ÜRETENLERE SUNULAN KALĐTE (*) Sefa Targıt Güncel kalite yaklaşımına göre; firma faaliyetleri esnasında, firma ortakları ile çalışanlarına ne sunulduğu ve ne kalitede sunulduğu da,kalite sistemi tarafından sorgulanmalıdır. Asansörlerde ortaya çıkacak tehlikelere karşı tedbirler düşünülürken,asansör yolcuları ön plandadır.madalyonun diğer yüzüne bakarsak, asansörü tesis edenlerin can emniyetini güvence altına almanın da, en az bu kadar önemli olduğunu görürüz. Türlü emniyet donanımıyla teçhiz edilmiş olan asansörlerde seyahat edenlerin aldığı risk,yeni tesis veya servis verme amacıyla kuyuya girenlerin aldığı riskin yanında, oldukça küçüktür.. Bu nedenle, asansörün montajı veya bakımı sırasında ciddi tedbirler alınması ve devamlılığın sağlanması gerekir. Kalite güvence sisteminin parçası olması önerilen Đş emniyeti konusunda, bir politika oluşturmakta fayda vardır.uluslar arası Çalışma Örgütü (ILO) politikanın nasıl olması gerektiği üzerinde bir takım çalışmalar yapmış ve şu önermelerde bulunmuştur: Đşveren, işçilere ve işçi temsilcilerine de danışarak, bir yazılı Meslek Sağlığı ve Đş Emniyeti (MSĐE) Politikası tespit etmelidir. Bu politika: (a) O firmanın organizasyonuna özgü olmalı ve şirket faaliyetlerinin niteliği ve boyutlarına uygun olmalıdır; (b) kısa ve özlü olmalı, açıkça yazılmalı, tarih atılmalı ve işverenin ya da organizasyondaki en kıdemli sorumlu kişinin imzası veya parafıyla yürürlüğe konulmalıdır; (c) işyerinde mevcut bütün kişilere iletilmeli ve onlar tarafından kolaylıkla erişilebilir olmalıdır; (d) devamlı uygunluk için sürekli gözden geçirilmelidir ve (e) duruma göre, ilgili dış kişilere de sunulmalı ve verilmelidir. Meslek Sağlığı ve Đş Emniyeti politikası, en azından, organizasyonla ilgili olarak aşağıdaki temel ilke ve hedefleri içermelidir: (a) işle ilgili ve bağlantılı yaralanmaları, hastalıkları ve benzeri sağlık sorunlarını engelleyerek organizasyonun bütün üyelerinin emniyeti ve sağlığını korumak; (b) MSĐE ile ilgili ulusal kanunlara/mevzuata ve gönüllü katılıma dayanan programlara, MSĐE ile ilgili toplu iş sözleşmelerine ve organizasyonun tâbi olduğu ilgili diğer koşullara ve kurallara uymak; (c) MSĐE yönetim sistemiyle ilgili her konuda işçilere ve işçi temsilcilerine danışılmasını ve işçilerin ve işçi temsilcilerinin bu yönetim sistemine aktif katılmaya teşvik edilmesini sağlamak; ve (d) MSĐE yönetim sisteminin performansını sürekli geliştirmek ve artırmak. MSĐE yönetim sistemi organizasyon içindeki diğer yönetim sistemlerine uyumlu olmalı veya onlarla entegre olmalıdır. ĐŞÇĐLERĐN KATILIMI: 1. Đşçilerin katılımı, organizasyon içinde MSĐE yönetim sisteminin temel bir unsurudur. 2. Đşveren; işle ilgili acil durum düzenlemeleri de dahil, MSĐE ile ilgili her konuda işçilere ve onların sağlık ve emniyet temsilcilerine danışılmasını ve bu konularda işçilerin ve oların temsilcilerinin bilgilendirilmesini ve eğitilmesini sağlamalıdır.
3. Đşveren; işçilerin ve onların sağlık ve emniyet temsilcilerinin MSĐE yönetim sisteminin organize edilmesi, planlanması, uygulanması, değerlendirilmesi ve geliştirilmesi ile ilgili süreçlere aktif katılmak için yeterli zamana ve imkanlara sahip olmalarını sağlamak için gereken düzenlemeleri yapmalıdır. 4. Đşveren, mümkünse, ulusal kanunlara ve teamüllere uygun olarak, bir emniyet ve sağlık komitesinin kurulmasını ve verimli bir şekilde çalışmasını ve işçilerin emniyet ve sağlık temsilcilerinin tanınmasını sağlamalıdır. Emniyet şartlarının sürekli gözaltında tutulması, asansör sektöründe bir zorunluluktur. Periyodik olarak,tercihen her gün yapılacak kontrollerde,asansör montajında çalışanlar ile diğer inşaat personelinin yaralanmasına -telaffuz etmek bile istemem ama, ölümüne- sebep olabilecek emniyetsiz çalışma uygulamaları ve koşulları gözden geçirilmelidir. Asansör firmasını yönetiyorsanız,bir uzman olarak şantiyedeki bütün tehlikelerden haberdar olmanız ve düzeltici önlemleri hemen almanız gerekir. Haberdar olmak ve tedbir alabilmek için şu bilgilerin size ulaşması gereklidir: Tarafınızdan derlenen bilgiler şantiyeye asılmış mı?(acil telefon numaraları,uyarı tabelaları, vs) Şantiyede onayladığınız nitelikte ilk yardım kitleri var mı? Periyodik olarak kontrol ediliyor ve saptanan eksikler tamamlanıyor mu? Yakınlarda bir hastane veya klinik yoksa, şantiyede ilk yardım eğitimi almış kişiler var mı? Personel, kişisel koruyucu ekipmanı (örneğin, eldiven, çalışma botları/ayakkabıları, baretler, vücut emniyet kemeri, emniyet siperi, koruyucu gözlük, kaynak başlığı, vs) uygun şekilde giyiyor mu? Saha temiz ve molozsuz mu? Malzemeler düzgün şekilde ve çalışma alanınızdan emniyetli bir mesafede depolanmış veya istiflenmiş mi? Yangın söndürücüler kolay erişilebilir yerlerde mi ve her gün kontrol ediliyor mu? Toprak kaçağı devre kesicileri var mı ve uygun şekilde kullanılıyor mu? Şantiyede, şirketin Tehlike Đletim Programının ve Malzeme Emniyet verilerinin kaydedildiği dökümanların kopyaları var mı? Kullanılan tehlikeli malzemeler ( kaynak ve kesme ekipmanı, vs) uygun şekilde depolanmış mı? Kilitleme ekipmanı, etiketler mevcut mu, ve uygun şekilde kullanılıyor mu? Yeterli vasıflarda korkuluklar,açık platformlar, iskeleler, vs. verilmiş mi ve personel düşme önleme sistemlerini kullanıyor mu? Bütün asansör kuyuları, girişler, yürüyen merdiven açıklıkları ve diğer açıklıklar sökülüp takılabilir korkuluklarla uygun şekilde korunmuş mu? Bütün el aletleri ve elektrikli aletler, emniyetli durumda ve topraklanmış veya çift izolasyonlu mu? Kusurlu aletler ve ekipmanlar şirketiniz tarafından onaylanmış etiketlerle etiketlenmiş ve kullanımdan çıkarılmış mı? Kuyu donanımı ve emniyet halatı donanımı iyi durumda ve uygun şekilde denetlenmiş mi? Malzeme taşıma ekipmanı iyi durumda ve uygun şekilde denetlenmiş mi? Bütün merdivenler ve iskeleler iyi durumda mı; uygun şekilde kullanılıyor mu? Yetkililerinizin onayladığı uyarı tabelaları gerekli yerlere asılmış mı? Çalışma alanlarında ve ortak alanlarda yeterli aydınlatma var mı?
Şantiyeyle ilgili özel tehlikeler (yani, kimyasal tesisler, rafineriler, vs) mevcut mu?mevcut ise bunlarla ilgili ek tedbirler alınmıştır. Şalterler uygun şekilde etiketlenmiş mi? Kuyu dibinde yeterli koruyucu tertibat (karşı ağırlık siperi, vs), kapak var mı, zemin kuru mu ve emniyetli erişim ve çıkış mevcut mu? Yukarıdaki genel ve temel tedbirlerin ötesinde asansör işlerinde çok önemli bir risk olan düşme üzerinde yoğunlaşalım. Bir seviyeden 1,8 metreden daha yukarıda ve çapı 254 mm den daha büyük bir açıklık üzerinde çalışan bir işçi, düşme riski altında kabul edilir. Bu durumda iki türlü tedbir düşünülebilir: 1-Düşmeyi önleyici tedbirler almak. (korkuluk,bariyer gibi) 2-Düşme hadisesi gerçekleştiğinde devreye girecek yakalama tertibatı kullanmak.(emniyet kemeri gibi) 1-Düşme önleyici, korkuluk sistemleri, barikatlar ve bariyerler ile ilgili kurallar : Asansör kuyularının ve yürüyen merdiven açıklıklarının inşası tamamlandıktan sonra ve kalıcı kapılar kurulmadan önce, açıklıklar, sökülüp takılabilir korkuluk sistemleriyle (ayak çıtaları dahil) korunacaktır. Kısa süreli servis işlerinde,menteşeli tipte üç düzlemli bir geçici bariyer kullanılabilir. Asansör kuyularına veya yürüyen merdiven açıklıklarına, sökülüp takılabilir,ayak çıtalı korkuluk sistemleri kaba veya dekoratif döşemeler yerleştirildikten sonra Genel Müteahhit tarafından kurulacaktır. Sökülmemeleri için uyarı tabelaları konacaktır. Barikatları sökmek gerekirse, alanı terk etmeden önce yerlerine koymaya dikkat edilmelidir. Açık asansör kuyuları ve yürüyen merdiven açıklıkları için korkuluk sistemlerinde : 1067 ± 76 mm yüksekliğinde bir üst çıta, 533 mm yüksekliğinde bir orta çıta ve 102 mm yüksekliğinde bir ayak çıtası bulunacaktır. Dikmeler arası 2,4 m' den büyük olmayacak ve üst çıta 890 N, orta çıta 667 N ve ayak çıtası da 222 N' a eşit bir kuvvete dayanabilecektir Bariyerleri tamamen parçalarına ayırmaya gerek olmadan,erişime izin verecek şekilde bazı parçaları sökülüp takılabilecektir.. Asansör kuyularını ve yürüyen merdiven açıklıklarını koruma almak için tel halattan korkuluk sistemleri tavsiye edilmez. Yine de tel halat kullanılırsa, dikme aralığı 2,4 m' den büyük olmayacak ve 890 N' luk bir kuvvet uygulandığında oluşacak sehim sonucu, yürüme/çalışma seviyesi üzerindeki korkuluk yüksekliği 990 mm nin altına düşmeyecektir. Her 1,8 m'de bir işaret bayrakları asılacak, ayak çıtaları temin edilecek ve bunlar son katlarda kuyuya erişim için kolay sökülüp takılabilir olacaktır. Kullanılan bir binada yapılan,yeni tesisat, modernizasyon veya büyük onarım işlerinde, çalışma alanı ile açık asansör ve yürüyen merdiven kuyularını tamamen kapatmak için en az 2,4 m yüksekliğinde yekpare barikatlar kullanılacaktır. Bunlar, yetkisiz kişilerin erişimini önlemek için uygun şekilde muhafaza edilecektir.
Korkuluklar veya barikatlar gerektiği gibi,yerinde muhafaza edilmezse,asansör montajında çalışanların,şantiye Yöneticisini ve Genel Müteahhit firma yetkilisini derhal uyarması gerekir. Bunun nedeni şantiyelerin yapısıdır.çeşitli taşeron firmaların elemanı olan çok sayıda işçinin çalıştığı inşaatların yönetilmesinden, her zaman genel müteahhit firma sorumludur;ve dahi bu sorumluluğun gerektirdiği yetkilere, sadece onlar sahiptir. 2-Düşme hadisesi gerçekleştiğinde devreye girecek yakalama tertibatı ile ilgili kurallar : Sadece sorumlu kişiler tarafından onaylanmış emniyet halatları, darbe emici emniyet kemeri ipleri ve emniyet kemerleri kullanılacaktır. Emniyet halatları, kesilmelere veya aşınmalara karşı korunacaktır. Emniyet halatları için sadece sentetik veya tel halat kullanılacaktır. Emniyet halatları, asansör kuyusunda çalışmaya başlanmadan önce kurulacak, kuyu uzunluğu boyunca tek parça olacak ve kuyuya girmeden önce bağlamaya izin verecek şekilde düzenlenecektir. Bir emniyet halatına sadece bir işçinin bağlanmasına izin verilecek ve ankraj noktasına bağlantı yapıldıktan sonra kopma mukavemeti 2268 kg'ın üzerinde olacaktır. Darbe emici emniyet kemeri ipleri emniyet halatlarına bağlanacak ve düşme mesafesi 1,8 m' yi aşmayacak şekilde omuz yüksekliği üzerinde olacaktır. Emniyet kemeri ipleri düşey emniyet halatlarına bir halat kıskacı vasıtasıyla bağlanacaktır. Emniyet kemeri ipi doğrudan(kıskaçsız) emniyet halatına bağlanmayacaktır. Uygun halat kıskacı kullanılacaktır. Darbe yüküne maruz kalan emniyet halatları, vücut emniyet kemerleri ve darbe emici emniyet kemeri ipleri derhal servisten çıkarılacaktır. Personelin emniyeti için imha edilecektir. Kabin askı halatına emniyet kemerini bağlamak yasaktır. Halatlara dolaşma olasılığı bulunduğundan, özellikle bir düşme tehlikesi bulunmadıkça, tamamlanmış, işletimde bulunan bir asansör kabini üzerinde kişisel yakalama sistemi kullanılmayacaktır. Yukarda aktarılan bilgiler içinde kullanılan bazı rakkamların (990mm veya 220 N gibi) tam sayı olmamasının nedeni, bilgilerin Amerika Birleşik Devletleri Çalışma Bakanlığının Đş sağlığı ve emniyeti Müdürlüğü(OSHA, Occupational Safety & Health Administration) tarafından yayınlanan asansör montajlarında iş emniyeti yönetmeliğinden alınıp, metrik birimlere çevrilmiş olmalarıdır.bir önceki cümlede özellikle kullandığım Bakanlık tarafından yayınlanan sözüne dikkatinizi çekmek isterim.bir rehber niteliğinde olan bu tip yönetmelikler,pek çok ülkede kamu yöneticilerin talebi üzerine, ilgili sektör kurumları tarafından hazırlanıp onay ve yayınlanma amacıyla kamu yöneticilerine sunulmaktadır. Örneğin; ABD de, NEMI (National Elevator Manufacturing Industry,Inc.); NEII (National Elevator Industry,Inc) ; NEIP (National Elevator Industry Educatinal Program.);ASSE (The American Society of Safety Engineers), bu yönetmeliklerin hazırlıklarına çok önemli katkı sağlamaktadırlar. Türkiye de şu anda cari olan Yapı Đşlerinde Đşçi Sağlığı ve Đş Güvenliği Tüzüğü, 12.09.1974 gün ve 15004 sayılı Resmi Gazete 'de yayınlanmıştır.bu tüzüğün birkaç maddesini, yorum yapmadan mukayese etmeniz amacıyla hatırlatalım :
Madde 7 - Yapı işlerinde kullanılan iskeleler, platformlar, geçitler, korkuluklar, merdiven parmaklıkları, güvenlik halatları ve güvenlik fileleri, zincirler, kablolar ve diğer koruma tedbirlerine ait araç ve gereçler ve işçilere verilen güvenlik kemerleri ile diğer malzeme ve araçlar; yapılan işe uygun ve işçileri her çeşit tehlikeden korumaya yeterli olacak ve kullanılan tesisat, tertibat, malzeme veya araçlar, kaldırabilecekleri yüke dayanacak nitelik ve sağlamlıkta bulunacak; alet, parça, malzeme gibi cisimlerin düşmesi muhtemel yerlerde çalışacak işçilere koruma başlığı (baret) verilecektir. Madde 11 - Tavan veya döşemelerdeki boşluk ve deliklere korkuluk yapılacak veya bu deliklerin üstleri geçici bir süre için uygun şekilde kapatılacaktır. Madde 16 - Kuvvetli rüzgar alan iş yerlerinde gerekli güvenlik tedbirleri alınmadan işçiler çalıştırılmayacaktır 29 yaşındaki tüzükle yapı işlerinde can emniyeti sağlanabilir. Ancak;bu tüzük,diğer bazı yönetmelikler gibi,konuya tamamen nüfuz etmemiş kişiler tarafından hazırlanmışsa,yukarıda altı çizili tabirler gibi, teknik detaylar içermiyor ve bir amatörün sağ duyulu temennileri ile sınırlı kalıyor ise; işler doğru yöne sevk edilemez. (*) Makale ilk kez Asansör Dünyası Dergisi Mart 2003 Sayısında yayınlamıştır.