1. EKONOMİK YAPI Temel Ekonomik Göstergeler

Transkript

1 1. EKONOMİK YAPI 1.1. Temel Ekonomik Göstergeler Bölge sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasına göre 26 Bölge arasında son sırada bulunmaktadır. İller arasında bir karşılaştırma yapıldığında 81 il içersinde Van 75, Hakkâri 77, Bitlis 79 ve Muş 81. sıradadır. (DPT, 2003) Ülkemiz illerinin ve bölgelerinin görece olarak rekabet edebilirliklerini değerlendirmek ve politika önerileri için ışık tutmak üzere, DPT uzmanlarından Murat Kara nın 2008 yılında yayımlanan uzmanlık tezinde Bölgesel Rekabet Edebilirlik Analizi yapılmıştır. Analiz sonuçlarına göre, sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması çalışması ile paralel bir şekilde TRB2 Bölgesi, Düzey 2 bölgeleri arasında -1,34074 endeks değeri ile sonuncu sırada yer almıştır. Çalışmada bölgeler endeks değerlerine göre altı kademede gruplandırılarak ilgili bölgelerin rekabetçilik düzeyleri tanımlanarak çeşitli kalkınma stratejileri geliştirilmiştir. Buna göre altıncı kademedeki bölgeler için; gelişmişlik ve rekabet edebilirlik düzeyleri ile ülke ortalaması arasında derin bir uçurum bulunmakta olup başta ulusal kaynaklarımız olmak üzere gerekli finansman imkânları sağlanarak uygulanacak bölgesel operasyonel programlar aracılığıyla acil müdahalelerin gerçekleştirilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Bölge de orta büyüklükte sayılabilecek nitelikte bir kaç firma haricinde tüm işletmeler mikro ölçeklidir. Mevcut orta büyüklükteki işletmeler et ürünleri işleme, süt işleme, yapı malzemeleri üretimi, geri dönüşüm, tekstil gibi sektörlerde faaliyet göstermektedir. Fortune Türkiye Dergisi nin 2008 ve İstanbul Sanayi Odası nın ise 2009 yılı verilerine göre hazırladığı Türkiye nin ilk 500 sanayi kuruluşu listesinde Bölge den hiçbir işletme yer almamaktadır yılı itibariyle Bölge de kişi başına düşen GSYİH tutarı 749 ABD Doları olup, 2146 ABD Doları olan ülke ortalamasının oldukça altındadır. Kişi başı düşen GSYİH açısından 26 bölge değerlendirildiğinde TRB2 Bölgesi 25. sırada olup iller bazında bir karşılaştırma yapıldığında Van 72, Hakkâri 76, Bitlis 78, Muş ise 80. sıradadır. (TÜİK, 2001) 1

2 Tablo1: Kişi Başına Düşen GSYİH (cari fiyatlarla,2001) ($) Bitlis Hakkâri Muş Van TRB Bölgesi Türkiye Kaynak: (TÜİK, 2001) 1995 yılından 2001 yılına kadar yaşanan sürece bakıldığında Bölge de kişi başına düşen GSYİH 869 ABD Dolarından 749 ABD dolarına düşerek yaklaşık % 14 lük küçülme yaşanmıştır. Buna paralel olarak Bölge illerinin tümünde % 10 dan fazla bir oranda düşüş yaşanmıştır yılı verilerine göre; Bölge de işgücüne katılım ve istihdam oranlarının Türkiye ortalamasından düşük olduğu görülmektedir. Bölge içerisinde işgücüne katılım oranının en fazla olduğu il %42,9 ile Bitlis, en düşük olduğu il ise %38,2 ile Hakkâri iken ülke genelinde bu oran % 47,9 dur. Ülke genelinde istihdam oranı %41,2 iken Bölge de bu oranın en fazla olduğu il % 36,8 ile Bitlis, en düşük olduğu il %30,7 ile Hakkâri dir. Bölge deki illerde işsizlik oranı %16,45 ile ülke ortalaması olan %14 ün üzerinde olduğu görülmektedir. Hakkâri %19,7 işsizlik oranıyla Bölge illeri arasında en yüksek işsizlik oranına sahip olup ülke sıralamasında ise 81 il içerisinde üçüncü sıradadır. Tablo 2: TRB2 Bölgesi İllerinde İşgücüne Katılma, İşsizlik ve İstihdam Verileri (2009) İşgücüne Katılma Oranı İşsizlik Oranı (%) İstihdam Oranı (%) (%) Bitlis 42,9 14,3 36,8 Hakkâri 38,2 19,7 30,7 Muş 41,4 16,2 34,7 Van 41,6 15,6 35,1 TRB2 Bölgesi 41,03 16,45 34,33 Türkiye 47, ,2 Kaynak: (TÜİK, 2009) Aşağıda yer alan tabloda Bölge düzeyinde cinsiyete göre işgücüne katılım, işsizlik ve istihdam oranlarının yılları arasında değişimi verilmektedir. Buna göre 2010 yılı verilerine 2

3 göre, Bölge de işsizlik oranı kadınlarda %13,4, erkeklerde ise %17,9 olarak hesaplanmıştır yılında kadınlarda işgücüne katılım ve istihdam oranı 2004 yılına göre artış göstermekle beraber erkeklerin işgücüne katılım ve istihdam oranının oldukça altındadır. Tablo 3: TRB2 Bölgesi İşgücüne Katılma, İşsizlik ve İstihdam Oranları İşgücüne Katılma Oranı İşsizlik Oranı İstihdam Oranı Kadın Erkek Toplam Kadın Erkek Toplam Kadın Erkek Toplam ,7 71,6 40,4 2,4 11,9 10,6 10,5 63,1 36, ,3 69,2 40,3 2,9 9,5 8,2 14,9 62,6 37, ,1 68,9 41,6 2,9 9,5 7,8 18,5 62,4 38, , ,1 6,7 13,9 12,4 15,1 60, ,2 67,6 38,9 8,1 15,4 14,2 11,2 57,2 33, ,7 69,6 41,5 8 18,1 16,4 12, , ,4 71,2 43,9 13,4 17, ,1 59,4 36,4 Kaynak: (TÜİK, 2010) Bölgesel gayrisafi katma değerin sektörlere dağılımı incelendiğinde, tarım sektöründe üretilen bölgesel katma değerin ülke düzeyinde üretilen tarım sektörü katma değeri içindeki payı 2005, 2006, 2007 ve 2008 yılları için sırasıyla %2,49, %2,43, %2,57 ve %2,56 dır. Sanayi sektöründe üretilen bölgesel katma değerin ülke düzeyinde üretilen sanayi sektörü katma değeri içindeki payı aynı yıllar için sırasıyla %0,66, %0,59, %0,54 ve %0,59 dur. Hizmetler sektöründe üretilen bölgesel katma değerin ülke düzeyinde üretilen hizmetler sektörü katma değeri içindeki payı ise sırasıyla %0,97, %0,93 ve %0,97 ve %0,99 dur. Toplam bölgesel katma değerin ülke düzeyinde üretilen katma değere oranı 2005, 2006, 2007 ve 2008 yılları arasında sırasıyla %1,04, %0,97, %0,99 ve %1,01 dir. 3

4 Tablo 4: Bölgesel Gayrisafi Katma Değer (cari fiyatlarla) ( Bin TL) TARIM Türkiye , , , ,00 TRB , , , ,00 TRB2/Türkiye 2,49% 2,43% 2,57% 2,56% SANAYİ Türkiye , , , ,00 TRB , , , ,00 TRB2/Türkiye 0,66% 0,59% 0,54% 0,59% HİZMET Türkiye , , , ,00 TRB , , , ,00 TRB2/Türkiye 0,97% 0,93% 0,97% 0,99% TOPLAM Türkiye , , , ,00 TRB , , , ,00 TRB2/Türkiye 1,04% 0,97% 0,99% 1,01% Kaynak: (TÜİK Bölgesel Göstergeler, 2008) TÜİK 2009 verileri kullanılarak iş kayıtlarına göre girişim sayısı verilen aşağıda yer alan tabloda görüldüğü üzere toptan ve perakende ticaret alanındaki girişimler Bölge deki toplam girişimlerin %39 unu oluşturmakta olup bu oran %39,7 olan ülke oranına oldukça yakındır. Toptan ve perakende ticareti %34,2 ile ulaştırma, depolama ve haberleşme sektörü takip etmekte olup bu oran ülke oranı olan %17,3 ten oldukça yüksektir. Bölge de İmalat sektöründeki girişim sayısı ise toplam girişimlerin % 6,3 sini oluşturmaktadır. Türkiye genelinde bu oranın %12 olduğu düşünülürse Bölge de imalat sanayi girişimlerinin yeterli olmadığı söylenebilir. 4

5 Tablo 5: İş Kayıtlarına Göre Girişim Sayıları (2009) Bitlis Hakkâri Muş Van TRB2 Türkiye Toptan ve Perakende Ticaret Ulaştırma, Depolama ve Haberleşme İmalat Oteller ve Lokantalar İnşaat Hizmetleri Gayrimenkul Kiralama ve İş Faaliyetleri Sağlık İşleri ve Sosyal Hizmetler Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri Eğitim Hizmetleri Madencilik ve Taşocaklığı Elektrik, Gaz, Buhar ve Sıcak Su * * * * Üretimi Diğer Sosyal, Toplumsal ve Kişisel Hizmet Faaliyetleri Toplam Kaynak: (TÜİK Bölgesel Göstergeler, 2009) 5