Sayı 24 Kış-Bahar 2007
G. Ü. İ. F. adına sahibi Prof. Dr. Kadri Yamaç Sorumlu yazı işleri müdürü Prof. Dr. Korkmaz Alemdar Editör Prof. Dr. İrfan Erdoğan Yardımcı editörler Doç. Dr. Gamze Y. Özdemir Yrd. Doç. Dr. Cem Yaşın Araş. Gör. Özge Güven Dr. Esra Keloğlu-İşler Yayın kurulu Prof. Dr. Levent Kılıç Prof. Dr. Bayram Kaya Prof. Dr. Merih Zıllıoğlu Prof. Dr. Sacide Vural Prof. Dr. N. Gürkan Pazarcı Prof. Dr. Seçil Büker Doç. Dr. Nazife Güngör Prof. Dr. Peyami Çelikcan Prof. Dr. Raşit Kaya Prof. Dr. Dan Schiller Prof. Dr. Vincent Mosco Prof. Dr. Stuart Ewen Gazi Üniversitesi Gazi Üniversitesi Gazi Üniversitesi Selçuk Üniversitesi Anadolu Üniversitesi Ankara Üniversitesi Galatasaray Üniversitesi Gazi Üniversitesi Gazi Üniversitesi Gazi Üniversitesi Gazi Üniversitesi Maltepe Üniversitesi ODTÜ University of Illinois, USA Queen s University, Canada CUNY, USA Kapak ve sayfa tasarımı İrfan Erdoğan ISSN: 1302-146x Copyright Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi. Tüm hakları saklıdır Yayın ve türü: Yılda iki kez basılan hakemli, yaygın, süreli bir dergidir. Yönetim merkezi ve adresi: Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi, 06510 Emek, Ankara Tel: 90 312 212 6495 Fax: 0 312 212 1832 e-mail: iletisimdergisi@gazi.edu.tr Yayın tarihi: 20 Ağustos 2007 Basım yeri: Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Basımevi, Emek, Ankara.
Dergi Politikası 1983 yılından beri İletişim başlığıyla çıkan İletişim Dergisi iletişim kuram ve araştırmalarına odaklanan bir sosyal bilimler dergisidir. Dergi farklı kuramsal yaklaşımlara ve inceleme yönelimlerine açık bir karaktere sahiptir; Türkiye ve dünyada iletişim konularının akademik tartışması için bir forum oluşturur; iletişim alanında kuramsal ve yöntem bilimsel olarak zengin bilgi kazanımı ve gelişmesine katkıda bulunarak toplumsal bağlamda faydalı bilginin oluşmasına ve gelişmesine katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Journal s Policy The Journal of Communication Theory and Research, launched in 1983 and formerly published under the title Communication, is a social science journal focusing on theory and research on communication. The journal is dedicated to present competing theoretical approaches and study orientations; to develop a forum for the scholarly discussion of communication issues in Turkey and around the world in order to further the field; to expand the frontiers of knowledge by contributing to the literature on communication; to perform its role in the development of theoretically and methodologically enriched multidisciplinary body of knowledge on communication. Makale Sunumu Makale göndermek isteyenler kesinlikle web sayfasındaki makale ve diğer yazıları sunma koşullarını okumalıdır. Makalenin bir kopyası PC word formatında hazırlanmalı ve iletisimdergisi@gazi.edu.tr adresine bir niyet mektubuna eklenerek gönderilmelidir. Editör makaleyi okuduktan sonra ya değerlendirmeleri için iki hakeme gönderir ya da değişiklik önerileriyle yazara geri yollar. Yazar, isterse yaptığı değişikliklerle makaleyi göndererek süreci yeniden başlatabilir. Makalenin formatı kesinlikle Dergi nin belirlediği kurallara uymalıdır. Fazla bilgi için derginin web sayfasına ve son sayılarından birine bakınız. Submissions Manuscripts submitted for publication consideration should be sent in digital form. Digital copy of a manuscript and inquiries of an editorial nature should be e-mailed to (iletisimdergisi@gazi.edu.tr). Please insure that the digital version of the submission is virus-free and created in PC Word format. The manuscript should be double-spaced; references and formatting should follow the style guidelines of the APA (5th ed.). Please find the further information in the web page of the journal.
Editörün notu Bu sayıda altı makale sunuldu. Makalelerin ikisi sinema konusunu ele alıp incelemektedir. Diğer dördü, sırasıyla, öğrenci yerleştirme, medya grupları arasındaki çatışma, emek piyasasında cinsiyetçi ücret ayırımı ve Demokrat Parti nin halkla ilişkileri üzerinde durmaktadır. İlk makale de Asaf Varol ve Korkmaz Alemdar iletişim fakültelerinin öğrenci yerleştirme ve ders müfredatı sorunlarını ele almakta ve çözüm önerileri sunmaktadır. İkinci makale Türkiye de bilinmeyen Uygur sinemasının gelişmesi ve bu gelişmede Çin in etkisi üzerinde durmaktadır. Adile Abdulahat ın Çince, Rusça ve Uygurca kaynaklardan yararlanarak hazırladığı bu makale, Orta Asya daki Türk Cumhuriyetleriyle ilgili. Bu tür bilgiler Türkiye deki akademisyenler için Doğu ya doğru dikkatleri çevirme, bilme ve anlamanın geliştirilmesine sağlama bağlamında oldukça önemlidir. Üçüncü makale, resmi kuralların uzun zamandan beri oluşarak geliştiği, fakat yönetici sınıfların bu kurallara ancak kendi öznel çıkarına uygun olduğunda uyduğu, fakat uygun olmadığında uymadığı ve birbiriyle kıyasıya zero-sum-game denen ya ben ya o çekişmesine girdiği bir sınıf içi ilişkinin gazetecilik alanındaki karakterini incelemektedir. Makalede, Tolga Şentürk, Doğan ve Uzan medya grupları arasında 2000 yıllarının başlarında çıkan çatışmayı inceleyerek, bu sınıf içi çatışmanın taraflarca medyada nasıl yansıtıldığına ışık tutmaktadır. Dördüncü makalede Tuba Duruoğlu Bursa Organize Sanayi bölgesi örneğiyle emek piyasasında cinsiyetçi ücret ayrımı sorununu incelemektedir. Beşinci makalede Hüseyin Köse seçilen bazı önemli Hollywood filmlerini irdelemekte ve bu filmlerde entelektüel kimliklerin kötü olarak temsilinin karakteri üzerinde durmaktadır. Son makalede Esra Keloğlu-İşler, halkla ilişkiler alanında yapılmamışı yaparak, Demokrat Parti nin siyasal halkla ilişkilerini incelemektedir. Bu sayının forum bölümünde iletişimdeki bazı klasikler sunuldu. Bu sunumun gerekçesi olarak da basitleştirme, standartlaştırma, cahilleştirme, tembelleştirme ve endüstriyel çıkarları ve çıkar ilişkilerini popülerleştirme gibi nedenler verildi: Standartlaştırılmış kitle üretiminin çıkarına uygun bir şekilde basitleştirilmiş Gönderici-Mesaj-Alıcı-Geribesleme modeli üzerine kurulmuş ve ana-akımın siyaset bilimi, sosyoloji ve sosyal-psikoloji temeline dayanan, çoğu kuram olmayan birçok kuramlar okullarda sunula gelmekte,
kitaplar tercüme edilmekte ve makaleler yayınlanmaktadır. Kapitalist üretim ve ilişki tarzını koruma ve geliştirme üzerine kurulmuş olan bu tür eğitim ve kitle iletişim politikası, tek yönlü ve bilgiçlik-taslatan ahmaklaştırıcı bilinç yönetimi işinde kendi işine gelmeyen düşünceleri bilinçli olarak ya çarpıtıp sunmakta ya değersiz veya yanlış ilan edip üzerinde durmamakta ya da yokmuş gibi gündeme bile getirmemektedir. Bunu sadece kendine alternatif olan düşman görüşler üzerinde yapmamakta, aynı zamanda kendini incelikle savunan, ama kendinin kendi çıkarı için uydurduğu egemen demokrasi, özgürlük, insan hakları, iki-yönlü iletişim, empati, katılımcı yönetim, halkla ilişkiler, reklamcılık ile ilgili egemen bilişleri ve bu bilişlerin desteklediği pratikleri eleştiren anlamlı görüşler üzerinde de yapmaktadır. Bunun sonucu olarak, örneğin Lasswell, Schramm, Lerner, McQuail, Huntington gibi ana akımın merkezinde duranların tanıtıldığını, kullanımlar ve doyumlar, kullanımlar ve bağımlılık, aktif izleyici, otokontrol gibi görüşlerin yaygınlaştırıldığını, ve eleştirel görüş olarak da Fiske, Grossberg, Habermas ve bazı post-yapısalcıların verildiğini görürüz. Bu sırada, ana akım içinde merkezde yer almayan, yani baskıyı ve terörün hunhar ve vicdansız düşünsel gerekçelerini savunan mankafalığı yaratma ve sürdürme değil de, rasyonel ve mantıklı düşünmeden geçerek kontrol mekanizmaları kurarak sistemi geliştirmeyi savunanların isimlerinin bile bilinmediğini, biliniyorsa da, sadece basit bir bilgi veya yanlış bir bilgiyle kısaca geçiştirildiğini görürüz. Bu kişiler öğretilirse, örneğin Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesi gibi komünistlerin olduğu söylenen okullarda öğretilir ki, ben bu tür okullarda Marksizme açıktan veya gizliden düşman olmayana, bir iki Ollmancı Praksistçiler dışında, rastlamadım, çünkü bu okullarda tutucular ve büyük çoğunlukla kapitalizmi eleştiren liberal-burjuva görüştekiler (bunlara Türkiye de solcu deniyor!) eğitim vermektedir. Eğitim adına, kendileri cahil oldukları, okumadıkları ve okusalar bile anlamadıkları için cehaleti yaygınlaştıran veya bilinçli olarak küresel pazarın kaba ve ahmaklara kolay gelen ideolojisini yayanlar, örneğin, kapitalizmi incelikle savunan bir Chicago Okulunu solcu diye okutmazlar veya solcu diye okuturlar. Aynı nedenle Cumhuriyet gazetesinden korkarlar. Korkmaları ve mücadele etmeleri gerekenlerle düşünsel ve davranışsal BİZLİK kurarlar. Kendilerini bu duruma düşüren egemen gerçeklere düşman olma yerine, düşman olmamaları gerekene düşman olurlar: Kendilerine. Bu tür öğrenim ve öğretme sürecinde, kurnazca sunulan ideolojik ahmaklık ve bu ahmaklığın vicdansız ve hunhar ilişkiler yapısı, bir zamanlar basının dört teorisi, yeniliklerin
yayılması, kullanımlar ve doyumlar, etkili iletişim, aktif izleyici gibi inşalarla insanların beynine pompalanırdı. Şimdi bunlara küresel dünyada karşılıklı bağımlılık, empati, vücut dili, NLP, dengeler, özelleştirme, otodenetim, deregülasyon, yöndeşme, internetle gelen demokratikleşme, özel ve kamusal alan, özgürlük, pratiğe yönelik eğitim, Avrupa Birliğinin kriterlerine uyma, rating ve kamuoyu araştırmaları eklendi. Böylece, faydalı bilgiyi kendisi için üreten ve gizleyen bir pazar yapısı, aynı zamanda, bilgiçlik taslayan cehaleti bilgi diye üniversitelerde ve kitle iletişim ürünlerinde üreterek yoğun bir bilinç ve davranış yönetimi yapmaktadır. Bilişsel ve materyal yoksulluğun yoğun bir şekilde sürekli yeniden üretildiği ortamlarda, bu yoksulluğu sürdürmenin bir koşulu da, vicdanı ve yaşam gerçeği midesinden geçen ahlaksız bir insanlık durumu yaratmaktır. Bunun için de, balık tutma koşulları elinden alınmış ve karnını doyuracak kadar bile balık tutamayan (işsiz olan veya aylığı ev kirasına yetmeyen) yoksullaştırılmışa, aynı zamanda, balık dağıtır ve onun bilişini materyal kazançtan geçerek kirletirsin. Bu kirletilmiş bilinçle, rahatlatmak için onu maça gönderir veya maç seyrettirirsin, oy kullandırırsın, yarışma programlarıyla eğlendirir ve duygusal hurafelerle ağlatırsın. Onu, bilişi ve davranışıyla satın alırsın. Bu satın alışla, 1886 da ABD de demiryolu kralı Jay Gould un meşhur sözünün anlamı çok daha derinleşmekte ve ürpertici bir gerçeği göz önüne sermektedir: İşçi sınıfının yarısını, diğer yarısını öldürtmek için kiralayabilirim. 1 Bu zaten, Jay Gould dan önce yapılıyordu ve sonra daha da yoğun ve profesyonel bir şekilde yapılmaya devam etti ve günümüzde en başarılı seviyesine ulaştı: Her gün sürekli televizyonlarda, gazetelerde, halkla ilişkilerde, reklamcılıkta, okullarda, toplantılarda, parti mitinglerinde yapılanlar bilgi toplumu için bilgi akışını sağlamak ve demokrasiyi ve özgürlüğü yaymak için yapılıyor iddiasıyla gelen sahtekarlık. Günümüzdeki ürpertici gerçeklerden biri de şudur: Kiralanmayanların muhtemelen önemli bir kısmı da kiralanmak için can atmaktadır. Ne demek istediğimi anlamak için, yakın tarihe, örneğin şu sıralarda Irak ta kimin kimi öldürdüğüne bakmak yeterlidir. O kadar uzağa gitmeye gerek yok, televizyonda polisin müdahele ettiği olaylara televizyon önünde insanların nasıl reaksiyon gösterdiğini misafir olarak gittiğiniz birkaç aileyi veya kendi ailenizi izleyerek görebilirsiniz: Herkesin hakim, yargıç ve infaz eden cellat 1 Boyer, R. O. ve Morais, H. M. (1965/1980). Labor s Untold Story. New York: UE.
olarak biçimlendirildiği ve en kötüsü de suçluların ve çözümlerin yanlış belirlendiği bir örgütlü dünya düşünün. Öyle bir dünya ki, köle köleliğini kendine bahşedilmiş en değerli özgürlük sanmakta, efendisinin sesini taklit etmekte, kendi sesinden utanmakta ve kendi sesini susturmaktadır. Kendi sesini kendisi gibiler için çıkaranlara da düşman kesilmektedir: Kendine düşman olan insanlık durumu. Günümüzün bu insanlık durumu öyle kolayca yaratılmadı. Örneğin, Ankara ya Kızılırmak tan su getirerek, Ankara nın su sorununu çözme düşünülürken, ama, o su bir sürü kimyasal tehlikeli atıklarla dolu dendiğinde, yanıt olarak onu da arıtma tesisleri kurarak, temizleriz verilmesi ve belki de çok az kişinin dışında büyük çoğunluğun aklına affedersiniz ama, bu kadar zahmete ve harcamaya niye katlanıyorsunuz ki? Ayrıca arıtma tesisi ne kadar arıtır? Onun yerine, Kızılırmak tan şöyle kaynağına doğru bir helikopterle gözlem yapın, nerede kim Kızılırmağı kirletiyorsa, kirletmeyi yapan iş yapış biçimini değiştirin demek gelmemesi, uzun senelerden beri süregelen baskıların ve biliş yönetiminin sonuçlarından biridir. Hiç siz, televizyondaki herhangi bir eğlence ve haber programında, tv dizilerinde, ücret politikalarının gündeme getirildiğini gördünüz mü? Siz hiç gazete ve televizyonda ve filmlerde çalışanların çalışma koşullarının ve onlara aylıklarının nasıl ödendiğinin, nasıl kölelik ücreti bile olmayan ücretle ve hatta bedavaya çalıştırıldıklarını işleyen bir söz, bir tartışma izlediniz mi? İletişim fakültelerinin dergilerinde, toplumsal anlamlılığı şirketler dünyasının çıkarından geçerek biçimlendirilmeyen içerikler ne kadar dersiniz? Bu sayıdaki Forum bölümünde, kapitalist sistemi akıllıca savunan ve bu savunuyu yaparken cehaleti yeniden-üreterek ve insanları birbirine düşürerek baskıcı bir sistemi eleştiren, bu eleştiri nedeniyle, içlerinden az da olsa bazıları bölücü ve hatta vatan haini olarak suçlanan, iletişim alanında önemli yeri olan birkaç aydının görüşleri sunuldu. Buna ek olarak, ana akım içinde yapıtlarının doğru bilinmesi gerektiğini düşündüğümüz birkaç akademisyenin, yüzeyde bilinen fakat çoğu kişi tarafından okunmadığını tahmin ettiğimiz yazılarından alıntılar sunuldu. Bu yazılar 1880 ler ile 1950 ler arasında yazılmış klasik metinlerdir. Okumak ve zoru anlamaya çalışmak zevk olmaktan çıktığında ve okuma parasal fayda getiren pratik iş dışında yapılmadığında, ne yazık ki, insan insan olma karakterini biraz daha yitirmektedir. İrfan Erdoğan
Sayı 24 Kış-Bahar 2007 MAKALELER Asaf Varol ve Korkmaz Alemdar İletişim fakültelerine öğrenci yerleştirmede karşılaşılan çelişkiler ve çözüm önerileri... 1 Adile Abdulahat Uygur sineması ve Tanrıdağ Film Stüdyosu... 13 Tolga Şentürk Halkla ilişkilerde etik bağlamında Doğan ve Uzan Medya Grupları arası çatışma üzerine bir inceleme... 39 Tuba Duruoğlu Emek piyasasında cinsiyetçi ücret ayrımı: Bursa Organize Sanayi bölgesinde bir araştırma... 61 Hüseyin Köse Hollywood filmlerinde entelektüel kimliklerin temsili... 77 Esra Keloğlu-İşler Demokrat Parti nin halkla ilişkileri üzerine bir inceleme... 111
FORUM İrfan Erdoğan Forum hakkında... 129 Charles Horton Cooley Cooley on the meaning and organization of communication... 135 Thorstein Veblen Veblen on social classes and conspicious consumption... 169 E. Bernays, P. Lazarsfeld, H. Field and C. Robinson On the danger of public opinion research... 193 Bernard Berelson Communications and public opinion... 201 Harold D. Lasswell The structure and function of communication in society... 215 Paul F. Lazarsfeld and Robert K. Merton Mass communication, popular taste, and organized social action... 229 Daniel J. Boorstin From news-gathering to news-making: a flood of pseudo-events... 251 Elihu Katz ve Paul Lazarsfeld Personal influence... 271 Daniel Bell The end of ideology... 281
İletişim kuram ve araştırma dergisi Sayı 24 Kış-Bahar 2007, s.1-12. Makale İletişim fakültelerine öğrenci yerleştirmede karşılaşılan çelişkiler ve çözüm önerileri Asaf Varol 1 Korkmaz Alemdar 2 Öz: Türkiye, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve Kırgızistan da iletişim eğitimi yapan toplam 40 yükseköğretim kurumu bulunmaktadır. Bu kurumlarda uygulanan müfredatlardaki tutarsızlıklar, bölüm adlarındaki gereksiz çeşitlilik, öğrenci seçiminde uygulanan puan türü çelişkileri, farklı fakülteler bünyesinde aynı amaçlı bölümlerin oluşturduğu sorunlar bulunmaktadır. Bu çalışmada söz konusu tutarsızlık ve çelişkilerin neler olduğu ele alınarak ve nicel dağılımların nitel değerlendirmesinden geçerek çözüm önerileri sunulacaktır. Anahtar kelimeler: İletişim eğitimi, puan türü çelişkileri, iletişim fakültelerindeki müfredatlar Discrepancies in student enrollment to communication faculties and a suggested solution Abstract: There are forty higher education institutions in communication field in Turkey, Turkish Republic of Northern Cyprus and Kyrgyzstan. Inconsistent curriculums, unnecessary variety of faculty names, contradiction of the type of grading while selecting the students, and the asset of having same purposeful departments in other faculties are the vital problems of the increasing number of communication faculties. The study, qualitatively evaluating the quantitative data, discussed the prevailing inconsistencies and discrepancies and provided some suggestions for better solutions to the problem. Keywords: Communication curriculum, Grading discrepancies, Communication education, enrollment problems 1 Prof. Dr., Fırat Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi, Elazığ. e-posta: varol.asaf@gmail.com 2 Prof. Dr., Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi, Ankara. e-posta: alemdar@gazi.edu.tr
2 A. Varol ve K. Alemdar GİRİŞ İletişim fakültelerinin sorunlarına çözüm bulmak, gelişen teknolojiler karşısında ders programlarını güncellemek, ortak bir platformla güç birliği sağlamak, bu fakülteler arasında akademik ve sosyal işbirliğini geliştirmek, 1991 yılında özel bir televizyon şirketinin uydu üzerinden yayınlarını başlatmasıyla, yerel ve ulusal bağlamda özel radyo ve televizyonların yarattığı kaotik ortamın giderilmesine çözümler üretmek için iletişim fakülteleri dekanları; ilk olarak 1999 yılı sonunda bir araya gelmişlerdir (Varol, A., Çetin, D., 2004). Bu toplantılar daha sonra düzenli bir biçimde sürdürülmüş ve XV. İletişim Fakülteleri Dekanları toplantısı 14-18 Mayıs 2007 tarihleri arasında Bişkek te yapılmıştır. Dekanlar arasında oluşturulan bu güç birliği sayesinde 3984 Sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun un bazı maddelerinin değiştirilmesi sağlanmış ve 24. maddesine konulan radyo-televizyon bölümleri bulunan iletişim fakültelerine yerel bazda frekanslar ve kanallar ücretsiz olarak tahsis edilir hükmü ile o güne kadar yasal olmadan yayınlarını sürdüren ve yayın hayatına 1992 yılında başlayan ilk yerel üniversite televizyonu olan FIRAT TV (Kunç, Ş., 1993, Varol, A., 2003) ile yayınlarına 1998 yılında başlayan Selçuk Üniversitesi yerel televizyonunun yasallaşması sağlanmıştır. Bu değişiklik ile birlikte üniversitelerde iletişim fakültelerinin hızla çoğaldığı görülür. Üniversite bünyelerinde yayın yapan televizyon ve radyo sistemlerinin, üniversite faaliyetlerinin topluma aktarılması, eğitim amaçlı yayınların yapılması, bu sistemlerinin uzaktan eğitim amaçlı kullanılabilmesi, üniversitenin halka açılan penceresi olarak görev üstelenen unsurlarını kullanmak isteyen üniversiteler, peş peşe iletişim fakültesi açmaya başlamışlardır. Özelikle vakıf üniversitelerinin, kuruluşu aşamasında fazla maddi bir donanım gerektirmeyen Halkla İlişkiler, Halkla İlişkiler ve Tanıtım, Görsel İletişim Tasarımı, Halkla İlişkiler ve Reklamcılık vb isimler altında bölümler kurdukları görülmektedir. İletişim Fakülteleri bu gelişmeler ve artan öğrenci sayısı karşısında eğitimin niteliği ve amaçları konusunda sorgulamalar da yapmaya başlamışlardır. Özellikle ortaöğretimden gelen öğrencilerin eğitim düzeyi konusunda kaygılar ortaya çıkmış; fakültelerin alabilecekleri herhangi bir önlem olmadığı için dikkatler sistemin gönderdiği öğrencilerin puan türüne yönelmiştir. Puan türü ve öğrencilerin başarı puanlarının hesaplama biçimi sorgulanmaya başlanmıştır.
İletişim fakültelerinde öğrenci yerleştirme 3 ANALİZ VE DEĞERLENDİRME Ortaöğretim başarı puanı (OBP) Ortaöğretim Başarı Puanı (OBP) öğrencinin diploma notunun 50 ile 100 arasında bir değere dönüştürülme işlemidir. Bu puan bütün okullarda 50 ile 100 arasındadır. Bununla ilgili tüm hesaplamaları ÖSYM yapmaktadır. Hesaplamanın içeriğini ÖSYM, ÖSS kılavuzlarda açıklamaktadır. Ancak kılavuzdaki bilgilerle kişinin kendi OBP'sini hesaplaması olası değildir. Bir öğrenci, okuduğu okulun ortalama diploma notuna sahip olan öğrencilerden biri ise, Ortaöğretim Başarı Puanı (OBP) yaklaşık 75 olur. Öğrencinin okul puanı artıkça öğrencinin OBP'si de 75'ten 100'e doğru bir artış gösterir. Öğrencinin başarısı düştükçe OBP'de 75'ten 50'ye doğru bir düşme gösterir. OBP 50'ye yakın ise öğrencinin diploma notu düşük demektir. OBP 100'e yakın ise diploma notu yüksek anlamına gelir. Okul başarısının bir üst okula yerleşmede etkisi ise OBP'nin AOBP'ye çevrilmesi ile oluşur. Ağırlıklı ortaöğretim başarı puanı (AOBP) Ağırlıklı Ortaöğretim Başarı puanı hesaplamaları Tablo 1 de sunuldu. Tablo 1. AOBP hesaplamaları ALANLAR GENEL LİSE Alan dışı Alan içi Sözel 0,3 0,8 Eşit Ağırlıklı 0,3 0,8 Sayısal 0,3 0,8 Ortaöğretim kurumundan mezun bir öğrenci, kendi alanında bir lisans programına yerleştirilirken, AOBP leri 0,8 ile; diğer bir alandaki programa yerleştirilirken, AOBP leri 0,3 ile çarpılmaktadır. Bir mesleğe yönelik bir program uygulayan ortaöğretim kurumu mezunlarına verilecek olan ek puanlarının hesaplanmasında kullanılacak AOBP ler, ilave olarak 0,24 katsayısı ile bir kez daha çarpılır. Sonuçta genel lise mezunları için Tablo 1 de verilen katsayılar ortaya çıkar.
4 A. Varol ve K. Alemdar Örneklerle açıklamak gerekirse; Örnek 1: Okul birincisi bir öğrencinin diploma notu 5'tir. OBP'si 100'dür. AOBP'si de 100'dür. Bu öğrenci genel liseli ise AOBP'sinin 0,8 oranında etkisi olacaktır. Bu da genel liseli öğrenciye 80 puan eklenmesi anlamına gelir. Diploma notu = OBP/AOBP Örnek 2: Herhangi bir genel ya da meslek lisesinde öğrenim gören ve okulunun orta derecede başarılı öğrencisini düşünelim. Bu öğrencinin tahmini diploma notu 3 ile 3.5 arasındadır ve bu öğrencinin OBP'si de 70-80 arasında kalacaktır. Buraya kadarki tüm işlem, bütün liselerde aynıdır. Bu noktadan sonra okul başarısı ve türü çok önemlidir. Okul başarısı anlamlı derecede yüksek olan okullarda öğrencinin OBP'si 70-80 iken, AOBP'si 80-90 arasındaki değerlere yükselebilmektedir. Bu tamamen okulun ÖSS başarısı ile ilintilidir. Belirlenmiş olan AOBP genel liseli öğrenci için 0,8, meslek liseli bir öğrenci için 0,8 e ilave olarak 0,24 katsayısı ile bir kez daha çarpılır. Örnek 3: Alan dışı tercihlerde okul başarısının etkisi çok fazla düşer. Sözel çıkışlı genel liseli okul birincisi bir öğrenci düşünelim. Bu öğrenci sayısal yada eşit ağırlıklı alanda olup, ortak alan olmayan bir bölüm tercih ettiğinde, okuldan kendisine gelecek olan puan maksimum 30'dur. Kendi alanında tercih yapıyor olsaydı, bu değer 80 olacaktı. Alan dışı tercihinde bu değer 30 puana kadar düşmektedir. İletişim fakülteleri bölümleri Tablo 2 de İletişim fakültelerinin bazı bölümleri ve ait oldukları fakülte ve üniversite isimleri görülmektedir. Başkent ve İstanbul Bilgi Üniversiteleri İletişim Fakülteleri bünyesinde yer alan Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümünü Sosyal Bilimler, Edebiyat, Sosyal Bilimler ve Edebiyat, Dil ve Edebiyat ve Genel Kültür (SÖZ) alanlarından mezun olanlar yanında Türkçe-Matematik (EA) alanından mezun olanlar da tercih ettiklerinde, AOBP leri 0,8 ile çarpılmaktadır. İlk bakışta her iki ayrı alandan gelen öğrencilerin bu bölümü tercih ettiklerinde, hiçbir kayıplarının olmadığı zannedilebilir. Oysa sosyal bilimler alandan gelen öğrenciler dezavantajlıdır. Çünkü her ne kadar AOBP leri 0,8 ile çarpılsa da, bu alandan gelen orta öğretim öğrencilerinin matematik sorularını (EA) cevaplamada genelde başarısız olacakları açıktır.
İletişim fakültelerinde öğrenci yerleştirme 5 Tablo 2. İletişim fakültelerinin gazetecilik bölümleri Bölüm adı Bilgi ve Belge Yönetimi (EA-2) Basın ve Yayın (SÖZ-2) Fotoğraf ve Video Gazetecilik (SÖZ-2) Gazetecilik ve Internet Yayıncılığı Görsel İletişim Tasarımı Görsel Sanatlar ve Görsel İletişim Tasarımı İletişim Fakültesinin Adı Başkent, İstanbul Bilgi (Liselerin Sosyal Bilimler ve Türkçe-Matematik bölümü mezunlarının AOBP leri 0,8 ile çarpılmaktadır) Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri, Girne- Amerikan (İşletme ve Ekonomi Fak) İstanbul Bilgi, Bahçeşehir Akdeniz, Ankara, Atatürk, Bahçeşehir, Doğu Akdeniz, Ege, Erciyes, Gazi, İstanbul, Karadeniz Teknik, Kırgız-Manas, Kocaeli, Lefke, Marmara, Mersin, Selçuk, Uluslararası Kıbrıs, Yakındoğu, Yeditepe Galatasaray Doğuş (Sanat ve Tasarım), Ege, Gazi (Güzel Sanatlar) İstanbul Bilgi, İstanbul Ticaret, Kocaeli, Maltepe, Yakın Doğu, Yeditepe Akdeniz, Bahçeşehir, Doğu Lefke SÖZ-2 puan türü ile Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesinde yer alan Basın ve Yayın Bölümü; Girne-Amerikan Üniversitesi nde ise İşletme ve Ekonomi Fakültesi bünyesinde yer almaktadır. Farklı iki fakülteden aynı alanda mezun verilmektedir. Aynı alana farklı fakülte bünyelerinde eleman yetiştirmek, bir çeşitliliktir ve rekabeti artırıcı unsurlar taşıyabilir. Ancak iletişim alanında görev yapacak mezunların, İşletme ve Ekonomi Fakültesi bünyesinde yetiştirilmesi, bir çelişki de olabilir. Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi bünyesinde yer alan Basın ve Yayın Bölümü müfredatında yer alan derslere internet üzerinden ulaşılabilmektedir. Ders içerikleri incelendiğinde Basın ve Yayın Bölüm başlığına uygun
6 A. Varol ve K. Alemdar müfredat uygulandığı, ancak Girne-Amerikan Üniversitesi İşletme ve Ekonomi Fakültesi bünyesinde yer alan Basın ve Yayın bölümü derslerinin neler olduğu elde edilememiştir. İstanbul Bilgi ve Bahçeşehir Üniversiteleri İletişim Fakülteleri bünyesinde Fotoğraf ve Video adı ile bölümler yer almaktadır. Bu bölümün ders programı, fotoğrafçılık ve video alanlarının, algı, görsel kültür, fotoğraf tarihi gibi temel konularını ve ayrıca sayısal görüntü işleme teknikleri, müzik videosu, reklam fotoğrafçılığı, mimari fotoğrafçılık, post-prodüksiyon, büyük format fotoğrafçılık, etkileşimli video ve yayın tasarımı gibi ileri uzmanlıkları kapsayacak biçimde tasarlanmıştır. Mevcut uygulamada bu bölüm SÖZ-2 puan türü ile öğrenci almaktadır. Bu bölümü tercih edecek öğrencilerin ortaöğretim kurumlarının Türkçe-Matematik (EA) alanından mezun olanlardan seçilmesi halinde, kalite artacak ve öğrencinin bölüme uyumu kolaylaşacaktır (Fotoğraf ve Video Bölümü, İstanbul Bilgi Üniversitesi web sayfası, 2007). Üniversitelerimizin İletişim Fakültelerinin 19 unda Gazetecilik Bölümü yer almaktadır. Ayrıca Galatasaray Üniversitesi İletişim Fakültesi bünyesinde Gazetecilik ve Internet Yayıncılığı bölümü bulunmaktadır. Gazetelerin artık Internet üzerinden de yayınlanması kaçınılmazdır. Internet üzerinden yayınlanmayan gazeteler, rekabet gücünü yitirecektir. Gazetecilik bölümlerinde artık Internet yayıncılığı alanından uygun dersler mutlaka müfredata eklenmelidir. Bu amaçla klasik gazetecilik anlayışından vazgeçilmeli ve teknolojik olanakları kullanabilen, masaüstü yayıncılık kurallarını bilen gazeteciler yetiştirilmelidir. Bu nedenle Türkçe-Matematik alanından gelen öğrenciler daha başarılı olacaktır. Oysa mevcut uygulamada Sosyal Bilimler alanından mezun olanların AOBP leri 0,8 ile çarpılarak, Türkçe-Matematik alanından gelen öğrencilere büyük haksızlık yapılmaktadır. Görsel İletişim Tasarımı Bölümü, Doğuş Üniversitesinde Sanat ve Tasarım Fakültesi bünyesinde, Ege ve Gazi Üniversitelerinde Güzel Sanatlar Fakültesi bünyesinde yer alırken; İstanbul Bilgi, İstanbul Ticaret, Kocaeli, Maltepe, Yakın Doğu ve Yeditepe Üniversitelerinde ise İletişim Fakülteleri kapsamındadır. Görsel İletişim Tasarım Bölümüne girmek isteyen öğrenciler ÖSS nin herhangi bir puan türünde 160 ın üzerinde puan almış olması gerekmektedir. Puan türünün serbest bırakılmış olması, puan türü kargaşasının telafisi bakımından fırsat doğurabilir.
İletişim fakültelerinde öğrenci yerleştirme 7 İletişim Fakülteleri bünyesinde halkla ilişkiler alanında farklı adlar altında bölümler yer almaktadır. Tablo 3 de Halkla İlişkiler alanında dört ayrı bölüm ismi ile karşılaşılmaktadır. Halkla İlişkiler ve Tanıtım veya Halkla İlişkiler ve Reklamcılık bölümleri müfredatları arasında çok az farklılıklar bulunmaktadır. Tanıtım denildiğinde reklamcılık alanlarında kullanılan temel kavramların da bilinmesi gerekir. Zaten tanıtımın kendisi, bünyesinde reklamı da içerir. Akdeniz, Ankara, Başkent, Ege, Gazi, İstanbul, Kocaeli, Maltepe, Marmara, Selçuk, Yakın Doğu, Yeditepe Üniversitelerinde Halkla İlişkiler ve Tanıtım Bölümü bulunurken; İzmir Ekonomi, Yaşar, Doğu Akdeniz ve Lefke Üniversitelerinde Bölüm adı Halkla İlişkiler ve Reklamcılık olmaktadır. Halkla İlişkiler ve Reklamcılık Bölümünü Sosyal Bilimler (SÖZ-2) ve Türkçe-Matematik (EA-2) alanlarından gelen orta öğretim mezunları tercih ettiklerine AOBP leri 0,8 katsayısı ile çarpılmaktadır. Ancak öğrenci yerleştirilirken SÖZ-2 puanı esas alınmaktadır. Ortaöğretimini Türkçe- Matematik (EA) alanından tamamlayan öğrenci, bu bölüme girebilmek için SÖZ-2 alanına giren (Tarih, Ülkeler Coğrafyası, Sosyoloji, Mantık) soruları da cevaplaması gerekecektir. Tablo 3 dikkatli incelendiğinde aynı amaca yönelik mezun veren bölümlerin adlarındaki çelişkileri hemen fark edebilir. Türkçe-Matematik alanından gelen bir ortaöğretim öğrencisi, SÖZ-2 puan türü ile girebildiği Reklamcılık ve Halkla İlişkiler Bölümünü seçtiğinde AOBP si 0,8 ile çarpılacak, ancak SÖZ-2 puan türü kapsamındaki Tarih, Ülkeler Coğrafyası, Sosyoloji, Mantık sorularını cevaplamada zorlanacağı için bu bölüme yerleşemeyebilecektir. Oysa aynı öğrenci EA-2 puanı ile öğrenci alan Reklamcılık Bölümünü tercih edecek olursa, AOBP si 0,8 ile çarpılmasının yanında, Türkçe-Matematik alanından gelen soruları cevaplaması çok daha kolay olacaktır. Reklamcılık Bölümü ile Reklamcılık ve Halkla İlişkiler Bölümü müfredatları birbirine çok benzerdir. Reklamın odağındaki unsur halktır. Yani reklam halkla yapılır. Tanıtım da halka yapıldığına göre, adları farklı da olsa, bu iki bölümün hedefinin aynı olduğu açıktır. Bu durumda da bir bölüme EA- 2, diğer bölüme ise SÖZ-2 puanı ile öğrenci yerleştirilmesi çelişkidir.
8 A. Varol ve K. Alemdar Tablo 3. İletişim fakülteleri halkla ilişkiler ve reklamcılık bölümleri Bölüm adı İletişim Fakültesinin Adı Halkla İlişkiler (SÖZ-2) Atatürk, Bahçeşehir, Erciyes, Girne-Amerikan (İşletme ve Ekonomi Fak), İstanbul Bilgi, İstanbul Ticaret, Karadeniz Teknik, Kırgız Manas Halkla İlişkiler ve Reklamcılık (SÖZ-2) Halkla İlişkiler ve Tanıtım (SÖZ-2) Halkla İlişkiler, Tanıtım ve Reklamcılık Reklam Tasarımı ve İletişimi (SÖZ-2) Reklamcılık (EA-2) Reklamcılık ve Halkla İlişkiler (SÖZ-2) İzmir Ekonomi, Yaşar, Doğu Akdeniz, Lefke (Liselerin Sosyal Bilimler ve Türkçe-Matematik bölümü mezunlarının AOBP leri 0,8 ile çarpılmaktadır) Akdeniz, Ankara, Başkent, Ege, Gazi, İstanbul, Kocaeli, Maltepe, Marmara, Selçuk, Yakın Doğu, Yeditepe Galatasaray Yeditepe Bahçeşehir, İstanbul Bilgi, Kocaeli (Liselerin Sosyal Bilimler ve Türkçe-Matematik bölümü mezunlarının AOBP leri 0,8 ile çarpılmaktadır) Anadolu Ü. İletişim Bilimleri, Mersin, Uluslar arası Kıbrıs (Liselerin Sosyal Bilimler ve Türkçe- Matematik bölümü mezunlarının AOBP leri 0,8 ile çarpılmaktadır) İletişim Fakülteleri bünyesinde önemli bölümlerden biri Radyo Televizyon ve Sinema Bölümüdür. Önemli bir bölümdür, çünkü bünyelerinde radyo-televizyon bölümleri bulunan İletişim Fakültelerine 3984 Sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun un 24. maddesi gereğince yerel bazda frekanslar ve kanallar ücretsiz olarak tahsis edilebilmektedir. Bu ayrıcalık sadece İletişim Fakültelerine aittir. Oysa bünyelerinde Sinema TV, Sinema ve Televizyon barındıran Güzel Sanatlar Fakültelerine bu hak tanınmamıştır. Üniversitelerimizde radyo ve televizyon alanlarında eğitim veren fakülteler Tablo 4 de görülmektedir.
İletişim fakültelerinde öğrenci yerleştirme 9 Tablo 4. İletişim fakülteleri radyo, televizyon ve sinema bölümleri Bölüm adı Radyo Televizyon ve Sinema Radyo ve Televizyon Radyo, Sinema ve Televizyon (SÖZ-2) Sinema TV Sinema ve Televizyon (SÖZ-2) Televizyon Haberciliği Programcılığı (SÖZ-2) İletişim fakültesinin Adı Akdeniz, Ankara, Atatürk, Başkent, Doğu Akdeniz, Ege, Fırat, Galatasaray, Gazi, Hacettepe, İstanbul, Karadeniz Teknik, Kırgız- Manas, Lefke, Marmara, Selçuk, Yakın Doğu, Uluslararası Kıbrıs Erciyes, Kocaeli, Maltepe, Mersin, Yeditepe Beykent (Güzel Sanatlar), Marmara (Güzel San) Anadolu Ü. İletişim Bilimleri, Bahçeşehir, İstanbul Bilgi, Dokuz Eylül (Güzel Sanatlar), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Ü., Süleyman D. (Güzel San), YYÜ (Güzel San) İstanbul Bilgi Radyo ve televizyon yayınlarında, haberleşme teknolojilerinden yararlanılmaktadır. Internet üzerinden radyo ve televizyon yayınlarının yapıldığı, uygun yazılımlar kullanılarak bilgisayarlar üzerinde video montaj ve kurgularının basitçe yapılabildiği bir süreçte bulunmaktayız. Radyo ve televizyon alanında faaliyet gösteren şirketler, artık yeni teknolojileri kullanabilen, diz üstü bilgisayar üzerinde kurgu ve montaj yapabilen, her türlü ses efektlerini görüntü altına döşeyebilen, iletişim mezunlarına gereksinim duymaktadır. Sektör bu tür nitelikli elemanlar ararken, orta öğretimde Sosyal Bilimler alanından mezun bir öğrenci, Radyo Televizyon ve Sinema Bölümüne girdiğinde, teknik alandaki derslerde büyük sıkıntılar çekmekte ve uyumsuzluk nedeniyle yeterli bilgi sahibi olamadan fakülteden mezun olabilmektedir. Oysa Radyo Televizyon ve Sinema Bölümlerine EA-2 puan türü ile öğrenci alınabilirse, kaliteli ve kuramsal altyapı yanında, teknik uygulama becerisine sahip iletişimciler de yetişebileceklerdir. Bugünkü şartlar, Radyo Televizyon ve Sinema Bölümlerine EA-2 puanı ile öğrenci alınımını zorunlu kılmaktadır.
10 A. Varol ve K. Alemdar Tablo 5 de İletişim, Kültür Yönetimi, Sahne ve Gösteri Sanatları alanlarında eğitim ve öğretimlerini sürdüren İletişim Fakülteleri görülmektedir. Bu tür eğitimler sadece İletişim Fakülteleri içerisinde değil, aynı zamanda Güzel Sanatlar Fakülteleri bünyesinde de yer almaktadır. Beykent Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesinde Sahne ve Gösteri Sanatları Bölümü, İstanbul Bilgi Üniversitesi İletişim Fakültesi bünyesinde ise Sahne ve Gösteri Sanatları Yönetimi Bölümü yer almaktadır. Farklı fakülteler altında ve de isimleri arasında küçük farklılıklar olsa da, bu iki bölümün amacı aynıdır. Tablo 5. İletişim ve sanat alanlarında eğitim veren fakülteler Bölüm adı İletişim (SÖZ-2) İletişim Bilimleri (SÖZ-2) Kültür Yönetimi (SÖZ-2) Medya ve İletişim (SÖZ-2) Medya ve İletişim Sistemleri (SÖZ-2) Sahne ve Gösteri Sanatları Sahne ve Gösteri Sanatları Yönetimi Sanat Sanat Yönetimi (SÖZ-2) İletişim Fakültesinin Adı Anadolu Ü. İletişim Bilimleri Hacettepe İstanbul Bilgi İzmir Ekonomi İstanbul Bilgi, İstanbulTicaret Beykent (Güzel Sanatlar) İstanbul Bilgi Yıldız Sanat ve Tasarım Fak. İstanbul Bilgi, İstanbul Kültür (Sanat ve Tasarım) SONUÇ VE ÖNERİLER İletişim fakülte sayıları son yıllarda hızla artmıştır. Bu artışın nedenlerinin başında halkla ilişkiler ve benzeri bölümlerinin büyük alt yapı masrafı gerektirmemesi nedeniyle vakıf üniversitelerince cazip görülmesidir. 3984 Sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun un iletişim fakültelerine yerel bazda frekanslar ve kanalları ücretsiz olarak tahsis edilebilmesi ve iletişim fakültelerinin üniversitelerin halka açılan vitrini olarak algılanması; üniversitelerin radyo ve televizyon yayınları yapabilmek