İSLAM DÜŞÜNCE TARİHİNDE MEZHEPLER Prof. Dr. Mehmet Saffet Sarıkaya RAĞBET YAYINLARI TANITIM: Mezhep, insanların yaşadıkları sosyal çevrede sinin ana kaynaklarını anlama ve uygulamada ortaya çıkan farklılıkların kurumlaştığı dini gruptur. Mezhepler, bir dinin mensupları için alt kimlik ifadeleridir. Mezhepler beşeri nitelikli oluşumlardır; din ile özdeştirilemezler. 1 / 7
Mezhebi farklılıklar 1-Mutlaklık iddiasında bulunmadıkça; 2-Kendilerini İslam'ın temsilcisi olarak görmedikçe; 3-kendilerinin dışındakileri öteki olarak algılamadıkça; birer zenginlik olarak kabul edilir. Farklı mezhepleri, tarikatları, cemaatler; hak-batıl, doğru-yanlış, sapık-bidat vb. Sınıflandırmalara tabi tutmak yerine, insan doğaşından kaynaklanan ve toplumsal yapıyla kurumsallaşan farklı bir bilgi sistemleri veya zihniyet biçimleri olarak algılamak daha doğrudur. Mezhepleri konu edinen İslam Mezhepleri Tarihi'nin gayesi, günümüze kadar ortaya çıkmış mezheplerin, çıkış sebeplerini, oluşum süreçlerini, sosyal ve iktisadi yapılarını, dini aktivitelerini ve dinamik unsurlarını objektif olarak ele alıp analiz ederek günümüz Müslümanlarının küreselleşen dünyada dinin en iyi şekilde yaşayabilecek bir zihniyet ve dünya görüşü oluşturmalarına, dinin en doğru şekilde algılayıp temsil etmelerine, birlik ve beraberlik içinde yaşayabilmelerine katkı sağlamaktadır. İÇERİK ÖNSÖZ GİRİŞ Kavramsal Çerçeve İslâm Mezhepleri Tarihinin Konusu, Gayesi, Metodu Klasik Mezhepler Tarihi Kaynakları MEZHEPLERİN DOĞUŞ NEDENLERİ 1.İNSANDAN KAYNAKLANAN NEDENLER Psikolojik Unsurlar Sosyolojik Unsurlar 2.MÜSLÜMAN TOPLUMUNDAN KAYNAKLANAN NEDENLER Kur ân ın Anlaşılması Hz. Peygamber in Mezhepçiliğe Alet Edilmesi Asabiyet-Fanatizm 2 / 7
Siyasî Çekişmeler 3. DIŞ NEDENLER 4.MÜSLÜMANLAR ARASINDA ORTAYA ÇIKAN İLK İHTİLAFLAR Devlet Başkanlığı, Hilafet-İmamet Tartışmaları Ridde Savaşları ve Yalancı Peygamberler Hz. Osman a Karşı Girişilen İsyan Cemel Vak ası Sıffin Savaşı EHL-İ SÜNNET VE L-CEMAAT EHL-İ SÜNNET VE L-CEMAATİN ALT GRUPLARI SELEFİYYE EŞ ARÎLİK MÂTURÎDÎLİK HARİCÎLİK Tarihçeleri 3 / 7
ve Zihniyet Yapıları HARİCİLERİN ALT GRUPLARI EZRAKİYYE NECDİYYE İBÂDİYYE VEHHÂBÎLİK MÜRCİE MUTEZİLE Tarihçes MUTEZİLE NİN ALT GRUPLARI Basra Mutezile Ekolü Bağdat Mutezile Ekolü 4 / 7
ŞÎA ŞÎA NIN ALT GRUPLARI ZEYDİYYE İMÂMİYYE/İSNÂAŞERİYYE GALİYYE GALİYYE FIRKALARININ ORTAK GÖRÜŞLERİ Tanrı İnançları Peygamberlik İnançları Ahiret Hakkındaki İnançları Dinî Pratikleri ve Dinî Hayat Anlayışları Din Adamları BAZI GALÎ FIRKALAR İSMÂÎLİYYE-BÂTINİYYE NUSAYRÎLİK 5 / 7
DÜRZÎLİK EHLİ HAKK YEZÎDÎLİK MEHDİLİK FİKRİNDEN HAREKETLE OLUŞAN FIRKALAR BÂBÎLİK VE BAHÂÎLİK KADIYÂNÎLİK Görüşler SONUÇ EK:1 TÜRKLERİN İSLÂMLAŞMA SÜREÇLERİNDE MEZHEPLERİN VE TARİKATLARIN YERİ 6 / 7
Giriş Hanefî-Mâtürîdî Ekolü Şîî Mezhepler Tasavvufî Hareketler Sonuç EK:2 İSLÂM DA MEHDİ İNANCINA DAİR EK:3 TÜRKİYE ALEVÎLİĞİ ve Ahilik Babâîlik Bektaşîlik Şeyh Bedreddin İsyanı ve Bedreddinlüler Hurûfîlik Safevî Şîîliği/Kızılbaşlık ALEVÎ İNANÇLARI VE DİNÎ PRATİKLERİ SEÇİLMİŞ KAYNAKLAR 7 / 7