EGE ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ (DOKTORA TEZİ) KOCAÇAY DELTASI ORNİTO FAUNASININ TESPİTİ VE ALANI ETKİLEYEN ÇEVRESEL FAKTÖRLER.

EGE ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ (DOKTORA TEZİ) KOCAÇAY DELTASI ORNİTO FAUNASININ TESPİTİ VE ALANI ETKİLEYEN ÇEVRESEL FAKTÖRLER Ercan YAMAN Biyoloji Anabilim Dalı Bilim Dalı Kodu: 401.04.00. Sunuş Tarihi:07.03.2008 Tez Danışmanı: Prof. Dr. Mehmet SIKI Bornova İZMİR

II

III Sayın Ercan YAMAN tarafından DOKTORA TEZİ olarak sunulan KOCAÇAY DELTASI ORNİTOFAUNASININ TESPİTİ VE ALANI ETKİLEYEN ÇEVRESEL FAKTÖRLER başlıklı bu çalışma E. Ü. Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliğinin ve E. Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Eğitim ve Öğretim Yönergesi nin ilgili hükümleri uyarınca tarafımızdan değerlendirilerek savunmaya değer bulunmuş / bulunmamış ve 07/03/2008 tarihinde yapılan tez sınavında aday oy birliği / ile başarılı / bulunmuştur. Jüri Üyeleri İmza Juri Başkanı ;Prof. Dr. Mehmet SIKI... Üye ;... Üye ;... Üye ;... Üye ;...

IV

V ÖZET KOCOÇAY DELTASI ORNİTOFAUNASININ TESPİTİ VE ALANI ETKİLEYEN ÇEVRESEL FAKTÖRLER YAMAN, Ercan Doktora Tezi, Biyoloji Bölümü Tez Yöneticisi: Prof. Dr. Mehmet SIKI Mart, 2008 155 sayfa Bu çalışmada; Kuş araştırıcıları tarafından yeterince araştırılmayan Kocaçay Deltası ndaki (Bursa) kuş türlerini tespit etmek, tespit edilen türlerin statülerini ortaya çıkarmak, kuluçkaya yatan türleri ve kuluçka yerlerini tespit etmek amaçlanmıştır. Ayrıca deltayı etkileyen olumsuz çevresel faktörlerin neler olduğuda ortaya konmaya çalışılmıştır. Kocaçay Deltası nda 2004-2008 yılları arasında sürdürdüğümüz çalışmalarımız sonucu 15 Ordo, 44 Familya ya dahil 114 kuş türü tespit edilmiştir. IUCN kriterlerine göre deltada tespit edilen 114 türden 110 u Düşük Riskli (LC), 2 si Duyarlı (VU), 1 i de Tehdite Yakın (NT) sınıfındadır.

VI Deltada yaptığımız çalışmalarda 38 türün yerli, 22 türün yaz göçmeni, 11 türün kış göçmeni, 16 türün transit olduğu tespit edilmiştir. Diğer taraftan 27 türün statüleri gözlem sayılarının yetersizliğinden dolayı kesinlik kazanmamıştır. Araştırmalarımız sırasında tespit ettiğimiz türlerden 18 inin kesin olarak, 20 inin yüksek olasılıkla deltada ürediği saptanmıştır. Çalışma döneminde deltada tespit ettiğimiz 114 kuş türünden 46 sı su kuşudur. Bu su kuşlarından 12 si deltada üremektedir. Araştırmalarımız sırasında deltada yaşayan kuş popülasyonlarını etkileyen olumsuz çevresel faktörler olarak Yeniköy de turizme bağlı yapılaşmanın deltaya doğru genişlemesi, deltada Yeniköy çöp depolama merkezinin bulunması, Bursa nın evsel ve sanayi atıklarını taşıyan Nilüfer Çayı nın deltayı kirletmesi ve deltada başıboş dolaşan büyükbaş hayvan sürülerinin bulunmasıdır. Anahtar Kelimeler : Kocaçay Deltası, Bursa, ornitofauna, çevresel faktörler.

VII ABSTRACT DETERMINATION OF AVIFAUNA OF THE KOCAÇAY DELTA AND ENVIRONMENTAL FACTORS AFFECTING THE AREA YAMAN, Ercan Ph.D. Thesis in Biology Department Supervisor: Prof. Dr. Mehmet SIKI March 2008, 155 Pages The aims of this study are to determine bird species in the Kocaçay Delta (Bursa) -which is not sufficiently researched previously- ; to define states of the observed bird species; to identify breeding species; and to determine their breeding grounds. Additionally, the environmental factors that affect the delta are explained. In our studies conducted in the Kocaçay Delta between the years of 2004 and 2008, 114 bird species belonging to 44 families and 15 orders were identified.

VIII According to the IUCN criteria, 110 species are in LC, 2 species are in VU and 1 species is in NT statutes. In our study in delta, it was determined that 38 species were natives, 22 species were summer visitors, 11 species were winter immigrants and 16 species were transits. The states of 27 species were unspecified because of insufficient of numbers in their observations. Among the species observed, 18 were found to definetely breed in the delta, and 20 were thought to do so with high probabilities. Among the 114 species observed in the delta during our study, 46 species were waterfowl. 12 of these waterfowl breed in the delta. The following environmental factors were found to affect the delta: advancement of tourism based settlement from Yeniköy towards the delta; presence of Yeniköy waste storage center in the delta; pollution of the delta by the Nilüfer Çayı, which carries Bursa s industrial and urban waste; and presence of wandering cattle herds in the delta. Key words: The Kocaçay Delta, Bursa, ornithofauna, environmental factors

IX TEŞEKKÜR Çalışma konumun belirlenmesinde, arazi çalışmalarımda ve tezimle ilgili her türlü konuda bilgi ve tecrübelerini esirgemeyen, Sayın Hocam Prof. Dr. Mehmet SIKI ya, bütün arazi çalışmalarımda beni yalnız bırakmayan, bana her türlü konuda yardımcı ve destek olan meslektaşım Biyolog Utku Sezer BİLDİRİCİ ye ve tezin yazım aşamasındaki yardımlarından dolayı Araş. Gör. Ortaç ONMUŞ a ayrıca burada adı geçmeyen yardımını gördüğüm tüm arkadaşlarıma, doktora çalışmalarım boyunca her türlü fedakarlığa katlanarak sonuna kadar bana destek olan eşim Biyolog ZeynepYAMAN a teşekkür ederim.

X

XI İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET... V ABSTRACT...VII TEŞEKKÜR...IX ŞEKİLLER DİZİNİ...XIII ÇİZELGELER DİZİNİ...XV 1.GİRİŞ...1 2.ARAŞTIRMA ALANININ TANIMI.....6 2.1. Araştırma Alanının İklimi..7 2.2. Araştırma Alanının Bitki Örtüsü. 8 2.3. Araştırma Alanının Toprak Yapısı 10 2.4. Araştırma Alanının Fauna Elemanları.. 12 3.MATERYAL VE METOT...13 4.BULGULAR...17 4.1.Kocaçay Deltası nda Üreyen Kuş Türleri...31 4.1.1. Podiceps cristatus.........31 4.1.2. Podiceps ruficollis...32 4.1.3. Ardea cinerea........33 4.1.4. Ciconia ciconia........ 35 4.1.5. Tadorna ferruginea.......37 4.1.6. Gallinula chloropus......38

XII İÇİNDEKİLER (DEVAM) Sayfa 4.1.7. Fulica atra.... 39 4.1.8. Glareola pratincola... 41 4.1.9. Himantopus himantopus....... 42 4.1.10. Charadrius alexandrinus........ 43 4.1.11. Sterna hirundo. 45 4.1.12. Streptopelia turtur....... 46 4.1.13. Streptopelia decaocto...... 47 4.1.14. Athene noctua.........49 4.1.15, Merops apiaster......50 4.1.16. Upupa epops.......52 4.1.17. Dendrocopos syriacus........ 53 4.1.18. Calandrella brachydactyla..... 55 4.1.19. Alauda arvensis......56 4.1.20. Galerida cristata....57 4.1.21. Delichon urbica.....59 4.1.22. Hirundo rustica......... 61 4.1.23. Motacilla alba.... 63 4.1.24. Motacilla flava........65 4.1.25. Lanius collurio....66 4.1.26. Acrocephalus scirpaceus....67 4.1.27. Acrocephalus arundinaceus..68 4.1.28. Saxicola torquata... 70 4.1.29. Luscinia megarhynchos.......71 4.1.30. Turdus merula........72

XIII İÇİNDEKİLER (DEVAM) Sayfa 4.1.31. Parus major.......74 4.1.32. Fringilla coelebs.... 75 4.1.33. Carduelis carduelis........ 76 4.1.34. Passer domesticus..........77 4.1.35. Passer hispaniolensis......79 4.1.36. Oriolus oriolus....81 4.1.37. Garrulus glandarius........ 82 4.1.38. Pica pica......... 84 4.2. Alanda Gözlenen Diğer Kuş Türleri.86 4.2.1. Pelecanus onocrotalus... 86 4.2.2. Pelecanus crispus.......86 4.2.3. Phalacrocorax pygmeus...87 4.2.4. Phalacrocorax carbo..... 87 4.2.5. Phalacrocorax aristotelis...88 4.2.6. Nycticorax nycticorax...88 4.2.7. Egretta alba 89 4.2.8. Egretta garzetta 89 4.2.9. Ardea purpurea... 90 4.2.10. Ardeola ralloides.....90 4.1.11. Ciconia nigra.......91 4.2.12. Platalea leucorodia....91 4.2.13. Phoenicopterus roseus.... 92 4.2.14. Cygnus cygnus......92

XIV İÇİNDEKİLER (DEVAM) Sayfa 4.2.15. Aythya ferina..93 4.2.16. Aythya nyroca....93 4.2.17. Anas acuta.94 4.2.18. Anas platyrhynchos 94 4.2.19. Anas clypeata.......95 4.2.20. Tadorna tadorna..95 4.2.21. Accipiter nisus...96 4.2.22. Aquila clanga...........96 4.2.23. Aquila chrysaetos...96 4.2.24. Circus cyaneus...97 4.2.25. Circus aeruginosus....97 4.2.26. Buteo buteo.. 98 4.2.27. Falco tinnunculus....98 4.2.28. Grus grus...... 99 4.2.29. Rallus aquaticus...99 4.2.30. Tringa nebularia... 100 4.2.31. Tringa totanus.... 100 4.2.32.Calidris alpina.....100 4.2.33. Calidris minuta......101 4.2.34. Charadrius dubius.....101 4.2.35. Charadrius hiaticula... 102 4.2.36. Pluvialis squatarola 102 4.2.37. Larus cachinnans...... 103 4.2.38. Larus ridibundus...103

XV İÇİNDEKİLER (DEVAM) Sayfa 4.2.39. Larus minutus.. 104 4.2.40. Chlidonias leucopterus....104 4.2.41. Gelochelidon nilotica... 105 4.2.42. Chlidonias niger...105 4.2.43. Cuculus canorus... 106 4.2.44. Columba livia.....106 4.2.45. Alcedo atthis..... 107 4.2.46. Dendrocopos leucotos 107 4.2.47. Picus viridis 108 4.2.48. Dendrocopos major 108 4.2.49. Dendrocopos minor.. 109 4.2.50. Hirundo daurica.....109 4.2.51. Anthus campestris...... 110 4.2.52. Motacilla citreola.. 110 4.2.53. Anthus pratensis... 111 4.2.54. Lanius senator...... 111 4.2.55. Prunella modularis......111 4.2.56. Sylvia atricapilla....112 4.2.57. Sylvia melanocephala....112 4.2.58. Phylloscopus collybita........113 4.2.59. Ficedula hypoleuca...113 4.2.60. Saxicola rubetra..114 4.2.61. Luscinia svecica.....114 4.2.62. Erithacus rubecula..115

XVI İÇİNDEKİLER (DEVAM) Sayfa 4.2.63. Luscinia luscinia..115 4.2.64. Aegithalos caudatus...116 4.2.65. Remiz pendulinus.....116 4.2.66. Parus lugubris.. 117 4.2.67. Parus caeruleus 117 4.2.68. Certhia brachydactyla 118 4.2.69. Troglodytes troglodytes.... 118 4.2.70. Emberiza schoeniclus. 119 4.2.71. Emberiza calandra..... 119 4.2.72. Emberiza melanocephala.. 120 4.2.73. Corvus corene pellescens......120 4.2.74. Sturnus vulgaris...121 4.2.75. Corvus monedula....... 121 4.2.76. Corvus corax.... 122 5.ALANI ETKİLEYEN ÇEVRESEL FAKTÖRLER...123 5.1. Nilüfer Çayı ve Kocaçay ı Etkileyen Çevresel Faktörler...123 5.2.Kocaçay Deltası nı Etkileyen Diğer Çevresel Faktörler..126 6. SONUÇ...135 KAYNAKLAR DİZİNİ...140

XVII Sayfa EKLER.. 149 Ek 1. Kocaçay Deltası nı Gösteren Harita 150 Ek-2. Araştırma Alanının Bölümlerini Gösteren Harita...151 Ek-3. IUCN Kımızı Liste Kategorileri.. 152 ÖZGEÇMİŞ...155

XVIII Şekil ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa Şekil 4.1.1.1. Podiceps cristatus yavrularının tespit edildiği alanlar...32 Şekil 4.1.2.1. Podiceps ruficollis in muhtemel üreme yerleri.....33 Şekil 4.1.3.1. Ardea cinerea nın muhtemel üreme yeri..34 Şekil 4.1.4.1. Boğazköy de Ciconia ciconia nın yuvası.. 36 Şekil 4.1.4.2. Boğazköy de Ciconia ciconia nın yumurtaları...36 Şekil 4.1.4.2. Ciconia ciconia nın yuva yerleri... 37 Şekil 4.1.5.1. Tadorna ferruginea nın üreme yerleri... 38 Şekil 4.1.6.1. Gallinula chloropus un muhtemel üreme yeri...39 Şekil 4.1.7.1. Fulica atra nın yavrularının görüldüğü yerler...40 Şekil 4.1.8.1. Glareola pratincola nın muhtemel üreme yerleri...42 Şekil 4.1.9.1. Himantopus himantopus un üreme yeri.....43 Şekil 4.1.10.1. Charadrius alexandrinus un üreme yeri..44 Şekil 4.1.11.1. Sterna hirundo nun muhtemel üreme yeri...46 Şekil 4.1.12.1. Streptopelia turtur un muhtemel üreme yeri... 47 Şekil 4.1.13.1. Streptopelia decaocto nun üreme yeri. 48 Şekil 4.1.14.1. Athene noctua nın muhtemel üreme yeri.49 Şekil 4.1.15.1. Merops apiaster in yuvası.......51 Şekil 4.1.15.2. Merops apiaster in üreme yerleri....51 Şekil 4.1.16.1. Upupa epops un muhtemel üreme yeri 53 Şekil 4.1.17.1. Dendrocopos syriacus un yuvası.....54 Şekil 4.1.17.2. Dendrocopos syriacus un üreme yeri...54 Şekil 4.1.18.1. Calandrella brachydactyla nın muhtemel üreme yeri. 56 Şekil 4.1.19.1. Alauda arvensis in muhtemel üreme yerleri....57

XIX ŞEKİLLER DİZİNİ ( DEVAM ) Sayfa Şekil 4.1.20.1. Galerida cristata nın yuva ve yumurtası....58 Şekil 4.1.20.2. Galerida cristata nın üreme yeri.....59 Şekil 4.1.21.1. Delichon urbica nın yuvası.60 Şekil 4.1.21.2. Delichon urbica nın yavrusu.......60 Şekil 4.1.21.3. Delichon urbica nın üreme yeri...61 Şekil 4.1.22.1. Hirundo rustica nın yuvası.. 62 Şekil 4.1.22.2. Hirundo rustica nın üreme yerleri....62 Şekil 4.1.23.1. Motacilla alba nın yuvası....64 Şekil 4.1.23.2. Motacilla alba nın üreme yeri.....64 Şekil 4.1.24.1. Motacilla flava nın muhtemel üreme yeri... 66 Şekil 4.1.25.1. Lanius collurio nun muhtemel üreme yerleri.. 67 Şekil 4.1.26.1. Acrocephalus scirpaceus un muhtemel üreme yerleri. 68 Şekil 4.1.27.1 Acrocephalus arundinaceus un muhtemel üreme yeri.69 Şekil 4.1.28.1. Saxicola torquata nın yuva ve yumurtası....70 Şekil 4.1.28.2 Saxicola torquata nın üreme yeri. 71 Şekil 4.1.29.1 Luscinia megarhynchos un muhtemel üreme yeri...72 Şekil 4.1.30.1. Turdus merula nın yuva ve yumurtası. 73 Şekil 4.1.30.2. Turdus merula nın üreme yeri. 73 Şekil 4.1.31.1. Parus major un yavrusu......74 Şekil4.1.31.2. Parus major un üreme yeri......75 Şekil 4.1.32.1. Fringilla coelebs in muhtemel üreme yerleri...76 Şekil 4.1.33.1. Carduelis carduelis in muhtemel üreme yerleri...77 Şekil 4.1.34.1. Passer domesticus un yuvaları......78 Şekil 4.1.34.2. Passer domesticus un üreme yeri... 79

XX ŞEKİLLER DİZİNİ ( DEVAM ) Sayfa Şekil 4.1.35.1. Passer hispaniolensis in yuvaları.... 80 Şekil 4.1.35.2. Passer hispaniolensis in üreme yeri.... 80 Şekil 4.1.36.1. Oriolus oriolus un muhtemel üreme yeri.....82 Şekil 4.1.37.1. Garrulus glandarius un yuva ve yavrusu... 83 Şekil 4.1.37.2. Garrulus glandarius un üreme yeri... 83 Şekil 4.1.38.1. Pica pica nın yuvası.... 85 Şekil 4.1.38.2. Pica pica nın üreme yeri.. 85 Şekil 5.1.1. Nilüfer Çayı nı kirleten sanayi tesisleri. 125 Şekil 5.2.1. Yeniköy de deltanın yanındaki yapılaşma.. 127 Şekil 5.2.2. Kum ocağının dere yatağına verdiği zarar.. 128 Şekil 5.2.3. Kocaçay Deltası ndaki çöp depoloma merkezi..129 Şekil 5.24. Başıboş dolaşan büyükbaş hayvanlar......130 Şekil 5.2.5. Chlidonias sp. ye ait olduğu düşünülen iki yumurta..132 Şekil 5.2.6. Kuruyan gölcük......133

XXI ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge Sayfa 3.1. Arazi çalışması yapılan tarihler...13 4.1. Kocaçay Deltası nda saptanan kuş türleri...18

1 1.GİRİŞ Türkiye sulak alanlar bakımından Avrupa ve Orta Doğu nun en önemli ülkelerinden birisidir. Türkiye nin Avrupa, Asya ve Afrika kıtaları arasındaki geçiş noktası üzerinde bulunması, üç tarafının farklı karakterdeki denizlerle çevrili oluşu, deniz seviyesinden 5000 metreyi aşan yükseklik farklılıkları neticesinde ortaya çıkan iklim çeşitliliği, Türkiye yi sulak alanlar bakımından bulunduğu coğrafyanın en önemli ülkelerinden biri yapmıştır (Balkaya ve Çelikoba, 2005). Beklioğlu vd., (2007) ne göre Türkiye de toplam alanı iki milyon hektara yaklaşan 300 e yakın sulak alan bulunmaktadır. Palearktik bölgenin bir bölümünü oluşturan Türkiye Avrupa, Asya ve Afrika kıtaları arasındaki kuş göç yolları üzerinde köprü görevi yapmaktadır. Aynı zamanda coğrafi konumundan dolayı farklı iklim şartlarına ve değişik yaşam ortamlarına sahip olduğu için kuş faunası açısından büyük bir öneme sahiptir. Bu nedenle yurdumuz kuş faunası açısından çok zengindir (Kaya vd., 1999). Doğu Avrupa ve Batı Sibirya da kuluçkaya yatan birçok türden yüz milyonlarca kuş her yıl güneye bazen Orta Doğu ülkelerine, bazen de Güney Afrika ya kadar ülkemiz üzerinden göç ederler. Ülkemizde üç göç darboğazı bulunmaktadır. Bunların en bilineni İstanbul Boğazı dır. Aslında Şile den Çanakkale ye kadar geniş bir alanda gerçekleşmesine karşın göç en fazla İstanbul üzerinde yoğunlaşır. Orta ve Doğu Avrupa dan gelen binlerce kartal, şahin ve yüzbinlerce leylek özellikle sonbahar göçü sırasında Çamlıca sırtlarında görülürler. Daha az tanınmış

2 bir darboğaz olan Borçka ise Artvin dedir. Bu darboğaz Doğu Avrupa nın doğusundaki ve Batı Sibirya daki ormanlardan, Kazakistan bozkırlarından gelen Arışahini (Pernis apivoru)s, Şahin (Buteo buteo) ve Bozkır Kartalı (Aquila nipalensis) gibi yırtıcılar için yaşamsal önem taşır. Sonbahar göçünde Gürcistan sınırından İspir yaylalarına kadar göç eden birey ve topluluklar gözlenebilir. Son olarak, süzülen göçmen kuşlar güney sınırımızdan çıkarken Hatay ın Belen mevkisi dolaylarında yoğun şekilde görülürler. İlkbahar göçünde de hemen hemen aynı rotalar bu sefer güneyden kuzeye doğru takip edilir. Küçük kuşlar için ise bazı durumlarda ilk ve sonbahardaki göç rotası aynı değildir. Küçük Akgerdan (Sylvia curruca), Ötleğen ve Kızılsırtlı Örümcekkuşu (Lanius collurio) gibi türler, kuzeye çıkışta Doğu Akdeniz rotasını kullanırken sonbaharda güneye Batı Akdeniz üzerinden inerler. Bu nedenle, kuşların göçleri sırasındaki bu uzun yolculuklarını emin bir şekilde yapabilmeleri için, Türkiye deki sulak alanların varlığı her hangi bir ülkedekinden daha fazla önem taşımaktadır. Türkiye de gözlenen kuş türleri hakkında; Turan 421, Çanakçıoğlu ve Mol 418, Kasparek ve Bilgin ise 450 kuş türünün bulunduğunu bildirmişlerdir. Kirwan ile arkadaşları Türkiye de 453 kuş türünün bulunduğunu, bu türlere 12 türün ilave edilerek, sayının 465 e yükselebileceğini belirtmişlerdir. Yine Barış a göre Türkiye de 67 familya ya dahil 453 kuş türünün bulunduğu kabul edilmekte, bunların 394 ü düzenli olarak görülmekte ve 304 tür üremektedir. Bilgin e göre Türkiye nin kuş varlığı, 70 familya ya mensup 454 türden oluştuğu bildirilmiştir (Gündoğdu, 2002).

3 Kence ve Bilgin e (1996) göre Türkiye de gözlenen kuş türleri 18 takım ve 69 familya ya dahil 450 türden oluşmaktadır. Bu türlerden 376 sı yılın her döneminde düzenli olarak görülmekte, 57 si Türkiye de kaydedilmiş raslantısal ve 17 tür ise her yıl görülmemekle birlikte son elli yılda beş kereden daha sık kaydedilmemiş olan türlerdir. Türkiye de düzenli olarak görülen 376 kuş türünden 299 u düzenli olarak üremektedir. 75 tür ise göç ve kışlama sırasında kaydedilmiştir. Bilimsel anlamda Türkiye deki ornitolojik çalışmaların Alman bilim adamları ile hız kazandığı bilinmektedir. Özellikle Atatürk tarafından ülkemizde İstanbul Üniversitesi nde görevlendirilen araştırıcılardan Prof. Dr. Curt Kosswig ve eşi Dr. Eleonora Kosswig in Türkiye kuşları ile ilgili çalışma yapmalarını sağlamıştır. Prof. Dr. C. Kosswig, Prof. Dr. Saadet Ergene nin Türkiye Kuşları ile ilgili bir kitap yazmasını teşvik etmiştir. Yine altmışlı yıllarla birlikte, Dr. Hans Kummerlöeve Türkiye kuşları ile ilgili önemli yayınlar yapmıştır. Prof. Kosswig in kuşlar açısından önemini ortaya koyduğu Manyas Kuş Cenneti, 1959 yılında Milli Park ilan edilmiş ve 1976 yılında da Avrupa Konseyi tarafından A-Sınıfı diplomaya sahip olan ilk doğal park olarak değerlendirilmiştir. Altmışlı yıllarda yine Sultansazlığı nın kuşlar açısından öneminin anlaşılması ile koruma altına alındığını görüyoruz. Bird-Report un özellikle yabancı araştırıcıların kayıtlarına dayanarak yaptığı araştırma sonuçları ellili yıllardan başlayarak günümüze kadar devam eden önemli kaynaklardandır (Kiziroğlu, 2004). 1945-1990 yılları arasında Türkiye kuşları üzerine bazı kitaplar da yayınlanmıştır (Ergene, 1945; Baran ve Yılmaz, 1984; Kiziroğlu, 1989; Turan, 1990).

4 Türkiye kuş faunası ile ilgili olarak son yıllarda çok sayıda yerli ve yabancı bilim adamı araştırmalar yayınlamışlardır (Sıkı,1985,Sıkı vd.,1998,2002; Sert ve Erdoğan, 2004; Kirwan, 1998, 1999; Kaya ve Kurtonur, 2003; Kılıç, 1999; Kullberg, 1998; Eken, 1997a, 1997b; Ayvaz, 1990; Balkaya ve Çelikoba, 2005; Tabur ve Ayvaz, 2005;Tabur ve Ayvaz 2006, Aslan ve Kiziroğlu, 2003; Albayrak ve Erdoğan, 2005; Perktaş ve Ayaş, 2005; Erdoğdu, 2001; Gündoğdu, 2002; Erdoğan vd., 2002; Kaya vd., 1999; Kaya, 1998; Urhan ve Kahraman, 2006). Araştırma alanımızda ise şimdiye kadar Kocaçay Deltası nın avifaunasını ortaya çıkartan detaylı bilimsel bir çalışma yapılmamıştır. Ancak Yarar ve Magnin (1997), Türkiye nin Önemli Kuş Alanları (ÖKA) kitabında, Kara Leylek (Ciconia nigra), Pasbaş Pakta (Aythya nyroca), Bataklık Kırlangıcı (Glareola pratincola) ve Akça Cılıbıt (Charadrius alexandrinus) ın üreyen populasyonlarıyla ÖKA statüsü kazandığını ve deltada önemli sayıda Küçük Karabatak (Phalacrocorax pygmeus), Ak Pelikan (Pelecanus onocrotalus) ve Sakarmeke (Fulica atra ) nin bulunduğunu belirtmektedirler. Yine Ertan ve diğ. (1989) Türkiye nin ÖKA kitabında, Saz Delicesi (Circus aeruginosus), Yılan Kartalı (Circaetus gallicus), Suna (Tadorna tadorna), Uzunbacak (Himantopus himantopus), Bataklık Kırlangıcı (Glareola pratincola), Kocagöz (Burhinus oedicnemus), Bıyıklı Sumru (Clidonias hybridus), Ak Sırtlı Ağaçkakan (Dendrocopos Leucotos), Çalı Bülbülü (Cercotrichas galactotes), Gülen Sumru (Gelochelidon nilotica) nun deltada kuluçkaya yatan türler olduğunu belirtmişlerdir. Kılıç ve Eken (2004) Türkiye nin ÖKA 2004 güncellemesinde Phalacrocorax pygmeus

5 ve Pelecanus onocrotalus un göç döneminde, Fulica atra nın kış döneminde görüldüğünü, Ciconia nigra, Aythya nyroca, Haliaeetus albicilla, Glareola pratincola, Charadrius alexandrinus un üreme döneminde kaydedildiğini belirtmişlerdir. Eken ve diğ. (2006) Türkiye nin Önemli Doğa Alanları Kitabında (ÖDA), ÖDA kriterlerini sağlayan ve alanda üreyen 33 kuş türünün listesini vermiştir. Bursa ili sınırlarında bulunan Kocaçay Deltası Ornitofaunası önceki araştırmacılar tarafından yeterince detaylı araştırılmamıştır. Bu nedenle delta ile ilgili bilimsel araştırmalardaki eksikliği gidermek için Kocaçay Deltası ndaki kuş türlerini tesbit etmek, tespit edilen türlerin statülerini ortaya çıkarmak, kuluçkaya yatan türleri ve kuluçka yerlerini tespit etmek amaçlanmıştır. Ayrıca deltayı etkileyen olumsuz çevresel faktörlerin neler olduğu da ortaya konmaya çalışılmıştır.

6 2. ARAŞTIRMA ALANININ TANIMI Kocaçay Deltası Marmara Denizi nin güney kıyısında Bursa ilinde bulunur Karacabey ilçesine yaklaşık 30 kilometre uzaklıkta bulunur (Ek- 1). Kuş Gölü nden gelen Karadere, Ulubat Gölü nden gelen Uluabat Deresi, ve Bursa dan gelen Nilüfer Çayı, Kocaçay (Susurluk Irmağı) ı oluşturarak Kocaçay Deltası na ve Marmara Denizi ne açılır. Deltanın batı yarısında toplam alanı 194 hektar olan Dalyan ve Poyraz gölleri, 600 hektar olan sazlıklar, 730 hektarlık alanı kaplayan Dişbudak ( Fraxinus sp ) Kızılağaç (Alnus glutinosa), söğüt (Salix sp.) lerden oluşan subasar ormanları bulunmaktadır. Deltanın doğu bölümünde Arapçiftliği Gölü (391 hektar), tarım alanları, kumullar, sazlıklar, Deniz Börülcesi (Salicornia sp.), ve Ilgın (Tamarix sp.) ile kaplı geniş çamur düzlüklerden oluşur (Yarar ve Magnin, 1997). Dalyan Gölü bir kum kordonu ile denizden ayrılmıştır. Kış aylarında deniz suları göle girer ve göl suları da yükselerek alanı genişletir. Denizden yükseltisi 2 m, derinliği 75 cm kadardır. Bahar mevsiminde göl suyu dengeleninceye kadar denize boşalmaktadır. Poyraz Gölü daha batıda yer alır ve ormanın içine doğru uzanır (Seçmen ve Leblebici, 1996). Arapçiftliği Lagünü, bir alüvyon gölü özelliği taşımaktadır. Maksimum 170 cm. (ort. 55 cm) derinliğe sahiptir. Acısu karekteri taşıyan bu lagünün tuzluluğu mevsimsel olarak değişmekte olup, en

7 düşük değerine Şubat ayında (% 0.5) en yüksek değerine ise Ekim ayında (%19.6) ulaşır (Altunel, 1990). Alanın sahil kısmı bölge halkı tarafından turizm amacıyla kullanılmaktadır. Göller ile tepeler arasında kalan bölgede tarım yapılmaktadır. Subasar ormanı sulak çayırlar ise mera olarak kullanılır. Bölgedeki lagünlerde balıkçılık önemli bir geçim kaynağıdır. Deltada ağaç kesimi, arıcılık ve yabani bitki toplayıcılığı yapılmaktadır. 2.1. Araştırma Alanının İklimi Marmara iklimi, Karadeniz ve Akdeniz iklimleri arasında bir geçiş özelliği göstermektedir. Bu nedenle kışları Akdeniz iklimi kadar ılık, yazları Karadeniz iklimi kadar yağışlı değildir. Karasal iklim kadar kışı soğuk, yazı da kurak geçmemektedir. Bu özelliklerden dolayı Buna bağlı olarak doğal bitki örtüsünü alçak kesimlerde Akdeniz kökenli bitkiler, yüksek kesimlerin kuzeye bakan yamaçlarda Karadeniz bitki topluluğu özelliğindeki nemli ormanlar oluşturmaktadır. Soğuk ay olan Ocak ayı ortalama sıcaklığı 4.9 C, sıcak ay olan Temmuz ayı ortalama sıcaklığı 23.7 C, yıllık ortalama sıcaklık 14.0 C dir. Ortalama yıllık toplam yağış 595.2 mm dir ve yağışların çoğu kış mevsimindedir. Yaz yağışlarının yıllık toplam içindeki payı %11.7 dir. Yıllık ortalama nispi nem %73'tür (Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, 2008). Kocaçay Deltası nın drenaj alanı olan Güney Marmara Bölgesi, yarı kurak iklim şartları altında Türkiye ortalamasının üzerinde yağış alır.

8 Yağışlı dönem (Aralık-Nisan, ortalama 450 mm/yıl) aynı zamanda yüksek derecede rüzgarlıdır (ort. 8 m/s). Kurak dönemde (Mayıs-Kasım) ortalama yağış 236 mm/yıl olup rüzgar bakımından da nispeten sakindir (ort. rüzgar hızı 2-4 m/s) (Kazancı vd., 1999). 2.2. Araştırma Alanının Bitki Örtüsü Kocaçay Deltası Önemli Bitki Alanı, Marmara Denizi nin güney sahillerinde, Kocaçay ın denize döküldüğü yerde oluşmuştur. Genişliği 500-1000 metre arasında değişen kumullar, Yeniköy'e doğru 15 km uzunluğundadır. Genellikle alçak tepelerden oluşan kumullar kıyıya paralel olarak uzanır. Ön cephe kumullarda Centaurea spinosa, Euphorbia paralias (Kum Sütleğeni) bitki topluluğu baskındır (Byfield and Özhatay, 1995). Ön cephe kumullarından sabit kumul topluluğuna geçiş yaparken Lavandula stoechas subsp. cariensis (Karabaşotu) türü yaygın olarak bulunur. Sabit kumul topluluğunda bulunan diğer türler arasında Alkanna tinctoria, Anthemis tinctoria (Boyacı Papatyası), A.tomentosa (Tüylü Papatya), Polycarpon tetraphyllum sayılabilir. Ayrıca, Akdeniz kumullarının karakteristik bir türü, Echium angustifolium'a da yer yer rastlanır (Byfield and Özhatay, 1995). Sabit kumluk alanlarda, tipik olarak yalnızca uzun gevşek kumlu çukurlarında az miktarda Fraxinus angustifolia subsp. oxycarpa, Quercus robur baskınlığında topluluklar yer alır. Bu toplulukların oluşturduğu

9 orman, yer yer kesilerek otlatmaya açılmıştır. Otlatmanın daha az olduğu bölümlerde Paliurus spina-christii çalılıkları, nemli meralar ve otlatmanın daha yoğun olduğu bölümlerdeyse Helictotrichon sp, Plantago coronopus, P.lanceolata gibi kısa boylu tek yıllık bitkiler (terofit) gelişmiştir. Terofit toplulukları, bu bölümlerde uzun zamandır otlatma yapıldığının bir göstergesidir. Terofit topluluklar arasında Aira elegantissima, Türkiye'de ilk kez burada kayıt edilmiş olan Anagallis minima, Blackstonia perfoliata, Briza minör, Hypochoeris glabra, Juncus bufonius, J.capitatus, Lotus angustissimus, L.suaveolens, Moenchia mantica, Ornithopus compressus, Türkiye'de çok az yerde kayıtlı olan Radiola linoides, Trifolium bocconei, T.glomeratum, T.subterraneum ve Tuberaria guttata gibi türler yer alır (Byfield and Özhatay, 1995). Kumlukların arkasındaki geniş sulak alan habitatları hafif tuzlu ve tatlısu içeren açık su habitatlarından oluşur. Az miktarda sucul flora içeren hafif tuzlu göl suyunda başlıca Myripophyllum spicatum, Potamogeton pectinatus (Taraksı Susümbülü) ve Zannichellia palustris gibi türlere rastlanır. Tuzluluğun azaldığı bölümlerde, su içinde ve üstünde yüzen sucul florada, bol miktarda Hydrocharis morsusranae (Kurbağa Zehiri), Salvinia natans, Lemna trisulca (Zincirsi Sumercimeği), L.minor (Küçük Sumercimeği), Utricularia vulgaris (Su Miğferi) ve Nymphaea alba (Beyaz Nilüfer) yer alır (Byfield and Özhatay, 1995). Göllerin kenarlarında geniş alanlar kaplayan Bolboschoenus maritimus, Phragmites australis (Saz), Schoenoplectus lacustris,

10 S.litoralis ve Typha angustifolia, yüksek sazlı bataklık topluluğunu oluşturur. Tatlısu ortamında yer yer Holoschoenus vulgaris, Rumex conglomeratus kalkerli turbalık mera bitki topluluğu gelişmiştir. Kıyıya doğru, tuzluluk oranının artmasıyla birlikte Althaea officinalis, Apium graveolens, Carex extensa (Ayakotu), Isolepis setacea, Juncus maritimus (Hasırotu), Polypogon monspeliensis, Samolus valerandi ve Tamarix smyrnensis (Ilgın) gibi türler de artar (Byfield and Özhatay, 1995). Kumluk alanların arkasında daha kurak yerlerde Fraxinus sp. (Dişbudak), Platanus orientalis (Çınar), Populus alba (Akkavak) ve Quercus robur (Saplı Meşe), ağırlıklı subasar (longoz) ormanı hakimdir. Bu bölüme balta girmemiş orman görüntüsü veren Periploca graeca, Rosa sempervirens, Smilax excelsa ve Vitis sylvestris gibi çeşitli tırmanıcı bitki türleri egemendir. Buna ek olarak, bol miktarda Alnus glutinosa (Kızılağaç) ya da rastlanır (Byfield and Özhatay, 1995). 2.3. Araştırma Alanının Toprak Yapısı Kocaçay (Kocasu) Deltası çamur egemen, uzunlamasına bir tortul birikimidir. Toplam 3,5 km ilerlemesi, 48 km² su dışı düzlüğü olan dalga kontrollü bir deltadır. Delta üzerinde dağılım kanalı yoktur. Deltanın oldukça fazla olan yanal büyümesi, yörede baskın olan kuzeydoğu rüzgarlarının oluşturduğu dalgalar ile sağlanmaktadır. İki lagün gölü, bataklıklar, bataklık kum sırtları, kumullar ve uzun kumlu plaj deltanın görünen elemanlarıdır. Deltanın toplam kalınlığının grafik

11 hesaplama ve karşılaştırmalarla 55-60 m kadar olduğu tahmin edilmektedir. 4 m kotu bulunmaktadır (Kazancı vd., 1999). Kocaçay, denize kavuşmadan önce 8 km uzunluktaki Karacabey Boğazı nı geçer. Boğazın genişliği 150-1500 m arasında değişir ve tabanı Kocaçay ın alüvyonları ile düzleşmiştir. Nehir kendi alüvyonlarını halen 1.5-4.5 m kadar yarmış olup menderesli dar bir kanalda akmaktadır. Kocaçay ın kotu 2 m dir. Bu uzunca mesafede çok sakin bir akış söz konusudur (Kazancı vd., 1999). Kocaçay Deltası 21 km lik kıyı uzunluğuna sahiptir. En geniş yerinde 3.5 km olup batıdan doğuya doğru daralan bir geometrisi vardır. Kocaçay, delta üzerinde sağa bükümlü dar bir kanalda akar ve deltayı iki kısma ayırır. Kocaçay ın delta üzerindeki kanal uzunluğu 4.5 km dir. Kanalın ayırdığı batıdaki delta parçası doğudakinden daha büyüktür. Akarsu boşalım ağzının iki yanında, düzensiz geometrili iki lagün vardır ve bunların zaman içinde konumları değişebilmektedir. Delta düzlüğünde 0.5-1 m arası yükseklikteki yerler en geniş alanı kaplar. En fazla yükseklik 4 m olup Bayramdere köyü yakınındadır (Kazancı vd., 1999). 2.4. Araştırma Alanının Fauna Elemanları (Balıklar, Amphibiler, Sürüngenler) Kocaçay Deltası ndaki Bayramdere Dalyanı nda Turna (Esox lucius), Kızılkanat (Scardinius erythropthalmus), Ekinli (Arapçiftliği) Dalyanı nda ve Kocaçay da ise Yılan Balığı (Anguilla anguilla), doğal

12 gölleri, özellikle dibi çamurlu etrafı bol vejetasyonlu yavaş akan suları tercih eden Sazan Balığı (Cyprinus carpio) ve Dere Pisisi Balığı (Pleuronectes flesus luscus) yaşamaktadır (Öztürk vd., 2002; Altunel, 1990; Oğuz, 1991a; 1991b). Deldadaki göller Rhodeus sericeus amarus iç su balığı için önemli bir yaşam alanıdır (Eken vd., 2006). Kocaçay Deltası nda Amfibi ve Sürüngenler hakkında yapılan çalışmalarda Ekinli köyünde Pelobates syriacus (Toprak Kurbağası), Rana ridibunda (Ova Kurbağası), Emys orbicularis (Benekli Kaplumbağa), Mauremys caspica (Çizgili Kaplumbağa), Natrix tessellata (Su Yılanı) türleri tespit edilmiştir (Uğurtaş, 1989). Alanda aynı zamanda Triturus karelini (Pürtüklü Semender) de bulunur (Eken vd., 2006).

13 3. MATERYAL VE YÖNTEM Kocaçay Deltası ndaki 2004-2008 yılları arasındaki yaptığımız çalışmalarımızda kuş türlerini ve kuluçkaya yatan türleri tespit etmek için ayda en az 1 kez gözlemler yapılmaya çalışılmıştır. Ancak 2005 yılında yaygın bir şekilde görülen kuş gribi nedeniyle bir dönem arazi çalışmalarına ara verilmiştir. 34 arazi çalışmasının yapıldığı tarihler Çizelge 3.1 de verilmiştir. Çizelge 3.1. Arazi çalışması yapılan tarihler 16 Nisan 2004 14 Nisan 2007 17 Nisan 2005 15 Nisan 2007 21Mayıs 2005 12 Mayıs 2007 22 Mayıs 2005 10 Haziran 2007 2 Haziran 2005 23 Haziran 2007 11 Haziran 2005 8 Temmuz 2007 12 Haziran 2005 24 Temmuz 2007 24 Mayıs 2006 20 Ekim 2007 24 Haziran 2006 21 Ekim 2007 25 Haziran 2006 3 Kasım 2007 20 Ağustos 2006 4 Kasım 2007 21 Ağustos 2006 24 Kasım 2007 21 Ekim 2006 8 Aralık 2007 25 Ekim 2006 18 Aralık 2007 18 Kasım 2006 24 Aralık 2007 18 Aralık 2006 12 Ocak 2008 24 Aralık 2006 10 Mart 2007

14 Araştırma alanı çok geniş olduğundan ve farklı biotoplar içerdiğinden yeterli gözlemlerin yapılabilmesi için alan dörder kilometre karelik 14 bölüme ayrılmıştır (Ek-2). Arazi çalışmalarına gündoğumu ile başlanmış ve güneş batıncaya kadar devam edilmiştir. Çalışmalarımızda kuş türlerinin tespiti dürbün ve teleskop ile yapılmıştır. Gözlenen ve kuluçkaya yatan kuşların tür tespiti; kaynak kitaplarda verilen kuşların morfolojik özellikleriyle, renk ve desen özellikleri dikkate alınarak yapılmıştır (Heinzel vd, 1995). Kuşların yuva, yumurta ve yavru fotoğrafları dijital fotoğraf makinası kullanılarak çekilmiştir. Delta da ürediğini tespit ettiğimiz kuşların üreme yerlerinin koordinatları Garmin marka GPS i (map 76 CSX) kullanılarak belirlenmiştir. Arazi gözlemlerimiz sırasında kuluçkaya yatan kuşların tespit edilemeyen yuva ve yumurtaları laboratuvara getirilerek kaynak kitaplar yardımıyla tespitleri yapılmıştır. Kuş sayımları ve türlerin tespiti için rastgele gözlemler yapılarak kuşlarla ilgili veriler toplanmıştır. Arazi gözlemlerimiz sırasında kuluçkaya yatan kuş türleri ile ilgili elde edilen yuva, yumurta ve yavrularıyla ilgili tüm bulguların fotoğrafları çekilmiştir. Gözlemlerimiz sırasında üreyen kuşların davranışlarını tespit etmek için referans olarak kullanılan üreme kodları, uluslararası kuş sayımları komitesi tarafından üreyen kuşların araştırılması için türetilmiş kuş araştırıcıları tarafından kullanılan kodlardır. Bu kodlar 1 ila 16 arasında değişmektedir. Bu kodların amacı kesin üreme teşhisi koyabilmek için gereken zamanın çok uzun olması dolayısıyla, kabaca kur, teritoryal

15 davranışlar gibi özelliklerin gözlenmesine dayanmaktadır. Uluslararası üreme kodları standartlarına göre üreme davranışları muhtemel, yüksek ihtimal ve kesin olmak üzere 3 grup altında sınıflandırılmıştır. 1,2 kodları türün o alanda üremesinin olası olduğunu 3,4,5,6,7,8,9 kodları türün o alanda büyük olasılıkla ürediğini 10,11,12,13,14,15,16 numaralı kodlar ise türün o alanda kesin olarak ürediğini ifade eder (Doğal Hayatı Koruma Derneği, Kuş Atlası Kayıt Formu). Muhtemel (olası) 1. Tür üreme döneminde uygun üreme habitatında görüldü. 2. Öten erkek birey gözlendi. Yüksek İhtimal (büyük olasılıkla) 3.Çift uygun yuvalama habitatında görüldü. 4. Türün teritoryal alan belirlemesi davranışı gözlendi. 5. Kur davranışı ve gösterisi gözlendi. 6. Tür düzenli olarak en az iki defa yuva alanını ziyaret ediyor. 7. Erişkin bireyden yüksek sesli ve tekrarlayan ötüşler duyuldu. 8. Ele alınıp incelenen bireyde kuluçka lekesi gözlendi. 9. Yuva yapımı yada yuva deliği açma çalışması gözlendi. Kesin 10. Dikkat çekici hareketler (yaralı taklidi) gözlendi. 11.Kullanılmış yuva yada yumurta kabuğu bulundu. 12.Yeni çıkmış yavru gözlendi. 13. Aktif olarak kullanılan yuva gözlendi.

16 14.Yetişkin yuvaya yiyecek taşırken gözlendi. 15. İçinde yumurta olan yuva gözlendi. 16. Yuvada yavru görüldü yada sesi duyuldu. Çalışma yaptığımız alanda bazı kuş türlerinin kesin olarak üreyip üremediklerini saptamak oldukça zordur. Kuş türlerinin alanda üreyip üremediklerini belirlemek açısından bu üreme kodları çok önemlidir. Çünkü kısıtlı çalışma süresinde her kuşun yuvasını, yumurtasını ve yavrusunu bulmak güç olmaktadır. Kocaçay Deltası nda yaz göçmeni olan Acrocephalus scirpaceus un (Saz Kamışçını) yuva, yumurta ve yavrusuna raslanmamıştır. Ancak pek çok bölümde öten erkek bireyler duyulmuştur. Erkek bireyin ötmesi, içinde bulunduğu bölgeyi sahiplenmesi ve dişi bireylere kur yapması anlamına geldiğinden, türün üremesi açısından önemli bir bulgudur. Kocaçay Deltası nda gözlenen kuş türlerinin tehlike derecelerinin bildirilmesinde IUCN kriterlerinden faydanılmış ve bu kriterleri açıklayan bilgiler Ek-3 de verilmiştir ( IUCN, 2006).

17 4. BULGULAR Kocaçay Deltası nda Nisan 2004 yılında başlayan ve Ocak 2008 yılında tamamlanan çalışmalarımızda tespit edilen 114 kuş türünün 15 Ordo ya (Podicipediformes, Pelecaniformes, Ciconiiformes, Phoenicopteriformes, Anseriformes, Accipitriformes Falconiformes, Gruiformes, Caradriiformes, Columbiformes, Cuculiformes, Strigiformes, Coraciiformes, Piciformes Passeriformes) ve 44 familya ya dahil olduğu saptanmıştır. Bu türler Cramp (1985) da verilen sistematik sıraya göre çizelge 4.1 de topluca verilmiştir. Deltada yaptığımız çalışmalarda 38 türün yerli, 22 türün yaz göçmeni, 11 türün kış göçmeni, 16 türün transit olduğu tespit edilmiştir. 27 türün arazide 1 veya 2 kez gözlenmeleri nedeniyle statüleri hakkında karar verilememiştir. 38 türün alanda ürediği bulgularla tespit edilmiştir. Çalışma döneminde tespit ettiğimiz 114 kuş türünden 46 sı sukuşu olup, bu su kuşlarından 12 si deltada üremektedir.

18 Çizelge 4.1. Kocaçay Deltası nda Saptanan Kuş Türleri, Türlerin gözlendiği tarihler ve bölümler, türlerin ait olduğu familyalar, alanda bulunma dönemleri, üreme kodları ve IUCN (The World Conservation Union) kırmızı liste statüleri. Kısaltmalar: (Y: Yerli, YG: Yaz göçmeni, KG: Kış göçmeni, T: Transit,ST: Statüsü, Ü.K: Üreme kodu, B.D: Bulunma dönemi, (+): Kesin kuluçkaya yatan türler, -: Statüsü belli değil, A.G:Arapçiftliği Gölü, Dal. G:Dalyan Gölü, Poy. G:Poyraz Gölü, Böl: Bölüm, Koc: Kocaçay, Der. Ağ: Dere Ağzı, Den. K.: Deniz Kıyısı, Boğ.:Boğazköy, Orm.: Orman, Çal: Çalılık, Bayram:Bayramdere, Tar:Tarla) FAMİLYA TÜR GÖZ. TARİHİ GÖZ. BÖLÜM SA YI Ü K IU CN S T Podicipedidae Phalacrocoracidae Podiceps cristatus Podiceps ruficollis Phalacrocorax pygmeus Phalacrocorax carbo 21.05.05 12.06.05 24.06.06 21.08.06 18.11.06 10.03.07 14.04.07 15.04.07 08.07.07 24.07.07 04.11.07 12.01.08 25.10.06 18.11.06 24.12.06 23.06.07 08.07.07 24.07.07 04.11.07 12.01.08 20.08.06 21.08.06 18.11.06 24.12.06 10.03.07 15.04.07 08.07.07 03.11.07 12.01.08 17.04.05 24.06.06 21.10.06 25.10.06 5.böl.Poy.G. 5.böl.Poy.G. 5.böl.Poy.G. 5.böl.Poy.G. 5.böl.Poy.G. 5.böl.Poy.G. Kocaçay 5.böl.Dal.G. 14.böl. A.G. Kocaçay 3.4.5.böl. 5. bölüm 5. bölüm 6.bölüm Dere ağzı Dere ağzı 5.böl.Dal.G. Kocaçay 3.4.5.böl 5.11. böl. 5. bölüm 6.bölüm Nehir ağzı 12.böl.dere 12.böl.dere 12.böl.dere 14.böl A.G.. Kocaçay 11. böl. 5. böl. 6. bölüm Deniz kıyısı 5.6.böl.Dal. Dere ağzı 12 10 14 50 12 5 4 15 10 12 4 3 3 5 2 4 4 8 40 12 4 6 3 10 2 2 16 20 8 10 8 50 30 12 LC Y + 3 LC Y LC Y

19 Phalacrocoracidae Pelecanidae Ardeidae Phalacrocorax aristotelis Pelecanus onocrotalus 18.11.06 24.12.06 10.03.07 14.04.07 15.04.07 12.05.07 23.06.07 08.07.07 24.07.07 18.12.07 24.12.07 12.01.08 Pelecanus crispus Ardea purpurea Ardea cinerea 22.05.05 12.06.05 20.08.06 21.08.06 21.10.06 25.10.06 18.11.06 24.12.06 10.03.07 14.04.07 15.04.07 10.06.07 23.06.07 08.07.07 24.07.07 20.10.07 21.10.07 03.11.07 04.11.07 18.12.07 24.12.07 Dere ağzı 12.böl.dere 5.böl.Dal.G. 5.böl.Dal.G. 5.böl.Dal.G 6.böl.A.G. 5.böl.Dal.G. Kocaçay 6. bölüm 6. bölüm 6. bölüm 6. bölüm 18.11.06 6. bölüm deniz kıyısı 17.04.05 5. böl.dal.g. 12.06.05 5. böl.dal.g. 20.08.06 5. böl.dal.g. 21.08.06 6. böl.yol 21.10.06 5. böl.dal.g. 25.10.06 12.böl.yol. 10.06.07 6.böl.A.G. 08.07.07 Kocaçay 45 25 20 15 15 5 20 8 20 15 10 14 LC Y 5 LC _ 3 2 7 5 10 2 3 1 4 4 LC 18.12.07 Kum ocağı VU T 24.12.07 Kum ocağı 17.04.05 5.böl.Dal.G. 1 LC _ 5.böl.Poy.G. 12.böl. dere 12.böl. dere 6.böl.A.G. 6.böl.A.G. 5.böl.dere 5.böl.dere 5.böl.dere 5.böl Poy.G 5.böl.Dal.G. 5.böl.Dal.G. 6.böl.A.G 5.böl.Dal.G. Koc. 14.böl. 3. 6.böl. 11.bölüm 13.bölüm 11. bölüm 5. bölüm 6.7. bölüm 6.7. bölüm 1 1 1 2 2 1 1 1 1 1 1 2 1 23 2 2 10 2 3 5 8 Y G 1 LC Y

20 Ardeidae Ciconiidae Nycticorax nycticorax Egretta alba 17.04.05 24.05.06 21.10.06 25.10.06 18.11.06 24.12.06 10.03.07 15.04.07 20.10.07 21.10.07 03.11.07 04.11.07 18.12.07 24.12.07 12.01.08 Egretta garzetta Ardeola ralloides Ciconia ciconia 12.01.08 5.6.bölüm 6 24.12.06 12.böl. dere 1 LC _ 20.08.06 21.08.06 18.11.06 24.12.06 12.05.07 10.06.07 23.06.07 08.07.07 24.07.07 20.10.07 03.11.07 18.12.07 24.12.07 12.01.08 5. bölüm 5.böl.Dal.G. 6. bölüm 6.böl.A.G. 6.bölüm 6. bölüm 6.böl.Dal.G. 12.bölüm 11.bölüm 7. bölüm 11. bölüm 4.5. bölüm 6. bölüm 6.7. bölüm 6. bölüm 5.böl.Dal.G. 5.böl.Dal.G. 5.böl.Dal.G. 5.böl.Dal.G. 6.böl.A.G. Arapçiftliği 5.böl.Dal.G. 14.böl.A.G. 6. bölüm 11.bölüm 11. bölüm 6.7. bölüm 6.7. bölüm 6. bölüm 1 3 50 40 15 10 3 2 2 13 2 4 2 10 8 1 2 2 1 1 5 3 8 4 3 3 8 6 5 LC LC 08.07.07 Kocaçay 6 LC _ 16.04.04 17.04.05 24.05.06 10.03.07 14.04.07 10.06.07 08.07.07 24.07.07 Ciconia nigra 20.08.06 21.08.06 12.05.07 24.07.07 12.böl.dere 12.böl.dere 12.böl.dere 1.10.bölüm Boğazköy Bayram. Kocaçay 3.bölüm 13.bölüm 13.bölüm 13.bölüm. 3.bölüm 10 15 12 2 6 8 3 25 1 1 1 15 15 16 LC LC Y Y Y G + Y G

21 Threskiornithidae Platalea leucorodia 24.07.07 18.12.07 12.01.08 6. bölüm 6. bölüm 6. bölüm 1 60 12 LC Y Phoenicopteridae Anatidae Accipitridae Phoenicopterus roseus 12.05.07 10.06.07 21.10.07 18.12.07 24.12.07 12.01.08 Cygnus cygnus 17.04.05 21.10.06 Aythya ferina 17.04.05 21.10.06 03.11.07 04.11.07 12.01.08 Aythya nyroca 22.05.05 24.06.06 14.04.07 10.06.07 03.11.07 12.01.08 Tadorna ferruginea 17.04.05 14.04.07 15.04.07 12.05.07 10.06.07 23.06.07 08.07.07 24.07.07 21.10.07 6. bölüm Arapçiftliği 7. bölüm 6.7. bölüm 6. bölüm 6. bölüm 5.böl.dal.G. 5.böl.dal.G. 4. ve 5. böl Dalyan G. 11. bölüm 5. bölüm 5. bölüm 4. bölüm 4.böl.saz.b. 5.böl.Poy.G. 6.bölüm 11. bölüm 5. bölüm 5.böl.Dal.G. 2.bölüm 5.böl.Dal.G. 6.böl.A.G. 5.böl.Dal.G. 3.böl.saz.b. 7. 14. böl 5.böl.Dal.G. 6.bölüm 14 10 6 60 70 40 2 2 8 10 25 5 3 2 3 15 6 15 4 2 11 25 20 25 28 15 16 170 LC LC LC NT 12 LC Anas acuta 10.03.07 5.böl.Dal.G. 20 LC K G Anas platyrhynchos 10.03.07 20.10.07 18.12.07 Anas clypeata 21.10.07 03.11.07 24.12.07 12.01.08 Tadorna tadorna 15.04.07 12.05.07 24.12.07 12.01.08 5.6.bölüm 11.bölüm 6.7. bölüm 7. bölüm 11. bölüm 7. bölüm 6. bölüm 5.böl.Dal.G. 6.böl.A.G. 6. bölüm 6. bölüm 15 5 7 5 20 10 12 2 5 15 10 Accipiter nisus 21.10.06 6. bölüm 1 LC - Aquila clanga 18.11.06 4.bölüm 1 VU - LC LC LC Y T K G Y Y + Y K G Y

22 Accipitridae Falconidae Rallidae Gruidae Aquila chrysaetos 18.11.06 21.10.07 03.11.07 08.12.07 12.böl.dere 7. bölüm 11.bölüm 2. bölüm Circus cyaneus 24.12.06 6. bölüm 2 LC _ Circus 24.12.06 12.bölüm 1 aeruginosus 21.10.07 6. bölüm 1 LC 24.12.07 Buteo buteo 24.12.06 14.04.07 15.04.07 08.12.07 18.12.07 24.12.07 12.01.08 Falco tinnunculus Gallinula chloropus 24.12.06 24.07.07 22.05.05 12.06.05 24.12.06 14.04.07 08.07.07 21.10.07 Fulica atra 17.04.05 22.05.05 12.06.05 25.06.06 20.08.06 21.08.06 21.10.06 24.12.06 10.03.07 14.04.07 15.04.07 12.05.07 24.07.07 20.10.07 03.11.07 04.11.07 18.12.07 24.12.07 12.01.08 6. bölüm 12.bölüm Boğazköy 11.bölüm 3. bölüm 13.bölüm 6. bölüm 12.bölüm 12.bölüm 12.bölüm 4. bölüm 4.böl.saz.b. 4.5.böl Poy. 4.5.böl Poy. Kocaçay Kum ocağı 4. 5.ve 6. 6.böl.Dal.G. 6.böl.Dal.G. 6.bölüm 6.bölüm Arapçift.G. Arapçift.G. 5.böl.Dal.G. 5.böl Dal.G. 5.böl.Dal.G. 6.böl.Dal.G. 6.böl.A.G 3.4.5.böl 11.bölüm 11. bölüm 5.11. böl. 6.7. bölüm 7. bölüm 12.bölüm 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 4 5 100 40 30 30 50 45 30 90 17 50 35 15 18 30 90 100 90 150 40 LC LC LC K G K G Y Y 3 LC Y 12 LC Y + Rallus 03.11.07 4. bölüm 1 LC T aquaticus Grus grus 25.10.06 5.böl. sazl. 1 LC T

23 Recurvirostridae Glareolidae Charadriidae Scolopacidae Laridae Himantopus himantopus Glareola pratincola Charadrius alexandrinus Charadrius dubius Charadrius hiaticula 12.05.07 08.07.07 24.07.07 12.05.07 10.06.07 23.06.07 08.07.07 17.04.05 12.06.05 25.06.06 12.05.07 10.06.07 23.06.07 08.07.07 24.07.07 21.10.07 20.08.06 21.08.06 21.10.06 Pluvialis squatarola Tringa nebularia Tringa totanus 15.04.07 12.05.07 24.12.07 12.01.08 Calidris minuta Calidris alpina 21.10.07 04.11.07 12.01.08 Larus cachinnans 6.böl.A.G. 7.14. böl Arapçiftliği 6.böl.A.G. 6.böl.A.G 5.böl.Dal.G. 7. 14. böl. 6. böl deniz 6.böl.deniz 6.böl.A.G. 2.böl.kum. 6.böl.Dal.G. 5.böl.Dal.G. 7. 14.böl 6. bölüm 6. bölüm 5.böl.Poy.G. 6 30 10 75 80 15 40 6 2 14 30 12 16 10 5 2 5 4 5 12 LC 7 LC Y G + Y G 12 LC Y G + LC 5.böl.Poy.G. 6. böl.dere LC Y göl ağzı 12.05.07 6.böl.A.G 4 04.11.07 6. bölüm 4 21.10.07 7. bölüm 28 LC T 21.10.06 5.böl. saz. 1 LC T 5.böl.Dal.G. 6.böl.A.G. 6. bölüm 6. bölüm 1 1 15 10 LC 10.06.07 6.böl.A.G. 2 LC T 17.04.05 24.06.06 20.08.06 21.10.06 25.10.06 24.12.06 10.03.07 14.04.07 12.05.07 10.06.07 23.06.07 7. bölüm 6. bölüm 6. bölüm 6.böl.den.k. 6.böl.den.k. 6.bölüm 5.6.böl.dere göl ağzı 5.6.böl.dere göl ağzı 2.böl.deniz 13.bölüm 6.böl.A.G. 6.böl.der ağ. 30 2 5 90 110 200 30 90 20 25 30 20 120 400 LC LC T K G K G Y

24 21.10.07 18.12.07 24.12.07 12.01.08 14. bölüm 6. bölüm 6. bölüm 6. bölüm 15 30 80 20 Laridae Sternidae Columbidae Cuculidae Larus ridibundus 21.08.06 21.10.06 18.11.06 24.12.06 10.03.07 14.04.07 23.06.07 08.07.07 04.11.07 12.01.08 Larus minutus 21.10.06 Chlidonias leucopterus Sterna hirundo 17.04.05 12.06.05 20.08.06 23.06.07 08.07.07 24.07.07 Gelochelidon nilotica Chlidonias niger Streptopelia turtur Streptopelia decaocto 6.böl.dere 6.böl.göl 6.böl.dere 6.böl.dere 6.böl.dere 6.böl.dere 6.böl.dere Kocaçay 6. bölüm 6. bölüm 5.6.böl.dere göl ağzı 6. bölüm 12.01.08 22.05.05 5.böl. poy. gölü 6.böl.den. k 6.böl.den..k 6.böl.dal.ağ. 5.böl.dal.G. 7. 14.böl 6. bölüm 20.08.06 21.08.06 10.06.07 24.07.07 6.böl. dal.ağzı 6.böl.A.G. 6. böl.dal.g. 30 20 15 10 16 15 20 5 3 2 30 LC Y K G LC 2 6 LC T 40 10 25 40 45 15 50 40 6 8 7 LC LC 14.04.07 5.böl.Poy.G. 1 LC _ 20.08.06 21.08.06 23.06.07 08.07.07 24.07.07 14.04.07 23.06.07 24.07.07 20.10.07 Columba livia 24.11.07 12.01.08 Cuculus canorus 12.böl. köy 12.böl. köy 4.5.bölüm 7. bölüm 4.5.bölüm 11.böl.boğ, 11.böl.boğ. Bayram. 11.bölüm 12. bölüm 12.bölüm 12.06.05 3. bölüm Ağaçlık 3 15 50 10 16 5 6 4 1 40 30 2 3 2 3 LC LC Y G Y G Y G Y K G 2 LC _

25 Strigidae Athene noctua 24.05.06 24.12.06 12.05.07 11.böl. ağ. 10.böl. köy Boğazköy 1 1 1 3 LC Y Alcedinidae Meropidae Upupidae Picidae Alcedo atthis 17.04.05 12.06.05 21.10.06 24.12.06 14.04.07 15.04.07 04.11.07 12.01.08 Merops apiaster 12.05.07 08.07.07 24.07.07 Upupa epops 17.04.05 12.06.05 10.03.07 14.04.07 24.07.07 Dendrocopos syriacus 11.06.05 14.04.07 08.07.07 5.böl.Dal.G. 5.6.7. böl. Dal. Dere 4.5.Poy.G. 5.böl.Dal.G. 5.böl.Dal.G. 5. bölüm 12.bölüm 6.böl.A.G. Kocaçay 3.böl. 2.böl.ağaç. 2.böl.ağaç. 2.bölüm 3.bölüm 3.bölüm 2. bölüm 3.bölüm 14.böl ağ. 2 1 3 3 2 5 2 1 25 30 12 10 4 2 2 2 2 1 1 LC 13 14 LC Y Y G + 3 LC Y 1 LC Y Dendrocopos 24.05.06 2.bölge 1 LC _ minor ağaçlık Dendrocopos 24.11.07 10. bölüm 1 LC _ leucotos 08.12.07 2. bölüm 1 Dendrocopos major 18.12.07 13.bölüm 1 LC _ Picus viridis 08.12.07 3. bölüm 1 LC _ Calandrella brachydactyla 24.05.06 10.06.07 21.10.07 13.böl.tar. 5.9.böl.tar. 7. bölüm 4 12 10 2 LC Y G Alaudidae Alauda arvensis Galerida cristata 10.03.07 15.04.07 12.05.07 10.06.07 04.11.07 12.01.08 17.04.05 21.05.05 11.06.05 24.06.06 20.08.06 12.bölüm 12.bölüm 6.bölüm 13.bölüm 12.bölüm 12.bölüm 5.böl. kum. 5.bölüm 4.böl.kum. 4.böl.kum 4.bölüm 5 15 2 20 LC 30 3 5 7 20 12 6 10 45 15 LC Y Y +

26 Alaudidae Hirundinidae Motacillidae Delichon urbica Hirundo rustica 21.08.06 21.10.06 18.11.06 10.03.07 15.04.07 12.05.07 21.10.07 18.12.07 24.12.07 12.01.08 16.04.05 17.04.05 11.06.05 24.06.06 21.08.06 14.04.07 21.05.05 22.05.05 11.06.05 25.06.06 20.08.06 14.04.07 15.04.07 12.05.07 24.07.07 12.05.07 Hirundo daurica 10.06.07 Motacilla alba 16.04.04 17.04.05 12.06.05 24.06.06 25.10.06 10.03.07 14.04.07 15.04.07 Anthus campestris Motacilla flava 16.04.04 17.04.05 24.06.06 10.03.07 15.04.07 10.06.07 20.10.07 Motacilla citreola 4.bölüm 4.bölüm 13.böl.kum 13.bölüm 13.bölüm 6.bölüm 7. bölüm 13. bölüm 13.14.böl. 13.bölüm 1.bölüm Yeniköy 1.bölüm Yeniköy Yeniköy Yeniköy Arazi gen. Arazi gen. Arazi gen. Arazi gen. Bayram. Boğazköy 12.bölüm 13.bölüm Arazi gen. 13.böl.çalı 13.böl.çalı Arazi gen. Arazi gen. Arazi gen. Arazi gen. 6.böl.der.ağ. 6.bölüm 11.12 böl. Boğazköy 35 40 5 15 15 16 25 10 8 6 30 30 25 24 25 12 50 40 60 40 50 40 30 45 40 12 14 50 50 20 30 5 6 6 25 11 12 LC 11 13 LC LC 15 LC 10.06.07 6.böl.çalılık 3 LC T Arazinin genelinde Arazi gen. Arazi gen. Arazi gen. 6.böl.A.G. 11.bölüm 15.04.07 5.böl.çayır 3 60 40 30 12 30 15 2 1 2 LC LC Y G + Y G + Y G Y + Y G T

27 Laniidae Prunellidae Sylviidae Muscicapidae Turdidae Anthus pratensis 21.10.06 6.bölüm 2 LC _ Lanius senator 17.04.05 4. böl. çalı 3 LC _ Lanius collurio 21.05.05 Arazi gen. 15 Y 22.05.05 Arazi gen. 50 2 LC G 11.06.05 Arazi gen. 40 20.08.06 5. böl.çalı 8 21.08.06 13.böl.çalı 5 12.05.07 13.bölüm 30 10.06.07 6.böl.A.G 10 08.07.07 7.14.böl. 10 24.07.07 4.5.6.böl. 18 Prunella 10.03.07 12.bölüm 4 LC modularis Sylvia atricapilla Sylvia melanocephala Acrocephalus scirpaceus Acrocephalus arundinaceus Phylloscopus collybita Ficedula hypoleuca Saxicola torquata Saxicola rubetra Luscinia megarhynchos Luscinia svecica Luscinia luscinia 11.06.05 14.04.07 20.10.07 ağaçlık 2. bölüm 12.bölüm 11.bölüm 2 3 1 LC 10.03.07 3.bölüm 2 LC _ 20.08.06 21.08.06 12.05.07 10.06.07 23.06.07 23.06.07 24.07.07 12.böl.dere 12.böl.saz 6.böl.A.G. 13.bölüm 12.böl.dere 12.böl.dere 3.4.5.böl. 8 6 16 8 4 2 LC 4 6 2 LC 25.10.06 5.6.bölüm 30 LC _ 14.04.07 2.bölüm 2 LC T 12.06.05 18.11.06 10.03.07 15.04.07 18.12.07 12.böl. tar. 12.bölüm 13.böl.tarla. 13.bölüm 13.bölüm 2 3 2 6 2 15 LC 17.04.05 5.böl.kum. 2 LC T 16.04.04 17.04.05 11.06.05 25.06.06 12.05.07 4.5. bölüm 4.böl.çal. boğazköy 3.böl.çal. 13.bölüm 20 16 7 6 10 2 LC 25.10.06 5.böl çal. 1 LC _ 25.10.06 5.6.bölüm 20 LC Y G Y G Y G Y + Y G

28 Turdidae Aegithalidae Remizidae Paridae Turdus merula 17.04.05 12.06.05 24.06.06 25.10.06 10.03.07 14.04.07 15.04.07 12.05.07 10.06.07 24.07.07 20.10.07 03.11.07 04.11.07 24.11.07 08.12.07 18.12.07 24.12.07 12.01.08 Erithacus rubecula Aegithalos caudatus 21.10.06 18.11.06 24.12.06 10.03.07 03.11.07 04.11.07 24.11.07 08.12.07 18.12.07 24.12.07 12.01.08 21.05.05 11.06.05 10.03.07 04.11.07 Remiz pendulinus Parus major 17.04.05 25.06.06 21.10.06 18.11.06 10.03.07 14.04.07 04.11.07 24.11.07 2. böl.ağaç. 5.6.bölüm 6.bölüm 6.bölüm 2.bölüm 12.bölüm 13.bölüm 13.bölüm 13. bölüm 3.4.5.böl. 11.bölüm 11. bölüm 4. bölüm 10.12.böl. 1.2.3. böl. 14. bölüm 13.14.böl. 13.bölüm 12.bölüm Ağaçlık 12.bölüm Ağaçlık 11. bölüm 11. bölüm 11.12.böl. 1.2.3.böl. 13.14.böl. 13.14.böl. 13.bölüm 4. bölüm ağaçlık 4.bölüm 4. bölüm 20 10 6 5 5 6 15 25 20 6 5 5 4 8 15 10 10 5 25 15 8 5 10 20 15 15 6 14 12 10 5 4 30 10.03.07 5. böl.saz. 5 2. bölüm ağaçlık 12.böl.ağaç. 12.böl.ağaç. 2.böl. orm 2.3. böl 12. bölüm 11. bölüm 5 5 3 2 6 10 15 4 15 LC Y + LC LC LC 12 LC Parus lugubris 10.03.07 5.6.böl. 2 LC T Parus 10.03.07 3.böl.orm. 1 T caeruleus 08.12.07 2. bölüm 4 LC K G Y _ Y +

29 Certhiidae Troglodytidae Emberizidae Fringillidae Passeridae Certhia brachydactyla Troglodytes troglodytes Emberiza calandra Emberiza melanocephala Emberiza schoeniclus Fringilla coelebs Carduelis carduelis 08.12.07 2. bölüm 2 _ 10.03.07 24.11.07 24.12.07 22.05.05 11.06.05 12.böl.ağaç. 11. bölüm 6. bölüm 4. bölüm 5. bölüm 1 1 LC 1 25 10 LC 10.06.07 6.böl.çal. 4 LC _ 24.12.07 6. bölüm 1 _ 17.04.05 22.05.05 11.06.05 24.06.06 18.11.06 10.03.07 14.04.07 24.07.07 20.10.07 21.10.07 03.11.07 04.11.07 24.11.07 08.12.07 18.12.07 24.12.07 12.01.08 16.04.05 17.04.05 21.05.05 24.06.06 25.10.06 18.11.06 10.03.07 14.04.07 15.04.07 03.11.07 04.11.07 24.11.07 08.12.07 18.12.07 24.12.07 12.01.08 11.bölüm Boğazköy Boğazköy 3.bölüm 3.bölüm. 12.bölüm 2.3.böl. 3.4.5.böl 11.bölüm 14. bölüm 11. bölüm 12.bölüm 12.bölüm 1.2.3. böl. 13.14.böl. 13.14.böl. 13.bölüm 2. bölüm Boğazköy Boğazköy Boğazköy 5.6.bölüm 5.bölüm 5.bölüm 2.bölüm 12.bölüm 6. bölüm 4.5.6. böl. 10. bölüm 2. bölüm 13.14.böl. 13.14.böl. 13.bölüm 20 12 15 20 5 20 25 17 10 15 10 8 12 18 15 20 11 20 14 40 14 10 6 5 2 8 30 15 12 30 25 25 20 K G T 2 LC Y 2 LC Y Passer domesticus 16.04.04 12.bölüm 15 Y