T.C. BAŞBAKANLIK AİLE ARAŞTIRMA KURUMU SOSYO-KÜLTÜREL DEĞİŞME SÜRECİNDE TÜRK AİLESİ

T.C. BAŞBAKANLIK AİLE ARAŞTIRMA KURUMU SOSYO-KÜLTÜREL DEĞİŞME SÜRECİNDE TÜRK AİLESİ ANKARA Aralık 1992

Proje ve Yayın Sorumlusu Ezel Erverdi Proje Yürütücüsü Prof. Dr. Hakkı Dursun Yıldız (vefatı-23.10.1992) Proje Koordinatörü İsmail Kara Devamlı Proje Danışmanları Prof. Dr. Ahmet Yaşar Ocak Prof. Dr. Mehmet Altay Köymen Doç. Dr. Ahmet Tabakoğlu Yrd. Doç. Dr. İsmail Doğan Proje Yardımcı Elemanları Dr. Hasan Yüksel, Dr. Saim Savaş, Dr. Ömer Demirel Dr. Serpil Çakır, Dr. Vecdi Akyüz, Adnan Gürbüz Muhittin Tuş, Emel Aşa, Ekrem Işın İbrahim Kalın, Hüseyin Yorulmaz, Necip Yılmaz İdari Koordinatör Fatih Gökdağ Yayın Sekreterleri Mehmet Erdoğan, Ömer Erdoğan, Çiğdem Ünlü Dizgi, Baskı Emek Gazete ve Matbaacılık Ltd. Şti. Hanife İncegül Yıldıray Aktürk, Mehmet Atabey Düzenleme Sedat Açıkel Tashih Hakkı Yanık Filim Çali Grafik Cilt Bayrak Matbaacılık ve ciltçilik Ltd. Şti. Yayıncı Firma Ülke Yayın Haber Tic. Ltd. Şti. Son baskı tarihi: Şubat 1993

III. CİLT

İÇİNDEKİLER Muhiddin Tuş-Adnan Gürbüz-Ötner Demirel Osmanlı Ailesi İle İlgili Şer'iyye Sicillerinden Seçilen Örnek Belgeler Dr. Hasan Yüksel-Dr. Saim Savaş Osmanlı Aile Hayatına İlişkin Fetvalar Dr. Hasan Yüksel Osmanlılar Döneminde Taşra Müftülerince Aile Konusunda Verilmiş Bazı Müstakil Fetvalar İbn Sina (Çev. Doç. Dr. Vecdi Akyüz) Aile Siyasetine Dair Risale Keykavus Oğul Terbiyetin ve Beslemeğin Beyan Eder Kınalızâde Ali Efendi İlmi Tedbürü'l-Menzil D'Ohsson Haremi Hümâyun Emel Aşa 1869-1923 Yılları Arasında Yayınlanan Türk Kadın ve Aile Dergileri Âdâb-ı Muaşeret Kitapları Tanzimat Sonrasında Aile ve Kadın Üzerine Yazılan Belli Başlı Fikir Kitapları Dr. Serpil Çakır XX. Yüzyılın Başında Kadın ve Aile Dernekleri ve Nizâmnâmeleri AİLE, KADIN, ÇOCUK VE EV ÜZERİNE SEÇME YAZILAR Münif Paşa Ehemmiyeti Terbiye-i Sibyan Namık Kemâl Aile Ahmet Mithat Efendi Bekârlık Sultanlık mı Dedin? Şemsettin Sami Kadınlar

Fatma Âliye Ta'addüd-i Zevcat, Zeyl Ahmet Rıza Vazife ve Mesuliyet -Kadın- Dr. Abdullah Cevdet İcmal i Mukadderatı Nisa Şeyhülislâm Musa Kâzım Hürriyeti Müsavat Halil Hamid İslâmiyette Feminizm Ruşen Zeki Bizde Hareketi Nisvân Celâl Nuri Türk Kadınının Vaziyeti Hazırası Said Halim Paşa Hürriyet-i Nisvâniye Tüccarzâde İbrahim Hilmi Aile Hayatımızda Avrupalılaşmanın Tesiri Ziya Gökalp Aile Ahlâkı Ahmet Refik Osmanlı Tarihinde Kadın Mehmed Şemsettin İslâm Hanımı Haşim Nahid-Şeyhulislâm Mustafa Sabri Aile Hayatı, Tesettür Meselesi, Kadın Hukuku Hukuki Aile Kararnamesi Münâkehât-Müfarekât Suraiya Faroqhi Şehir Evinin Fizikî Şekli Görsel Malzeme

OSMANLI AİLESİ İLE İLGİLİ ŞER'İYYE SİCİLLERİNDEN SEÇİLEN ÖRNEK BELGELER Muhiddin Tuş-Adnan Gürbüz-Ömer Demirel Osmanlı sosyal hayatının birinci elden kaynakları arasında Şer'iyye sicillerinin çok önemli bir yeri var. Bu belgelerde yaşanan hayatın bütün özelliklerini kuvvetli ve zayıf taraftarıyla bulmak mümkündür. Osmanlılar döneminde ailenin yapısı konusunda da Şer'iyye sicilleri, henüz yeterince taranmamış ve işlenmemiş olmalarına rağmen en önemli ve bol malzemeyi ihtiva ediyorlar. Burada bu sicillerden ailenin değişik yönlerine ışık tutan örnek metinler belli bir sistematik içinde aynen verilmektedir. Nikâh akdi için verilen izinname Bâdî ilm u haberimiz budur ki, Karyemiz İnlüce karyesi sakinlerinden Aişe bt. Hüseyin nam-ı bikr-i baliğanın mani'-i şer'i ve nizamisi olmayub ve asâkir-i şahanede nişanlusı bulunmadığından yine karyemiz ahalisinden Hüseyin b. Mehmed nam kimesneye akd-i nikâh olunmak üzere lazım gelen izinnamesinin itası hususunda işbu ilm u haberimiz canib-i şer'e bi't-tanzim takdim kılındı (Tarihsiz). (mühürler) İmam-ı der karye-i İnlüce. Muhtar-ı evvel der karye-i İnlüce. Muhtar-ı sânî der karye-i İnlüce. Özel arşiv

Nişandan dönme Medine-i Konya nevahîsinden Said-İli nahiyesine tâbi Kadın-Hanı derbendi sakinelerinden zât-ı târif-i şer'ile rnarufe olan Ümmühan bt, Hüseyin nam bikr-i baliğa meclis-i şer'-i şerif-i lazimü'ş-şerifde işbu rafiü'l-kitab Mehmed b. Mustafa mahzarında mezburenin üvey babası Hüseyin b. Hasan hazır-ı bi'1-meclis olduğu halde bi-tav'ihâ ikrar-ı tam ve takrir-i kelâm ve tabir-i ani'l-meram idüb tarih-i kitabdan sekiz ay mukaddem merkum Mehmed bana nanızed idüb hîn-i namzedden bu ana gelince beynimizde akd-i nikâh olmayub merkum Mehmed namzedden fariğ ve beni tezvicden îbâ eylediğine binaen beynimizde muhasemât-ı kesîre ve münazaat-ı şedide vâki' olmuşdu el-haletü hazihi beynimize müslimûn u muslihûn tavassut idüb hîn-i namzedden bana merfu' olan yirmibir guruş ile dörtbuçuk kile hmtadan geçüb ve namzedden dahi fariğ olmağla merkum Mehmed b. Mustafa benim zimmetimi ibra ve ben dahi anın zimmetini ibra-yı 'ânı ile ibra ve iskat-ı tam ile ıskat idüb husus-ı mezbure müteallik 'âmme-i dava ve mütalebât ve münazaât ve muhasemâtdan tarafeyn birbirimizin zimmetini ibra ve iskat idüb fima bâ'd dava ve niza'ım yoktur didikte makarr-ı mezburenin kelimât-ı meşru'mı merkum Mehmed bi'1-muvacehe mukayyedlik itmeğin mâ-vaka'a bi't-taleb ketb olundu. Fi'1-yevmi'l-hâmis aşer fî Cemaziye'levvel Sene 1177. (Şahidler) Ser Muhzıran Süleyman Ağa. Muhzır Mehmed b. Ahmed. Deveci Musa. Molla Mustafa. Temirci Ahmed. Kocalıoğlu Hamza. Konya Şer'iyye sicili 58/11.

Nikah Akidleri a) B. 4 S. 1 Küleycik karyesinde meskûne Esma bt. Mehmed nâm bikr-i bâliğayı tâlib olan Ahmed bin Abdullah huzûr-ı şer'de tarafeynin hüsn-i rıza sıyla kâtibimiz olan es-seyyid Mehmed Emîn Efendi 'akd-i nikâh eyleyüb zevciyyete tenebbüh olunduğum işbu mahalle kayd olundu. 9 Zi'1-hicce sene 68. b) B. 34 S. 16. Üyük karyesi imâmı efendi inha olunur ki: Karyeniz sâkinelerinden Fatma bt. Mevlûd nâm bikr-i bâliğânın mâni'-yi şer'iyyesi yoğ ise talibi olan 'Alî b. Gence'ye lede'ş-şuhûd tesmiye-yi mehr ile 'akd u nikâh eyleyesiz ve's-selâm. Fî, 27 Rebi'ü'1-âhir sene 69- c) B. 118 S. 59. Hacı Gök mahallesi sâkinelerinden Emine bt. Hüseyin nâm sağîreyi veliyy-i akrebi bend-i nikâh idüb sagîre-yi mezbûre bulûğa irüb fesh-i nikâh zımnında huzûr-ı şer'e gelüb ifâde-yi meram itmiş ise de zevci gâib olmağla iltifat olunmayarak işbu mahalle şerh virildi (Tarîhsiz). d) B. 204 S. 103- 'An-asl Kuyumcu Aşireti'nden olub Zile kazasına müzâfe Körükçü karyesi sâkinelerinden Sultan bt. Hüseyin tarafından zikr-i âtî nikâhda vekîl-i müseccel-i şer' olan yine aşiret-i mezbûreden İbrahim b. ibrahim meclis-i şer'de yine aşiret-i mezbûreden Mustafa b. İslâm tarafından husûs-ı âtîü'lpeyâmını tasdik ve tezvîce vekîl olduğu Alî bin Ali ve Mustafa Kethüda b. Meh med şehâdetleriyle sabit ve sübût-ı vekâlelerine hükm-i şer' lâhık olan er karın daşı Ali b. İslâm muvacehesinde bi'1-vekâle ikrâr-ı tâm ve takrîr-i kelâm idüb müvekkilem mezbûre' Sultan'ın bir veçhile mâni'-yi şer'iyyesi olmayarak ve vâlideyni azalarıyla merkum Mustafa'ya yüz otuz üç guruş mehri tesmiye idüb 'akd-i nikâh olundukları bu mahalle kayd şod. Fî 28 Zi'1-ka'de sene 79. A. Gündoğdu, Çorum'un 2 numaralı Şer'iyye Sicilinden (Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi, Ankara 1989).

Nikâh Akdine Yapılan İtiraz Ma'rûz-ı dâi-i devam-ı ömr-i devlet-i âsafâneleridir ki, Konya Sancağında kâin Akşehir kazası kurasından Yağsayan karyesi sükkanından İsa b. Halil nam kimesne huzur-ı müşirânelerinde bi'1-cümle aza-yı meclis hazır oldukları halde akd olunan meclis-i şer'-i şerif-i enverde karye-i mezkûr sekenesinden marifetü'z-zât Şerife bt. Veliyüddin nam hatun muvacehesinde üzerine dava ve takrir-i kelâm idüb altmışbir senesi Ce-maziye'l-eweli'nin ikinci günü gâib ani'l-meclis babam merkum Halil benim tarafımdan velayete ve vekâlete kaza-yı mezbûr mahkemesinde naibü'ş-şer'i bulunan İbrahim Ethem Efendi huzurunda mezbure Şerife'yi ellibir guruş mihr-i müeccel tesmiyesiyle benim içün tezvic ve kabul ve mezbure dahi bi'r-rıza ve bi'1-asâle nefsini bana tezvic ve tenkih idüb bu veçhile mezbure Şerife hatun benim zevce-i menkuhem olmuş iken mezbure Şerife bana itaat ve inkıyat itmeyüb nefsini ahara tezvic-i murad itmeğle suâl olunub mu-tâvaatına tenbih olunmak matlubumdur didikte gıbbe's-suâl mezbure Şerife hatun cevabında tarih-i mezkurda olmiktar mihr-i müeccel tesmiyesiyle nefsini merkuma tezvic eylediğini inkâr itmeğle müddeî-i merkumun meclis-i sânide ikame eylediği şehadetlerin esna-yı edayı şehadetlerinde kaziye-i minval-i meşruh üzere olduğunu mezburetun minha ikrar ve itiraf itmeğle âlâ mucib-i ikrariha mezburenin müddei-i zevç-i mezbure mutavaatına tenbih olunduğu huzuru'1-em' ve umur-ı müşirânelerine ilam olundı baki hazreti menlehu'l-emrindir. Fi 23 Rebiü'1-ahir 1263. Konya Şer'iyye Sicili 82/57. Kadınların Kandırılarak İkinci Kez Nikâhlandırılmalarının Önlenmesine Dair B. 187 S. 90 Çorum Kazası Müdiri'ne, Numra: 48. Hamiyyetlü Ağa. Yerlüden bazı edebsiz ve kendüyü bilmez makaleleri asâkir-i nizâmiyye ve redîf-i şahaneden bazılarının vilâyetlerinde bulunan zevcelerini tezevvüc itmekliği tesavvur iderek güya filân orduda bulunan filân oğlu merkezi tarafında vefat itmiş ve bu maddeyi ordu-yı mezkur neferâtdan olub hanesine gelen filân asker ifade itmektedir yollu ve şâir dürlü neşr-i (gamız) itmekden nâşî zevceleri tarafından vâki' olan edâ üzerine kaza meclisinde iki adam gelüb merkumun sûret-i vefatını beyan ve şehâdet itmeleriyle zevceleri âhara tezevvüc itmekde ve mu'ahharen dahî mezburenin zevc-i evvelî hanesine gelerek ba'de'l-muhâkeme zevcesini almakda oldukları buraca aralık zuhur itmekde bulunmuş olub ancak 'ıyâl u evlâdlarını terkiyle düşmen-i din karşusunda ve silâh altında bulunan din

karındaşımız evlâd u 'ıyâllerine mu'avenet muktezâ-yi diyanetden iken böyle ta'nifât-ı kâzibe ile zevcelerinin dahi âhara tezevvücü muvafık-ı hâl olmayacağından bunun önünün kestirilmesi lâzım gelmiş olmağla bundan böyle murafaa ve merâkiz-i ordu-yı hümâyûnda ve silâh altında bulunan asker-i nizâmiyye ve redîf-i şahaneden rivayet olunanların merkezinden tahkîk olmadıkça zevce ve nâmzedlüleri âhara tezvîc olunmamak üzere fî-mâba'd bu misillü madde vukuunda bu tarafa müracaat olunmak hususuna mübâderetleri siyakında şukka tahrîr kılındı. Fî 2 Sefer sene 279 ve 18 Temmuz 78. Mühr-i sâmî, Mehmed Nureddin, Mutasarnf-ı Eyâlet-i Ankara. A. Gündoğdu,Çorum'un 2 numaralı Şer'iyye Sicilinden. Boşanma a) Medine-i Konya'da Topraklık mahallesinde sakine marifetü'z-zât Fatı-ma bt. Hacı Halil nam hatun meclis-i şer'-i hatır-ı lazımü't-tevkirde zevci işbu bâisü'l-vesika es-seyyid Nurullah b. Vefa nam kimesne mahzarında bi-tav'ıhâ ikrar-ı tam ve takrir-i kelâm idüb zevcim merkum ile beynimizde hüsn-i zindegânımız olmamağla zimmetinde mütekarrer ve ma'kûd-ı aleyh olan kırk guruş mihr-i müeccelemden ve zimmetinde muacceleme dahil olan elli guruş kuşak bahadan fâriğa ve iddet-i nafaka ve meûnet-i süknam dahi kendi üzerime olmak üzere muhalaa-i sahihe-i Şer'iyye ile hal' olduğumda ol dahi hal'-i mezkûru kabul idüb ibtida-yı zevciyetden işbu tarih-i kitaba gelince beynimizde cereyan eden hukuk-ı zevciyete ve gayriha müteallik 'amme-i davadan herbirimiz aharın zimmetini ibra-yı 'âmm ile ibra ve iskat eyledik didikte merkum dahi gıbbe'ttasdiki'ş-şer'i mâ-vaka'a bi't-ta-leb ketb olundu. Fi'1-yevmi'l-hâmis ve ışrin fî Ramazani'l-mübareke li semân ve semânîn ve miete ve elf. (Şahidler) Ciğercioğlu Seyyid Mehmed. Karabıcak Seyyid Ali. Karındaşı Mustafa. Muhzır-ı Mahiran Ahmed. Konya Şer'iyye Sicili 62/55.

b) Medine-i Konya'da Hoca Cihan mahallesinde sakine marifetü'z-zât Saliha bt. Mehmed nam hatun meclis-i şer'-i şerif-i enverde zevc-i muhali'i işbu refîu'l-kitab Mehmed b. İbrahim nam kimesne mahzarında ikrar-ı tam ve takrir-i kelâm idüb zevcim merkum ile beynimizde hüsn-i zindegân ve musâfaümız olmamağla zimmetinde mütekarrer ve ma'kûd-ı aleyh olan onbeş guruş mihr-i müeccele hakkım ile nafaka-i iddet bakiyem içün bi't-terazî takdir olunan beş guruş cem'an on guruş alacak hakkımdan ben bi'1-külliye fâriğa olub meûnet-i süknam dahi kendi üzerime olmak üzere hal'e talibe olduğumda mezbur Mehmed dahi beni muhalaa-i sahihe-i Şer'iyye ile hal' idüb ben dahi hal'-i mezkûru ba'de'l-kabul zikr olunan beş guruş mihr-i müeccele ve beş guruş nafaka-i iddet bakiyem içün takdir olunan beş guruşa ve ibtida-i zevciyetden beynimizde cereyan iden hukuk-ı zevciyete ve şâire müteallik 'âmme-i dava ve mutalebât ve kâffe-i eyman ve muhasemâtdan zevc-i muhal'iam mezbur Mehmed'in zimmetini ibra-yı 'âmm ile ibra ve ıskat-ı tam ile ıskat ve istifa-yı hak eylediğimde ol dahi hukuk-ı zevciyete dair kâffe-i mütalebât ve muhasemâtdan benim zimmetimi ibra-yı 'âmm ile ibra ve ıskat eyledi ve her bir birimiz ibramızı kabul eyledik didikte gıbbe't-tasdiki'ş-şer'i mâ-vaka'a bi't-taleb ketb olundu. Hurrire Fi'lyevmi's-sâlis fi Rebii'1-ahir li sene tis'a ve semânîn ve miete ve elf. Konya Şer'iyye Sicili 62/80.

c) Medine-i Konya da İvaracığan Mahallesi sekenesinden marifetü'z-zât işbu bâisü'l-vesika Fatıma bt. İbrahim nam hatun meclis-i şer'-i enverde zevc-i menkûhu es-seyyid Mehmed b. Abdurrahman nam kimesne muvacehesinde üzerine dava ve takrir-i kelâm idüb bundan birbuçuk sene mukaddem Konya yaylalarından Acıdort nam yaylada iskân olduğumuz hen-gâmda zevcim merkum karındaşları Seyyid ve Battal ve Ali ve valdesi Fatıma ile meyanelerinde münazaa vuku'una mebni gazab halinde bundan böyle hanesine girmesine üçden dokuza boş olsun deyu ale'l-ıtlak mücrer-i şart itmekle zevcim merkum işbu tarihden dört gün mukaddem karındaşları merkumunun ve valideleri mezbure Fatıma'nın şehirde olan menzillerine gidüb hanelerine girmeğle ber minval-i muharrer beni merkumdan üç talak boş düştün deyu lede'd-dava gıbbe'ssuâl merkum Seyyid Mehmed cevabında fi'1-hakika tarih-i merkumda ve yaylak-ı mezburda karındaşlarım meyanemizde vuku' bulan münazaaya mebni gazab halinde ba'de'1-yevm hanenize girmemesine üç-dokuz şart olsun dedim amma lâkin mukim ve iskân olduğumuz yaylak-ı mezburda olan menzillerine işaret ve tahsis iderek üç-dokuz şart olsun dedim deyu ikrar ve itiraf idüb lâkin ale'l-ıtlak olarak mücerred hanemize girmemesini ve mücerred zikr itmeyüb mücerred ale'l-ıtlak eylediğini külliyen inkâr itmeğle müddeî-i mezbure Fatıma hatundan dava-yı meşruhasını mutalebe-i beyyine taleb olundukta udûl-ı ahrar-ı rical-i müsliminden mahalle-i mezbure imamı es-seyyid Mehmed Efendi b. el-hac Mehmed Efendi ve Muttalib Mehmed b. İbiş nam kimesneler li-ecli'ş-şehâde meclis-i şer'de hazırûn olub esnaü'l-istişhadini'l-hakikiyye merkum Seyyid Mehmed bizim yanımıza gelib husus-ı mezburu kendisinden suâl eylediğimizde vakı'a yaylak-ı mezburda karındaşlarım ile meyanemizde vuku' bulan münazaaya

mebni gazab halinde ba'de'1-yevm evinize girmemesine ale'l-ıtlak üçden dokuza şart olsun didim diyerek ikrar ve itiraf idüb bu veçhile şahidiz ve şehadet-i Şer'iyye dahi iderüz deyu her biri müttefikü'1-lafz ve'1-muaza' eda-yı şehadet-i Şer'iyye itmeleri ile lede't-ta'dil ve't-tezkiye şehadetleri makbule olub ber minval-i muharrer tarafeyn fetava-yı şerife le-de'1-müracaa vakı'a merkum Mehmed gazab halinde üçden dokuza şart olsun deyu işaret ve tahsis iderek ikrar itmiş ise de mutlak ve mücerred şart eylediğini ve ikrarı sabit olıcak üç talak boş olur deyu bir kıt'a fetva-yı şerife ibraz itmeğle ber muceb-i fetava-yı şerife mezbure hatun zevcinden üç talak boş olduğu şer'an zahir ve tebeyyün itmeğin ma-vaka'a bi't-taleb ketb ve imla olundu. Fi'1-yevmi's-sâlis ve'1-ışrîn min şehr-i Muharremi'1-haram Sene isneyn ve sittin ve mieteyn ve elf. (Şahidler) Muttalib Hacı Hasan Ağa. Rugancı İbrahim. Bekir oğlu İbrahim. Duhancı Süleyman. Duhancı Gökhan. Zukann Hacı Süleyman. Akkaş Hacı Hasan. Hacı Veli. İmam Seyyid Efendi. Ve Gayrıhu. Konya Şer'iyye Sicili 82/15. d) Medine-i Konya'da Çarçaran mahallesi sâkinelerinden zât-ı tarifi'ş-şer' ile ma'ruf Emine bt. İsmail nam hatun meclis-i şer'-i şerif-i enverde işbu bâisü'lkitab İbrahim b. Mustafa nam kimesne mahzarında bi-tav'ihâ ikrar-ı tam ve takrir-i kelâm idüb mezkur İbrahim zevci-i dahlim olub beynimizde şikak vukuuna mebni zimmetinde mukarrer ve ma'kûd-ı aleyh olan otuzbir guruş mihr-i müeccel hakkımdan rızamla fâriğa olub nafaka-yı iddet-i muayyene-i ma'lume meûnet-i sükna namıyla bi'r-râzı ta'yin olunan yüz guruş kendi üzerime almak üzere zevcim merkum İbrahim ile muhalaa-i sahiha-i Şer'iyye ile hal' olduğumdan ol dahi ber vech-i muharrer hal'-i mezburu kabul idüb hukuk-ı zevciyete dair ibtida-yı zevciyetten işbu tarih-i vesikaya gelinceye değin beynimizde cereyan iden bi'1-cümle ahz u i'tadan ve muamelât-ı şedm u hukuk-ı ma'lume ve mechuleye mütedair 'âmme-i dava ve mutalebât ve kâffe-i eyman ve muhassemâtdan mezbur İbrahim'in zimmetini ibra-yı 'âmm-ı sahih-i şer'ile ibra ve ıskat eylediğimde ol dahi husus-ı mezkure ve hukuk-ı zevciyete ve şâir hukuk-ı Şer'iyye müteallik 'âmme-i davadan benim zimmetime ibra ve ıskat ve her birimiz ber vech-i muharrer aharın ibrasını kabul eyledik didikte gibbe't-tasdiki'şşer'i ma-vaka'a bi't-taleb ketb olundu. Hurrire Fi'1-yevmi's-seba' ve'1-ışrîn min şehr-i Recebi'1-ferd li sene isnâ ve sittin ve mieteyn ve elf

(Şahidler) Muhtar-ı mahalle Derviş Ali b. Mehmed. Hafi2 Hasan. Derviş Ali. Derviş Abdulkadir b. Derviş Yusuf. Muhzır Kel Ali. Konya Şer'iyye Sicili 82/16. Mihr-i Muaccile Talebi Medine-i Konya'da hâric-i şehirde vaki Sakyatan Tolu nam mahalde sakine marifetü'z-zât Saliha bt. İsmail nam hatun meclis-i şer'-i şerif-i enverde işbu râfiu'l-kitab zevc-i mutallaka Seyyid Osman b. Mehmed nam kimesne mahzarında bi't-tav' ve'r-rıza ikrar-ı tam ve takrir-i kelâm idüb zevcim merkum Seyyid Osman bundan akdem beni tatlîk idüb zimmetinde mütekarrer ve ma'kûd-ı aleyh olan yüz guruş mihr-i müeccele hakkımla mihr-i muaccelemde dahil bir çift altun küpe ve nafaka-i iddet bakiyemi bana eda ve teslim itmedi deyu ben dava ve murafaa olduğumuzda merkum Osman zikr olunan yüz guruş mihr-i müeccelemin kırk guruşunu ikrar mâdasın inkâr itmeğin beynimizde münazaa-yı şedide vaki' olmuş idi el-hâletü hazihi muslihûn tavassutuyla altmış guruş üzerine merkum Seyyid Osman ile beni sulh eylediklerinde ben dahi sulh-ı mezkûru kabul ve bedel-i sulh olan meblağ-ı mezbur altmış guruşu merkum Seyyid Osman yedinden tamamen ve kamilen ahz u kabz eylediğimden sonra mihr-i müecelem olan meblağ-ı mezbûr ile zikr olunan küpe ve nafaka-yı iddet bakiyeme ve ibtida-yı zevciyetden tarih-i kitaba gelinceye beynimizde cari hukuk-ı zevciyet davalarından ben bi'1-külliye ba'de'l-ferağat merkum Seyyid Osman Beğ zimmetini hukuka ve husus-ı saireye müteallik kâffe-i dava ve münazaat ve muhasemâtdan ibra-yı 'âmm râfi'ü'n-niza' ve râfi'ü'l-hısâm ile ibra-yı 'âmm ve iskat-ı tam ve istifa-yı hak eyledim ve merkum Seyyid Osman dahi minval-i meşruh üzere olan ibramı bi't-terazî kabul eyledi didikde gıbbe't-tasdiki'ş-şer'i ma-vaka'a bi't-taleb ketb olundu. Hurrire fi'1-yevmi'l-hâdi aşer min şehr-i Cemaziye'l-evvel li sene tis'a ve semanîn ve miete ve elf. (Şahidler) İdris Efendi, Köse Ömer, İsmail Çelebi, Mehmed b. Abdullah, Çavuş Seyyid Osman, Çavuş Seyyid Halil, Seyyid Mustafa. Konya Şer'iyye Sicili 62/88

Nafaka Tayini a) Medine-i Konya'da Hacı Emir mahallesinde sakine marifetü'z-zât Aişe bt. nam hatun meclis-i şer-i hatır-ı lâzımü't-tevkirde sulbî kebir oğlu es-seyyid Arif b. Hacı Hasan nam kimesne mahzarında ikrar-ı tam ve takrir-i kelâm idüb ben fakir ve muhtace olub nafakamı virir ahar kimesnem olmayub merkum es- Seyyid Arif benim sulbî oğlum ve nafaka ve kisvemi görmeğe iktidarı olmağla kıbel-i şer'den kader-i ma'ruf nafaka ve kisve-baha farz u takdir olunmak matlubumdur didikte hakim- i mevki'-i sadr-ı kitab tûbâ lehu ve hüsne-meâb efendi hazretleri tarih-i kitabdan beher yevm merkum es-seyyid Arif üzerine üçer para nafaka ve kisve-baha farz u takdir buyurub meblağ-ı mefrûz-ı merkumu nafaka ve kisve vesâir levazım-ı zaruriyesine hare ve sarfa ve lede'1-hâce istidâne ve vakt-i zuhurda sulbî oğlu merkum es-seyyid Arif üzerine rücua validesi mezbure Aişe hatun izin-birle mâ-vaka'a bi't-taleb ketb olundu. Fî gurre-i Rebiü'1-ahir li sene semân ve semânin ve miete ve elf. (Şahidler) El-hac Ali b. Mehmed. Molla İsmail b. Mustafa. Seyyid Halil b. Molla Mehmed. Hatib Esseyyid Ahmed Efendi. Ve eayrihum. Konya Şer'iyye Sicili 62/29.

b) Medine-i Konya İhtiyarüddin mahallesi sâkinelerinden râfiatü'l-kitab Saliha bt. Hacı Mustafa nam hatun meclis-i şer'-i şerif-i enverde sulbî kebir oğlu es- Seyyid Ahmed mahzarında dava ve takrir-i kelâm idüb, ben fakîre ve musire ve kâr-ı kisbe bî iktidara olub nafaka ve kisveye eşedd-i ihtiyacım olmağın canib-i şer'den oğlum merkum üzerine karar-ı kifaye nafaka ve kisve-baha farz u takdir olunmak matlubumdur didikde hakim-i mevki'-i sadr-ı kitab tûbâ lehu ve hüsnemeâb efendi hazretleri mezbûre Saliha'nın nafaka ve kisvesiçün beher yevm üçer para farz u takdir idüb meblağ-ı mefrûz-ı merkumu mezbûre Saliha'nın nafakasına oğlu merkum es-seyyid Ahmed'in edasına tenbih-birle mâ-vaka'a bi'ttaleb ketb olundu. Fi'1-yevmi'r-râbi aşer fî Rebiü'l-evvel li sene hams ve seb'in ve miete ve elf. (Şahidler) Mehmed b. Ahmed. Ahmed b. Mehmed. Emin-i Şehir İbrahim. Ser Muhzırân Süleyman. Konya Şer'iyye Sicili 100/9.

Vesayet ve Nafaka Tespiti Medine-i Konya'da Debbağhâne mahallesinde sakin iken bundan akdem fevt Mırık Hacı İbrahim b. Mehmed'in sulbî sagir evladlan Aişe ve Ümmü ve Ali ve Mehmed'e babalan müteveffa-yı mezburun ber muceb-i defter-i kassam intikal ve isabet iden hisse-i irsiyelerin zabt u hıfz ve tesviye-i umurlarını rü'yete kıbel-i şer'den bir vasi nasbından lâbüdd u lazım olmağın emanet ve riyaset ile ma'rufe ve sadakat ve istikametle mevsuf ve her vecihle vesayet-i merkume uhdesinden gelmeğle kadire idüğü zeyl-i vesikada muharrerü'l-esami müslimin ihbarlanyla mütehakkık ve müteayyin olan sağîrûn-ı mezbûrûnûn valideleri işbu râfi'atü'l-kitab Saliha bt. Ali nam hatunu hakim-i mevki-i sadr-ı kitab ğufirelehe yevme'l-hisab efendi hazretleri vasi nasb ve tayin buyurduklarında ol dahi bervech-i muharrer vesayet-i merkûmeyi kabul ve merasimini kema-yenbaği edaya taahhüd ve iltizam itdikden sonra vasiye-i mezbûre hatun meclis-i şer'de iade-i kelâm idüb sağirûn-ı mezburun halen li-hâkk-ı hıdâne hicr u terbiyemde olub nafaka ve kisveye eşedd-i ihtiyacı olmağla babaları müteveffa-yı merkumdan müntakil mal-ı mevrûselerinden kader-i ma'ruf canib-i şer'den nafaka ve kisvebaha farz ve takdir buyurulmak matlubımdır didikde mezbûrenin takdiri hakikatı hâle muvafık ve nefsü'1-emre mutabık ve meblağ-ı âtiyü'z-zikr kader-ı ma'ruf olduğı lede'ş-şer' mütehakkık olmağla hakim-i mumaileyh efendi hazretleri sagirûn-ı mezburûnun her birine beher yevm dörder akçe nafaka ve kisve-baha farz ve takdir buyurub meblağ-ı mefrûz ve merkûmı sagirûn-ı mezburûnun nafaka ve kisve ve şâir levazım-ı zarûriyelerine hare ve sarf ve inde'l-ihtiyac istidâne ve vakt-i zuhurda sagirûn-ı mezburûnun mal-ı mevrûselerinden rücua valideleri mezbure Saliha hatun izn-birle ma vaka'a bi't-taleb ketb olundu. Fi'1-yevmi'ssâbi min Şevval li sene seman ve semanın ve miete ve elf.

(Şahidler) Abdullah Beşe b. Süleyman. Hacı Abdullah b. Mehmed. Attar Ali. Hafız Mehmed b. Hüseyin. Hacı Süleyman Ağa. Konya Şer'iyye Sicili 62/52. Çeyiz (Cihaz) Davası Medine-i Konya'da sakine marifetü'z-zât-ı şerife Rahime bt. Abdullah Efendi nam hatun hâlâ eyalet-i Karaman mütesellimi mirmiran-i kiram saadetlü Mehmed Paşa tarafından müteayyin mübaşir marifetiyle meclis-i şer'e ihzar itdirdüğü bâisetü'l-vesika ve zat-ı marifet-i şer'ile marûfe sadriye kebire kızı Fatıma

bt. es-seyyid Osman nam hatun mahzarında üzerine dava ve takrir-i kelâm idüb kızım mezbure bundan akdem işbu hazır-ı bi'1-meclis Münşi Mehmed nam kimesnenin oğluna akd-i nikah olundığı esnada sanduka içinde malım olan yirmi işleme peşkir ve onbeş yağlık ve onbeş işleme uçkur ve yirmi top ketan bezi ve bir altun küpe ve bir sim sunulu kuşağımı fuzuli ahz ve zevci menziline gütürüb zabt itmeğle suâl olunub alıvirilmek matlubumdır didikde gıbbe's-suâl mezbure Şerife Fatıma cevabında sâlifü'l-beyan küpe ve kuşağı babam es-seyyid Osman semen-i malumle benim için iştira ve bana hibe-i sahihâ ile hibe ve teslim ben dahi intihab ve kabul ve kabz eylediğime bina-yı mülk-i mevhubem olmağla zikr olunan küpe ve kuşağı ahz u zabt eylemişdim mâada peşkir ve yağlık ve bez ve uçkurları asla ve kafa ahz itmedim deyu inkâr ve salifü 1-beyan küpe ve kuşağı ber vech-i muharrer mal-ı mevhûbesi olduğunu Molla Eyyüb b. Mehmed ve Osman Beşe nam kimesneler şahedetleriyle ba'de'l-isbat ve mâadası beyana müddeiye-i mezbure Şerife Rahime'den beyyine taleb olundukda ba'de imrar-ı mehl-i şer'î ikamet-i beyyineden acize ve yemine talibe olmağla mezbure Şerife gıbbe't-tahlif mucibiyle müddeiye-i mezbûrenin bî-vech-i şer'î muarazası men' ve kendisi dahi kizb u tezvir ile âlûde olub her-bâr bu misüllü beyhude ve ızrar kasdıyle davaya tasaddî adet-i müstemirresi olduğu erbab-ı vukuf meclis-i şer'e ihbar itmeleriyle ma-vaka'a hıfzan li'1-makal ketb olundı. Fi'1-yevmi's-sâbi min Saferi'1-hayr li sene seman ve semanîn ve miete ve elf. (Şahidler) Ahmed Efendi tabii Çelik Paşa. Voyvoda İsmail Ağa. Kemikzade Esseyyid Mehmed. Mehmed Beşe b. Veli. Pınaroğlu Abdullah. Kethüda Ahmed. Molla Ahmed Tat İmam. Karışoğlu Esseyyid İbrahim. Pınaroğlu Abdülcelil. Konya Şer'iyye Sicili 62/21.

Vasiyyet a) Ez vasiyyet: Mahmûd Fakîh b. el-hac Vâ'ize ez-karye-i Salûrî : 145 İmâm : 5 Mevlânâ Ziyâüddîn el-müderris veled-i Mevlânâ Kaya : 30 Mehmed Çelebî : 40

Kâtib : 4 Veled-i Pîr Hüseyin : 3 Ve Ahmed Çelebî : 4 Mehmed Çelebî : 10 Abdurrahman : 10 Ve Nasûh : 3 Ve Cevher : 1 Ve Hoşkadem : 4 Ve Hamza : 4 Ve Mehmed Nesîm : 2 Veled-i 'amm : 2 Sofu Sinan : 4 Ve Sofu Halîl : 2 Ve Hacı Paşa : 2 Mevlânâ Şeyh Ahmed : 2 Müderris-i mümeyyiz bi-hükmi şâhidân bir Eşrefî şahâdet-i istihkak. Zi'lyed Halîl b. Yenice Müstehık Seydî b. Aydoğmuş. Şuhûdü'1-hâl Halîl b. Ümmet ve Halîl b. Mahmûd min cemâ'ati Nümâyanlu. b) Budur ki, Karye-i 'Alişam'dan 'Osman b. Maksûd meclis-i şer'de Halîl b. Mehmed muvacehesinde bi't-tav' ve'r-rızâ ikrar u i'tirâf idüb didi ki, işbu mezbûr Halîl ve karındaşı Ömer'i oğlu mesabesinde kabul idüb ve sulbiye kızım Emine'yi mezbûr Halîl'e nâmzed idüb akd-i nikâh idicek oldum ve hem cümle malıma bir şart ile müşâ' ve müşterek eyledüm ki ma'dem ben hayâtda oldukça ikisi ma'an yanımda durub beni besleyecek oldılar vefatımdan sonra cümle malım ve eğer at ve merkeb ve öküz ve câmus ve inek ve toprak ve bağ ve bağçe ve tecemmülât-ı hanem ve nükûd ve zimem ve ism-i mal ıtlak olunan her şeylerimi 'ale's-seviye taksîm oluna ve bundan böyle evlâdıma oluna şöyle ki, vefatımdan evvel yanımda durmayub gidecek oldılar didikde mukırr-ı mezbûrun vech-i meşrûh üzere vâki' olan ikrarını mukarrun-lehu'l-mezbûr Halîl asaleten ve karındaşı Ömer tarafından vekâleten tasdîk ü kabul idüb kayd-ı sicil olundı. Tahrîren fi evâhir-i şehr-i Zilka'deti'ş-şerîfe sene ihdâ ve erbâ'în ve elf. ŞuhÛdü'1-hâl Molla Osman b. Bayram, Bekir Bey b. Yedekçi Mehmed Efendi, Ali Çelebî b. Bayram, Ömer b. Molla Hüseyin, Sûfi Pîrî b. Mustafâ, Ali b. Hüseyin ve gayruhum. TDAV, Şer'iyye Sicilleri I, İstanbul 1988, s. 315-3l6'dan naklen Kayseri Şer'iyye Sicili 1 (32) ve Harput Şer'iyye Sicili 181/55 (2).

Vasiyet ve Vesayeti Tenfiz Memuru (Vasi) Tayini Sübhane men teferrede bil-izz-i velbekaa-i velehû kemâlil hamdi ve ekmeli'ssena. Vessalatü vesselâmü ala Seyyidina Muhammedin ve âla âlihi ve eshabihî ve tâbi'iyhi ve ehbabihi mâ nefezeti'lvesaya vemâ nefeat-il ataya: İşbu kitâb-ı sıhhat-i nisaba bâis ve bâdî oldur ki; mahrûse-i Galata muzâ-fâtından kasaba-i Beşiktaş'a tabi' Kum Çeşme karyesi sakinlerinden Mehmed Emin çelebi b. Ömer b. Hasan nâm kimesne meclis-i şer'-i şerîf-i Muhammedi ve mahfel-i dîn-i münif-i Ahmedî'de zikri âtî vesayasının tenfîzine vasi' nasb ve tayîn eyledüği işbu bâisu hâze'l-kitâb elmüstetab kar-ye-i mezbûr müezzini es- Seyyid Mustafâ Efendi b. Ali mahzarında bi't-tav 'ı's-saf ikrâr-ı tam ve takrîr-i ani'lmerâm idüb ben alil ve ihtiyar olub bi emrillah-i Teala fevt olursam ce-mi-i terekemden bade ihrâcı'd-duyûni'lmüsbete sülüsünü ihraç idüb elli kuruş teçhiz ve tekfinim masarifine zam oluna ve otuz kuruş iskat-ı salatıma hare ve sarf oluna ve üç Mushaf-ı şerîfi beher birinin hediyesi otuz kuruş olmak üzere iştira ve her biri müstehakkine verile ve sülüs-i mezburdan otuz kuruş ihraç ve rehin-i kavi yahut kefil-i meli ile vech-i meşru üzere istirbah ve nemasından hasıl olan meblağ-ı mezbûr beher re's-i şehirde birer ukiye yağ mumu ahz olunub ve karye-i mezburede merhum Tezkereci Osman Efendi'nin câmi-i şerifinde beher gece îkad oluna. Merkum es-seyyid Mustafa'yı hasbî mütevelli olup ve cami-i şerifde imam olanlar husus-ı mezbûra hasbî nazır ola-lar ve sülüs-i mezkûrdan her ne kalırsa mezbûr es-seyyid Mustafa Efendi'nin re'yi ve iznine menût ola deyü vasiyyet ve tenfizine mezbûr es-seyyid Mustafa Efendi'yi vasi-i muhtar nasb ve tayin ol dahi meclis-i şer'de vesayet-i merku-meyi ve tevliyet-i mezbûr ile mean kabul ve kema yenbaği edaya taahhüt ve iltizam etmeğin ma-hüve'1-vâki' bi'ttaleb ketb olundu. Filyevmil hadi vel işriyne min Şevvalil Mükerrem li senet-i tis'a ve sittiyne ve miete ve elf.

Şuhûd Karye-i mezbur imamı Es-Seyyid Hüseyin, Efendi ibn-i Es-Seyyid Mehmed, Usta İsmail Ağa ibn-i Elhac Mehmed, Fahru'l-kuzat Esseyyid Halil Efendi, Kahveci Mehmed Ağa ibn-i Hasan, Hamamcı Hüseyin Odabaşı, Bağcı Derviş Mehmed. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, Şer'iye Sicilleri I, İstanbul 1988, s. 313-314'den naklen Beşiktaş Şer'iyye Sicili 127/117. Vesayet Kaydı Mahmiyye-i Edirne mahallâtında Âyişe Hâtûn mahallesi sakinlerinden olub bundan akdem vefateden Mustafa Beğ b. Ali nâm müteveffanın veraseti zevce-i metrûkesi Âyiye bt. İbrahim Çavuş nâm hâtûna ve sulbî kebîr oğulları İbraim Çelebi ve Abdullah Çelebi'ye münhasıra olduğu şer'an müte'ayyin olduktan sonra hâlâ mezbûrîn İbrahim Çelebi ve Abdullah Çelebi ve Ayişe Meclis-i Şer'de sâhib-i hâze'l-kitab Pîr Mehmed Çelebi b. el-hac Mehmed mahzarında her biri ikrâr-ı tam ve takrîr-i kelâm idüb murisimiz müteveffay-ı mez-bûrın muhallefâtından. 1. Mahmiyye-i mezbûre nevâhîsinden Çöke nahiyesine tâbi' Demur Hanlı nâm karyede vâki' bir tarafı Mustafa Beğ b. Halil nâm bevvâb-i Sultanî mülki ile ve iki tarafı arz-ı hâliyye ve bir tarafı tarıyk-ı 'âm ile mahdûd, dahiliyyesi ker piçten masnû kiremid örtülü üç bâb süflî evleri ve bir sofayı ve kilân ve furunı ve hâriciyyesi dokuz göz bir kebîr anbarı ve on kirişli önü odalı bir kebîr çatma ahun, kerpiçten mesnû' sundurmasını ve iki çatma süflî odayı ve kerpiçden masnû' bir kebîr samanlığı müştemil hâlen mülk-i mevrûsumuz olub "çiftlik" ta'bîr olunan menzilimizi Ve içinde mevcud mülk alât-ı çifti Ve bir çift su-sığırı öküzü ve beş su-sığırı ineği ve bir kara-sığır öküzi ve altı kara-sığır ineği ve iki kara-sığır danası ve üç yund ve bir tay ve bir don bârgirimizi. 2. Ve yine karye-i mezbûre hududunda ma'lûmü'l-hudûd ve'l-kat' birbirine cem'an on sekiz dönüm harabe bağımızı safka-i vahide ile mezbûr Pîr Mehmed Çelebi'ye râyic fi'1-vakt on üç bin akçeye bâten bey' ve teslîm ve kabz-i semen eyledik, ol dahi veçh-i muharrer üzere iştira ve kabul ve kabz eyledi didikle rinde. 3. Gıbbe't-tasdîkı'ş-şer'î mezbûran İbrahim Çelebi ve Abdullah Çelebi ifâde-i kelâm idüb çiftlik-i mezbûra tâbi' olub hâlen "intikal-i 'âdi" ile babamızdan "hakk-ı tasarrufu" bize intikaal idüb karye-i mezbûre sınırı dahilinde mevâzi'-i 'adîdede vâki' lede'l-cîrân ma'lûmü'l-hudûd ve'l-kat' Beşçiftlik ta'bîr olunan tar lalarımızın dahi hakk-ı tasarrufum, sâhib-i arz ma'rifetiyle, mezbûr Pîr Mehmed Çelebi'ye sekiz bin akçe bedel mukabelesinde tefvîz ve teslîm idüb, ol dahi te-

fevvuz ve kabul ve kabz itdiklerinden sonra bedel-i mezbûr sekiz bin akçeyi dahi hâlen mezbûr Pir Mehmed Çelebi yedinden tamamen ahz u kabz eyledik didiklerinde gıbbe't-tasdîk vicâhan mâ-vaka' bi't-taleb ketbolundı. Tahriren fi'l-yevmi'l-'ışrîn min Za. li-s. 1058 (6 Aralık 1648). Fahrü'l-müderrisîni'l-kirâm Ahmed Efendi b. el-hac Yahya; Zahrü'l-kuzât İbrahim Efendi b. el-hac Yahya; Fahrü'l-kuzât Ahmed Efendi b. Mustafa; Mehmed Efendi b. Mustafa Efendi; Es'ad Çelebi b. İsmail; Mehmed Çelebi b. 'Ali, elimam; Eş-şeyh 'Abdulkaadir, el-imam; Ahmed Efendi b. Lûtfullah; El-Hac Osman b. Mustafa, el-münâdi; 'Ali b. Mehmed, el-münâdi; Mustafa Beğ b. Halil, el-bewâbı Sultanî, İbrahim Çelebi b. Ebubekir ve gayrihim mine'l-hazırîn. Ömer L. Barkan, "Edirne Askeri Kassamı'na Ait Tereke Defterleri (1545-1659)", Belgeler, ni/5-6 (1966). Veraset İlâmı B. 31 S. 15 Medine-yi Çorum'a müzâfe Güher Sâlik karyesinde bundan akdem vefat iden Solakoğlu Mehmed b. Abdullah'ın veraseti sûlbî kebîre kızları Fatma ve Şerîfe'ye münhasıra olduğu lede'ş-şer'il-enver zahir ve mütehakkik oldukdan sonra verese-yi mezbûrûndan zât-ı ta'rif-i Şer'iyye ile mu'arrefe Şerife nâm hatun huzûr-ı şer'-i şerifde Aymtablı Oğlu Molla Abdullah dahî bi'1-ve-kâle mezkûr karyeye varub mezbûre Fatma nâm hatun'un vekil-i zevcî Hüse-yin mahzarında bir birleri ile tarlaları da'va idüb müdîr tarafından vekil-i zabtiyye Boşnak Ahmed Beg ma'rifetiyle mezbûr vekil Abdullah'a isabet iden tarlaları beyân Pîr pınarı dimekle ma'rûf nam mahalde vâki' tarla ber-vech-i tahmîn yigirmi hak tohum isti'âb ider bir haddî cadde bir haddi Sarı Ömer oğlu ve bir haddi günî ve bir haddi kuz ve yine bir kıt'a tarla İmam pınarı dimekle ma'rûf nam mahalde bervech-i tahmin dört hak tohum isti'âb ider bir haddi Câbî oğlu bir haddi Sarı Ömer Oğlu bir haddi Hatıb Oğlu Bekir ve bir haddi arduçluk ve yine bir kıt'a tarla çal dimekle ma'rûf ber-vech-i tahmin yiğirmi hak tohum isö'âb ider bir haddi Türkmen Ali ve bir haddi Receb oğlu ve bir haddi Solak oğlu Halil ve bir haddi cadde ve yine cehrîlik ve tercânda ve yine bir kıt'a bağ yoğun Pelit tobrağında vâki' bunları dahi ber-vech-i nısfiyyet bölüb her birerlerini 'âmme-yi da'vâdan zimetlerini ibra' olunduğu işbu mahalle şerh ve kayd olundu. Fî... (tarihsiz). Abdullah Gündoğdu, Çorum 2 numaralı Şer'iyye Sicilinden.

Veraset İlâmı B. 119 S. 60 Bâdî-yi defter-i kassam oldur ki: Çorum mahallâtından Şeyh Eyyüb mahallesi sakinlerinden iken bundan akdem vefat iden Abbas-zâde Hacı Ömer Ağa b. Hacı Bekir b. Alî Ağa'nın veraseti zevce-yi menkûheyi metrûkeleri Habibe bt. Abdullah ve Asiye bt. Mustafa ve Meryem bt. diğer Mustafa nam hatunlar ile sulbî kebîr oğlu Ebu Bekir ve sağir oğlu Mehmed Ali ve sulbiye-yi kebîre kızı Fatma ve sağire kızı Şâkire'ye inhisarı 'inde'ş-şer' zahir ve nümâyân oldukdan sonra sağîr-i mezbûrların tesviyeyi umurlarına bâ-hücceti'ş-şer'iyye vasî-yi mensûbeleri mezbûr Mehmed Ali'nin validesi mezbûre Meryem ve Şâkire'nin validesi Habibe nâm hatunlar ile ve şâir vereselerin taleb ve ma'rifetleriyle ve ma'rifet-i şer'le bi'1-müzâyede bey' ve beyne'1-verese bi'1-farîzati'ş-şer'iyye tevzî' ve taksîm olunan muhallefât-ı müteveffâ-yi mezbûr(dur ki) ber vech-i âtî zikr olunur. Hurrire fî'1-yevmi'ttâsi' 'aşer min-şehr-i Ramazani'l-mübârek sene Seb'a ve Seb'în ve mi'eteyn ve Elf. Abdullah Gündoğdu, Çorum'un 2 numaralı Şer'iyye Sicili. Vesaret İlamı ve Mirasçılar Mahrûse-i Saray sakinlerinden olup hâlâ Üsküdar'da mütemekkin olan işbu sâhibü'l-kitab Mahmud b. Ahmed, meclis-i şer'i şerîfde mahrûse-i mezbûrda çukacı el-hac Süleyman Mahallesi sakinlerinden olup bundan akdem vefat eden Safiyye bt. el-hac Abdullah nâm müteveffanın zevci olup muhallefâtına vâzıülyed olan el-hac Süleyman b. Mehmed mahzarında bast-ı meram edüp müteveffat-ı merkûmenin dedesi olan Şahin'in li'eb karındaşı oğlunun oğlu olub ve vârisiyim. Şol veçhile ki babam mezbûr ile Şahin oğludur ve müteveffa-ı mezbûre Safiyye el-hac Abdullah kızıdır. El-Hac Abdullah Ramazan oğludur. Şahin ile İnebeği li'eb karındaşlardır. Babaları ismi Musa. Veraseti bana ve zevci el-hac Süleyman'ın münhasır iken bana aid olan hisse-i irsiyyemi vermekte taallül eder. Bi hasebi'ş-şer' su'âl olunup alınıverilmesi matlûbumdur, dedikde gıbbe's-su'âl mezbûr el-hac Süleyman verasetini münkir olıcak müddeî-i mezbûr Mahmud'un davasına mutabık beyyine taleb olundukda mahrûse-i mezbûre kurasından Burhanlı nâm karyede Ahmed b. Hasan Bazarlu nâm karyeden Oruç b. Hamza nâm kimesneler meclis-i şer'e li ecli'ş-şehâde hâzırûn olup fi'1-vâki' müddeî-i mezbûr Mahmud müteveffa-i merkûme Safiyye'nin oğlunun oğlu ve cihet-i nesebiyye ile vârisi olup mezbûr Mahmud Bayezid oğludur. Bayezid Şahin oğludur. Şahin Musa oğludur ve müteveffat-ı mezbûre Safiyye el-hac Abdullah kızıdır ve el-hac Abdullah Ramazan oğludur ve Ramazan İnebeyi oğludur ve İnebeyi Musa oğludur. Şahin ile İnebeyi li'eb karındaşlar olup babaları mezbûr Musa ve maskat-ı re'sleri Saray-ı mezbûrdur. Biz bu hususa bu vech üzre şahitleriz. Şahadet dahi ederiz, dediklerinde ba'de'tta'dîli'ş-şer'î şahadetleri makbul olmağın mâ vaka'a bi't-taleb ketb olundı.

Tahriren fi'1-yevmi'l-hâmis ve'1-ışrîne min Muharremi'l-harâm seneti semânin ve 'ışrîne ve elf. Şuhûdü'1-hâl Ahmed b. İbrahim el-cundî, Hamza b. Mehmed, Mustafa b. Mahmud, Hüseyin b. Hasan, Ömer b. Ahmed, Ramazan b. Receb. TDAV, Şer'iyye Sicilleri I, İstanbul 1988, s. 317'den naklen Üsküdar Şer'iyye Sicili 136/26. Tereke Tesbiti Sebeb-i tahrîr-i hurûf-ı kitâb oldur ki Mezîd Hamza fevt olub mürdegânından bir kuşak on iki akçe ve bir döşek uyuduğu, otuz akçe cümle yüz kırkbeş olub Kethüda Hamza'ya teslim olundu. Hazır bulunanlar: (Bi-mahzar-ı) Mevlânâ Mehmed Çelebi b. Mevlânâ Kaya ve Mevlânâ Hasan b. İlyâs Fakîh ve Süleyman b. Hamza ve Selmân b. Süleyman. Konya Şer'iyye Sicili 1 (206). Miras Taksim Olunmadan Hibenin Caiz Olmayacağına Dair Hüküm Vech-i tafyrîr-i sicil budur ki, Hatun bt. Muhammed'in vekîl-i şer'isi olan Hacı Halil b. Hacı İbrahim meclis-i şer'e gelüb bileşince Ömer b. Muhammed'i ihzar idüb müvekkilim olan Hatun'un babasından irs-i şer'ile intikâl iden hissesin taleb iderüm deyücek mezkûr Ömer'den suâl olundukda bende hakkı kalmadı deyücek mezkûr Ömer'in sıdk-ı da'vâsına muvafık beyyine taleb olundukda Mevlânâ Gökçek b. Muhammed ve Hüseyin b. Ali şahadet idüb dedi ki, mezkûr Hatun gelin oldukda cümle hissesin karındaşı Ömer'e hibe etti deyücek metâ-ı müşterek kable't-taksîm hibe caiz olmayub taksim olunmasına hükmolundu. Galata Mahkemesi Şer'iyye Sicili 1/152 (520).

Miras Taksimine Ait Karar Vech-i takrîr-i sicil budur ki, fevt olan Sofî Ali Bey Mahalle-i Sekkâk'da vâki' olan evler ki hadd-i kıble âli Emîne vakıf şarken Şahâbeddîn Darı ve şimâlen masere ve garben Hacı 'Ali Darı bu hudûd-ı erba'a ile mahdûd olan evleri oğulları olan Hacı Ahmed ve Muhammed ve Mahmud'a taksim olunmak taleb ettiklerinde Mahmûd hissesi, oğulları olan Yusuf ve Muhsin cânib-i kıblede vâki' olan kebir evi ve bir masere verilib, Hacı Ahmed'e cânib-i şimalinde vâki' üç ev ve bir devlib verilib ve Muhammed'e cânib-i kıblede vâki' olan bir ev bir harabe ve bir devlib ve mezbûr İbrahim'e dahi bir devlib verilüb ve cümlesinin nzâlarıyla hisseleri ta'yîn olunub kabul ve kabzedilüb kat'-ı da'vâ ve husûmete hükmolundu. Galata Mahkemesi Şer'iye Sicili 1/154 (528). TDAV, Şer'iyye Sicilleri I, İstanbul 1988, s. 319, 322, 329'dan naklen. Tehârüc Miras Sözleşmesi Budur ki, Kasaba-i Harput sakinlerinden olub bundan akdem vefat iden Şâh Hüseyin nâm kimesnenin menkûhesi Hacı Beşe bt. Mehmed ve kızı Âişe nâm hatunlar meclis-i şer'de diğer kızı olan Fâtıma Hatun tarafından müseccel vekîli olan sipâhî ağasından Velî Bey ve mezbûre Fatıma'mn zevci olan Murad Bey b. Abdullah muvacehelerinde her biri ikrar u takrîr-i kelâm idüb didiler ki, müteveffayı mezbûr Şâh Hüseyin'den bize ve mezbûre Fatıma'ya irs-i şer'le intikâl iden Sârâ Hatun Mahallesi'nde vâki' hududu ma'lûme olan evlere mezbûrân Veli Bey ve Murad Bey yüz yirmi beş guruş kıymet koyub bizler beş guruş ziyâde idüb yüz otuz riyal guruşa biz kabul eyledik meblağ-ı mezbûrdan kızım mezkûre Fatıma'ya âid ve râci olan hakkını teslim idicek olduk zikr olunan evlerde yine kızım mezkûre Fatıma'mn 'alâkası kalmadı didiklerinde mukarran-i mezbûretân Hacı Beşe ve Aişe'nin vech-i meşrûh üzre vâki' olan ikrarlarını mukırrân-ı mezbûrân Veli Bey vekâleten ve Murad Bey asaleten tasdik idüb ve sâlifü'z-zikr olunan evlerin yüz otuz riyal guruşa mezbûre Hacı Beşe ve Âişe bey' eylediklerine mukayyed ve mutasarrıf olmağın mâ-vaka'a bi't-taleb kayd olundu. Tahriren fî evâhir-i şehr-i Şevvâli'l-mükerrem, sene ihdâ ve erbâ'in ve elf. Şuhûdül'1-hâl Mehmed Efendi el-müderris, Osman Çelebi Gülâbî, Ömer Çelebî b. Hacı Ca'fer, Ahmed Beşe (b.) Hacı Osman, Hüseyin b. Bâzârbaşı, Piyâle b. Abdullah,

Kasım b. Sübhân-virdi ve gayruhum. TDAV, Şer'iyye Sicilleri I, İstanbul 1988, s. 327'den naklen Harput Şer'iyye Sicili 181/31 (3). Hayattayken Yapılan Tereke Taksimi Budur ki, Kasaba-i Harput sakinlerinden olub bundan akdem vefat iden Hacı Mehmed nâm kimesnenin oğlu olan Bekir meclis-i şer'de kendü karındaşı olan Mahmûd muvacehesinde bi't-tav' ve'r-rızâ ikrar u takrîr-i kelâm idüb didi ki, babamız merhum hâl-i hayâtında ve kemâl-i sıhhatinde karındaşım mezbûr ile sermâyemizi ve tecemmülâtı taksîm idüb hemân mabeynimizde Sârâ Hatun mahallesinde vâkî' hududu ma'lûm olan evlerimiz ve dükkânlarımız ve taşınmayanlar (?) nahiyesinde vâkî' olan bağımız kalmış idi. Hâlen zikrolunan bağdan bana âid olan nısf hissemin eşcâr-ı müsmire ve gayr-ı müsmiresiyle ve tâv' ve suyuyla tevabi' ve levâhıkıyla bi'1-cümle merkum Mahmud'a kırk riyal guruşa bey'-i bâttı sahîh ile bey' idüb kabz-ı semen ve teslîm-i mebi' eyledim zikr olunan bağdan min-ba'd benim 'alâkam kalmadı ve zikr olunan evler ve dükkân hâli üzere kalub ne zaman lâzım gelürse hissemi alacak oldum ba'-de'l-yevm eğer sermâye ve eğer tecemmülât ve şâir şeylerdir birbirimizden evvel ve âhir alacağımız ve 'alâkamız kalmamışdır fasl olmuşuz didükde mukırr-ı mezbûrun vech-i meşrûh üzere vâki' olan ikrarını mukarrun-lehi'l-mezbûr Mahmud Çelebi dahi bi'1-muvâcehe tasdîk idüb ve zikr olunan evlerde ve dükkânda mezbûr Bekir Bey'in hissesi kalmaduğuna mukırr ve mu'terif olmağın mâvak'a kayd olundu. Tahrîren fî evâsıt-ı şehr-i Şevvâli'l-mükerrem, sene ihdâ ve erbâ'in ve elf. Şuhûdü'1-hâl Hasan Çelebî b. Abdurahman Çelebî, Hasan Çelebî b. Alihân, Osman Çelebî b. Seyyîd Bâlî, Ebu Bekir b. Abdullah, Velîcân b. Kalkancı, Velî Beşe b. Hacı Hızır, Hamid Bâlî b. Mustafâ, Mahmûd b. Hacı Hüseyin, Seyyîd Mahmûd b. Bakkal, Molla Hasan b. Tâcî, Bekir b. Allahverdi, Molla Ömer b. Hacı Bâyezid ve gayruhum. TDAV, Şer'iyye Sicilleri I, İstanbul 1988, s. 319-320'den naklen Harput Şer'iyye Sicili 18/9 (D-

Tereke Kaydı Muhallefût: el-merhum Hasan Çelebi b. Derviş Beşe, kutile zulmen bitarıykı't-ticare ve tereke zevce med'uvve Ümmühânî bt. el-hac Ken'an ve ibnen med'uvven Derviş Beşe el-mezbûr ve ibnen sagîren med'uvven Ahmed. Ve'lverâse münhasıra fîhim (yp. 26). Vaka'a't-tahrîr fi'1-yevmi't-tâsi' ve'l-'ışrîn, min L. li-s. 1054 (29 Aralık 1644). Kıymet 1. Kırmızı saplı ustura, 91 tokat, beher tokat 100 9120 2. Venedik âyinesi, 182 tokat, beher tokat 100 18200 3. Sepet çıngırağı, 15 tokat, beher tokat 100 1525 4. İri boy çıngırak, 3 tokat, beher tokat 100 300 5. Küçük boy çıngırak, 12 tokat, beher tokat 100 1200 6. Sabun teli, 17 tokat, beher tokat 100 1700 7. Murat boncuğu, 13 tokat, beher tokat 100 1300 8. Diğer boncuk, be-nâm-ı Nazlu-kara, 3 (?) tokat, beher tokat 1 100 2200 9. Ağız tanburası, 60 tokat, beher tokat 100 6000 10. Fildişi tarak, 10 tarak, beher tokat 100 1000 11. Harcî berber mıkrası, 4.5 tokat, beher tokat 100 450 12. Kalay varak, 10 tokat, beher tokat 100 1000 13. Hurdevât ve eşyay-ı şâire, 15 tokat, beher tokat 100 1500 14. Mor çuka pastavl 16000 15. Benefşe çuka pastav 16000 16. Kırmızı barata, 48 deste, beher deste 333.5 (16008) 17. Kırmızı çakşır 500 18. Nefti kemha kaftan 1200 19- Jengârî kapama 500 20. Yeşil ferace 500 21. Kolan kuşak 150 22. Benefşe ferace I 1000 23. Jengârî çuka ferace, ba-post-ı göçen 2000 Yekûn (-5503) 93850 Minhâ el-ihrâcât: Li't-techîz ve't-tekfîn 500; 'Ani'l-mehri'l-müeccel li'z-zevceti'1-mezbûre 12000; Deyn li-ebi'1-mezbûr 3200; Müteveffâ-i mezbûrın babası mezbûr Derviş Beşe kavli üzere Venedik'de olan deyni 6200 ; Mersûm Derviş Beşe kavli üzere eşyasına kira ve gümrük harcı 3200; Resm-i kısmet 2000; Kâtibiyye ve harc-ı hucec 500; İhzâriyye ve ücret-i kadem ve dellâliyye 500. Yekûn 28100 Sahha'1-bâki li't-taksîm beyne'l-verese 65750 Hissetü'z-zevce 8218 Hissetü'1-ibn 46574 Hissetu'1-eb 10958 Ömer L. Barkan, "Edirne Askerî Kassamı'na Ait Tereke Defterleri (1545-1659)", Belgeler, III/5-6 (1966).

Tereke Alacaklarının Tahsili Bundan akdem seferde Nişancılık hizmetinde iken vefat iden merhum Ali Efendi b. Derviş'in li-ebeveyn karındaşı ve vârisi olan fahrü'l-müderrisîni'lkirâm Mevlânâ Mehmed Efendi ve müteveffâ-yı mezbûrun zevce-i metrûkesi ve vârisesi olan fahrü'l-muhadder Sâliha Hatun bt. İsmail Ağa tarafından Husus-ı âtiü'z-zikre vekîl olub nehc-i şer'î üzere vekâleti sabite olan Ca'fer Beg meclis-i şer'-i şerîfde kasaba-i Zağra sükkânından Murad Subaşı b. Abdül mahzarında takrîr-i da'vâ idüb bundan akdem müteveffâ-yı merkum Ali Efendi'nin hınta ve şa'ir behâsından ba'de küll-i hesâb mezbûr Murad Subaşı zimmetinde yüz otuz bin akçası olub meblağ-ı merkumun on beş bin akçasını müteveffâ-yı mesrurun hâl-i hayâtında vekîl ve kethüdası olan Halil Çavuş b. Mahmud'a havale idüb yüz on beş bin akçesin zimmetinde bakî kalmış idi hâlen meblâğ-ı mezbûru taleb iderüz didiklerinde gıbbe's-suâl mezbûr Murad Subaşı husûs-ı mezbûru inkâr ile cevâb viricek müdde'iyân-ı mezbûrândan da'vâsına mutabık beyyine taleb olundukda 'udûl-ı müslimîn ve mü'minîn-i muvahhidînden fahrü'l-cüyûş Hasan Çavuş b. İdris ve Mustafâ Beg b. Abdurrahman nâm kimesneler meclis-i şer'-i şerîfde li-ecli'ş-şahâdet hâzırân olub fi'1-hakîka mezbûr Murâd Subaşı müteveffâ-yı mezbûr 'Ali Efendi'ye hınta ve şa'ir bahâsından yüz otuz bin akçe deyni olduğunu bizim huzurumuzda ikrar idüb ve meblâğ-ı mezbûrdan on beş bin akçasını mesfûr Halîl Çavuş'a havale idüb zimmetinde ba'de küll-i hesâb yüz on beş bin akça kalduğına bizim huzurumuzda ikrar eyledi bu hususa şâhidleriz şâhidlik dahi iderüz deyû edâ-yı şahâdet-i Şer'iyye eyledüklerinden sonra ba'de't-ta'dîl ve't-tezkıye şehâdetleri hayyiz-i kabulde vâkı'a oldukdan sonra meblağ-ı mezbûrun edasına tenbîh olunub vâki'-i hâl bi't-taleb ketb olunub yed-i talibe vaz' ve def olundı ki vakt-ı hâcetde mübeyyin-i hâl ola. Tahrîren fi'1-yevm er-râbi' ve'1-işrîn min şevvâl-i mükerrem sene ihdâ ve işrîn ve elf. Şuhûdü'1-hal Fahrü'l-emâsil ve'1-akrân Ali Beg b. Abdulmennân, Mustafâ Beg b. Abdullah, Mevlânâ Mehmed Efendi el-kâtib, Hasan b. Mehmed, Mehmed b. Hüsrev, Mustafâ b. Hasan, Mehmed Efendi b. Abdurrahman, Mehmed Çelebi b. Osman el-mütevelli, Mehmed b. Mustafâ ve gayruhum. TDAV, Şer'iyye Sicilleri I, İstanbul 1988, s. 320-321'den naklen İstanbul Mahkemesi Şer'iyye Sicili 57 (398).

Terekenin Borca Batıklığı ve Kefilin Sorumluluğu Karye-i Çenkâr sâkinelerinden Maria bt. Argiru meclis-i şer'i şerîfde işbu ba'isü's-sicil Muhammed b. Abdullah er-râcil muvacehesinde bi't-tav' ve'rnzâ ikrar ve i'tirâf idüb mezkûr Muhammed'in.bundan mukaddem zevcim olan Andriya veled-i Dimitri zimmetinde karz-ı şer'îden bin akçe hakkı olup ben kefîl-i bi'l-mâl olmuş idim. Ol helak olup metrûkâtı deynine vefa eylemeyüb meblağ-ı mezkûru ben bi'lkefâle eda etmek lâzım geldikte târih-i kitâb Şa'bânü'l-muazzamanın gurresinden altı ay tamamına bana va'de verdi. Meblağ-ı merkum bi-hasebi'1-kefâle vâcibü'1-edâ deynimdir dedikde mukırra-i merkûmenin minvâl-i meşrûh üzere i'tirâfm sâlifüzzikr Mehmed Beşe bi'lmüşâfehe tasdîk idüb mâ cerâ alâ mâ cerâ talebleri ile kayd-ı sicil olundu. Fî 17 Şehr-i Şa'bânü'l-muazzam min şuhûr-ı sene seb'un ve elf. Şuhûdü'1-hal Murad Beşe b. Abdullah, Hobyar Beşe b. Abdullah er-râcil, Mehmed Beşe b. Abdullah er-râcil, Hasan b. Abdullah er-râcil, Mustafa b. Mustafa, Kasım Beşe b. Abdullah er- Râcil ve gayruhum mine'l-hâzırîn. TDAV, Şer'iyye Sicilleri I, İstanbul 1988, s. 318-319'dan naklen Üsküdar Şer'iyye Sicili 131/2Ob.

Beytü İmalın Mirasçılığı ve Beytülmala Kalan Malın Müzayede İle Satımı Medine-i Üsküdar'a tâbi' Şile Ka-zası'nda bundan akdem mûrd olan Bostancı Yorgi nâm yebânî zım-mînin zahirde vâris-i ma'rûfu olma-yup muhallefâtı cânib-i Beytü'1-mâle 'âid ve râci olmağın Hassa komalarından korıcı başı ve kâbız-ı beytü'lmâl olan el-hac İvaz b. Süleyman mec-lis-i şer'i hâtirde hâmil-i hâze'1-vesî-ka Mehmed Çelebi b. Hasbullah nâm recül muvacehesinde ikrâr-ı tâm ve takrîr-i kelâm idüb kasaba-i mezbûre kurbünde bağlar sınurı bostanluk ve iki taraftan Mehmed Beg b. Lâmi ve bir taraftan tarîk-i 'âm ile mahdûd bir kıt'a bağ bervech-i iştirak dört hisse olub mürd-i mezbûrun mülki olmağın bey' olunmak için sûk-ı sultanîde tâli-bîne'arz olundukda sekiz gün mıkdârı beyn'et-tâlibîn müzayede olunub rag-abât-ı nâs münkatı'a olundukdan sonra mezbûr Mehmed Çelebi üze-rinde sekiz yüz akçede karâr idüb ziyâde bir akçe virmeye bir kimesne olmamağın mürd-i mezkûrun hisse-i vâhidesini kıymeti olan sekiz yüz ak-çeye bey' ve teslim ve meblağ-ı mezbûr sekiz yüz akçeyi yedinden ahz ve kabz eyledüm ba'de'1-yevm zikr olunan bağın hisse-i vâhidesi mezbûr Mehmed Çelebi'nin mülk-i müşterâsıdır keyfe mâyeşâ mutasarrıf olsun didikde mukırr-ı mezbûrun vech-i meşrûh üzere câri olan kelamını el-mukarruleh el mezbûr bi'1-muvâcehe tasdîk idüb mâhüve'1-vâki' bi't-taleb ketb olundı. Hurrire fî Şevval sene ihdâ ve selâsîn ve elf. Şuhûu Ali Beşe bin Abdullah. TDAV, Şer'iyye Sicilleri I, İstanbul 1988, s. 333-334'de naklen Üsküdar Şer'iyye Sicili 147/

OSMANLI AİLE HAYATINA İLİŞKİN FETVALAR Dr. Hasan Yüksel-Dr. Saim Savaş Osmanlı toplumsal hayatını yansıtan belgeler arasında fetvalar mühim yer tutmaktadır. Kapalı bir yapıya sahip olan Osmanlı toplumunda sosyal hayatı, özellikle de aile hayatını yansıtan vesikaların başında fetvaların geldiğini söylemek mümkündür; çünkü bu toplumda aile hayatı mahremdir. Batıda olduğu gibi, edebî eserlerde aile hayatı deşifre edilmemiştir. Etrafı avlu duvarları ile çevrili olan aile meskeni bu esrarı korumaktadır. Fetvalar bir ölçüde bu esrarı aralamaktadır. Fetvalara yansıdığı kadarıyla Osmanlı aile hayatı hakkında fikir edinmek veya bazı meselelerin açıklığa kavuşmasını sağlamak amacıyla XVI.-XIX. yüzyıllar arasında Osmanlı şeyhülislâmlarınca verilmiş fetvalardan oluşan beş fetva kitabından, aile hayatına ilişkin temel konularda bir derleme yaptık. Yapmış olduğumuz bu derlemelerde ele aldığımız konulara ilişkin fetvaları olduğu gibi vermeyi tercih ettik. Böylece okuyucu, Osmanlı aile hayatı ile alâkalı orjinal vesikalarla başbaşa bırakılmış olmaktadır. Fetva derlemelerini; nişan, küfüv, rıza, velayet, vekâlet, şühüd, mehir, nikâh, hülle, talak, iddet, nafaka başlıkları altında yapmak suretiyle aile hayatının çeşitli yönlerini, ilgili fetvaların dilinden anlatmaya çalıştık. Bu şekilde okuyucu, doğrudan orjinal vesikalar kanalıyla, Osmanlı aile hayatındaki uygulamaları, uygulamada meydana gelen problemleri ve fetvalarla bu problemlere getirilen çözüm yollarını görebilecektir. Kaynaklar ve Kısaltmaları A : Ali Efendi (Öl. 1672), Fetevâ'y-ı Ali Efendi, Kostantiniyye 1245. AM : Abdurrahim Menteşîzâde (Öl. 1718), Fetevâ'y-ı Abdurrahim, İstanbul, Dâru't-Tibaati'l-Âmire, 1243, I. C. DMÂE : Durrîzâde Mehmed Arif Efendi (Öl. 1810), Neticetü'l-Fetâva, İstanbul,