NAZİLLİ TİCARET ODASI TÜRKİYE VE AYDIN IN DIŞ TİCARET POTANSİYELİ NAZİLLİ NİN AYDINDAKİ YERİ AR-GE BÖLÜMÜ EKİM 2011 FATİH SARIKAYA 1
*ÇALIŞMANIN AMACI Bu araştırma raporu Ekonomi Bakanlığı uzmanları tarafından hazırlanmış, Nazilli Ticaret Odası AR-GE departmanı tarafından derlenmiştir. Raporla amaçlanan İhracata Dönük Üretim Stratejisi ile her bir ilin hali hazırda ürettiği ürünleri nasıl dünya pazarlarında rekabetçi bir şekilde satabilir sorusunun cevabı aranmıştır Bunun içinde, her bir ilin üretim ve ihracat potansiyelinin hangi ülkelere yönlendirilmesi gerektiğini belirlenmiştir. Ayrıca mevcut üretim ve ihracat deseni ile yeni hangi sektörlerin hayata geçirilebileceğini tek tek belirlenmiştir. Her ilde güçlü sektörleri ve hedef sektörler bulunmuş, İllerin her biri bir ülke olarak kabul edilmiş, dünya pazarlarında hangi ürünler ile rekabet edebilecekleri ortaya çıkarılmıştır. Raporda ilimizle ilgili bölüm özetlenmiştir. Günümüz küresel ortamında rekabet olgusu, ulusaldan daha yerele kayma eğilimine girmiştir. Ülke genelindeki rekabetçiliğin ötesinde kent seviyesinde rekabet algısı, artık şehirlerin rekabet güçlerine odaklanmayı zorunlu kılmaktadır. Bu çalışma ile özellikle Aydın ilinin ihracatta performansının bilimsel yöntem ve metodolojiler çerçevesinde analiz edilmesi ve farklı performans kriterleri ile konumlarının netleştirilmesi bize önemli sonuçlar sunacaktır **AYDIN İLİNİN DİNAMOSU : NAZİLLİ Sosyo-Ekonomik Göstergeler 1 Devlet Planlama Teşkilatı tarafından 2004 yılında yapılan İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması sonuçlarına göre Nazilli, sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksi ile 872 ilçe arasında 83. sırada yer almaktadır 2 1 GÜNEY EGE KALKINMA AJANSI, Resmi Sitesi, http://www.geka.org.tr/icerik/0/157/anasayfa.htm 2 İLÇELERİN SOSYO-EKONOMİK GELİŞMİŞLİK SIRALAMASI ARAŞTIRMASI (2004), Bülent Dincer Metin Özaslan Bölgesel Gelişme Ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü 2
Bu çalışma sonucuna göre ilçenin sosyo-ekonomik göstergeleri aşağıdaki gibidir. 3 Gösterge Değer Nazilli'nin Türkiye'deki 872 ilçe içindeki sırası Şehirleşme oranı (%) 72,39 75 Nüfus artış hızı (%) 18,12 217 Nüfus yoğunluğu 220 66 Nüfus bağımlılık oranı (%) 49,79 703 Ortalama hanehalkı büyüklüğü 3,63 791 Tarım sektöründe çalışanlar oranı (%) 49,71 735 Sanayi sektöründe çalışanlar oranı (%) 12,38 105 Hizmetler sektöründe çalışanlar oranı 37,9 137 (%) İşsizlik oranı (%) 9,46 156 Okuryazar oranı (%) 89,25 201 Bebek ölüm oranı (%) 34,38 571 Fert başına genel bütçe geliri (bin TL) 119.450 127 Vergi gelirlerinin ülke içindeki payı (%) 0,09166 71 Tarımsal üretimin ülke içindeki payı (%) 0,32339 68 Genel Ekonomik Yapı 4 Sosyal Güvenlik Kurumu nun Nace Rev.2 sınıflamasındaki 2010 yılı Mart ayı verilerine göre ilçede toplam 2.354 işletme bulunmakta ve bu işletmelerde toplam 13.099 kişi istihdam edilmektedir. İlçedeki sektörlerde faaliyet gösteren işletme sayıları incelendiğinde en çok işletmenin faaliyet gösterdiği ilk 5 sektör aşağıdaki tabloda gösterilmektedir. Nace Rev.2 Kodu Sektör 47 Perakende ticaret ( Motorlu kara taşıtları ve motosikletler hariç) 49 Kara taşımacılığı ve boru hattı taşımacılığı İşletme Sayısı İlçedeki toplam işletme sayısına oranı (%) İstihdam İlçedeki toplam istihdama oranı (%) 470 19,97 1.296 9,89 204 8,67 830 6,34 41 Bina inşaatı 138 5,86 888 6,78 46 Toptan ticaret (Motorlu kara taşıtları ve motosikletler hariç) 124 5,27 412 3,15 10 Gıda ürünlerinin imalatı 118 5,01 541 4,13 İlçedeki sektörler istihdam düzeylerine göre incelendiğinde ise en çok istihdamın görüldüğü ilk 5 sektör aşağıda yer almaktadır. Buna göre Elektrikli Teçhizat İmalatı sektöründe faaliyet gösteren işletme sayısı ilçe genelindeki toplam işletme sayısına göre çok 3 GÜNEY EGE KALKINMA AJANSI, Resmi Sitesi, http://www.geka.org.tr/icerik/0/157/anasayfa.htm 4 GÜNEY EGE KALKINMA AJANSI, Resmi Sitesi, http://www.geka.org.tr/icerik/0/157/anasayfa.htm 3
az olmasına karşın sektördeki istihdam düzeyinin diğer sektörler arasında ilk sırada yer aldığı göze çarpmaktadır. Aynı şekilde Eğitim sektöründe faaliyet gösteren işletme sayısı ilçe geneline göre çok yüksek olmamasına karşın sektör istihdam düzeyi açısından ilçedeki ilk 5 sektör arasında yer almaktadır. Nace Rev. 2 Kodu Sektör İstihdam İlçedeki toplam istihdama oranı (%) İşletme Sayısı İlçedeki toplam işletme sayısına oranı (%) 27 Elektrikli teçhizat imalatı 1.417 10,82 9 0,38 47 Perakende ticaret ( Motorlu kara taşıtları ve motosikletler hariç) 1.296 9,89 470 19,97 41 Bina inşaatı 888 6,78 138 5,86 49 Kara taşımacılığı ve 830 6,34 204 8,67 boru hattı taşımacılığı 85 Eğitim 758 5,79 44 1,87 *2010 YILI İHRACAT RAKAMLARI: 5 Nazilli Ticaret Odası na üye ihracat yapan üyelerimizin, 2010 yılı içinde gerçekleştirdikleri ihracat tutarları: Firma Ünvanı Ürün İhracat Değeri 1. Uğur Soğutma A. Ş. Soğ. mak., mermer, motor 100.439.000 $ 2. Sartel Kablo Ltd. Şti. Elektrik kablosu 22.897.363 $ 3. Cevdet Aksüt Koll.Şti Muht.tarım ürün. 10.868.766 $ 4. Çağdaş Şirketler Grubu Muht. cam ürün. 5.651.064 $ 5. Orhanoğlu Gıda Koll. Şti. Muht. tarım ürün. 4.233.229 $ 6. Alba Lojistik Ltd. Şti. Muht. balık ürün. 3.773.816 $ 7. Mehmet Aydın Kaşmir kıl elyafı 2.400.265 $ 8. Erkin İş Makinaları Ltd. Şti. Vinç İmalatı 1.731.681 $ 9. Yaşar Kırlıoğlu Kuru incir 1.376.468 $ 10. Buharalılar Ltd. Şti. Muht. tarım ürün. 1.325.556 $ 11. Demeks Mermer Ltd. Şti. Blok mermer 825.066 $ 12. Berksa Deri Ltd. Şti. Deri ürünleri 759.406 $ 13. Mareks ve Mertaş Şirketleri Mermer, traverten, doğaltaş 683.936 $ 14. Kuteks Kutsallar A. Ş. Tıbbi sarf malzeme 662.743 $ 15. Eraslanlı Tarım Ltd. Şti. Kuru İncir 644.861 $ 16. Yavuz İncir Ltd. Şti. Kuru incir 599.645 $ 17. Kırlıoğlu Tar. Ltd. Şti. Muht. tarım ürün. 550.000 $ 18. Dönmezler A.Ş. Kıl çadır 405.581 $ 19. Model Mekanik Ltd. Şti. Makine parçaları 400.000 $ 5 NAZİLLİ TİCARET ODASI, Faaliyet Raporu 2009 4
20. As-Ya Tekst. Ltd. Şti. Tekstil ürün. 236.077 $ 21. Sistem Enerji Ltd. Şti. Güneş Enerjileri 155.691 $ 22. Güneşsan Ltd. Şti. Muhtelif hayv. yün 111.171 $ 23. Uğur Mot.Araçlar Ltd.Şti. Motor 49.600 $ 24. Maksan Dişli Mak. Ltd. Şti. Muht. dişli, tekstil ürün. 34.831 $ 25. Nar Gıda Ltd. Şti. Küp şeker 28.025 $ 26. Nazilli Ekomak Ltd. Şti. Sıcak su kazan. 10.433 $ 27. Sultar Tar. Ltd. Şti. Kuru incir 7.006 $ Toplam 160.861.578 $ YILLAR İTİBARİYLE İHRACAT TUTARLARI DEĞERLENDİRMESİ: 2006 Yılı İhracatı 127.622.757 $ 2007 Yılı İhracatı 158.348.497 $ 2008 Yılı İhracatı 162.933.881 $ 2009 Yılı İhracatı 132.035.581 $ 2010 Yılı İhracatı 160.861.578 $ Verimli toprakları, elverişli iklim koşulları ve uygun coğrafi yapısıyla tarım ürünleri bakımından büyük bir zenginliğe sahip olan ilçede meyve üretiminde öne çıkan ürünler ve üretim miktarları aşağıdaki tabloda yer almaktadır. 6 Ürün Üretim miktarı (ton) Aydın üretimindeki payı (%) TR32 Bölgesi üretimindeki payı (%) Ege Bölgesi üretimin deki payı (%) İncir 39.638 25,87 25,55 21,94 Kestane 8.543 44,84 41,42 24,60 Zeytin (sofralık) 1.405 3,16 2,66 0,61 Zeytin (yağlık) 6.453 5,17 2,90 1,69 Elma starking 5.010 36,24 2,52 2,12 Elma golden 536 6,28 1,23 0,75 Portakal (Washington) Üzüm sofralıkçekirdekli Üzüm sofralıkçekirdeksiz 12.305 28,64 6,90 6,87 3.750 24,25 4,10 2,12 200 4,37 0,13 0,04 6 TÜİK, Bitkisel Üretim İstatistikleri 5
* İHRACATTA PERFORMANS GÖSTERGELERİ 7 Çalışmanın bu bölümünde illerin ihracat performansı göstergelerine yer verilmiştir. Buna göre analizde öncelikle her bir ilin ihracatta rekabetçi avantaja sahip oldukları sektörler tespit edilmiştir. İl raporlarında 2010 yılı için her bir ilin rekabetçi avantaja sahip olduğu ilk beş sektör ve bu sektörlerinin sırasıyla 2000 ve 2005 yıllarında ne derece rekabetçi olduğu analiz edilmiştir. Bu şekilde 2010 yılında her bir ilin rekabetçi avantaja sahip olduğu sektörün son 10 yıldaki gelişimi tespit edilmeye çalışılmıştır. SEKTÖR ADI SEKTÖRDEKİ REKABETÇİ İL SAYISI 2000 2010 Meyve Ve Sebzeler 59 61 Çeşitli Yenebilir Ürünler 34 29 İşlenmemiş Kösele Deri Ve Kürk 2 4 Yağlı Tohumlar, Yağ Veren Meyveler 17 25 Bitkisel Sıvı Yağlar Ve Franksiyonları(Rafine Edilmiş Olsun 23 23 Olmasın, Kimyasal İşlem Görmemiş) Kimyasal İşlem Görmüş Bitkisel ve Hayvansal Katı/Sıvı 16 13 Yağlar,Mumlar Başka Yerde Belirtilmeyen İşlenmiş Deri Ve Köseleler 14 23 Tekstil Ürünleri (İplik,Kumaş,Yer Kaplamaları) 61 62 Özelliği Olan Belirli Sanayiler İçin Makinalar ve Aksamı 60 71 Motorlu Kara Taşıtları, Bisiklet Ve Motosikletler, Bnunların 33 39 Aksam ve Parçaları Giyim Eşyası Ve Bunların Aksesuarları 56 51 Yukarıda bulunan tablodaki raporda verilen 63 sektörden ilimizin önde gelen sektörleri süzülerek düzenlenmiştir. Rapora göre illerin sektörlerdeki rekabet güçlerini 2000 ve 2010 için karşılaştırıldığında Aydın genelinde emek yoğun sektörlerden sermaye yoğun sektörlere geçiş olduğu gözlemlenmektedir. Sermaye yoğun sektörlerin tümünde rekabetçi il sayısında bir artış vardır. İllerimizin ihracat performanslarının analizinde kullanılan temel göstergelerden biri olan ihracatın teknolojik dağılımı 8 bize; her bir ilimizin yaptığı ihracatın doğal kaynağa mı dayalı olduğunu ya da bu ihracatın teknoloji seviyesinin düşük, orta ya da ileri teknoloji ürünü olup olmadığına göre nasıl bir dağılım gösterdiğini ortaya koyması açısından önem arz etmektedir. Aşağıdaki tabloda 2010 yılı itibari ile orta ve ileri teknolojili ürün ihracatı yüz milyon doların üzerinde olan illerimiz gösterilmiştir 7 T.C. EKONOMİ BAKANLIĞI RESMİ SİTESİ, İstatistik ve Analizler, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli Araştırması 8,3 T.C. EKONOMİ BAKANLIĞI RESMİ SİTESİ, İstatistik ve Analizler, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli Araştırması 6
Sıra No İl Adı Orta ve İleri Teknolojili Mal İhracatı (Milyon ABD $) 1 İstanbul 20.280 2 Bursa 7.990 3 Kocaeli 1.948 4 Ankara 1.846 5 İzmir 1.597 6 7 8 16 AYDIN 123 17 Antalya 104 Türkiye nin ihracatının teknolojik dağılımının 2000 yılından günümüze nasıl değiştiğini incelediğimizde; 52 ilimizde hem yüksek teknolojili ürünlerin ihracatının payının hem de orta teknolojili ürünlerin ihracatının payının, 2000 yılından 2010 yılına artış gösterdiği anlaşılmaktadır. Performans göstergelerinden bir diğeri çeşitliliktir 9. Bu gösterge, ilin tüm ihraç ürünlerini değil yalnızca rekabetçi avantaja sahip olduğu ürün çeşitliliğini kapsama almaktadır. Aynı zamanda bu gösterge, ilde ihracata konu olan ürünleri değil ilde üretilip ihraç edilen ürünleri esas almaktadır. Buna göre çeşitlilik değeri yüksek olan bir ilde, çok sayıda ürün rekabetçi bir şekilde üretilip ihraç ediliyordur. İlde var olan beceriler çok sayıda ürünün rekabetçi avantajla üretilmesine ve ihraç edilmesi için uygundur. Aynı şekilde, çeşitliliği düşük olan bir ilde, az sayıda ihracata konu ürün üretilmektedir. Aşağıdaki grafikte illerimiz çeşitlilik kriteri baz alınarak sıralanmıştır: 7
0 50 100 150 200 250 300 350 Bir diğer performans kriteri sıradanlıktır 10. İlin sıradanlık değerinin yüksek olması, ilde üretilip rekabetçi bir şekilde ihraç edilen ürünlerin sıradan olduğunu gösterir. Ürünün sıradan olup olmadığının belirleyicisi, o ürünün kaç ilin ihracat sepetinde bulunduğuna bağlı olarak değişmektedir. Çok sayıda ilin ihracat sepetinde yer alan ihraç ürünleri sıradan ürün olarak kabul edilmektedir. Aynı şekilde, sıradanlık değeri düşük olan iller, özel/nadir ürünlerin ihracatında rekabetçi avantaja sahiptir. Nadir ürünler, az sayıda ilin ihracat sepetinde bulunurlar 10 T.C. EKONOMİ BAKANLIĞI RESMİ SİTESİ, İstatistik ve Analizler, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli Araştırması 8
İLLERİN SIRADANLIK DEĞERLERİ İllerin ihracat performanslarının analizinde kullanılan bir diğer gösterge sofistikasyondur 11. Buna göre sofistikasyon değeri, her bir ilin üretip ihraç ettiği ürünlerin ne derece gelişmiş ülkelerin ihracat sepetleri ile örtüştüğünün göstergesidir. Diğer bir ifade ile sofistikasyon değerinin düşük olması, ilin ihraç ürünlerinin, gelişmiş ülkeler tarafından ihraç edilen kompleks ürünlerden uzaklaştığına işaret etmektedir. Sofistikasyon değeri de, illere yönelik sanayi ve ihracat politikalarının şekillendirilmesinde önemli bir gösterge olarak karşımıza çıkmaktadır. 11 T.C. EKONOMİ BAKANLIĞI RESMİ SİTESİ, İstatistik ve Analizler, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli Araştırması 9
*TAMAMLAYICILIK VE BENZERLİK GÖSTERGELERİ 12 Bu bölümde illerimizin tamamlayıcılık ve benzerlik göstergelerine yer verilmiştir. Benzerlik göstergesi ile her bir ilimizin ihracatının sektörel dağılımı incelenmiş ve ihracat desenleri itibari ile birbirlerine benzeyen iller tespit edilmiştir. Benzerlik sonuçları bir bütün olarak değerlendirildiğinde, birbirine komşu kimi illerin benzer ihracat sepetlerine sahip olduğu anlaşılmaktadır. Birbirine komşu iller ihracatta bölgesel güç merkezleri olarak tanımlanabilecektir. Bu noktadan hareketle söz konusu bölgesel güç merkezleri ihracat kanalıyla harekete geçirilerek bölgesel kalkınma adına önemli açılımlar sağlanabilecektir. Komşu illerdeki ihraç malların tespiti ve uygulaması bölgesel gücü artıracağından ihracatın performans göstergeleri doğrultusunda teşvik ve desteği esas mevzuudur. *REKABET GÜCÜ İÇİN STRATEJİK YOL HARİTASI 13 Çalışmanın son bölümü olan dördüncü bölümde her bir ile yönelik olarak Rekabet Gücü İçin Stratejik Yol Haritası oluşturulmuştur. Bunun için öncelikle illerin nitelikli sıçrama kabiliyetleri derecelendirilmiştir. Nitelikli sıçrama, ilin mevcut sanayi yapısı ile daha nitelikli ürünleri ihraç edebilme kapasitesini göstermektedir. Mevcut üretim imkanları geniş olan iller farklı ve daha nitelikli ihraç ürünlerine kolaylıkla geçiş yapabileceklerdir. 12 T.C. EKONOMİ BAKANLIĞI RESMİ SİTESİ, İstatistik ve Analizler, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli Araştırması 13 T.C. EKONOMİ BAKANLIĞI RESMİ SİTESİ, İstatistik ve Analizler, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli Araştırması 10
Nitelikli sıçrama kabiliyeti ortalaması 13,60-13,40 aralığında bulunan Aydın ili, 17. Sırada yer alarak mevcutta ihraç ettiklerinden daha nitelikli ürünlerin ihracında zorlanmadan başarı gösterebilecektir. Alttaki grafiğe göre, Türkiye ortalamasını gösteren kesikli çizgiler baz alındığında Türkiye 4 ayrı bölge çerçevesinde değerlendirilebilecektir. Buna göre nitelikli sıçrama kabiliyeti ve sofistikasyonu yüksek olan illerimize yönelik olarak, teknoloji düzeyi yüksek ve Türkiye nin prestij ürünleri olabilecek ürünleri konu alan, bu güne kadar verilen destek ve teşviklerin ötesinde yeni nesil teşvik olarak nitelendirilebilecek destekleri içeren yeni bir model hayata geçirilebilecektir. 11
Yeni Sektörlere Yönelik Devlet Yardımları Yeni Nesil Yatırım Teşvikleri 15,5 N İ T E L İ K 14,5 L İ AYDIN 13,5 S I Ç R A M A K A B İ L 12,5 İ Y E T İ 11,5 2 0 10,5 0 9 Çok Yönlü Devlet Yardımları Mevcut Sektörlerin Rekabet Gücünü Arttıracak Devlet Yardımları 9,5 8,5 9 9,5 10 10,5 11 İHRACAT SOFİSTİKASYONU(2009) YENİ NESİL YATIRIM TEŞVİKLERİ: İstanbul, Kırklareli, Tekirdağ, Balıkesir, İzmir,AYDIN, Denizli, Afyon, Manisa,Bursa,Eskişehir, Kocaeli,Ankara,Konya,Adana,Mersin,Nevşehir,Kayseri,Samsun,Çorum MEVCUT SEKTÖRLERİN REKABET GÜCÜNÜ ARTIRACAK DEVLET : Uşak,Bolu,Osmaniye YARDIMLARI 12
YENİ SEKTÖRLERE YÖNELİK DEVLET YARDIMLARI :Çanakkale, Düzce,Yalova,Antalya ÇOK YÖNLÜ DEVLET YARDIMLARI:Muğla,Kırşehir,Muş,Isparta.. Yıllar itibari ile ihracatçı firmaların Aydın içinde değişim durumu aşağıdaki grafikte gösterilmektedir. *İHRACATÇI FİRMALARIN İLLERE GÖRE DAĞILIMI 14 YILLIK PLAKA İHRACATCI FİRMA SAYISI NO İL ADI 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 09 AYDIN 230 226 237 226 278 237 248 255 TOPLAM 35.587 39.432 42.138 44.159 48.265 48.143 48.588 50.379 14 TUİK 13