde yer almamıştır. Paris Anlaşması - 2015 2015 Paris COP21 zirvesi Sıcaklık artışının 2 C yle sınırlandırılması Tabandan tepeye (Bottom-Up) yaklaşım Gönüllü olarak Anlaşmaya taraf olan ülkelerin emisyon azaltımı için Niyet Edilen Ulusal Olarak Belirlenmiş Katkı (Intended Nationally Determined Contributions INDC) ilan etmesi Türkiye nin INDC beyanı; 2030 yılında referans senaryoya kıyasla %21 azaltım hedefi 2016 da Marakeş te düzenlenen COP22 zirvesi ile uygulama süreci ve zaman kısıtları belirlenmiştir. *Kaynak: T.C. Dışişleri Bakanlığı Resmi İnternet Sitesi
Türkiye Ulusal Katkı Beyanı Türkiye INDC hedefleri kapsamında enerji sanayi ulaşım konularında hedefler belirlemiştir. Enerji hedefleri Güneş enerjisi kapasitesi 10 GW (2030) Rüzgar enerjisi kapasitesi 16 GW (2030) Tüm hidrolik kapasite 1 nükleer santral (2030) Max. %15 kayıp (2030)
Türkiye nin 2023 YEK Hedefleri 35 2023 Hedef Tablosu 34 Kurulu Biyokütle Kapasitesi 0,5 GW 1 GW 30 25 20 15 20 27 Kurulu Jeotermal Kapasitesi 0,8 GW 1 GW Kurulu Güneş Kapasitesi 1,7 GW 5 GW 10 5 0 6,3 5 0,5 1 0,8 1 1,7 Biyokütle Jeotermal Güneş Rüzgar Hidro 2017 2023 Kurulu Rüzgar Kapasitesi 6,3 GW 20 GW Kurulu Hidro Kapasitesi 27 GW 34 GW Toplam Kurulu Güç 81 GW 125 GW
Türkiye de Gönüllü Karbon Piyasası Gönüllü Karbon Piyasası nda ticareti yapılan emisyon sertifikalarına Gönüllü Emisyon Azaltım (Voluntary Emission Reduction) sertifikası adı verilmektedir. Türkiye de 300 ü aşkın yenilenebilir enerji projesi, Gönüllü Emisyon Azaltım sertifikalarını elde etmek amacıyla çalışmalarına devam etmektedir.
Emisyon Azaltım Mekanizmaları (Çevresel Piyasalar)
Çevresel Piyasalar INDC hedefleri için azaltım mekanizmaları Karbon Vergisi Piyasa Temelli Emisyon Ticaret Sistemi Yenilenebilir Enerji Sertifikaları (Yeşil Sertifikalar) Enerji Verimliliği Sertifikaları (Beyaz Sertifikalar) Piyasa Temelli Olmayan Yenilenebilir Enerji Destekleri Enerji Verimliliği Teşvikleri Yeşil Havalimanı Programı Düşük Emisyonlu Araç Teşviki vb. Enerji Piyasaları İşletmecisi olan EPİAŞ ta piyasa temelli azaltım yöntemleri çevresel piyasalar başlığı altında çalışılmaktadır. *18-19/01/2016 PMR Projesi Çalıştayı Sunumları
Çevresel Piyasalar Emisyon Ticaret Sistemi Belirli bir coğrafi sınır ve zaman zarfında, belirlenen sektörlerin yapabileceği emisyonların üst bir sınır ile belirlendiği ve emisyon miktarlarının tahsisatı ve ticaretine dayalı bir emisyon azaltım mekanizması Yenilenebilir Enerji Sertifikaları (Yeşil Sertifikalar) Enerji Verimliliği Sertifikaları (Beyaz Sertifikalar) Alınıp satılabilir yenilenebilir enerji sertifikalarının piyasaya sürülmesine dayalı bir mekanizma Enerji verimliliği adına belirli bir oranda enerji tasarrufunun (kwh elektrik enerjisi, ton eşdeğer petrol enerjisi, metreküp doğalgaz enerjisi) yapıldığının sertifikalandığı belgenin piyasaya sürülmesi ve ticaretine dayalı bir mekanizma *Kaynak: PMR Projesi Çalıştayı Sunumları
Karbon Fiyatlandırma Faaliyetleri ETS uygulanıyor veya uygulanması planlanmış Karbon vergisi uygulanıyor veya uygulanması planlanmış ETS veya karbon vergisinin uygulanması düşünülüyor ETS ve karbon vergisi uygulanıyor veya planlanmış ETS uygulanıyor veya planlanmış, karbon vergisi düşünülüyor Karbon vergisi uygulanıyor veya uygulanması planlanmış, ETS nin uygulanması düşünülüyor *World Bank, Ecofys and Vivid Economics, 2016. State and Trends of Carbon Pricing 2016 (October), by World Bank, Washington, DC. http://hdl.handle.net/10986/25160
Dünya Karbon Piyasası Büyüklüğü - Zorunlu ve Gönüllü Dünya gönüllü karbon (VER) piyasalarının hacmi Zorunlu Karbon Piyasalarının % 1 kadardır toplam iş hacmi 570 Milyon USD civarındadır World Carbon Markets 2010-2015. Total value, volumes by segment. Source: Thomson Reuters
Çevresel Piyasalar: Emisyon Ticaret Sistemi Tanım: Belirli bir coğrafi sınır ve zaman zarfında, belirlenen sektörlerin yapabileceği emisyonların üst bir sınır ile belirlendiği ve emisyon miktarlarının tahsisatı ve ticaretine dayalı bir emisyon azaltım mekanizmasıdır. Emisyon ticareti sistemi, emisyon üst sınırı ile azaltım miktarını önceliklendirir. Uygun maliyetli azaltım esnekliği sağlar. Emisyon miktarları açık arttırma, ücretsiz yada karma bir şekilde tahsisat yapılabilir. Emisyon üst sınırı çevresel sonucu garanti eder Katılımcılar emisyon tahsislerini alıp satabilirler; dolayısıyla piyasa en maliyet etkin azaltımları bulur *Kaynak: 18-19/01/2016 PMR Projesi Çalıştayı Sunumları
Avrupa Birliği Emisyon Ticaret Sistemi 28 AB ülkesi + Liechtenstein, Malta, İzlanda : 31 ülke Kapsadığı sera gazları: CO 2, N 2 O, PFC Kapsadığı sektörler: Enerji, ağır sanayi ve havacılık (2012 sonrası) Dahil olan tesis sayısı: yaklaşık 11000 ETS tahsisat yöntemi: açık attırma ve ücretsiz tahsisat (rekabet açısından kritik sektörler için) Toplam emisyonların %45 ini kapsıyor. Azaltım Hedefleri: 2020: 20%, 2030: 40% (1990 yılına kıyasla)
Çevresel Piyasalar: Emisyon Ticaret Sistemi Çalışmaları Dünya Bankası tarafından desteklenen Karbon Piyasalarına Hazırlık Ortaklığı Programı na katılarak kurumsal kapasite gelişimi Emisyon tahsisat ihalelerinin gerçekleştirildiği Avrupa Enerji Borsası (European Energy Exchange-EEX) sistemlerinin incelenmesi Emisyon Ticaret Mekanizması için 2016-2020 EPİAŞ Stratejik Planında yol haritasının ortaya konulması *2016-2020 EPİAŞ Stratejik Planı https://www.epias.com.tr/wp-content/uploads/2016/12/2016-2020_epias_stratejik_plani-1.pdf Politika yapıcıların karbon fiyatlandırması kararı; Emisyon Ticaret Sistemi ve/veya Karbon Vergisi EPİAŞ ın icracı kurum olarak Karbon Piyasaları işletmecisi olması
Çevresel Piyasalar: Yeşil Sertifikalar Alınıp satılabilir yenilenebilir enerji sertifikalarının belirli bir piyasada ticaretinin yapılmasına dayalı bir mekanizma Sertifika arzı; yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik enerjisi üreten tesisler 1 MWh üretim = 1 Yeşil Sertifika Sertifika talebi; yeşil enerji tüketmek isteyen tüketiciler ve yeşil enerji ürünleri sunmak isteyen tedarikçiler Kota ve kaynak takibine dayalı sertifika sistemleri; Kota Sistemi; tedarik şirketlerinin tedarik ettikleri enerji miktarının bir kısmının yenilebilir kaynaklı olması Kaynak Takibi; satılan veya kullanılan enerjinin kaynağının belirlenmesi ve takip edilmesi Sertifikaların organize piyasalarda veya tezgah-üstü ticareti
AB Kaynak Garantisi Sistemi-Guarantees of Origin Guarantess of Origin (GoO) Sistemi; Avrupa Birliği Yenilenebilir Enerji Direktifinin (2009/28/EC ) 15. Bendinde üye ülkelerde Kaynak Garantisi sistemini uygulanması Elektrik tedarikçilerinin nihai tüketicilere sağladığı elektrik enerjisinin yenilebilir kaynak oranı gösterim zorunluluğu Sertifika veren ulusal kurumlar; enerji borsaları, iletim şebekesi işletmecileri veya düzenleyici kurumlar Association of Issuing Bodies (AIB); Ulusal sicil-kayıt sistemlerinin bağlandığı ortak AB sicilkayıt sisteminin yürütülmesi GoO sertifika standardlarının EECS e (European Energy Certificate System) göre güncellenmesi AB çapında sertifikalandırılan enerji miktarının ve artık bakiyenin hesaplanması
Çevresel Piyasalar: Yeşil Sertifika Sistemi Çalışmaları Katılımın gönüllük esasına dayalı olduğu ve kaynak takibi temelli yeşil sertifika sistemi. Amaçlar; Yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretilen elektrik enerjinin takibinin yapılması; Yeşil elektrik tüketim talepleri için ürünler geliştirilmesi Yeşil enerji sertifikalandırılmasında standartlaşma Yürütülen Çalışmalar ETKB - Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü tarafından 2014 yılında çalışmaların başlatılması; EPİAŞ ın kurulması; Gönüllü Yeşil Sertifika Sistemi çalışmalarına paydaş olunması - 2016-2020 Stratejik Planında Gönüllü Yeşil Sertifika Sistemi için yol haritası çıkarılması ETKB-YEGM tarafından büyük kurumsal tüketicilere ve tedarik şirketlerine yönelik Yeşil Elektrik ürünü anketi yapılması
Gönüllü Yeşil Sertifika Sistemi: Yapılan Çalışmalar 19-21 Nisan 2017 TAIEX Uzman Çalıştayı; AB Yenilenebilir Enerji ve Elektrik Piyasası Mevzuatı Uluslararası Yeşil Sertifika Ticaret Sistemleri ve GoO Sistemi Türkiye uygulaması için tartışma ve PEST-SWOT analizi Güçlü yön; Elektrik piyasasından edilen tecrübeler ve tecrübeli tedarikçiler 17-18 Ekim 2017 ETKB-YEGM Yenilebilir Enerji ve Enerji Verimliliği Sertifikaları Çalıştayı Yabancı danışmanlar tarafından Türkiye de Yenilenebilir Enerji Sertifikası için öneriler AB Kaynak Garantileri (GO) mevzuatı ve piyasa altyapı sistemleri EPİAŞ ın Gönüllü Yeşil Sertifika Sistemi ne ilişkin çalışmaları Yuvarlak Masa çalışmaları ile paydaşların görüşlerinin alınması
Çevresel Piyasalar: Beyaz Sertifikalar Enerji tasarrufunun (kwh elektrik enerjisi, ton eşdeğer petrol enerjisi, metreküp doğalgaz enerjisi) yapıldığının sertifikalandığı belge. Genellikle zorunlu kota sistemi uygulamaları; Elektrik ve gaz dağıtım/tedarik şirketleri için zorunlu enerji tasarrufu hedeflerinin belirlenmesi Sanayide enerji yoğun sektörlerde toplam enerji tasarruf hedeflerin belirlenmesi ve ilgili tesislere zorunlukların atanması Hedeflere ulaşılması için seçenekler; Şirketlerin son kullanıcı tarafında enerji verimliliği projeleri gerçekleştirmesi Tesislerin enerji verimliliği projeleri gerçekleştirmesi Şirketlerin/Tesislerin piyasadan veya diğer yükümlü tesislerden beyaz sertifika alması Ticaretin organize piyasalarda ve/veya tezgah-üstü piyasalarda gerçekleşmesi Enerji tasarrufunun ölçüm ve doğrulanmasının zorluğu
Türkiye de İlgili Mevzuat ve Kurumlar
Türkiye de İlgili Mevzuat MEVZUAT TÜRÜ ANA MEVZUAT Yasalar/ Kanunlar Yönetmelik Tebliğler Çevre Kanunu, Tarih: 9/8/1983 sayı: 2872 Elektrik Piyasası Kanunu-Yeşil Sertifika ve EPİAŞ ın karbon piyasalarını işletme hakkı Sera Gazı Emisyonlarının Takibi Hakkında Yönetmelik, Tarih: 17/5/2014 sayı: 29003 İklim Değişikliği ve Hava Yönetimi Koordinasyon Kurulu Çalışma Usul Ve Esasları Hakkında Yönerge Sera Gazı Emisyonlarının İzlenmesi ve Raporlanması Hakkında Tebliğ, Tarih: 22/7/2014 sayı: 29068 Sera Gazı Emisyon Raporlarının Doğrulanması ve Doğrulayıcı Kuruluşların Yetkilendirilmesi Tebliği, Tarih: 2/4/2015 sayı: 29314 Gönüllü Karbon Piyasası Proje Kayıt Tebliği
Türkiye de İlgili Mevzuat ve Kurumlar Elektrik Piyasası Kanunu Madde 11/par.8 [EPİAŞ ın] emisyon ticaretine ilişkin hususlar Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ve Sermaye Piyasası Kurulunun görüşü alınarak Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) tarafından belirlenir ETS paydaş kurumlar: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı EPDK EPİAŞ Takas Bank Gönüllü Yeşil Sertifika paydaş kurumlar EPİAŞ; Sertifika oluşturulması, kayıt ve sicil, transfer, iptal ETKB-YEGM; Mevzuat oluşturma, sertifika başvuruları, logo vs. EPDK; Sistem denetimi Kuralların uygulanması
TEŞEKKÜRLER