2013 Mali Yılı Bütçesi nin T.B.M.M. Plan ve Bütçe Komisyonu na Sunumu

T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI 2013 Mali Yılı Bütçesi nin T.B.M.M. Plan ve Bütçe Komisyonu na Sunumu Türkiye Sağlıkta Dönüşüm Programı nın 10. Yılı Prof. Dr. Recep AKDAĞ Sağlık Bakanı 20 Kasım 2012

İçindekiler Açıklamalar A- Türkiye Sağlıkta Dönüşüm Programı (Retorikten Gerçeğe) 10. yıl B- Başarı Faktörleri C- Sağlıkta Dönüşüm Programının 10. Yıl Değerlendirmesi 1- Erişim 2- Kalite 3- Verimlilik 4- Finansal Sürdürülebilirlik D- Yeni Ufuklara Doğru E- Ödenek Karşılaştırma 4 5 22 37 39 92 109 127 141 154

Açıklamalar Sunumda Sağlıkta Dönüşümün on yılı ile önceki on yılın verileri karşılaştırılmaktadır. 2012 yılı verileri ilk dokuz aylık verilerin on iki aya projeksiyonu ile elde edildi. Yıl sonu enflasyon oranı %7,4 olarak alındı. Sağlık Bakanlığı na ait verilere, SSK dahil kamudan devralınan sağlık tesislerine ait donanım ve personel sayıları dahil edildi. Sağlık tesislerine ait donanım ve personel sayılarına hizmet alımı dahil edildi. 4

A- Türkiye Sağlıkta Dönüşüm Programı (Retorikten Gerçeğe) 10.yıl 5

A- Retorikten Gerçeğe Successful Health System Reforms: The Case Of Turkey Başarılı Sağlık Sistemi Reformları: Türkiye Örneği (sayfa 6), 2012 Yayınlayan Kuruluş: Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölge Ofisi 2002: Yeni bin yılın başında Türkiye deki sağlık sektörünün performansı, sağlık sonuçları, mali koruma ve hasta memnuniyeti penceresinden bakıldığında hem OECD ülkeleri arasında hem de DSÖ Avrupa Bölgesi nde en alt sıradaydı. 6

A- Retorikten Gerçeğe Successful Health System Reforms: The Case Of Turkey Başarılı Sağlık Sistemi Reformları: Türkiye Örneği (sayfa 28), 2012 Yayınlayan Kuruluş: Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölge Ofisi 2012: DSÖ Tallinn Sözleşmesinin sağlıkta hakkaniyet ve cevap verebilirlik prensiplerini uygulayan ülkeler için Türkiye başarılı bir örnektir. 7

A- Retorikten Gerçeğe OECD Reviews of Health Systems Turkey OECD Sağlık Sistemi İncelemeleri Türkiye (sayfa 107), 2008 Yayınlayan Kuruluş: OECD, Dünya Bankası Sağlıkta Dönüşüm Programı, 2003 öncesi sağlık sisteminin zayıf yönlerini bertaraf edip güçlü yönleriyle reform yapmayı amaçlayan bir ders kitabı mahiyetindedir. 8

A- Retorikten Gerçeğe BMJ, Healthcare in Turkey: from laggard to leader, 12 March 2011, vol. 342 BMJ, Türkiye de Sağlık Hizmetleri: Geri Kalmışlıktan Liderliğe, 12 Mart 2011, sayı. 342 Sıkça duymaya alıştığımız başarısızlıkların aksine Türkiye, orta gelir düzeyindeki ülkelerde eşi görülmemiş hız ve düzeyde sağlık çıktılarını iyileştiren ve bin yıl kalkınma hedeflerini 2015 ten önce yakalayan bir başarı örneğidir. 9

A- Retorikten Gerçeğe Health System Strengthening: Lessons from the Turkish Experience. December 2009, vol.12 Sağlık Sistemlerinin Güçlendirilmesi: Türkiye deki Deneyimden Öğrenilen Dersler, Aralık 2009, sayı.12 Yayınlayan Kuruluş: Dünya Bankası Türkiye den alınan dersler: Kararlı, esnek ve sonuç odaklı sağlık politikalarının sağlık sektörü performansına önemli etkileri vardır. 10

A- Retorikten Gerçeğe Türkiye için Doğumda Beklenen Yaşam Süresi: Tahmin: 2025: 75 yıl (Dünya Sağlık Örgütü Raporu,1998) Gerçekleşme: 2009: 75 yıl (DSÖ Sağlık İstatistikleri Raporu, 2011) 11

A- Retorikten Gerçeğe Doğumda Beklenen Yaşam Süresi Yaşam Beklentisi (2009) Kazanılan Yıllar (2000-2009) 80,0 79,5 Üst Gelir Grubu Ülkeler OECD 2,0 2,4 75,0 Türkiye 5,0 75,0 DSÖ Avrupa Bölgesi 3,0 71,0 Orta-Üst Gelir Grubu Ülkeler 2,0 68,0 Dünya 2,0 Kaynak: OECD Health Data Temmuz 2012, DSÖ World Health Statistics 2011 Grafik 1 Türkiye ile aynı gelir grubunda olan ülkelerde beklenen yaşam süresi 2000-2009 yılları arasında 2 yıl uzarken ülkemizde bu artış 5 yıl oldu. 12

A- Retorikten Gerçeğe Turkey Health System Performance Assessment 2011 Sağlık Sistemi Performans Değerlendirmesi Türkiye (sayfa 4), 2011 Yayınlayan Kuruluş: DSÖ, Dünya Bankası Sağlıkta Dönüşüm Programı uygulama süresinde Türkiye de doğumda beklenen yaşam süresindeki iyileşme Avrupa Bölgesi ndekinden daha büyük olmuştur. 13

Tahminler: A- Retorikten Gerçeğe Türkiye İçin Bebek Ölüm Hızı (binde) 2020-2030 : 19 2020-2030 : 19 2025 : 16 (Birleşmiş Milletler Dünya Nüfusuna Bakış, 1994) (Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 1995) (Dünya Sağlık Örgütü Raporu, 1998) Gerçekleşmeler: 1998 : 43,0 2003 : 29,0 2008 : 17,0 2011 : 7,7 (Hacettepe Üniversitesi, TNSA, 1998) (Hacettepe Üniversitesi, TNSA, 2003) (Hacettepe Üniversitesi, TNSA, 2008) (İstanbul Üniversitesi, Marmara Üniversitesi, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Bebek ve Beş Yaş Altı Çocuk Ölüm Araştırması 2012 ) 14

A- Retorikten Gerçeğe Bebek Ölüm Hızı (binde) Bebek Ölüm Hızı (2010) Değişim Oranı (2000 2010) 40,0 Dünya 21,6 16,0 Orta-Üst Gelir Grubu Ülkeler 40,7 11,0 DSÖ Avrupa Bölgesi 38,9 7,7 Türkiye 76,7 Üst Gelir Grubu Ülkeler 5,0 28,6 Kaynak: İstanbul Üniversitesi, Marmara Üniversitesi, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Bebek ve 5 Yaş Altı Çocuk Ölüm Araştırması 2012, DSÖ World Health Statistics 2012 Not: Türkiye verisi 2011 yılına aittir. Grafik 2 Son 10 yılda ülkemiz ile aynı gelir grubunda olan ülkelerde bebek ölümleri %41 azaltılabildi. Türkiye'de bu oran %77 oldu. DSÖ Avrupa Bölgesinin 2015 yılı milenyum hedefi binde 9 dur. Türkiye, bu hedefi geçerek üst gelir grubu ülkelerin ortalamalarına yaklaştı. 15

A- Retorikten Gerçeğe Decline in the Under-5 Mortality Rate (U5MR) in Turkey A Case Study Türkiye de 5 Yaş Altı Ölüm Hızında Düşüş: Bir Vaka Çalışması (sayfa 4), 2009 Yayınlayan Kuruluş: UNICEF Doğum öncesi bakımda artış, sağlık kuruluşlarında ve sağlık personeli nezaretinde doğum yapan kadın sayısında artış, yenidoğan yoğun bakım hizmetlerinin nicelik ve nitelik olarak gelişmesi, yenidoğanların ve çocukların sağkalımına doğrudan katkı sağlamıştır. 16

A- Retorikten Gerçeğe Türkiye İçin Anne Ölüm Oranı (yüz bin canlı doğumda) Tahmin: 2015: 25,0 (Birleşmiş Milletler Milenyum Hedefleri, 2000) Gerçekleşmeler: 2002: 64,0 2007: 21,2 2011: 15,5 (Sağlık Bakanlığı İstatistik Yıllığı, 2011) (Sağlık Bakanlığı İstatistik Yıllığı, 2011) (Sağlık Bakanlığı İstatistik Yıllığı, 2011) 17

A- Retorikten Gerçeğe Anne Ölüm Oranı (yüz bin canlı doğumda) Anne Ölüm Oranı (2010) Değişim Oranı (2000 2010) 210,0 Dünya 34,4 53,0 Orta-Üst Gelir Grubu Ülkeler 30,3 20,0 DSÖ Avrupa Bölgesi 31,0 15,5 Türkiye 76,9 Üst Gelir Grubu Ülkeler 14,0-7,7 Kaynak: SB Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2011, DSÖ World Health Statistics 2012 Not: Türkiye verisi 2011 yılına aittir. Grafik 3 Son 10 yılda ülkemiz ile aynı gelir grubunda olan ülkelerde anne ölüm oranı %30 azaltılabildi. Türkiye'de bu oran %77 oldu. DSÖ Avrupa Bölgesinin 2015 yılı milenyum hedefine 2011 yılında ulaştık. 18

A- Retorikten Gerçeğe The European Health Report 2009 Avrupa Sağlık Raporu 2009, (sayfa 18), 2009 Yayınlayan Kuruluş: Dünya Sağlık Örgütü Türkiye de ilerlemeler: Anne ölüm oranlarını politik öncelik olarak belirlemek, buna göre finansman ayırmak, hizmet ve politikaları kültürel hassasiyetlere göre düzenlemekle sağlandı. Bu hizmetler hamileler için hastane yakınında doğum öncesi bakımevlerinin kurulmasını ve acil obstetrik vakalarda ücretsiz kara ve hava ulaşımının sağlanmasını içerir. 19

A- Retorikten Gerçeğe Sağlık Hizmetlerinden Memnuniyet Oranı, (%) 80 60 76 62 62 40 39,5 Türkiye 20 AB 0 2003 2011 Kaynak: Bulletin of the World Health Organization 2009, 87:271-278, Avrupa Komisyonu Social Climate Report 2011, TÜİK Yaşam Memnuniyeti Araştırması 2011 Grafik 4 20

A- Retorikten Gerçeğe Successful Health System Reforms: The Case of Turkey Başarılı Sağlık Sistemi Reformları: Türkiye Örneği (sayfa 9), 2012 Yayınlayan Kuruluş: Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölge Ofisi Aynı şekilde etkileyici olan bir başka husus da sağlık sektöründen duyulan genel memnuniyetin 2003 te %39.5 ten, 2011 de %75.9 a çıkmasıdır. 21

B- Başarı Faktörleri 22

B- Başarı Faktörleri 1- Politik Etik 2- Politik Kararlılık ve Hükümet Desteği 3- Adanmış Reform Ekibi 4- Kaynak Tahsisi 5- Geri Bildirimler 6- Ortaklıklar 23

B- Başarı Faktörleri / Politik Etik Önce İnsan Herkes için Sağlık 24

B- Başarı Faktörleri / Politik Kararlılık Bir dönüşüm programının başarısı için millet meclisinin, başbakanın ve hükümetin desteği elzemdir. Bir sağlıklı nefesin bedeli olamaz; buna dikkat edeceğiz. Önce devlet değil önce insan diyeceğiz. Recep Tayyip ERDOĞAN 25

B- Başarı Faktörleri / Politik Kararlılık BMJ, Healthcare in Turkey: from laggard to leader. 12 March 2011, vol. 342 BMJ, Türkiye de Sağlık Hizmetleri: Geri Kalmışlıktan Liderliğe. 12 Mart 2011, sayı. 342 Sağlıkta Dönüşüm Programı nın uygulanmasındaki başarı faktörlerinden bir tanesi, değerleri ve yol gösterici ilkeleri belirleyecek vizyon, liderlik ve politik kararlılıktır. 26

B- Başarı Faktörleri / Adanmış Reform Ekibi Politik kararlılık ve adanmış reform ekibi, profesyonellikle birlikte başarılı bir reformun anahtarıdır. 27

B- Başarı Faktörleri / Adanmış Reform Ekibi 28

A- Retorikten Gerçeğe Successful Health System Reforms: The Case Of Turkey Başarılı Sağlık Sistemi Reformları: Türkiye Örneği (sayfa 28), 2012 Yayınlayan Kuruluş: Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölge Ofisi Sağlık Bakanı ve ekibi, vatandaşların uygun sağlık hizmetine hakkaniyetle erişimini sağlamak için kararlılıkla, gece gündüz mesai yapmıştır. 29

B- Başarı Faktörleri / Kaynak Tahsisi Kişi Başı Kamu Sağlık Harcaması, (SGP $) / Sağlık Harcamasının GSYİH İçindeki Payı, (%) 1993 2002 2012 Türkiye 124 / (%1,8) 330 / (%3,8) 789 / (%4,4) OECD 984 / (%5,5) 1.565 / (%5,9) 2.386 / (%6,9)* Tablo 1 Kaynak: TÜİK, Kalkınma Bakanlığı Kamu Kesimi Sosyal Harcama İstatistikleri, SB Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2011, OECD Health Data 2012 * OECD verileri 2010 yılına aittir. 30

B- Başarı Faktörleri / Geri Bildirimler Saha Koordinatörleri 81 ilde 348 ziyaret gerçekleştirdik (2003-2012). 31

B- Başarı Faktörleri / Geri Bildirimler Günlük ortalama 6.000 başvuruyu sonuçlandırıyoruz. 32

B- Başarı Faktörleri / Geri Bildirimler SABİM e Ulaşan Başvuruların Dağılımı, (%) Öneri %15 Şikayet %0,5 Bilgi Talebi %75 Grafik 5 33

B- Başarı Faktörleri / Geri Bildirimler Sağlık Bakanlığı personelinin Sağlık Bakanı na doğrudan ulaşabildiği iletişim kanalıdır. Günlük başvuru sayısı ortalama 100 dür. 34

B- Başarı Faktörleri / Geri Bildirimler Medya Siyasetçiler Saha araştırmaları 35

B- Başarı Faktörleri / Ortaklıklar Uluslararası kuruluşlar (DSÖ, UNICEF, OECD ) Diğer bakanlıklar ve kamu kurumları Sivil Toplum Kuruluşları ve Meslek Birlikleri Üniversiteler 36

C- Sağlıkta Dönüşüm Programı nın 10. Yıl Değerlendirmesi: Sağlıklı Türkiye 37

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi İnsan Value For Money In Health Spending, OECD, 2010 (modifiye edilmiştir). 38

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi 1- Erişim 39

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Erişim Fiziksel Erişim Finansal Erişim Hakkaniyet 40

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Kişi Başı Hekime Müracaat Sayısı, (yıl) 9 8,2 6 Sağlık Ocağı / Aile Hekimliği Hastane Toplam 5,0 3 0 3,2 3,2 2,0 1,5 1,1 1,1 0,4 1993 2002 2012 Grafik 6 41

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Sağlık İnsan Gücü 42

Ankara Karabük Isparta Samsun Kırıkkale Muğla Sinop Balıkesir Burdur Uşak Kırklareli Aydın Bartın Manisa İzmir Çanakkale Bolu İstanbul Zonguldak Yalova Eskişehir Antalya Bursa Kırşehir Amasya Trabzon Nevşehir Edirne Rize TÜRKİYE Mersin Çorum Erzincan Denizli Adana Kütahya Sakarya Elazığ Giresun Artvin Kastamonu Düzce Niğde Bilecik Ordu Karaman Hatay Kocaeli Afyon Malatya Tokat Kayseri Konya Aksaray Sivas Tekirdağ Çankırı Gaziantep K.Maraş Kilis Erzurum Osmaniye Adıyaman Gümüşhane Yozgat Iğdır Bayburt Bingöl Ardahan Kars Tunceli Diyarbakır Mardin Van Siirt Bitlis Batman Şanlıurfa Muş Şırnak Hakkari Ağrı C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Sağlık Bakanlığında Çalışan Uzman Hekim Başına Düşen Nüfus (Aralık 2002 - Kasım 2012) 30.000 25.000 Uzman hekim başına düşen nüfusun en fazla olduğu il ile en az olduğu il arasındaki oran Aralık 2002 de 1/13 iken Kasım 2012 de 1/3 tür. Aralık 2002 Kasım 2012 26.883 20.000 15.000 10.000 5.000 0 2.017 1.351 3.631 Grafik 7 43

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim 112 Acil Sağlık Hizmetleri 2002 2012 112 Ambulans 618 2.841 Ambulans Helikopter 0 19 Ambulans Uçak 0 4 Deniz Ambulansı 0 4 Kar Paletli Ambulans 0 224 Motosikletli Acil Müdahale Ekibi 0 52 Hizmet Alabilen Kırsal Nüfus (%) 20 100 Taşınan Vaka 350.000 3.250.000 Not: Türkiye de 112 Acil Sağlık Hizmetleri 1994 yılında başladı. Tablo 2 44

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Afet ve Acil Durumlarda Sağlık Hizmetleri Ulusal Medikal Kurtarma Ekipleri (UMKE) 81 ilimizde özel eğitimli 4.909 sağlık personeli yetiştirdik. Avrupa nın en büyük medikal kurtarma ekibini kurduk. Bu ekiplerimiz ülke içinde ve dışında göğsümüzü kabartan kurtarma operasyonlarına katıldılar. 45

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Afet ve Acil Durumlarda Sağlık Hizmetleri Van Depremi 112 acil sağlık ekipleriyle 20 dakika içerisinde gerekli müdahalelere başladık. 4.176 sağlık personeli takviyesi yaptık. 6 set ağır iklim tipi sahra hastane, 40 sağlık aracı ile gezici sağlık hizmeti sunduk. 115 ton ilaç, serum ve sarf malzemesi ile hastane tıbbi donanım seti sevk ettik. 7 ambulans helikopter, 2 ambulans uçak ve personeliyle birlikte 295 ambulansla hizmet verdik. 46

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Assessment Of Health Systems Crisis Preparedness Sağlık Sistemlerinin Krize Hazırlık Değerlendirilmesi Türkiye (sayfa 54), 2010 Yayınlayan Kuruluş: DSÖ Türkiye de krize hazırlık alanında politik kararlılık üst düzeydedir ve ulusal ve uluslararası afetlere müdahale kapasitesi kanıtlanmıştır. 47

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Assessment Of Health Systems Crisis Preparedness Sağlık Sistemlerinin Krize Hazırlık Değerlendirilmesi Türkiye (sayfa 55), 2010 Yayınlayan Kuruluş: DSÖ Türkiye, çok sayıda ulusal ve uluslararası operasyon ile afet hallerinde tıbbi yardım sağlamak açısından devasa bir tecrübe kazanmıştır. Bu tecrübe DSÖ Avrupa Bölgesinde paylaşılmalı ve müşterek kapasite artırma faaliyetleri için kullanılmalıdır. 48

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Aşılama Oranı, (%) 100 97 90 80 77 78 70 60 1993 2002 2012 Grafik 8 49

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Aşılama Hizmetleri 1993 2002 2012 BCG Çocukluk Döneminde Rutin Uyguladığımız Aşılar BCG Difteri Boğmaca Tetanoz Oral Polio Kızamık BCG Difteri Boğmaca Tetanoz Oral Polio Kızamık Hepatit B Difteri Aselüler Boğmaca Tetanoz Polio Hemofilus İnfluenza tip B Kızamık Kızamıkçık Kabakulak Beşli Kombine Aşı Üçlü Kombine Aşı (6 antijen) (7 antijen) Hepatit B Konjuge Pnömokok Hepatit A Su Çiçeği (13 antijen) Tablo 3 50

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Anne ve Çocuk Sağlığı Doğum Öncesi Bakım Hizmetleri, (%) (en az bir ziyaret) Hastanede Yapılan Doğum Oranı, (%) 100 95 100 96 75 70 75 69 63 60 50 1993 2002 2012 Grafik 9 50 1993 2002 2012 Grafik 10 51

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Anne ve Çocuk Sağlığı 100 Bebek İzlem Oranı, (%) 99 1000 Bebek Dostu Hastane Sayısı 913 800 600 75 400 62 60 200 141 50 1993 2002 2012 Grafik 11 0 13 1993 2002 2012 Grafik 12 52

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Anne ve Çocuk Sağlığı Üreme Sağlığı Hizmeti Alanlar, (bin) 9.000 8.600 6.000 3.260 3.000 2.106 0 1993 2002 2012 Grafik 13 53

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Anne ve Çocuk Sağlığı 100 Yenidoğan Fenilketonüri Taraması, (%) 99 80 60 59 40 20 0 11 1993 2002 2012 Grafik 14 54

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Anne ve Çocuk Sağlığı 100 Yenidoğan İşitme Taraması 87 100 Yenidoğan Hipotiroidi Taraması 99 100 Yenidoğan Biyotinidaz Taraması 99 80 80 80 60 60 60 40 40 40 20 20 20 0 0 0 1993 2002 2012 0 0 0 1993 2002 2012 0 0 0 1993 2002 2012 Grafik 15 Grafik 16 Grafik 17 55

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Anne ve Çocuk Sağlığı 100 Bebeklere Ücretsiz D Vitamini Desteği 98 100 Bebeklere Ücretsiz Demir Desteği 98 100 Hamilelere Ücretsiz Demir Desteği, (%) 98 80 80 80 60 60 60 40 40 40 20 20 20 0 0 0 1993 2002 2012 0 0 0 1993 2002 2012 0 0 0 1993 2002 2012 Grafik 18 Grafik 19 Grafik 20 56

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Anne ve Çocuk Sağlığı Misafir Anne projesinden yıllık ortalama 5.000 anne faydalanıyor. 57

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Aile Hekimliği Uygulaması Artık ailemize özel doktorlarımız var. Hekimlerimizin çalışma ortamlarını ve vatandaşlarımızın hizmet aldığı fiziki altyapıyı iyileştirdik. Aile sağlığı merkezlerinde vatandaşımız, güler yüzlü ve iyi eğitimli personelle karşılaşmakta ve daha kaliteli hizmet almaktadır. 2002 yılında sağlık ocaklarında muayene sayısı 69 milyondu. Aile hekimliğine geçişle birlikte bu sayı 2012 yılında 240 milyon oldu. 58

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Aile Hekimliği Uygulaması Kırsalda mobil sağlık hizmeti ve mobil eczane uygulamasını başlattık. Günde 126 bin vatandaşımız mobil sağlık hizmetlerinden faydalanmaktadır. Günde 20 bin vatandaşımız ilacını mobil eczanelerden almaktadır. 59

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Sağlıklı Yaşam Programları Obezite ile Mücadele Programı Diyabet Önleme ve Kontrol Programı Tütünle Mücadele Programı Kalp ve Damar Hastalıklarını Önleme ve Kontrol Programı Solunum Yolu Hastalıklarına Karşı Küresel İttifak (GARD) Ruh Sağlığı Kontrol Programı 60

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Obezite ile Mücadele Programı On dokuz Yaş ve Üzeri Bireylerde Vücut Kitle İndeksinin Dağılımı, (%) Zayıf %2 Obez %30 Normal %33 Kilolu %35 Kaynak: Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması 2010 Grafik 21 61

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Obezite ile Mücadele Programı On iki Yaş ve Üzeri Bireylerde Fiziksel Aktivite Yapma Durumu, (%) Haftada 1-2 Kez %10 Egzersiz Yapmayan %72 Haftada 3 Kez ve Üzeri %18 Kaynak: Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması 2010 Grafik 22 62

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Obezite ile Mücadele Programı Türkiye Obezite ile Mücadele Programı ve Ulusal Eylem Planı nı 2010 yılında uygulamaya koyduk. Sağlıklı yaşam kapsamında: vücut kitle indeksinin hesaplanması porsiyon küçültme hareketi artırma 63

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Hadi Yürüyek Malatya 64

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Hareket Ediverin Gari! Muğla 65

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Hayde Gidelum Hayde Trabzon 66

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Datlıyı Duzluyu Yemeyecez Gezelencez Zayıfleycez Burdur 67

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Türkiye Diyabet Önleme ve Kontrol Programı 20 Yaş Üzeri Diyabetli Nüfus Oranı, (%) 14 12 10 8 6 4 2 7 13 İstanbul Üniversitesi tarafından poliklinik hastaları üzerinde diyabet prevalans çalışması yapıldı. 0 1998 2010 Grafik 23 Kaynak: TURDEP I (1998), TURDEP II Çalışması (2010) 68

Romanya Estonya Litvanya Belçika Bulgaristan Fransa Polonya Kıbrıs Avusturya İspanya Slovakya Çek Cumhuriyeti Türkiye Slovenya Malta Almanya Yunanistan Macaristan C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Türkiye Diyabet Önleme ve Kontrol Programı 9 6 15 Yaş Üzeri Beyana Dayalı Diyabet Prevalansının Uluslararası Karşılaştırması, 2008, (%) 5,2 5,2 5,6 5,6 5,9 6 6,1 6,2 6,4 6,9 7,4 7,7 7,9 3 3,1 3,5 3,7 4,2 4,2 0 Grafik 24 Kaynak: EUROSTAT Veri Tabanı (European Health Interview Survey-EHIS Verileri), TÜİK Sağlık Araştırması 2010 * Türkiye verisi 2010 yılına aittir. 69

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Tütünle Mücadele Programı Grafik 25 Kaynak: TÜİK Küresel Yetişkin Tütün Araştırması 2008, TÜİK Sağlık Araştırması 2010, TÜİK Küresel Yetişkin Tütün Araştırması 2012 70

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Tütünle Mücadele Programında Dünya Birincisi Olduk DSÖ Avrupa Bölgesi Ulusal Tütün Kontrol Toplantısı (Ankara, 20 Eylül 2012): Türkiye, DSÖ M-POWER kriterlerine göre en yüksek uygulama puanı alan (M-POWER ın tüm başlıklarını yerine getiren) dünyada ilk ülkedir. 71

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Türkiye Kalp ve Damar Hastalıklarını Önleme ve Kontrol Programı Kalp ve damar hastalıkları konusunda toplumu bilgilendirmek, davranış değişiklikleri oluşturarak sağlıklı ve kaliteli hayat sürdürülmesini sağlamak amacıyla Türkiye Kalp ve Damar Hastalıklarını Önleme ve Kontrol Programını 2011 yılında uygulamaya başladık. 72

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Solunum Yolu Hastalıklarına Karşı Küresel İttifak Dünya Sağlık Örgütü nün kronik solunum yolu hastalıklarının önlenmesi ve kontrolü için oluşturduğu Solunum Yolu Hastalıklarına Karşı Küresel İttifak (GARD) projesine 2007 yılında dahil olduk. GARD Türkiye Eylem Planı bu konuda dünya da hazırlanan ilk eylem planıdır. DSÖ tarafından diğer ülkelere de örnek gösterildi. Uygulama devam etmektedir. 73

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Ruh Sağlığı Kontrol Programı Dünya Sağlık Örgütü nün ruh sağlığı politikaları doğrultusunda Türkiye Ruh Sağlığı Eylem Planını uygulamaya başladık. Ruh sağlığı hizmetlerini çağdaş dünyada uygulanan şekliyle toplum temelli olarak geliştiriyoruz. 48 ilde 55 Toplum Ruh Sağlığı Merkezi kurduk. 2013 yılında 81 il, 185 merkezle modeli tüm Türkiye ye yaygınlaştırmayı hedefliyoruz. 74

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Ruh Sağlığı Kontrol Programı Çocuğa yönelik istismarla etkin mücadelenin bir parçası olan Çocuk İzlem Merkezlerini (ÇİM) kurduk. İlk Çocuk İzlem Merkezini 2010 yılında faaliyete geçirdik. Bugün 9 ilde (Adana, Ankara, Antalya, Bursa, Diyarbakır, Gaziantep, İzmir, Kayseri, Samsun) Çocuk İzlem Merkezi faaliyet gösteriyor. Hedefimiz; 2013 yılında toplamda 23 ilde 29 Çocuk İzlem Merkezini faaliyete geçirmek. 75

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Sağlık Bakanlığı Kuruluşları Muayene Sayısı, (milyon) 600 500 492 400 300 200 179 252 240 100 81 110 0 56 25 69 1993 2002 2012 Grafik 26 Sağlık Ocağı/Aile Hekimliği Hastane Toplam 76

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Sağlık Bakanlığı Kuruluşları Diş Tedavi Hizmetleri, (bin) 9.000 8.500 7.500 6.000 6.400 4.500 3.000 1.500 0 371 198 176 349 1993 2002 2012 Diş Dolgu Diş Sabit Protez Grafik 27 77

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Organ Nakli Organ Nakli 2012 4.500 4.127 Böbrek 2.970 Karaciğer 1.047 Kalp 65 Akciğer 4 3.000 Pankreas 25 Kalp-Akciğer 3 İnce Bağırsak 8 Toplam 4.127 Tablo 4 1.500 0 200 745 1993 2002 2012 Grafik 28 78

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Sağlık Bakanlığı Kuruluşları Yoğun Bakım ve Yanık Yatağı Yoğun Bakım Yatağı Yanık Yatağı 12.000 9.957 400 367 9.000 300 6.000 200 3.000 0 869 190 1993 2002 2012 100 0 22 35 1993 2002 2012 Grafik 29 Grafik 30 2012 Yılı Sağlık Bakanlığı Üniversite Özel Toplam Yoğun Bakım Yatağı 9.957 4.075 8.308 22.340 Yanık Yatağı 367 166-533 79

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Merkezi Hastane Randevu Sistemi (MHRS) Vatandaşlarımız 182 Çağrı Merkezini arayarak ya da internet yoluyla randevu almaktadır Günlük ortalama 200 bin Randevu alarak muayene olma oranı %27 2013 yılı randevulu muayene hedefimiz %60 80

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Fiziksel Erişim Evde Sağlık Hizmeti Yatağa bağımlı hastaların evde yapılabilecek tıbbî bakım ve rehabilitasyonlarını ev ortamında gerçekleştiriyoruz. 2012 yılının ilk dokuz ayında 220 bin kişiye ulaştık. İhtiyacı olan herkese bu hizmeti veriyoruz. 81

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Finansal Erişim Genel Sağlık Sigortası Sosyal sigorta kuruluşlarını tek çatı altında topladık. Vatandaşlarımızın %98 ini Genel Sağlık Sigortası kapsamına aldık. Yoksul kesimin sağlık haklarını, diğer sigortalılarla aynı düzeye yükselttik. 82

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Finansal Erişim Finansal Koruma Acil ve yoğun bakım tedavilerini kamunun yanısıra tüm özel hastanelerde ücretsiz vermeye başladık. Özel hastanelerde de yanık, kanser, yenidoğan, organ nakilleri, doğumsal anomaliler, diyaliz ve kalp damar cerrahisi işlemlerinden ilave ücret alınmamasını sağladık. 83

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Finansal Erişim Finansal Koruma Cepten yapılan sağlık harcaması sebebiyle ailelerin fakirleşmesi katastrofik (yıkıcı) sağlık harcaması olarak kabul edilmektedir. Sağlıkta Dönüşüm Programından sonra ülkemizde katastrofik (yıkıcı) sağlık harcaması yok denecek kadar azdır. 84

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Finansal Erişim Turkey Health System, Performance Assessment 2011 Sağlık Sistemi Performans Değerlendirmesi Türkiye (Sayfa 16), 2011 Yayınlayan Kuruluş: DSÖ, Dünya Bankası Sağlık sigorta sistemiyle genel kapsamı hedefleyen ülkeler, Türkiye nin deneyiminden önemli dersler çıkarabilir. 85

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Finansal Erişim Neden Tam Gün Kanunu Yaptık? Sağlık Hizmet Matrisi Hekim Arz Vazgeçilemez İkame edilemez Birincil Asimetrik Bilgi ve Konum Vatandaş Talep Vazgeçilemez İkame edilemez Ertelenemez 86

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Finansal Erişim Kamu İlaç Politikaları Referans fiyat uygulaması ile fiyatları %80 e varan oranlarda düşürdük. 2004 Tek geri ödeme komisyonu kurduk. İlaçta KDV oranını %8 e düşürdük. 2005 SGK ilaç alımları için iskontolar sağladık. İlaç ruhsatlandırma süreçlerini AB ile uyumlu hale getirdik. 87

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Finansal Erişim Kamu İlaç Politikaları 2009 Orijinal bir ürünün jeneriği piyasaya çıktığında, ürünün fiyatı mevcut fiyatın %66 sını geçemez (hem orijinal hem de jenerik ürün için) kuralını getirdik. Reçeteleşen ilaçlar için en ucuz eşdeğer ilacın %15 fazlasına kadar olan ürünlerin karşılığının ödenmesi kuralını getirdik. 2010 İlaç Takip Sistemini (İTS) geliştirdik 2011 Orijinal bir ürünün jeneriği piyasaya çıktığında, ürünün fiyatı mevcut fiyatın %60 ını geçemez (hem orijinal hem de jenerik ürün için) kuralını getirdik. 2012 İlaç hammaddelerinin KDV oranını %8 e düşürdük. 88

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Finansal Erişim İlaç ve Tedavi Masraflarını Kendi Karşılayanların Oranı, (%) 35 32,1 28 28,2 26,1 21 19,0 16,5 14,9 14,7 14 11,7 11,1 7 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Kaynak: TÜİK Yaşam Memnuniyeti Araştırması 2011 Grafik 31 89

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Finansal Erişim Cepten Yapılan Sağlık Harcamasının Toplam Sağlık Harcaması İçindeki Oranı, (%) 20 19,8 17,4 15 10 5 0 2002 2008* Kaynak: TUİK Grafik 32 *TUİK in en son verisi 2008 yılına aittir. 90

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Finansal Erişim OECD Reviews of Health Systems Turkey OECD Sağlık Sistemi İncelemeleri Türkiye (sayfa 65), 2008 Yayınlayan Kuruluş: OECD, Dünya Bankası Hem mutlak şartlar açısından hem de diğer ülkelere göre Türk sağlık sisteminin eşitlik ve mali koruma bakımlarından oldukça iyi işlediği görülmektedir. 91

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi 2- Kalite 92

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Kalite 93

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Kalite Hasta Başına Düşen Muayene Süresi (dakika) 10 8 2 kat 9,5 6 4 4,5 2 0 2002 2012 Ortalama muayene sürelerini uzattık. Grafik 33 94

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Kalite Sağlık Bakanlığı hastanelerimizde koğuş tipi odalardan nitelikli oda sistemine geçtik. 2002 yılında %6 olan nitelikli yatak oranını 2012 de %34 e yükselttik. 95

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Kalite Tüm kamu hastanelerinde Hasta Hakları Birimleri kurduk. 96

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Kalite Hekim Seçme Hakkı Tanınan Hastane ve ADSM Sayısı Grafik 34 Vatandaş, Sağlık Bakanlığı hastanelerinin tamamından hekim seçme özgürlüğü ile yararlanıyor. 97

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Kalite Sağlık Yatırımları Sağlık Tesisi 1993-2002 2003-2012 Hastane ve Yeni Bina 311 606 7,5 6 4,5 Sağlık Yatırımlarının Toplam Kapalı Alanı (milyon m 2 ) 7 4,7 kat Birinci Basamak Sağlık Tesisi 767 1.508 3 1,5 1,5 Toplam 1.078 2.114 Tablo 5 0 1993-2002 2003-2012 Grafik 35 98

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Kalite Sağlık Bilgi Sistemleri / e Sağlık Uygulamaları e Sağlık Uygulamalarına Bir Örnek: Tele-tıp Hastanelerimiz arasında yüksek hızlı veri transferi ile radyolojik görüntüleri aktarmaya ve Doktor Bilgi Sistemi yorumlamaya başladık. 61 gönderici, 10 alıcı hastanemizi birbirine bağladık. Bahçesaray da çekilen bir röntgeni saniyeler içinde Ankara ya aktarıp yorumluyoruz. 99

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Kalite Sağlık Bakanlığı Kuruluşları Tıbbi Teknoloji Kullanımı Bilgisayarlı Tomografi MR 500 449 350 316 400 300 250 300 200 200 150 121 100 100 0 29 1993 2002 2012 Grafik 36 50 0 18 0 1993 2002 2012 Grafik 37 100

Japonya Avustralya Birleşik Devletler İzlanda Kore Yunanistan İsviçre İtalya Avusturya Danimarka Portekiz Lüksemburg OECD Finlandiya Almanya Estonya İrlanda Yeni Zelanda İspanya Türkiye Çek Cumhuriyeti Polonya Kanada Slovakya Belçika Slovenya Hollanda Fransa Şili İsrail Birleşik Krallık Macaristan Meksika 42,8 40,7 37,7 35,3 34,3 32,6 31,6 29,8 27,6 27,4 25,6 22,6 21,1 17,7 15,7 15,6 15,6 15,0 14,6 14,5 14,3 14,2 13,8 13,2 12,7 12,3 11,8 10,2 9,2 8,2 7,3 4,8 97,3 C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Kalite Yataklı Tedavi Kurumlarında 1.000.000 Kişiye Düşen BT Cihazı Sayısının Uluslararası Karşılaştırması, (2010) 100 80 60 40 20 0 Kaynak: Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2011, OECD Health Data 2012 Not: Türkiye verisi 2011 yılına aittir. Grafik 38 101

Japonya Birleşik Devletler Yunanistan İtalya İzlanda Kore Finlandiya Avusturya İsviçre Danimarka Lüksemburg OECD İrlanda Hollanda İspanya Belçika Yeni Zelanda Türkiye Almanya Portekiz Kanada Estonya Fransa Slovakya Çek Cumhuriyeti Birleşik Krallık Avustralya Polonya Slovenya Şili Macaristan İsrail Meksika 15,4 13,8 12,5 12,5 12,2 10,7 10,7 10,5 10,5 10,3 9,2 8,2 8,2 7,0 6,8 6,3 5,9 5,6 4,7 4,4 4,1 3,0 2,0 2,0 22,6 22,4 22,0 19,9 18,7 18,6 17,8 31,6 43,1 C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Kalite Yataklı Tedavi Kurumlarında 1.000.000 Kişiye Düşen MR Cihazı Sayısının Uluslararası Karşılaştırması, (2010) 45 36 27 18 9 0 Kaynak: Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2011,OECD Health Data 2012 Not: Türkiye verisi 2011 yılına aittir. Grafik 39 102

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Kalite Sağlık Bakanlığı Kuruluşları Tıbbi Teknoloji Kullanımı 3000 USG 2.999 5000 Diyaliz 4.481 2500 4000 2000 3000 1500 1000 2000 1.510 500 225 495 1000 415 0 1993 2002 2012 0 1993 2002 2012 Grafik 40 Grafik 41 103

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Kalite İlaç Takip Sistemi (İTS) Karekod, ilacın parmak izidir. Üretim seri numarasını, son kullanma tarihini ve benzersiz seri numarasını ihtiva eder. İlaç Takip Sistemi, karekod kullanılan ve izleme yapılabilen dünyadaki ilk yaygın uygulamadır. 104

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Kalite EUROPEP Ölçeği İle Memnuniyet Çalışması 2010-2011 (Aile Hekimliği Hizmetlerinden Memnuniyet Oranı %) 100 82,8 90,7 75 50 25 EUROPEP Ölçeği, 25 Avrupa ülkesinde kullanılmaktadır. Hekimin klinik davranışına ve hizmet organizasyonuna yönelik 23 parametre sorgulanır. 0 2010 2011 Grafik 42 105

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Kalite Making Reform Happen Lessons From OECD Countries Reformun Gerçekleştirilmesi OECD Ülkelerinden Dersler (sayfa 200), 2010 Yayınlayan Kuruluş: OECD Aile hekimliği uygulamasının başlaması, birinci basamak hekimlerine daha fazla gelir ve otonomi imkânı vermiş, bu uygulama ile muayenelerin hastane polikliniklerinden aile hekimlerine yöneldiği ve birinci basamakta hasta memnuniyetinde keskin bir artış olduğu gözlemlenmiştir. 106

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Kalite Sağlık Hizmetlerinden Memnuniyet Oranı, (%) 80 76 70 60 50 40 39,5 30 20 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Kaynak: TÜİK Yaşam Memnuniyeti Araştırması 2011 Grafik 43 107

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Kalite Turkey Health System, Performance Assessment 2011 Sağlık Sistemi Performans Değerlendirmesi Türkiye (Sayfa 17), 2011 Yayınlayan Kuruluş: DSÖ, Dünya Bankası Sağlık hizmetlerinin erişilebilir hale gelmesi ile halkın kamu hizmetlerine olan güveni artmıştır. 108

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi 3- Verimlilik 109

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Verimlilik Vatandaşa Hizmet Edenin Ödüllendirildiği Sistem: Performansa Dayalı Ek Ödeme Sistemi 100 SB Hastanelerinde Tam Zamanlı Çalışan Uzman Hekim Oranı (%) 100 80 60 40 Eğitim Görevlileri dahil 33.732 uzman hekim tam zamanlı çalışmaktadır. 20 0 11 2002 2012 Grafik 44 110

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Verimlilik Making Reform Happen Lessons From OECD Countries Reformun Gerçekleştirilmesi OECD Ülkelerinden Dersler (sayfa 203), 2010 Yayınlayan Kuruluş: OECD Türkiye de yeni performans sisteminin teşviklerinden kaynaklanan hekim gelirlerindeki anlamlı prospektif artışlar, Türk Tabipler Birliği nin yoğun muhalefetine rağmen birçok hekimin istekli olarak reformlarda işbirliği yapmasını sağlamıştır. 111

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Verimlilik OECD Reviews of Health Systems Turkey OECD Sağlık Sistemi İncelemeleri Türkiye (sayfa 14), 2008 Yayınlayan Kuruluş: OECD, Dünya Bankası Aslında diğer ülkelerin Türkiye deki sağlık reformlarından, özellikle personel verimliliğini artırmak üzere performansa dayalı ödeme sisteminin kullanılması konusunda, öğreneceği pek çok şey olabilir. 112

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Verimlilik Yönetici Performansı Hastane yöneticilerini kapsamaktadır. Aşağıdaki parametreler kullanılmaktadır: Hizmet Kalitesi Muayene Kabul İşlemleri Ek Ödemeyi Zamanında Dağıtma Hastane Borçluluk Oranı Hastane Borçluluk Süresi Bölge Gelişmişliği Hastane Türü Hastane Yaşı Mali Büyüklük Görev Süresi Bu uygulama, hastane yöneticilerinin alacağı ek ödemenin belirlenmesinde etkili olmaktadır. 113

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Verimlilik Sağlık Bakanlığı Birinci Basamak Hizmetlerde Hekim Verimliliği Grafik 45 Birinci basamakta 2002-2012 yılları arasında muayene sayısı %248 arttı. Hekim başına ortalama günlük hasta sayısı 45 ten 40 a indi. 114

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Verimlilik Sağlık Bakanlığı Hastane Hizmetlerinde Hekim Verimliliği * Acil muayeneler hariçtir. Grafik 46 Hastanelerimizde 2002-2012 yılları arasında muayene sayısı iki katına çıktı. Hekim başına ortalama günlük hasta sayısı 60 tan 31 e indi. 115

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Verimlilik Kamu İlaç Harcamalarındaki Değişim, (%) 270 261 180 150 90 0 3 11 1993-2002 2002-2012 1 2 İlaç Kutu Sayısı Artış Oranı 1993-2002 2002-2012 Kamu İlaç Harcaması Artış Oranı Grafik 47 İlaç Kutu Sayısı (milyon) Kamu İlaç Harcaması (2012 Fiyatlarıyla - milyon ) 1993 2002 2012 678 699 1.750 Tablo 6 1993 2002 2012 3.707 13.366 14.772 Tablo 7 116

% (2012 Fiyatlarıyla) C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Verimlilik Teknoloji Kullanımında Verimlilik Grafik 47 Grafik 48 Radyolojik görüntüleme fiyatlarını 2002-2012 yılları arasında reel olarak %70 e varan oranlarda düşürdük. 117

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Verimlilik Yatırım Harcamaları 1993-2002 yılları arasında sağlık yatırımlarına 2012 fiyatlarıyla 5 milyar harcanarak 1,5 milyon m 2 kapalı alan yapıldı. 2003-2012 yılları arasında sağlık yatırımlarına 8,5 milyar harcayarak 7 milyon m 2 kapalı alan yaptık. Yatırım harcamaları 1993-2002 yılları arasındaki gibi devam etseydi 2002-2012 yılları arasında yatırım harcamamız 23,2 milyar olacaktı. 3 kat verim artışı sağladık. Grafik 49 118

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Verimlilik Doğumda Beklenen Yaşam Süresi ve Sağlık Harcaması Yıl Doğumda Beklenen Yaşam Süresi Kişi Başı Sağlık Harcamaları (SGP $) Türkiye OECD (Türkiye hariç) 2002 71,8 466 2009 75,0 983 1975 71,9 402 1991 75,2 1.262 Kaynak: OECD Health Data 2012, SB Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2011 Tablo 8 Türkiye, 7 yılda sağlık harcamasını 2 katına çıkararak doğumda beklenen yaşam süresinde 75 yıla ulaştı. OECD ülkeleri, bu rakama ulaşmak için sağlık harcamasını 3 katına çıkardı ve 16 yıl bekledi. 119

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Verimlilik Doğumda Beklenen Yaşam Süresi ve Sağlık Harcaması Grafik 50 120

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Verimlilik Bebek Ölüm Hızı ve Sağlık Harcaması Türkiye OECD (Türkiye hariç) Yıl Bebek Ölüm Hızı (1000 canlı doğum) Kişi Başı Sağlık Harcamaları (SGP $) 2002 31,5 466 2011 7,7 981 1964 31 104 1995 7,5 1.513 Kaynak: OECD Health Data 2012, SB Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2011 Tablo 9 Bebek ölümlerini sağlık harcamasını 2 kat artırarak 9 yılda binde 7,7 ye düşürdük. Bu orana ulaşmak için OECD ülkeleri, sağlık harcamasını 15 katına çıkardı ve 31 yıl bekledi. 121

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Verimlilik Bebek Ölüm Hızı ve Sağlık Harcaması Grafik 51 122

Romanya Yunanistan Bulgaristan Letonya Polonya Macaristan Slovakya Litvanya İrlanda Portekiz İtalya Güney Kıbrıs Estonya AB Çek Cum. Almanya Slovenya İspanya Fransa Danimarka *Türkiye Finlandiya İsveç Malta İngiltere Hollanda Lüksemburg Avusturya Belçika 811 2.914 947 1092 1.389 1.601 1.300 958 2.095 1.842 1.884 3.718 2.728 2.964 1.294 2.428 2.261 2.868 3.076 3.251 4.338 3.974 3.758 3.433 3.969 4.464 5.056 4.786 4.395 C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Verimlilik Sağlık Hizmetlerinden Memnuniyet, 2011 (%) ve Kişi Başı Toplam Sağlık Harcaması, 2010 (SGP ABD $) 6.000 4.500 3.000 1.500 13 22 28 30 32 33 38 39 42 46 56 58 59 62 64 66 68 72 73 75 76 78 78 81 84 89 90 94 95 100 75 50 25 0 0 Memnuniyet(%) SGP ABD $ Grafik 52 Kaynak: OECD Health Data, Avrupa Komisyonu Social Climate Report 2011, TÜİK Yaşam Memnuniyeti Araştırması 2011 123

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Verimlilik Hasta Memnuniyeti ve Kişi Başı Sağlık Harcamaları Türkiye Finlandiya İsveç Fransa Danimarka Hasta Memnuniyeti (%, 2011) Kişi Başı Sağlık Harcaması (2010 SGP $) 76 78 78 73 75 958 3.251 3.758 3.974 4.464 Kaynak: OECD Health Data 2012, SB Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2011 Tablo 9 Türkiye Bulgaristan Letonya Hasta Memnuniyeti (%, 2011) 76 28 30. Kişi Başı Sağlık Harcaması (2010 SGP $). Kaynak: OECD Health Data 2012, SB Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2011 958 947 1.098 Tablo 10 124

Hasta Memnuniyeti (%) C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Verimlilik Hasta Memnuniyeti ve Kişi Başı Sağlık Harcamaları 90 80 70 60 Türkiye Finlandiya İsveç Fransa Danimarka 50 40 30 20 Bulgaristan Letonya 10 0 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 4500 5000 (SGP $) Grafik 53 Türkiye, Hasta Memnuniyeti bakımından aynı grupta bulunduğu ülkelere göre sağlık harcamalarından 5 kat daha etkili sonuç aldı. Türkiye, Kişi Başı Sağlık Harcamaları ve memnuniyet ilişkisi bakımından aynı grupta bulunduğu ülkelere göre 3 kat daha etkili sonuç aldı.. 125

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Verimlilik Successful Health System Reforms: The Case Of Turkey Başarılı Sağlık Sistemi Reformları: Türkiye Örneği (sayfa 28), 2012 Yayınlayan Kuruluş: Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölge Ofisi Sadece performansa dayalı ödeme, özerkleştirme ve aile hekimliği gibi reformlar değil reformların momentumunu sürdürme konusunda da diğer ülkelerin Türkiye nin deneyimlerinden öğreneceği çok şey vardır. 126

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi 4- Finansal Sürdürülebilirlik 127

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Finansal Sürdürülebilirlik Sistemin finansal sürdürülebilirliği var mıdır? 128

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Finansal Sürdürülebilirlik Evet! Çünkü: Sağlık hizmet açığını büyük ölçüde karşıladık Tıbbi teknoloji açığını kapattık Tıbbi teknolojiyi ucuza mal etmekteyiz Personel verimliliğimizi artırdık Hizmet alımı yoluyla verimlilik artışı sağladık 129

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Finansal Sürdürülebilirlik Koruyucu sağlık hizmetlerini güçlendirdik Sağlıklı yaşamı teşvik ediyoruz 130

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Finansal Sürdürülebilirlik Koruyucu ve Temel Sağlık Hizmetleri İçin Ayrılan Bütçe, (2012 fiyatlarıyla) Milyon Milyon 7.000 6.652 6.652 7.000 3 Kat 3.500 3.500 2.291 2.378 928 6,5 0 1993 2002 2012 Nominal 6,5 928 6.652 Reel 2.291 2.378 6.652 0 Grafik 54 2013 yılında koruyucu ve temel sağlık hizmetleri için ayrılan bütçe 7 milyar 339 milyon dir. 131

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Finansal Sürdürülebilirlik İlaç fiyatları kontrol altındadır Global bütçe uygulanmaktadır Yeni yatırımlarda Kamu-Özel Ortaklığı modeli kullanmaya başladık Ülkenin ekonomik büyümesi devam etmektedir 132

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Finansal Sürdürülebilirlik Sağlıkta Dönüşüm Programı ile harcamaların aşırı arttığı iddiaları doğru mudur? 133

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Finansal Sürdürülebilirlik Hayır! Çünkü: 134

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Finansal Sürdürülebilirlik Kamu Sağlık Harcamalarının GSYİH İçindeki Oranları, (%) 9 8,5 6,7 ABD 6,9* 6 5,9 OECD 5,9 5,2 DSÖ Avrupa 3,8 Türkiye 4,4 3 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Kaynak: OECD Health Data 2012, WHO Health For All Database, World Health Statistics 2012,TUİK, Kalkınma Bakanlığı *OECD verisi 2010 yılına aittir. Grafik 55 135

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Finansal Sürdürülebilirlik Kamu Sağlık Harcamalarının GSYİH İçindeki Payının Değişimi (%) 120 111 100 80 60 Türkiye OECD 40 20 7 16 17 0 1993-2002 2002-2012 1993 2002 Değişim (%) 2002 2011 Değişim (%) Türkiye 1,8 3,8 111 3,8 4,4 16 OECD 5,5 5,9 7 5,9 6,9* 17 Kaynak: OECD Health Data 2012,TUİK, Kalkınma Bakanlığı * OECD verileri 2010 yılına aittir. Grafik 56 136

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Finansal Sürdürülebilirlik Faiz Dışı Genel Kamu Harcamaları ve Kamu Sağlık Harcamalarının Artış Eğilimleri, (2013 fiyatlarıyla) Milyon 575.000 2003-2013 Reel Artış Oranı: Genel Kamu Harcamaları : % 121 Kamu Sağlık Harcamaları : % 83 564.333 Milyon 75.000 490.000 68.710 65.000 405.000 55.000 320.000 45.000 255.664 235.000 37.510 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 (Tahmin) 2013 (Tahmin) Kamu Sağlık Harcaması 37.510 42.307 43.859 50.244 52.970 58.557 62.592 60.269 65.363 65.909 68.710 Faiz Dışı Harcamalar 255.664 278.922 303.567 344.888 361.372 384.944 427.964 449.136 490.198 529.661 564.333 35.000 Kaynak: TUİK, Kalkınma Bakanlığı 2013 yılı Programı Grafik 57 137

C- SDP nin 10. Yıl Değerlendirmesi / Finansal Sürdürülebilirlik Kamu Sağlık Harcamalarının Faiz Dışı Kamu Harcamaları İçindeki Payı, (%, 2013 fiyatlarıyla) 16 15,2 15,2 15 14,7 14,4 14,6 14,7 14,6 14 13,4 13,3 13 12,4 12,2 12 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kaynak: TUİK, Kalkınma Bakanlığı Kamu Kesimi Sosyal Harcama İstatistikleri Grafik 58 138

Sağlık Sistemi Değerlendirme Göstergeleri Yaşam Göstergeleri 1993 2002 2011 Doğumda Beklenen Yaşam Süresi (yıl) 69,3 (1995) 71,8 75 (2009) Bebek Ölüm Hızı (binde) 53,0 31,5 7,7 Anne Ölüm Oranı (yüzbin canlı doğumda) 89,0 64,0 15,5 Tablo 11 Kaynak: OECD Health Data, TNSA 1993, WHO Revısed 1990 Estimetes of Maternal Mortality, DSO World Health Statistics 2012, Sağlık İstatistik Yıllığı 2011 139

Sağlık Sistemi Değerlendirme Göstergeleri Bulaşıcı Hastalıklar Göstergeleri 1993 2002 2011 Tüberküloz Prevalansı (yüzbinde) 50 38 24 Kızamık Yerli Vaka Sayısı 34.285 7.810 0 Sıtma Yerli Vaka Sayısı 47.210 10.184 0 Tifo Vaka Sayısı 14.347 24.390 26 Tablo 12 Kaynak: DSÖ Global Health Observatory Veritabanı, Türkiye Sağlık İstatistik Yıllığı 1987-1994, Sağlık İstatistik Yıllığı 2011 140

D- Yeni Ufuklara Doğru 141

D- Yeni Ufuklara Doğru Kamu Hastane Birlikleri Şehir Hastaneleri Tıbbî Ürün ve Hizmetlerin Üretiminin Teşvik Edilmesi Serbest Sağlık Bölgeleri Sağlık Turizmi Sağlık İnsan Gücü

D- Yeni Ufuklara Doğru Kamu Hastane Birlikleri Genel Sekreter Tıbbî Hizmetler Başkanı Mali Hizmetler Başkanı İdari Hizmetler Başkanı Hastane Yöneticiliği Başhekim İdari ve Mali İşler Müdürü Sağlık Bakım Hizmetleri Müdürü

D- Yeni Ufuklara Doğru Kamu Hastane Birlikleri Kamu Hastane Birliklerini kaynakları daha etkili ve verimli kullanmak için kurduk. Yerinden yönetim modelini esas aldık. Yöneticiler için sözleşme ve performans ölçütleri getirdik. Çalışanların mevcut haklarını koruduk. 144

D- Yeni Ufuklara Doğru Şehir Hastaneleri Hizmet kalitesini artırmak ve maliyeti etkin sağlık hizmeti dengesini kurabilmek amacıyla inşasına başladığımız şehir hastanelerini ülkenin dört bir tarafına yaygınlaştıracağız. 145

D- Yeni Ufuklara Doğru Şehir Hastaneleri Yatak Sayısı Toplam Yatak Sayısı 44.835 İhale Süreci Tamamlanan 19.080 Teklif Süreci Devam Eden 8.740 YPK Onayına Sunulan 7.765 YPK Onayına Sunulacak 9.250 Tablo 13 146

D- Yeni Ufuklara Doğru Tıbbi Ürün ve Hizmetlerin Üretiminin Teşvik Edilmesi Yerli sanayi katılımı Ar-Ge Teknolojik işbirliği Off-Set 147

D- Yeni Ufuklara Doğru Serbest Sağlık Bölgeleri Ülkemizde serbest sağlık bölgeleri kurulabilmesinin önünü açtık Sağlık alanında bölgesel cazibe merkezi olacağız Yabancı sermaye ve yüksek tıbbî teknoloji girişini hızlandıracağız 148

D- Yeni Ufuklara Doğru Türkiye de sağlık turizmini güçlendireceğiz: Sağlık turizmi kapsamında elde edilen gelirlere vergi muafiyeti getirdik Dört dilde hizmet veren yurt dışı hasta danışma hattını kurduk Konaklama tesislerinde sağlık kuruluşu kurulup işletilmesi imkanı sağladık Tanıtımları artıracağız Hizmet sunumunun kalitesini iyileştireceğiz 149

D- Yeni Ufuklara Doğru Sağlık insan gücünü artıracağız: YÖK ile İş birliği: Tıp fakülteleri öğrenci kontenjanını 2 katına (9.500) çıkardık Hemşirelik Yüksekokullarında öğrenci kontenjanını 3 katına (11.200) çıkardık 150

D- Yeni Ufuklara Doğru Klinik kaliteyi iyileştireceğiz: Klinik kalite standartlarını geliştiriyoruz Haziran 2013 te bütün hastanelerimizde şeker hastalığı, diz protezi ve gebelik/doğum için klinik kalite ölçümlerine başlamış olacağız Klinik rehberleri yaygınlaştıracağız 151

D- Yeni Ufuklara Doğru Bireyin kendi sağlığı ile ilgili kararlara aktif katılımını sağlamak için rolünü güçlendireceğiz: Vatandaşta farkındalık oluşturacağız Sağlık çalışanlarında davranış değişikliği oluşturacağız 152

D- Yeni Ufuklara Doğru Türkiye: Sağlıkta Örnek Ülke 153

E- Ödenek Karşılaştırma Tablosu 2012-2013 154

E- Ödenek Karşılaştırma Tablosu 2012-2013 Yılları Ödenek Karşılaştırma Tablosu, (milyon ) Harcama Kalemi 2012 Yılı Kesintili Başlangıç Ödeneği 2013 Yılı Bütçe Teklifi Değişim (%) Değişim Oranı Sebebi Personel Ödenekleri 8.373 10.227 22,1 Cari Ödenekler 4.316 5.062 17,3 Personel sayısı ve maaş artışı Hizmet birimlerinin ihtiyaçları Yatırım Ödenekleri 1.246 1.605 28,8 Yatırım ödeneğindeki artış Ara Toplam 13.935 16.894 21,2 Yeşil Kart Bütçesi 544 0 Yeşil Kartlıların tedavi giderleri SGK tarafından karşılanmaktadır. Toplam Bütçe 14.479 16.894 16,7 Tablo 14 155

E- Ödenek Karşılaştırma Tablosu Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşların 2013 Yılı Merkezi Yönetim Bütçesi, (milyon ) Birimler Personel Ödenekleri Diğer Cari Ödenekler Yatırım Ödenekleri Toplam Sağlık Bakanlığı 1.288 201 1.001 2.490 Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Türkiye Hudut ve Sahiller Genel Müdürlüğü Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu 7.451 229 440 8.120 1.437 4.600 41 6.078 24 10 93 127 27 22 30 79 Toplam 10.227 5.062 1.605 16.894 Tablo 15 156

E- Ödenek Karşılaştırma Tablosu Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşların Hizmet Sunumu İçin Ayrılan Finansman, (milyon ) 2012 / Kesintili Başlangıç Ödeneği 2013 / Bütçe Teklifi Değişim (%) Toplam Bütçe 13.935 (Yeşil Kart Hariç) 16.894 21,2 Döner Sermaye Bütçesi 16.890 19.717 16,7 Genel Toplam 30.825 36.611 18,8 Tablo 16 157

Sonuç OECD Reviews of Health Systems Turkey OECD Sağlık Sistemi İncelemeleri Türkiye (sayfa 132), 2008 Yayınlayan Kuruluş: OECD, Dünya Bankası Sağlıkta Dönüşüm Programı, hem Türkiye nin sosyal yardım sisteminde önemli bir iyileşme kaydettiğini yansıtmakta hem de aynı meselelerle mücadele etmekte olan diğer ülkelere iyi bir uygulama örneği teşkil etmektedir. 158

Sonuç Türkiye de Sağlık Hizmetleri: Geri Kalmışlıktan Liderliğe BMJ, Healthcare in Turkey: from laggard to leader. 12 March 2011, vol. 342 BMJ, Türkiye de Sağlık Hizmetleri: Geri Kalmışlıktan Liderliğe. 12 Mart 2011, sayı. 342 159

Sonuç Successful Health System Reforms: The Case of Turkey Başarılı Sağlık Sistemi Reformları: Türkiye Örneği (sayfa 28), 2012 Yayınlayan Kuruluş: Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölge Ofisi Türkiye çok az sayıda ülkenin yapabildiğini yapmıştır: Kısa bir sürede sağlık ve sağlık sistemi çıktılarını çarpıcı oranda iyileştirmiştir. 160