HAVA ATIKGAZ SISTEMI TEMEL ÇALIŞMA PRENSİBİ ve ÖZELLİKLERİ:

BACADER-TEKNIK BÜLTEN HAVA ATIKGAZ SISTEMI Sürekli gelişen Standartlar ve yüksek yapı teknolojileri sayesinde binaların sızdırmazlık (İzolasyon) değerleri artmıştır. Bu durum, yanma havasını ortamdan temin ederek çalışan ısıtma kaynaklarının (Bacalı Kombi-Şofben) yeterli hava almalarına engel teşkil etmektedir. Ortam havasına ihtiyaç duyarak çalışan ısıtma kaynakları için, yeterli hava temini sağlamanın yöntem ve teknikleri ne yazık ki bina sızdırmazlığını olumsuz etkileyecek basit çözümlerle gerçekleştirilmektedir. Örneğin havalandırma menfezlerinin zorunlu olarak kullanılması, ısı kaybına engel olmak için yapılan tüm izolasyonları bir anda boşa çıkartmakta ve ortam taze hava ihtiyacından dolayı sürekli soğutulmaktadır. Enerji verimliliğinin çok önemli olduğu günümüz koşullarında bu, istenmeyen bir durumdur. Bu sorun için kullanılabilecek en etkili çözüm, ısı izolasyonu yapılmış binalara zarar vermeden ortam yanma havasından bağımsız çalışan C tipi-hermetik cihazların bağlandığı HAVA ATIKGAZ SISTEMİ dir. HAVA ATIKGAZ SISTEMI TEMEL ÇALIŞMA PRENSİBİ ve ÖZELLİKLERİ: İç içe geçmiş iki hava kanalından oluşan bu sistemde, taze hava bacanın çatıdaki bitiş noktasından temin edilir. Baca ağzından alınan taze ve soğuk hava, ısıtılmış olan iç boruya temas ederek kullanıldığı için enerji verimliliği sağlanır. Hermetik Kombi tarafından bırakılan atık gaz içteki boru sayesinde çatı çıkışından tekrar atmosfere atılmaktadır. İç borusu Seramik malzemesinden yapılmış olan Hava Atıkgaz Sistemi ilk olarak çok katlı binalarda bir den fazla cihazları bağlamak amaçlı tasarlanmıştır. Günümüzde artık müstakil evlerde de Hava Atıkgaz Sistemleri tercih edilmektedir. İki tip Hava Atık Gaz sistemi uygulanabilmektedir. İlki, Konsantrik bağlama şeklidir, bunlar taze ve Atıkgaz sistemini aynı baca üzerinden sağlayan sistemlerdir. İkincisi, taze ve atıkgaz kanallarını farklı ve birbirinden ayrılmış iki kanal üzerinden sağlayan sistemlerdir. Bu sistem kurum yangınına dayanıklı olarak tasarlanmış, özellikle ortamdan bağımsız çalışan katı yakıtlı cihazlar için uygulanmaktadır. Cihazların bağlantı yerleri özel adaptörlerden oluşmaktadır. Bu adaptörler sayesinde gaz ve yoğuşma suyunun tamamen sızdırmazlığı sağlanmaktadır. Bu nedenle Hava Atıkgaz Sistemlerine Yoğuşmalı cihazlar da bağlanabilir. Ortam havasını temin etmeden çalışan cihazlar için kullanılan bu sistem sayesinde baca, yer sorunu olan binaların havalandırma veya aydınlık şaftlarına da kurulabilmektedir. Hava Atık gaz Sistemin planlamasında dikkat edilmesi gereken nokta, atıkgaz ile yanma havası arasında ki basınç dengesini sağlayan açıklık ile düşük sıcaklıkta çalışan cihazın arasında en az 1,5m, Yoğuşmalı cihazlar da ise 2,5 m olmasıdır. Arada ki mesafe daha kısa olduğunda cihazı ilk devreye alınmasında ve yüksek çevre sıcaklığında atık gazın basınç denge boşluğundan geri tepmesine sebep olması ve aşağı da ki cihazın içinde yanma havası ile atık gaz karışımın oluşmasına neden olabilir. 1

Çok katlı binalarda mükemmel çözüm Hava Atıkgaz Sistemi, çok katlı binalarda gaz yakıtlı hermetik cihazlar için özel olarak tasarlanmış bir baca sistemidir. Yanma havası, bacanın içine bütünleşmiş kanal sayesinde dışarıdan sağlanır. Hava Atıkgaz Sistemi EN 13384 2 ye göre 10 Adet hermetik cihazı, tek bir bacaya bağlama imkânı sunar. Şirketlerin kendi beyanı ile birlikte daha da fazla ve yüksek katlı binalarda uygulamalar mevcuttur. Çok Katlı Hava Atıkgaz Sistemi Hava Atıkgaz Sistemi hafif beton blok ve seramik iç borudan oluşan bir sistemdir. Seramik iç boruları 14 cm, 16 cm, 18 cm, 20 cm, 22cm, 25cm ve 30cm çaplara kadar bulunmaktadır. Basit olan Hava Atıkgaz Sistemlerinde farklı olarak bu sistemin alt kısmında atıkgaz borusu ile hava şaftın arasında, basınç dengesini sağlayan bir aralık olmalıdır. Böylelikle bağlanmış olan gaz yakıtlı cihazlar çok yüksek olan Hava Atıkgaz Sisteminde güvenilir şekilde kullanılabilir. Seramik de iç içe olan borular gaz yakıtlı cihazlarda özel olan Kombi bağlantı modülü sayesinde kolay ve emniyetli bir şekilde bağlanır. Bağlantı parçaları basınca ve yoğuşmaya karşı sızdırmazdır ve hermetik cihazlarda rahatlıkla kullanılabilir. Bacanın içinde oluşan yoğuşma temelde bulunan yoğuşma toplayıcısı sayesinde tahliye edilir. Çap belirleme tabloları veya baca hesap programı sayesinde aynı tipte olan cihazların bacanın etkili yüksekliği, cihaz kapasitesi ve çapa göre kaç adet hermetik cihazın bir Hava Atıkgaz Sistemine bağlanabileceği hesap edilebilir. Değişik tipte olan gazlı cihazlarda Hava Atıkgaz Sistemine bağlandığı zaman mevcut olan şantiyeye göre hesaplanır ve en uygun çap belirlenip şantiyeye sevk edilir. 2

Hava Atıkgaz Sistemin Özellikleri C tipi Cihazların Atıkgaz Tahliyesinde Kullanılan Hava Atık Sistemleri Tasarım Sistem; atıkgazın dışarı atılacağı ve yanma havasının da C tipi cihaza iletimine imkân sağlayacak konsentrik düzende yapılandırılacaktır. Cihazların sisteme bağlantısı özel bağlantı aparatı ile yapılmalıdır. Sistem boyutları üretici firma tarafından cihaz sayısı, kapasite ve baca yüksekliklerine göre EN 13384-2 ye göre hesaplanmalıdır. Atıkgaz Tahliye Kanalı Atık gazın tahliye edileceği iç kanal yüksek ısı, asit ve nemden etkilenmeyen malzemeden yapılmalıdır. Seramik borular akredite kurumlar tarafından test edilmiş ve EN 1457 onay belgesine sahip olmalıdır. Borular birbirine refrakter özellik gösteren aside dayanıklı yapıştırıcı ile birleştirilmelidir. Dış Hafif Beton Blok Hava alma boşluğunu oluşturacak dış betonblok farklı çaplar için özel olarak boyutlandırılmalı ve cihazların hava alışına müsaade edecek boyutta olmalıdır. Mesafe Tutucular Seramik boru ile beton blok arasında hava boşluğu oluşturmak ve seramik borunun dengeli olarak durmasını sağlayan mesafe tutucular paslanmaz çelik malzemeden yapılmalıdır. Cihaz Bağlantı Adaptörü C tipi cihazların sisteme bağlanmasını sağlar. Yanma havasının sistemden alınmasını sağlarken atıkgazın iç seramik boruya iletilmesine imkân tanır. Adaptörün gaz sızdırmazlığı sağlanmış olmalıdır. Yoğuşma Toplayıcı Seramik boru hattının en altında yer alacak yoğuşma toplayıcı atık gaz hattında oluşabilecek yoğuşma suyunun tahliyesine imkan sağlar. Montaj esnasında beton blokta açılacak boşluktan yoğuşma suyu özel bir boruyla tahliye edilir. Çatı Üstü Bitiş Elemanı Çatı üstü bitiş elemanından atıkgaz ve yanma havası farklı yollardan iletilir. Bu eleman gazların birbirine karışmasını engelleyecek şekilde tasarlanmalıdır. Sistemin çatı üzerindeki yüksekliğine göre rüzgâr ve deprem gibi yanal yüklerden etkilenmeyecek şekilde güçlendirilebilmelidir. 3

Hava Atıkgaz Sisteminde Isı Yalıtımı Hava Atıkgaz Sistemi dışta ve içte bulunan, mesafe tutucu bilezik ile sabitlenen bir baca borusundan oluşmaktadır. (veya atıkgaz borusu). Şaft ile baca borusu arasında oluşan boşluktan ısıtma cihazına yanma havası temin edilir. Yanma havasının cihaza ulaşım esnasında baca borusunun ısı yalıtımı sayesinde yanma havası ısınmaktadır. Böylelikle atıkgazın ısı enerjisinin bir kısmı cihaza geri aktarılıyor ve cihazın verimliliği artmaktadır. 4

PASLANMAZ ÇELİK - HAS = Hava ve Atıkgaz Sistemi Paslanmaz Çelik den olan, Hava ve Atıkgaz Sistemlerinde iç cidar 316L paslanmaz çelik malzemeden oluşmaktadır ve tamamen sızdırmazlığı sağlamaktadır. Paslanmaz Çelik Hava Atıkgaz Sistemlerin iki farklı sistemler mevcut. İlki konsantrik uygulama dır. Bu uygulamada atık gazdan yanma havasına çok iyi ısı transferi sağlanmasıdır. Konsantrik tasarlanmış bir Hava Atıkgaz Sistemi aslında uzatılmış bir ısı transferi oluşturmaktadır. Böylelikle atık gaz kaybına orantılı olarak ciddi bir enerji tasarrufu sağlanmaktadır. İki konsantrik kanallardan meydana gelen kapalı sistemde Tip C42 veya C43 uygun olmaktadır. İkincisi yanma havası temini ile atık gaz şaftların ayrı uygulanmasıdır. Atık gaz şaftı ile yanma havası yan yana tasarlanması. İç kanaldan atık gaz atılmaktadır, üst kısmın da ki dış kanaldan taze hava cihaza aktarılmaktadır. Kanalların ikisi de aynı basınç şartları ile çatı üzerinden kanalların ağızından atılmaktadır. Basınç dengesini sağlamak için alt kısımda iki kanal bağlanmıştır. Malzeme: Malzemenin dayanıklılığı için, iç kısım da ki atıkgaz borusu Paslanmaz Çelik AISI 316 L/Ti ve Yanma Havası temini için gerekli olan boru AISI 304 veya alüminyum çinko olabilir. Bağlantının avantajları: Kapalı cihazlar kullanıcıya daha fazla güvenlik sağlar. Karbonmonoksit zehirlenmesi ortadan kalkmaktadır. Cihaz ile atık gaz borusu kapalı bir sistem oluşturmaktadır.c42 ve C43 tipi sistemlerde yanma havasını doğrudan dış ortamdan almaktadır ve atık gazını da dışarıya atmaktadır. Böylece birden Hava Atık gaz Sistemine birden fazla bağlı olan cihazlarda atık gazın geri akımı önlenmektedir. Bağlantı elemanı Bağlantı elemanları fabrika da imal edildiği için tam bir sızdırmazlığı sağlamaktadır. Cihaz imalatçısına muhakkak max. yatay bağlantı uzulnuğu sorulmalı ve ona göre tasarlamalı Kontrol / Denetleme: (İnspektion) Sistem en az yılda bir kontrol edilmeli. Özellikle Yoğuşma suyu, yağmur ve atık suyun boşalması dikkatlice incelenmelidir. Temizleme kapısından bir ayna ile baca şaftın tıkanıklığı kontrol edilebilir. Kurum ve Kül paslanmaz çelik de ki Hava Atıkgaz Sistemlerinde kabul edilmemektedir Montaj: -Montajı imalatçının beyan etmiş olduğu kurulum kılavuzuna göre yapılmalıdır. -Kurulum ile olan sorumluluk tamamen montajcılara aittir RESİM TARİFİ Sayfa 2 Paslanmaz Çelikten yapılan bir Hava Atıkgaz Sistemin uygulanacak olan şaftı ile baca nın dışı ile en az 50mm mesafe olmalıdıri. KIRMIZI MAVİ = Atık gaz borusu = Yanma havası borusu Resim altı Bağlantının yatay kesiti Bağlantının düşey kesiti 5

Sayfa 3 Boyutlandırılması Paslanmaz Çelik HAS bağlanacak olan cihaz sayısına ve kapasitelerine göre tespit edilmiştir. Toplam bacaya bağlanabilir cihaz sayısı 20 adettir, her katta 1 veya 2 cihaz bağlanabilir. Buna göre belirlenmiş olan boyutlandırma tablosu her imalatçı kendi beyan etmektedir ve kurulum aşamasında beyana tam olarak riayet edilmeli. ÖRNEK TABLO Cihaz adedi 20 kw 25 kw 30 kw 35 kw Atık gazları tahliye borusunun mm olarak çapı Yakıcı hava geliş borusunun mm olarak çapı 2-4 2 - - 150 285 5-8 3-5 2-4 2-3 180 340 8-10 6-7 5-6 4-5 200 375 11-16 8-13 7-11 6-9 250 470 17-20 14-19 12-16 10-14 300 565 Bu ebatlar aşağıdaki hususlar için uygulanır : - Bütün dikey eksendeki düz borular - Son cihaz bağlantı noktasıyla baca şapkasının üst noktası arasındaki minimum mesafe 2 m olmalıdır. Cihzlara uygun olarak Hava Atık gaz Sistemin bağlantı boruları farklı çaplarda mevcut. Yoğuşma suyu basınca dayanıklı bir sifon aracılıyla tahliye edilir. SAYFA 7 Çatı elemanlı Sızdırmaz bir Sistem sağlaya bilmek için, boru çatı çıkışından birkaç santim yüksekliğe göre ayarlanır ve Parker vidaları ile sabitlenir. Daha sonra çatı arası köpük (PUR-Köpük) ile doldurulur üst kısmında suyun içeriye sızmasını önlemek için fırtına bileziği sabitlenmektedir ve silikonlanır. Düz çatılarda Çatıcılar tarafından alüminyum saç ile sızdırmazlığı sağlayacak şekilde çatıya sabitlenecek. Eğimli çatılarda kurşun malzemeden oluşan flanş uygulanmaktadır ve çatıcı tarafından sızdırmazlığını sağlayacak şekilde monte edilmelidir Örülmüş şaft içinde geçen bacada ki şaftın kapatılması Paslanmaz çelik saçtan 4 adet ankraj ile sabitlenmektedir. 6

Hava Atıkgaz Sistemi Tipleri TİP - C1 Yatay yanma havası temini ve Atıkgazın dış cephe veya çatı üzerinden atılması. Çıkışlar birbirine yakın, aynı basınç bölgesinde bulunmaktadır. C11 fansız C12 Fanlı, eşanjörün arkasında C13 Fanlı, eşanjörün önünde *) yüksek sızdırmazlık şartları yerine getirildiği durumda bu cihazlar x ile de işaretlenebilir. 7

TİP C2 Yanma havası ve Atık gazın ortak baca şaftına bağlı hava ve atık gaz bağlantısı. - Almanya nın imar kanununa göre C2 tipi uygulamaya müsaade edilmemiştir C21 fansız C22 Fanlı, eşanjörün arkasında C23 Fanlı, eşanjörün önünde 8

TİP C3 Dik çatı çıkışlı yanma havası temini ve Atık gazın atılması. Çıkışlar birbirine yakın, aynı basınç bölgesinde bulunmaktadır. C31 fansız C32 Fanlı, eşanjörün arkasında C33 Fanlı, eşanjörün önünde *) yüksek sızdırmazlık şartları yerine getirildiği durumda bu cihazlar x ile de işaretlenebilir. 9

TİP C4 Yanma havası ve Atık gazın tasarlanmış çoklu hava atıkgaz sistemi bağlatılısı (HAS) C41 Fansız C42 Fanlı, eşanjörün arkasında C43 Fanlı, eşanjörün önünde *) yüksek sızdırmazlık şartları yerine getirildiği durumda bu cihazlar x ile de işaretlenebilir. Hava Atıkgaz Sistemi, konsantrik de olabilir. Burda negatif basınç ile çalışan bir Hava Atıkgaz sistemi gösterilmektedir. 10

TİP C5 Ayrı hatlardan oluşan yanma havası temini ve atıkgazın atılması. Çıkışlar farklı basınç bölgelerinde bulunmaktadır. C51 fansız C52 Fanlı, eşanjörün arkasında C53 Fanlı, eşanjörün önünde *) yüksek sızdırmazlık şartları yerine getirildiği durumda bu cihazlar x ile de işaretlenebilir. 11

TİP C6 Yanma havası temini ve atık gazın ölçüm yapılmayan cihazlara göre bağlantı tasarımı C61 Fansız C62 Fanlı, eşanjörün arkasında C63 Fanlı, eşanjörün arkasında *) yüksek sızdırmazlık şartları yerine getirildiği durumda bu cihazlar x ile de işaretlenebilir. C6 tipi cihazların yanma havası temini ve atık gazın atılması, imalatçının kullanım kılavuzuna ve HAS ölçüm kriterlerin teknik şartlarına göre yapılmalı. HAS teknik kuralları örneğin DIN V 18160-1, bölüm 9, Avrupa teknik yetkisi veya yapı denetim ruhsatım. 12

TİP C7 Yanma havası yatay temini ve atık gazın atılması. Yanma havası çatı arasından temin edilmektedir ve atık gaz çatının üstünden atılmaktadır. Çatı arasında akış emniyeti bulunmaktadır. şuan C 71/72/73 kurulum kuralları Almancası bulunmamaktadır. Bu cihazlar Yangın Yönetmeliğine tanımlana HAS uygun değil. Bu cihazların kurumu için İnşaat hukuku/kanun istisnai durumlara ihtiyaç bulunmaktadır. C71 fansız C72 Fanlı, eşanjörün arkasında C73 Fanlı, eşanjörün Önünde 13

TİP C8 Atık gaz tesisatı müstakil veya çoklu bağlantılı (negatif basınçlı) ve dış ortamdan bağımsız yanma havası temini. C 81 fansız Bu cihaz tanımlanmamıştır C 82 Fanlı, eşanjörün arkasında C83 Fanlı, eşanjörün Önünde *) yüksek sızdırmazlık şartları yerine getirildiği durumda bu cihazlar x ile de işaretlenebilir. 14

TİP C9 C3 Tipine benzer yanma havası temini ve atık gazın çatı dan atılması. Çıkışları aynı basınç bölgesinde, birbirine yakındır. Yanma havası temini tam olarak veya kısmen çatı üzerinden bulunan binanın şaftından oluşmaktadır C 91 fansız C 92 Fanlı, eşanjörün arkasında C93 Fanlı, eşanjörün önünde *) yüksek sızdırmazlık şartları yerine getirildiği durumda bu cihazlar x ile de işaretlenebilir. 15

Standartlar ile ilgili bilgi Hava Atıkgaz Sistemin bağlı oldu bir çok standartlar bulunmaktadır. Bunlardan birkaç tanesini aşağıda bulunmaktadır. TS 12514 : Birleşik ısıtma cihazları "kombi" gaz yakan, atmosferik brülörlü- Anma ısı gücü 70 kw'ı geçmeyen-montaj kuralları TS EN 1443 : Bacalar - Genel kurallar TS EN 1457 : Bacalar - Duman yolu astarlı kil/seramikten olan bacalar - Bölüm 1: Islak şartlarda çalışan duman yolu astarlar - Gerekler ve deney yöntemleri TS EN 1856-1 : Bacalar - Metal bacalar için kurallar - Bölüm 1: Baca sistemi bileşenleri TS EN 1856-2 : Bacalar - Metal bacalar için kurallar - Bölüm 2: Metal astar ve bağlantı baca boruları TS EN 12446 : Bacalar - Bileşenler - Beton dış duvar elemanları TS EN 13063-2 : Bacalar - Kil/seramik duman yolu astarlı sistem bacalar - bölüm 2: Yaş şartlarda uygulanan kurallar ve deney metotları TS EN 13063-3 : Bacalar - Kil/seramik duman yolu astarı olan baca sistemleri Bölüm 3: Hava duman kanalı baca sistemleri için deney yöntemleri ve özellikler TS EN 14989-1 : Bacalar - Metal bacalar ve malzemeden bağımsız sızdırmazlığı Sağlanmış ısıtma uygulamaları için kurallar ve deney metotları C6 tipi cihazlar için düşey hava/duman terminaller TS EN 14989-2 : Bacalar - Metal bacalar ve malzemeden bağımsız sızdırmazlığı sağlanmış ısıtma uygulamaları için kurallar ve deney metotları - Bölüm 2: Sızdırmazlığı sağlanmış uygulamalar için borular ve hava temin kanalları Bunun dışında bacanın sistemi için Alman Yapı Tekniği Enstitüsü tarafından veya kabul görmüş akredite kuruluşlar tarafından deney sonucunda bu bacalara genel yapı denetim ruhsatı ve kullanım izni verilmektedir TS 12514 GÖRE HERMETİK CİHAZ YERLEŞİM KURALLARI, çatı çıkışı, cihazların atık gaz tesisatı ve yanabilen yapı malzemelerinden uzaklığı, boru çıkış ağızların geçitlerde, bina ön cephesinde hangi şartlarda ve nasıl konumlandırılacağını belirtmektedir. TS 12514 göre özellikle bacanın yerleşimi ve konumu belirlenmiştir. Buna göre hermatik cihazlarda Hava Atıkgaz Sistemin hangi koşullarda ve nasıl uygulanacağını belirtmektedir. Kısım 1.2.4.4.1 - C Tipi Cihazların Atık Gaz Boru Çıkış Ağızları (Yanma Havasının Girdiği ve Atık Gazın Çıktığı Kısım) C tipi cihazların atık gaz borusu çıkış ağızlarının çıkışının yapılamayacağı yerler; Geçit ve koridorlar, Dar saçak aralıkları, Binaların havalandırma ve aydınlık boşlukları, Balkonlar (açık veya kapalı), Asansör boşlukları, Atık gaz çıkışını önemli ölçüde engelleyen çıkıntılı yapı kısımlarının altları, 16

İçinde kolay yanan madde veya patlama yapabilen madde işlenen, depolanan, imal edilen yahut bulunabilen, yanabilen sıvıların bulunduğu yerler. 1.2.4.4.2 - Bina Çıkıntılarında ve Yanabilen Malzemelerden Olan Yapı Elemanları İçinden Geçen Atık Gaz Boru Çıkış Ağızları Atık gaz tesisatı boru çıkış ağzı, yanabilen malzemelerden ve çıkıntılı binaların yanlarına ve altlarına göre en az 50 cm, üst kısımlarına göre en az 50 cm, karşısında yanabilen malzemlerden bina kısımlarına göre en az 1 m mesafede olmalıdır. Arka kısmındaki yapı elemanları yanmayan malzemden yapılmış ve aleve karşı korunmuş ise, yanabilen malzemeden çıkıntılı bina kısımları için yukarıya göre 50 cm mesafe yeterlidir (Şekil 6, ve Şekil 7). ŞEKIL 6 - C Tipi Cihazların Atık Gaz Çıkış Ağızlarının Yana ve Alta Uzaklığı ŞEKIL 7 - C Tipi Cihazların Atık Gaz Çıkış Ağızlarının Çatıya Olan Mesafesi 17

1.2.4.4.3 - Zemine Yakın Noktalardaki Atık Gaz Boru Çıkış Ağızları Atık gaz tesisatı boru çıkış ağzının alt kenarı zeminden en az 30 cm yukarıda olmalıdır (Şekil 8). ŞEKİL 8 - C Tipi Cihazların Atık Gaz Çıkış Ağızlarının Zeminden Yüksekliği 1.2.4.4.4 - Geçitlerdeki Atık Gaz Boru Çıkış Ağızları Atık gaz tesisatı boru çıkış ağzı, geçit alanlarındaki zeminden en az 2,0 metre yükseklikte, yanmayan malzemeden yapılmış ve darbelere karşı korunmuş olmalıdır. Kaldırımlara cepheli yarı badrum binalar için, gerekli emniyet tedbirleri alınmak şartıyla bu yükseklik en az 100 cm olabilir. Boru ağzının taşıt trafiğine izin verilen yerlerde hasar tehlikesine (örneğin; aracın çarpması) karşı ek koruyucu emniyet tedbirleri alınmalıdır (Şekil 9). ŞEKIL 9 - C Tipi Cihazların Atık Gaz Çıkış Ağızlarının İnsanların Geçtiği Yerler ve Trafiğin Olduğu Sokaklara Verilmesi 1.2.4.4.5 - Bina Ön Cephesindeki Atık Gaz Boru Çıkış Ağızları (C Tipi Vantilâtörsüz Cihazlar) C tipi vantilâtörsüz cihazların (hermetik kombi-hermetik şofben - hermetik soba) bina ön cephelerindeki atık gaz tesisatı boru ağızları arasında yukarıya doğru en az 2,50 metre uzaklık olmalıdır. Ayrıca bu cihazların atık gaz çıkış ağzı üst kenarı cihaz pencere altına monte edilmiş ise pencere alt kenarının 30 cm altında olmalıdır. 18

1.2.4.4.6 - Zemin Seviyesinin Altındaki Atık Gaz Boru Çıkış Ağızları Zemin seviyesinin altındaki (örneğin bodrum katlarında) C tipi cihazlar, yalnız her cihazın yanma havası ve atık gaz boru hatları kendine ait kanallara (örneğin; Kuranglez) açılıyorsa, tesis edilebilir. Kanalların enkesit alanları en az; Anma ısıl gücü 14 kw a kadar olan cihazlarda; 0,50 m² Anma ısıl gücü 14 kw dan fazla olan cihazlarda: 0,75 m² olmalıdır. Kanalın küçük kenar boyutu en az 0,50 metre olmalıdır. Yanma havası ve atık gaz boru hatlarının çıkış ağızları, boru alt kısmından ölçülmek üzere; Kanal tabanının 0,30 metre üstünde, Anma ısıl gücü 14 kw a kadar olan cihazlarda, kanal çıkış ağzının 4,00 metre altında, Yanma havası ve atık gaz boru çıkış ağzı, anma gücü 14 kw dan fazla olan cihazlarda kanal çıkış ağzının 1,7 metre altında açılmalıdır. Kanal bir ızgara ile örtüldüğü takdirde, bunun serbest en kesit alanı, en az gerekli enkesit alanının % 70 i kadar olmalıdır. Kanal, tesis odası veya diğer odalar ile açılabilen bir pencere veya havalandırma deliği üzerinden bağlantılı olmamalıdır. 1.2.4.4.7 - Atık Gaz Boru Çıkış Ağızlarının Çatı Üzerinden Dışarıya Çıkarılması C tipi cihazlarda, cihaz anma ısıl gücü 50 kw dan fazla değilse, yanma havası ve atık gaz boru çıkış ağızları çatı üzerinden en az 0,40 m yüksekte olmalıdır (Düşey ve yatay çıkış ağızları ile ilgili örnekler Şekil 10 da gösterilmiştir). C tipi cihazlarda yatay çıkış ağızları, cihaza yağmur suyu vb. girmemesi için dış tarafta aşağıya doğru % 1-2 eğimli monte edilmelidir. 19

ŞEKİL 10 - C Tipi Cihazların Çatıdan Düşey ve Yatay Atık Gaz Boru Çıkış Ağızlarına Ait Örnekler Yanabilen malzemeden yapılmış çatılardaki atık gaz boru çıkış ağızları için Madde 1.2.4.3.1 deki şartlar geçerlidir. 1.2.4.4.8 - Benzin İstasyonlarındaki Atık Gaz Boru Çıkış Ağızları C tipi cihazların atık gaz tesisatı yakıt pompaları ve yakıt depolarından en az 5 metre yatay uzaklıkta olmalıdır. Atık gaz boru çıkış ağızları zeminden en az 3 metre yukarıda olursa bu mesafe daha az olabilir. Ağızlar yakıt pompası ucundaki vananın etki alanı dışında olmalıdır. 1.2.4.4.9 - Boru Çıkış Ağızlarının Havalandırma Deliklerine Mesafesi C tipi cihazların atık gaz tesisatı boru çıkış ağzı civarında bir havalandırma deliği mevcut ise, bu delik ile boru çıkış ağzı arasındaki mesafe yatayda (solu veya sağı) en az 2,5 metre, düşeyde yukarı doğru en az 5 metre olmalıdır. 1.2.4.4.10 - C Tipi Cihazların Atık Gaz Tesisatları Boru Çıkış Ağızlarının Binadaki Dışa Açılabilen Pencere ve Kapılardan Olan Mesafesi Bu madde kombi tesisatı yapılacak yeni inşa edilen binalarda uygulanır. C tipi cihazların atık gaz tesisatları boru çıkış ağızlarının, binaların pencere, balkon ve kapılarından mesafelerinin tayini için Çizelge 2 ve bu çizelge ile ilgili Şekil 11 kullanılır. Bu konu ile ilgili örnekler Şekil 12 ile Şekil 18 arasında verilmiştir. Şekillerde binaların cephe biçimleri; Düz cephe, Öne çıkıntılı cephe (konsol), Köşeli, Balkonlu, olarak alınmıştır. 20

ÇİZELGE 2 - C Tipi Cihazların Atık Gaz Tesisatı Boru Ağızlarının Bina Cephe Formuna Göre Konumları. Sütun Satır 1 2 3 4 Özelliklerine göre Cephe formu Alt alta bulunan atık gaz boru çıkış ağızlarının mesafesi Min. uzaklık (mesafe) açılabilen pencere, kapı veya çapraz cepheye uzakık (e-f) 1 Düz cephe Tek atık gaz boru çıkış ağzı a= 0,5 b=1,0(1) c=5,0 12 2 Çıkıntılı cephe Tek atık gaz boru çıkış ağzı a=0,75 b=1,0(1) c=5,0 13 3 Köşede çapraz cephe Derinlik (w) (4) 0,5 m- 1 m arası 4 Köşede çapraz cephe Derinlik (w) (4) 1m den fazla - - - Tek atık gaz boru çıkış ağzı Tek atık gaz boru çıkış ağzı a.0,5 e=0,5 a=0,75 e=1,0 5 Düz cephe İkili grup au=0,5 b= 1,0 (1) 6 Çıkıntılı cephe (3) ikili grup au=0,75 b=10 (1) 7 Köşede çapraz cephe Derinlik (w) (4) 0,5 m - 1 m 8 Köşede çapraz cephe Derinlik (w) (4) 1m den fazla İkili grup İkili grup b=1,0(1) f =2,5 b=1,0(1) f = 2,5 Alt ve üst atık gaz boru çıkış arasında bir alan bulunması halinde au=0,5 e=0,5 au=0,75 e=1,0 b=1,0(1) f=2,5 b=1,0(1) f=2,5 c=5,0 c=5,0 Üstteki atık gaz boru çıkış ağzı üzerinde bir alan veya aynı yükseklikte atık gaz boru çıkış ağızları bulunması halinde a: Şekil 10 Eğri 1 b= 1,0 (1,2) c =5,0 a: Şekil 10 Eğri 2 b= 1,0 (1,2) c=5,0 ao: Şekil 10 Eğri 1 b= 1,0 (1,2) c= 5,0 eo: Şekil 10 Eğri 1 f =2,5 ao: Şekil 10 Eğri 2 b= 1,0 (1,2) c= 5,0 eo: Şekil 10 Eğri 3 f =2,5 Uygulama örneği şekil no 9 Balkon alanında atık gaz boru çıkışa ağızlarına en az mesafe; Balkonlardan sola-sağa 1,5 m, Balkonlara altından 5m, 18 Balkonların üstünde, taban üst kenarı 2,5 m. 1 - d mesafesi 0,25 m den küçük olursa atık gaz boru çıkış ağızlarının komşu pencereye yanlamasına mesafesi için (a) ölçüsü yeterlidir (Şekil 9). 2 - (ao) 1, m den büyük olursa (b) etkisiz olur. 3 - Atık gaz boru çıkış ağzı çıkıntının altından 5 m den fazla uzakta bulunursa düz cephe olarak kabul edilebilir. 4 - Derinlik (w) boru çıkış 0,5 m den az olursa düz cephe için gerekli olan mesafe alınır. 14 - - 15 16 17 21

Alt alta bulunan atık gaz boru çıkış ağızlarının düşey mesafesine bağlı olarak (ikili grup atık gaz boru çıkış ağızları için) yana doğru minimum mesafenin tayini ŞEKİL 12 - Tek Atık Gaz Boru Çıkış Ağzının Düz Cephede Açılabilen Pencere veya Kapıya Olan Minimum Uzaklığı ŞEKİL 13 - Çıkıntılı Cephelerde Tek Atık Gaz Boru Çıkış Ağzının Açılabilen Pencere veya Kapıya Minimum Uzaklığı Çapraz cephede pencere yok w = 0,5 m - 1 m arası a = min. 0,5 m e = min 0,5 m w 1 m a = min 0,75 m e = min 1 m (b), (c) (d) mesafeleri Şekil 12 da verilmiştir. 0,5 w 5 m ise ve düz cephe kabul edilirse ve Şekil 12 uygulanır. 22

Çapraz cephede pencere var w = 0,5 m - 1 m arası a = min. 0,5 m f = min 2,5 m w 1 m a = min 0,75 m f = min 2,5 m (b), (c) (d) mesafeleri için Şekil 12 de verilmiştir. ŞEKİL 14 - Köşeli Cepheli Binada Tek Atık Gaz Boru Çıkış Ağzının Açılabilen Pencere veya Kapılara Minimum uzaklığı 23

ATIK GAZ BORU ÇIKIŞ AĞIZLARI DÜŞEY DOĞRULTUDA YERLEŞTİRİLMİŞ ATIK GAZ BORU ÇIKIŞ AĞIZLARI ÇAPRAZ ATIK GAZ BORU ÇIKIŞ AĞIZLARI YATAY YERLEŞTİRİLMİŞ ao = min 1,45 m au : Şekil 10 Eğri 12 den düşey mesafe x = 0 ve (c) Şekil 12 de verilmiştir. * Atık gaz boru çıkış ağzı ŞEKİL 15 - Düz Cepheli Binada İki Grup Atık Gaz Boru Çıkış Ağzının Açılabilen Pencere veya Kapıya Minimum Uzaklığı 24

au = min. 2,2 m Şekil 10 Eğri 2 den düşey uzaklık x = o ve c Şekil 12 de verilmiştir Diğer düzenlemeler Şekil 13, Şekil 14 ve Şekil 15 de verilmiştir. Taralı kısımda pencere veya kapı olmamalıdır. ŞEKİL 16 - Çıkıntılı Binada İkili Grup Atık Gaz Boru Çıkış Ağızlarının Açılabilen Pencere veya Kapılara Minimum uzaklığı au = min. 0,75 m ao: Şekil 10 a Eğri 3 e göre eo: Şekil 10 a Eğri 3 e göre (b) (d) ( c) için Şekil 12 ye bakılmalıdır. Örnek köşeli binada penceresiz cephe hali için atık gaz ağızlarının düşey yerleştirilmesi (w mesafesi 1 m den büyük) Diğer yerleştirilmeler Şekil 14 ve Şekil 15 de verilmiştir. Taralı kısımda pencere veya kapı olmamalıdır. ŞEKİL 17a - Köşeli Penceresiz Binalarda İkili Grup Atık Gaz Boru Çıkış Ağızlarının Açılabilen Pencere Veya Kapılara Minimum Uzaklıkları 25

au = min. 0,75 m ao: Şekil 11 e Eğri 2 ye göre (b) (d) ( c) Şekil 12 de verilmiştir. Köşede pencereli cephe için atık gaz boru çıkış ağızlarının düşey yerleştirilmesi (w 1 m) Diğer yerleştirmeler Şekil 14 ve Şekil 15 de verilmiştir. Taralı kısımda pencere veya kapı olmamalıdır. ŞEKİL 17b - Köşeli Pencereli Bina İçin İkili Grup Halinde Atık Gaz Boru Çıkış Ağızlarının Açılabilen Pencere veya Kapılara Asgari Mesafesi ŞEKİL 18 - Balkon Bulunan Alana Atık Boru Çıkış Ağzı İçin Asgari Uzaklıklar 26

TS EN 12446 Bacaların dış duvar elemanlarının ve bağlantı parçalarının malzeme boyut ve performans şartlarını kapsar. TS EN 13063-3 yanma havasının bir hava kanalı veya hava aralığı içinden sızdırmazlığı sağlanan uygun oda cihazlarına taşındığı ve yanma mamullerinin kil/seramik duman kanalı astarları içinden atmosfere taşındığı terminalleri içeren, kuru (D) ve/veya yaş (W) hava duman kanalı baca sistemleri için deney yöntemlerini ve özellikleri kapsar. TS EN 14989-1 C62 ve C63 tipi cihazlar için düşey Metal bacalar için kurallar ve deney metotları içermektedir. Ayrıca imalatçının kullanım kılavuzu, işaretleme ve ürün sertifikasyonu ve Kullanılabilirliği için gerekli aerodinamik deney metotları belirlenmiştir TS EN 14989-2 Ortamdan bağımsız sistemlere atık gaz ve yanma havası temini ile kurallara uygun çalışan olarak tanımlamaktadır. Standardın amacı ortamdan bağımsız C6 tipi cihazların düşey de baca şapkası ile ve yatay da atıkgaz hattı ile yanma havası şaftı içeren ürünleri olarak tasarlanmış tüm ürünleri kapsayacak şekilde tasarlanmış cihazların Yürütme, Yerleştirme, Tasarım ve Kabul kriterleri oluşturmak Bu standart talep üzere, geniş kapsamda tüm ortamdan bağımsız çalışan cihazları dikkate alarak oluşturulmuştur. Atık gaz hattı ile yanma havası şaftı ayrı veya konsantrik olarak düzenlenebilir. Münih Teknik Üniversitesi Tarafından Gerçekleştirilen Binalarda, Atık Gazlar Çıkışlarının Duvarda veya Çatıda Ölçülen Atık Gaz Emisyonları ile İlgili Test Raporu Duvardan çıkan hermetik bacaların duvarda bıraktıkları zararlı emisyon konsantrasyonları bir deneyle ölçülmüştür. Test için hazırlanan bina 10.2m yüksekliğe, 10m genişliğe ve 10.25m uzunluğa sahip boş alanda, küp şeklinde doğu-batı doğrultusunda inşa edilmiştir. Doğu tarafında bir kapı ve pencere, kuzey tarafında da başka bir pencere bulunmaktadır. Gerekli rüzgar akımı, 20m yükseklikten, binaya batı yönünden 50m uzaklıktan sağlanmaktadır. Binanın içinde doğu tarafında aşağıdaki özelliklere sahip bir hermetik cihaz monte edilmiştir: Isıl kapasite 18 KW Yakıt türü Propan Atık gaz hızı 6-7 m/s Atık gaz sıcaklığı 140ºC Cihaza ek olarak aşağıdaki malzemeler kullanılmıştır. Eşanjör Soğuk su deposu Pompa Hermetik atık gaz borusu kapının yaklaşık olarak 35cm üzerinde bulunmaktadır. Cihaz tam kapasite ile çalıştırılmaktadır. Atık gazın görünebilir olabilmesi için renklendirilmiştir. Renklendirilmesi için kullanılan her bir kartuş 1 ila 3 dakika yetebilmektedir. 27

Yapılan testlerin amacı, zaman içerisinde atık gazın bina duvarındaki hareketlerini gözlemleyebilmektir. Ayrıca batı rüzgar yönleri de gözlemlenmelidir. Dumanın yönü iki taraftan senkrone olarak çekilmiş ve videoya alınmıştır. Test Sonuçları Sonuçlar 4 16 Aralık 1986 yapılan testler göz önünde bulundurularak hazırlanmıştır. Kaynak, binanın doğu duvarında bulunmaktadır. Batıdan (normal akım) güneybatıya (köşeden akım) kadar rüzgâr akımlarında duman farklı yönlere doğru dağılarak kaynak etrafında hareket etmektedir. Duman yönündeki değişiklikler gözlemlenmektedir. Normal akımda duman, çatı yönüne doğru dikey ve yukarıya doğru diyagonal hareket etmiştir. Dik yukarıya ve yere olan iki aşırı hareket, batı güneybatı akımında gözlemlenmiştir. Dumanın çatı yönünde ve köşe akımında her iki yöne doğru hareketini göstermektedir. Çok düşük rüzgâr hızlarında (1 m/s) atık gaz fan tarafından duvardan uzağa itilmekte ve atık gazın ısısı sayesinde duman yükselen bir hareket göstermektedir. Daha yüksek rüzgar hızlarında duman, yerel akımlardan dolayı yine duvara doğru itilmektedir. Kısacası, duman dağılımı her yönde gerçekleşmekte ve fanın üfleme gücü rüzgârda yetersiz kalmakta ve bina yüzeyine geri tepmektedir. Sonuç Bu testte zararlı atık gazların emisyon değerleri çatı üzerinden ve bina dışından çıkışlarda farklı olarak ölçülmüş ve karşılaştırılmıştır. Etrafındaki yükseltilerden en az 2,5 kez daha yüksek bacalarda atık gaz etkilenmeden atmosfere atılmaktadır. Bina dibindeki kaynaklardan atık gaz yayılımı, rüzgâr tarafından binanın etrafında oluşan akım alanı tarafından etkilenmektedir. Rüzgârın akım alanının üzerinde çıkış ağzı bulunan bacalar aerodinamik downwash tan etkilenmemektedir. Düşük baca yükseltilerinde atık gaz sirkülasyon alanınsa birikmekte ve orada eşit miktarda dağılmaktadır. Çatıdaki ve duvardaki atık gaz kaynaklarının etrafında duvar yüzeyinde K-izotoplar oluşmaktadır. Duvardan çıkan atık gaz kaynaklarında özellikle yere yakın duvar yüzeylerinde birikmektedir. Çatıda ve bina yanlarındaki geri akım bölgelerinde atık gaz kaynağın rüzgâr yönünde birikmektedir. Akım fotoğraflarında görüldüğü üzere rüzgar yönüne bağlı olarak duman, dikey, yatay ve aşağıya doğru hareket etmekte ve birikmektedir. Atık gazların duvarda ve çatıda oluşturdukları zararları ölçebilmek için atık gazların minimum yoğunluğunu yitirme eğrileri ölçüt olarak alınabilir. Emisyon konsantrasyonu atık gaz kaynağı ve etkilenen alan arasındaki uzaklığa bağlı olarak değişmektedir. Bu yüzden aynı uzaklığa 28

sahip duvardan çıkan hermetik bacalar ile çatı üzerinden çıkan bacaların yol açtıkları emisyon değerleri aynıdır. Kısa bacaların ve duvardan çıkan bacaların yol açtığı emisyon konsantrasyonlarını emprik yoğunluğu yitirme formülleri kullanılarak hesaplamak mümkündür. Çatının %20 sinin daha altında bulunan duvar dışından çıkan bacalarda modife edilmiş formüller kullanılmalıdır. Aynı ısıl kapasiteye sahip (18 kw), 20º eğimli aynı bina (12m yükseklik x 8m genişlik x 8 m uzunluk) için dizayn edilmiş çatı üzerinden çıkan baca ile duvardan çıkan baca karşılaştırılmıştır. Atık gaz kaynakları bacada yerden 13.85 m yükseklikte ve hermetik duvardan çıkan bacada 4.8 m yükseklikte bulunmaktadır. Sonuç olarak duvar dışarısından çıkan bu bacada, 10 m yüksekliğe kadar, normal çatı üzerinden çıkan bacaya göre daha yüksek emisyon değerleri ölçülmüştür. Çatı üzerinden baca yapıldığı takdirde, bina etrafında 100 faktör daha düşük emisyon konsantrasyonu ölçülmüştür. Yapılan bu teste göre İsviçre, Macaristan, Almanya, Romanya, İtalya ve İsveç te duvar dışarısından baca çıkartılması yasaklanmıştır. Kaynaklar: DVGW Arbeitsblatt G 600 Schiedel-Techische İnformations Blätter Ausgabe 3/2002 Hart Keramik technische daten für Luft Abgas Systeme (LAS) TSE Standartlar Schiedel Bemal CLV-inox Poujoulat Slytlar 29