İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ İŞ KAZALARI VE YARALANMALAR-2 PROF. DR. SARPER ERDOĞAN
İSG KANUNU(No: 6331) Madde 4 - İşverenin genel yükümlülüğü (1) İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlü olup bu çerçevede; a) Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar. b) İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar. c) Risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır. ç) Çalışana görev verirken, çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz önüne alır. d) Yeterli bilgi ve talimat verilenler dışındaki çalışanların hayati ve özel tehlike bulunan yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri alır. 1
İSG KANUNU(No: 6331) (2) İşyeri dışındaki uzman kişi ve kuruluşlardan hizmet alınması, işverenin sorumluluklarını ortadan kaldırmaz. (3) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği alanındaki yükümlülükleri, işverenin sorumluluklarını etkilemez. (4) İşveren, iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin maliyetini çalışanlara yansıtamaz. 2
İSG KANUNU(No: 6331) Madde 19 Çalışanların yükümlülüğü (1) Çalışanlar, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili aldıkları eğitim ve işverenin bu konudaki talimatları doğrultusunda, kendilerinin ve hareketlerinden veya yaptıkları işten etkilenen diğer çalışanların sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düşürmemekle yükümlüdür. (2) Çalışanların, işveren tarafından verilen eğitim ve talimatlar doğrultusunda yükümlülükleri şunlardır: a) İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tehlikeli madde, taşıma ekipmanı ve diğer üretim araçlarını kurallara uygun şekilde kullanmak, bunların güvenlik donanımlarını doğru olarak kullanmak, keyfi olarak çıkarmamak ve değiştirmemek. 3
İSG KANUNU(No: 6331) b) Kendilerine sağlanan kişisel koruyucu donanımı doğru kullanmak ve korumak. c) İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tesis ve binalarda sağlık ve güvenlik yönünden ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaştıklarında ve koruma tedbirlerinde bir eksiklik gördüklerinde, işverene veya çalışan temsilcisine derhal haber vermek. ç) Teftişe yetkili makam tarafından işyerinde tespit edilen noksanlık ve mevzuata aykırılıkların giderilmesi konusunda, işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmak. d) Kendi görev alanında, iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmak. 4
İŞVERENİN VE ÇALIŞANIN YASAL YÜKÜMLÜLÜKLERİ İş güvenliği çalışmalarına işletmenin üst düzey yöneticileri de katılmalı ve sorumluluğa ortak olmalıdır.bu ilkeyi göz önüne alarak mevzuatımız elli ve daha fazla çalışanın bulunduğu ve altı aydan fazla süren sürekli işlerin yapıldığı işyerlerinde işvereni, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalarda bulunmak üzere İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Kurulu oluşturmakla yükümlü kılmıştır. Kurul üyeleri işveren veya işveren vekili, iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi, insan kaynakları, personel, sosyal işler veya idari ve mali işleri yürütmekle görevli bir kişi, bulunması halinde sivil savunma uzmanı, bulunması halinde formen, ustabaşı veya usta, çalışan temsilcisi, işyerinde birden çok çalışan temsilcisi olması halinde baş temsilcidir. Kurulun başkanı işveren veya işveren vekili, kurulun sekreteri ise iş güvenliği uzmanıdır 5
İŞVERENİN VE ÇALIŞANIN YASAL YÜKÜMLÜLÜKLERİ İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği konusunda formen ve ustabaşı gibi ilk kademe yöneticilerinin katılımıçok önemlidir.bu bağlamda İSG Kurulu nun teşekkülü, üst düzey yöneticiler ile formen ustabaşı gibi üretim alanında çalışanların alt düzey yöneticileri biraraya getirmesi bakımından çok önemlidir.ancak, ülkemizde İSG Kurulu kurmakla yükümlü kılınan işyerlerinin oranının tümişletmeler içinde yüzde 3 olduğu düşünülürse yararı sınırlı bir uygulamadır. İş güvenliği çalışmalarının hedefi insan olmalıdır.öncelikli hedef insan sağlığı oluptemel amaç tek bir çalışanın hastalanmayacağı ve kaza geçirmeyeceği birortamı sağlamak ve sürdürmek olmalıdır. Ancakunutulmamalıdır kiiş alınacak iş güvenliği önlemleri, üretimi arttırarak ve masrafların azaltarak maliyetlerin düşmesine yardımcı olacaktır. 6
İŞVERENİN VE ÇALIŞANIN YASAL YÜKÜMLÜLÜKLERİ Kazaya bağlı kayıplar Kaza nedeniyle ortaya çıkan kayıplar doğrudan ve dolaylı olmak üzere iki gruba ayrılır. Doğrudan maliyetler, tedavi, mahkeme, tazminat ve tamir giderleri iken, dolaylı maliyetler işgücü ve üretim kayıplarıdır. Doğrudan Kayıplar Kaza anında yapılan ilk yardım masrafları, Kazalıya ödenen geçici ve sürekli iş göremezlik ödenekleri, Gerekli dinlenme süreleri için ödenen ücretler, Kazalıya ya da ailesine ödenen tazminatlar, Mahkeme giderleri, Ölümlü kazalarda uygulanacak cezai hükümlerin bedelleri ve Kaza sonucu ortaya çıkan maddi hasarın tamir masraflarından oluşur. 7
İŞVERENİN VE ÇALIŞANIN YASAL YÜKÜMLÜLÜKLERİ Dolaylı Kayıplar İş Gücü Kaybı Kazalının çalışamaması, Kazalıya yapılan ilk yardım, Kazalının işyeri arkadaşlarının verdikleri aralar, Yöneticilerin kazayı incelemek için kaybettikleri zaman, Yasal işlemler için kaybedilen zaman nedeniyle oluşan kayıplardır. Üretim Kaybı Kaza sırasında üretime ara verilmesi, Üretimin aksaması nedeniyle iş akım ve programındaki aksamalar, Makinelerin durması yada hasara uğraması, Malzeme ve hammaddenin zarara uğraması nedeniyle oluşan kayıplardır. İş kazalarının elbette en olumsuz etkileri kaza geçiren çalışanlaradır. 8
İŞ KAZALARININ ÇALIŞANLARA ETKİSİ Evde bakım ve bakıcı masrafları, Çalışılamayan sürede oluşan gelir kaybı, Maluliyet olursa ömür boyu ücret kaybı, Fiziksel aktiviteyi kaybetme sonucu yaşamdaki değişiklik, Yeni ilgi alanları bulmak amacıyla yapılan harcamalar, Aile üyelerindeki moral kaybı, sosyal ilişkilerin bozulması iş kazalarının çalışanlar üzerindeki olumsuz etkileridir. 9
İŞ KAZALARININ ÜLKE EKONOMİSİNE ETKİSİ Her bir iş kazası ve meslek hastalığı toplumu olumsuz olarak etkiler. Devlet oluşan kazaları soruşturmak, ilgili uzmanlara raporlar hazırlatmak ve bu raporları dikkate alarak mevzuatı güncellemek, eğitim ve denetim faaliyetlerini arttırmak zorundadır. Oluşan zarar kusur oranlarına göre SGK işveren-çalışan ve üçüncü şahıslar tarafından paylaşılır. SGK maddi zararın bir kısmını öder. Çalışanın bağışlanmaz kusuru varsa tazminatı belli oranda keser. İşverenin veya üçüncü şahısların kusuru varsa rücu eder. 10
KAZA SIKLIĞI İLE İLGİLİ EPİDEMİYOLOJİK ÖLÇÜTLER Kaza Sıklık Hızı(Accident Frequency Rate) Takvim yılı içerisindeki ölümlü ve/veya ölümlü olmayan mesleki yaralanmaların toplam sayısının, aynı yıl içerisinde referans grupta yer alan işçilerin çalışma saatlerinin toplamına bölünmesi ile elde edilen değerin 1.000.000 katsayısı ile çarpılmasıyla hesaplanır. KSH = (Toplam Kaza Sayısı /Toplam çalışma saati)* 1.000.000 11
KAZA SIKLIĞI İLE İLGİLİ EPİDEMİYOLOJİK ÖLÇÜTLER Kaza Ağırlık Hızı (Accident Severity Rate) Takvim yılı içerisinde ölümlü ve/veya ölümlü olmayan mesleki yaralanmalardan dolayı toplam kayıp gün sayısının, aynı yıl içerisinde referans grupta yer alan işçilerin çalışma saatlerinin toplamına bölünmesiyle elde edilen değerin 1000 katsayısı ile çarpılmasıyla hesaplanır. KAO= (Kazalardan dolayı toplam kayıp gün sayısı / toplam insan saat çalışma sayısı) x 1000 Bu oranın hesaplanması sırasında eğer ölümlü iş kazası veya sürekli iş göremezlik durumu mevcut ise, kazalardan dolayı toplam kayıp gün sayısına, her ölümlü ve/veya sürekli iş göremezlik olayı için ayrı ayrı 7500 gün eklenmesi gerekmektedir.geçici iş göremezlik olaylarında, tıbbi işlemlerin süresi 1 günden daha az sürmesi durumları dikkate alınmamaktadır. 12
KAZA SIKLIĞI İLE İLGİLİ EPİDEMİYOLOJİK ÖLÇÜTLER Kaza İnsidans Hızı (Accident Insidence Rate) Takvim yılı içindeki ölümlü ve/veya ölümlü olmayan mesleki yaralanmaların toplam sayısının, aynı yıl içerisinde referans grupta yer alan işçilerin toplam sayısına bölünmesiyle elde edilen değerin 100.000 katsayısı ile çarpılmasıyla hesaplanır. KİH = (Mesleki yaralanmaların toplam sayısı / Referans gruptaki işçi sayısı) x 100.000 Bu oran, istatistik verilerinin elde edilmesi ve değerlendirilmesi açısından daha basit ve sade bir oranı temsil etmektedir. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) istatistikleri hesaplanırken, Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) istatistikleri kaynak olarak alındığından, Türkiye için her 100.000 sigortalı işçi sayısına göre değerlendirme yapılmaktadır. 13
İŞ KAZALARININ KAYIT VE BİLDİRİMİ 6331sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nun 14. maddesine göre, işverenler, işyerlerinde meydana gelen iş kazasını ve tespit edilecek meslek hastalığını en geç üç iş günü içinde yazı ile Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirmek zorundadır. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, madde 14: İşveren; a) Bütün iş kazalarının ve meslek hastalıklarının kaydını tutar, gerekli incelemeleri yaparak bunlar ile ilgili raporları düzenler. b) İşyerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı halde işyeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan veyaçalışan, işyeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olan olayları inceleyerek bunlar ile ilgili raporları düzenler. 14
İŞ KAZALARININ KAYIT VE BİLDİRİMİ İşveren, aşağıdaki hallerde belirtilen sürede Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirimde bulunur; a) İş kazalarını kazadan sonraki üç iş günü içinde. b) Sağlık hizmeti sunucuları veya işyeri hekimi tarafından kendisine bildirilen meslek hastalıklarını, öğrendiği tarihten itibaren üç iş günü içinde. 3) Sağlık hizmeti sunucuları kendilerine intikal eden iş kazalarını, yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucuları ise meslek hastalığı tanısı koydukları vakaları en geç on gün içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirir. 4) Meydana gelen iş kazasını kolluk kuvvetlerine derhal bildirir. 15
İş sağlığı ve güvenliği kurallarını ihlal edenişverenler kamu hukuku yaptırımları yani idarive cezai yaptırımlarla karşı karşıyadır. İdari yaptırımlar : 1- İdari para cezası, 2- işin durdurulması, 3- İşyerinin kapatılması, 4- İşçilerin çalışmaktan alıkonmasıdır. Cezai yaptırımlar 1- Para cezası 2- Hapis cezası İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YAPTIRIMLARI 16
İşyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gereken önlemleri almayarak ölüm ya da yaralanmaya sebep olan işveren yahut işverenvekilleri; 1- Taksirli Öldürme TCK 85, 2- Taksirli Yaralama TCK 89, suçlarından dolayı cezai yaptırımla karşı karşıya kalabilirler. Taksirli öldürme İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YAPTIRIMLARI Taksirle bir insanın ölümüne neden olan kişi 2 yıldan 6 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.fiil birden fazla kişinin ölümüne ya da bir veya birden fazla kişinin ölümü ile birlikte bir veya birden fazla kişinin yaralanmasına neden olmuş ise 2 yıldan 15 yıla kadar hapis cezası verilir(tck 85). Taksir: Dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılık dolayısıyla bir davranışın suçun kanuni tanımında belirtilen neticesi öngörülmeyerek gerçekleştirilmesidir(tck 22). 17
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YAPTIRIMLARI İş Sağlığı ve Güvenliği Yönünden Taksirli Öldürme İşveren, uyulması zorunlu iş sağlığı ve güvenliği kurallarına uyarak önleyebileceği iş kazasını, bu kurallara uymaması nedeniyle gerçekleşmesi sonucu çalışanın ölümünden taksirle ölüme sebebiyet vermekten sorumlu olacaktır. İş sağlığı ve güvenliği için gereken önlemlerin alınmaması taksir olarak değerlendirilmektedir. 18
auzef.istanbul.edu.tr 19