marketing Tarih: Mart 2012 Sayı: 5 europe & anatolia Metin Karaşahin Digital reklamcılıkta öncüyüz... Ezberbozacısı Bana dijital deme... Toplumsal cinsiyet eşitliğinde medyanın rolü...
İçindekiler marketing europe & anatolia Sayı: 05 Tarih: Mart 2012 İmtiyaz Sahibi Eksantrik Film Prodüksiyon Reklam ve Yayıncılık Hizmetleri San. ve Tic. Ltd. Şti. e-mail: eksantrik@eksantrik.com P.K.: 112 34725 Kızıltoprak - İstanbul - Tr. Genel Yayın Yönetmeni ve Sorumlu Yazı İşler Müdürü Elvin Ekşioğlu e-mail: elvin@eksantrik.com P.K.: 112 34725 Kızıltoprak - İstanbul - Tr. Haber ve Fotoğraflar Agency Europe & Anatolia Katkıda Bulunanlar Ali Erdem Ekşioğlu Oğuzhan Akay Seval Duban Seler Cebecioğlu Danışman Abdullah Ekşioğlu İlan Rezervasyon Melis Deniz Yayın Türü Süreli Yayın Yönetim Yeri Agency Europe & Anatolia Feneryolu Mah. Kızıltoprak İstasyon Cd. Gül Ap. B Blok No: 30 D:11 Kadıköy - İstanbul - Tr. Tel: +90 216 414 49 98 e-mail: meadergi@gmail.com marketing europe & anatolia Agency Europe & Anatolia tarafından Süreli yayınlanan bir e-dergidir. Bu yayının tüm hakları Eksantrik Film Prodüksiyon Reklam ve Yayıncılık Hizmetleri San. ve Tic. Ltd. Şti. aittir. Tamamı ya da bir bölümü yayıncısının izni olmaksızın çoğaltılamaz ve yayınlanamaz. Tüm ilanların sorumluluğu firmalara, makalelerdeki görüşler ve hukuki sorumluluk yazarlara aittir. Kısa Kısa 02-11 Röportaj 12-17 Ezberbozacısı 19 Medya Dünyası 21 Röportaj 24-27 Reklam Dünyası 29-33 Gezi 34-39 Reklam Arası Sinema 40 Kültür Sanat 42-43 Nostalji 44 Bu derginin yayınlanma sürecinde hiçbir ağaç zarar görmemiştir. Bir Ekşioğlu Medya Grup kuruluşudur. marketing europe & anatolia / 1
Kısa Kısa LinkedIn, Türkiye de bir milyon kullanıcıya ulaştı... Dünya genelinde 150 milyonun üzerindeki üyesi ile dünyanın en büyük profesyonel ağı olan LinkedIn, Türkiye de bir milyonun üzerinde profesyonel üyeye sahip olduğunu duyurdu. LinkedIn EMEA Bölgesi Genel Müdürü Ariel Eckstein, bugünün en hızlı büyüyen global ekonomilerinden biri olan Türkiye nin üyelik dönüm noktası ile ilgili açıklamalarda bulundu. Eckstein, Türkiye, coğrafi ve ekonomik açıdan LinkedIn için stratejik bir pazar teşkil ediyor. Artış gösteren yabancı yatırım ile birlikte Türkiye nin Avrupa ve Doğu arasındaki köprü konumu, yeni iş fırsatları ile daha da fazla karşılaşacak olan Türk profesyonelleri için ümit vaat ediyor. Tüm bunlara ek olarak, Aviva, Abdi İbrahim, Medyasoft ve Doğuş Holding in de aralarında bulunduğu Türk işverenler, Türkiye deki en iyi yetenekleri bulmak ve işe almak üzere LinkedIn in İnsan Kaynakları Çözümlerini kullanıyor. LinkedIn üzerinden şirketler, geleneksel işe alım araçlarına oranla en iyi adayları daha hızlı ve daha düşük maliyetlerle bulabiliyor ve işe alabiliyor. BASF, GEFCO ve Philips gibi şirketler de, şirketin Pazarlama Çözümleri aracılığıyla müşterilere ve müşteri adaylarına yönelik reklam kampanyaları yapmak üzere LinkedIn Türkiye yi kullanıyor. Yerel şirket olan Publik, LinkedIn ile özel pazarlama çözümleri alanında işbirliği içerisine girdi; bu bir anlamda reklam ve sosyal medya pazarlama çalışmalarını LinkedIn üzerinden gerçekleştirmek isteyen Türk şirketlerin ilk defa yerel destek için danışabilecekleri bir yer olduğu anlamına geliyor. Türk LinkedIn üyeleri tarafından şu anda en fazla temsil edilmekte olan üç sektör şöyle; Bankacılık, IT ve Yazılım Hizmetleri, İnşaat En yüksek LinkedIn üyeliğine sahip üç Türk şirketi: Mynet, Turkcell, Meb Allianz, Image yi seçti... Allianz yeni iletişim ajansı olarak Image Halkla İlişkiler i seçti. Sigorta ve Bireysel Emeklilik alanında sahip olduğu küresel bilgi birikimi ve uzmanlıkla, Türk halkının sigorta ihtiyaçlarına A dan Z ye çözümler sunan Allianz, Şubat 2012 den itibaren iletişim çalışmalarını Image Halkla İlişkiler ile sürdürme kararı aldı. Türkiye nin de aralarında bulunduğu 70 in üzerinde ülkede 150 bini aşkın çalışanı ile 75 milyon müşterisine bankacılık, sigortacılık ve varlık yönetimi hizmetleri veren Allianz, Türkiye de yeni iletişim ajansı olarak Image Halkla İlişkiler i seçti. Avrupa nın lider sigorta şirketleri arasında yer alan Allianz, 1 şubat 2012 itibarı ile Türkiye nin en köklü iletişim ajanslarından biri olan Image Halkla İlişkiler ile çalışmaya başlayarak, firmanın 25 yıllık tecrübesinden faydalanacak. Image Halkla İlişkiler Allianz a stratejik iletişim danışmanlığı kapsamında; medya ilişkileri, etkinlik, kurumsal iletişim, kriz yönetimi, entegre pazarlama iletişimi konularında hizmet verecek. Red Bull genç kanatlar... Red Bull un sponsorluğundaki milli sporcular Kenan Sofuoğlu, Burcu Çetinkaya, Çiçek Güney, Lena Aylin Erdil, İlkan Karaman, Naz Aydemir ve Ahmet Arslan 2 yıl boyunca tüm Türkiye yi dolaşarak, ortaöğretim ve üniversite öğrencilerine başarılı ve sağlıklı bir hayat için sporun önemini anlatacaklar. Sağlıklı ve spora meraklı bireylerin yetişmesine katkı konusunda üstlendiği sorumluluk ve anlayış çerçevesinde gençleri spora teşvik etmek, sporu sevdirmek ve daha sağlıklı bir yaşam tarzına yönlendirmek için Türkiye çapında tüm illerde gerçekleştirilecek olan başlatılan Red Bull Genç Kanatlar projesinin ilki Bolu da başladı. Milli Atlet Ahmet Arslan Bolu da Canip Baysal Lisesi ve İzzet Baysal Üniversitesi öğrencileriyle bir araya gelerek spor hayatına ilişkin deneyimlerini paylaştı. 2 / marketing europe & anatolia
Kısa Kısa Prada dan yeni telefon... LG ve Prada, aktör Edward Norton ve model Daria Werbowy i yeni akıllı telefonları LG Prada telefon 3.0 ın global reklam kampanyası yüzleri olarak seçtiklerini ilan etti. Bu yeni ürünün reklam kampanyasında Primal Fear, American History X, Kingdom Of Heaven ve Fight Club gibi filmlerle dünya çapında ün kazanmış aktör Edward Norton yer alacak. Edward Norton a eşlik eden diğer bir isim ise, PRADA ve başka birçok önde gelen moda evlerinde çalışan Daria Werbowy. LG Mobil İletişim Bölümü Başkanı ve CEO su Jong Seok Park, LG Prada telefon 3.0 ın reklam yüzü seçimi hakkında şu yorumu yapıyor: LG ailesi olarak, yeni akıllı telefonumuzu piyasaya sunarken, böylesi yetenekli ve başarılı isimlerle yola çıkmaktan dolayı büyük mutluluk duyuyoruz. Her iki isim de LG Prada telefon 3.0 ın özünü stil ve kültür ile birleştirerek akıllı telefonların arkasında yatan tüm özelliklerini başarıyla hayata aktarıyor. Teknoloji vadisi... Türkiye nin iletişim ve eğlence şirketi TTNET; fikir sahibi girişimcilerle yatırımcıları TTNET çatısı altında buluşturmak için; Fikrinizin Yanında TTNET Var sloganıyla TTNET Teknoloji Vadisi projesini hayata geçiriyor. TTNET Teknoloji Vadisi projesi; sektörde yeni ürün ve servislerin sunulmasına olanak sağlamanın yanı sıra her sektörden iş fikirlerini değerlendirmeyi amaçlıyor. TTNET Genel Müdürü Tahsin Yılmaz: İyi bir fikir dünyayı değiştirebilir TTNET Genel Müdürü Tahsin Yılmaz, TTNET Teknoloji Vadisi projesiyle ilgili şunları söylüyor: TTNET Teknoloji Vadisi ile girişimcilere projelerini TTNET güvencesiyle hayata geçirme konusunda destek olurken, yatırımcılara da yine TTNET güvencesiyle ve tek kaynaktan iyi fikirlere ulaşma imkanı sağlamayı hedefliyoruz. dedi. İş fikrine sahip girişimciler ve yatırımcılar, TTNET tarafından www.ttnetteknolojivadisi.com.tr web adresinde buluşturulacak. Altın Örümcek ağlarını Facebook ta örecek... Türkiye nin ilk ve tek bağımsız web ödülleri organizasyonu olan Altın Örümcek Web Ödülleri bir ilke daha imza atıyor. Bu yıl 10. su gerçekleştirilen Altın Örümcek Web Ödülleri nde halk oylaması ilk kez Facebook ta gerçekleştirilecek. Altın Örümcek jürisinin yaptığı değerlendirmeler sonucunda her kategoride finale kalan en iyi beş web sitesi Facebook üzerinden halkoyuna sunulacak. DorukNet Pazarlama Müdürü Aslı Cem Altın Örümcek Web Ödülleri nin 10 yıl içinde en prestijli ödüllerden biri haline gelmesinde gelişmeleri yakından takip etmelerinin önemli rolü olduğunu vurguladı. Cem şimdiye kadar SMS kullanılarak gerçekleştirilen halk oylamasının artık Facebook ta http://www.facebook.com/altinorumcek adresi üzerinden gerçekleştirileceğini söyledi. İnternet kullanıcılarının organizasyona katılımını teşvik etmek, beğenilerini duyurabilecekleri bir platform yaratmak ve heyecanı geniş kitlelere yaymak amacıyla bu yöntemi tercih ettiklerini belirten Cem bu sene halk oylamasına katılımın çok daha yüksek olmasını beklediklerini belirtti. Altın Örümcek Web Ödülleri nde jüri değerlendirmeleri sonucunda her kategoride kazananlara Altın Örümcek ödülü, halk oylaması sonucunda ise kazananlara Halkın Favorileri sertifikası veriliyor. 05 Mart tarihinde başlayacak olan halk oylaması uygulaması 30 Mart tarihine kadar devam edecek. Halk oylamasına katılan her bir kullanıcı her kategoriden sadece bir web sitesine oy verebilecek. 32 kategoride en çok beğeni toplayan web sitelerinin sahipleri Halkın Favorileri klasmanında sertifika ile ödüllendirilecekler. Halk oylamasına katılanlar geçen senelerde olduğu gibi sürpriz hediyeler kazanma şansına sahip olacaklar. 10. Altın Örümcek Web Ödülleri ile ilgili tüm detaylara www.altinorumcek.com web sitesinden ulaşabilirsiniz. marketing europe & anatolia / 3
Kısa Kısa Belediyeler yarışıyor... Marmara Belediyeler Birliği tarafından geleneksel hale getirilen ve Türkiye nin en ciddi yerel yönetimler ödülü olarak kabul edilen Örnek Belediyecilik Projeleri Yarışması nın kayıtları başladı. Belediyelerin, başarılı projeleriyle yarıştığı organizasyon; Kurumsal Gelişim Projeleri, Çevre ve Altyapı Projeleri, Sosyo-ekonomik ve Kültürel Projeler, Yapı İşleri, Mimarî Projeler ve Ulaşım Hizmetleri, AB ve Uluslararası İlişkiler ve de Basın Yayın Tanıtım çalışmaları olmak üzere altı ayrı kategoride düzenleniyor. Proje yarışmasının bilim kurulu (jüri üyeleri), akademik anlamda Türkiye nin en iyi uygulamacı ve teorisyenlerinden oluşurken, Bilim Kurulu Başkanlığını Prof. Dr. Rafet Bozdoğan ve Prof. Dr. Mikdat Kadıoğlu yapıyor. Yarışmaya, Marmara Bölgesi ndeki bütün büyükşehir, il, ilçe, belde belediyeleri ve belediyelere bağlı kuruluşlar ile iştirakleri katılıyor. Türk bankacılığı... Dünyanın önde gelen yönetim danışmanlığı firmalarından The Boston Consulting Group (BCG) tarafından yayınlanan araştırma da, Türkiye nin 2008 2009 da yaşanan global ekonomik çalkantıyı çok iyi bir şekilde atlatıp hızlı bir şekilde büyümesinde bankacılık sektörünün sağlıklı olması ve kuvvetli bir öz kaynak yapısına sahip olmasının büyük bir payı olduğunu belirtildi. BCG Genel Müdürü Burak Tansan, 2011 yılı başından itibaren faiz marjlarındaki daralma ve diğer faktörlerin, sektörün maliyet verimliliği üzerinde baskı oluşturmaya başladığını ve bunun sonucunda, BCG nin çalışmasında vurgulanan Operasyonel Mükemmellik araştırmasının Türk Bankalarının da 2012 ve 2013 de en öncelikli konularının başında yer alacağını belirtiyor. Tansan, Türkiye de bu konunun artan öneminin, son dönemde bankacılık sektöründe oluşan temel göstergelerde ve gelişmelerde belirgin olarak gözlemlendiğini söyledi. 2012 e-imza yılı... 1 Temmuz 2012 tarihinde yürürlüğe girecek olan Yeni Türk Ticaret Kanunu nu ile elektronik imza ticaret hayatında daha yaygın olarak kullanılacak. Yasanın sağladığı e-imza kolaylıklarından yararlanabilmek için Türkiye nin ilk elektronik sertifika hizmet sağlayıcısı E-GÜVEN in www.e-guven.com adresine girerek online formu doldurarak e-imza almak yeterli. Türkiye nin ilk elektronik sertifika hizmet sağlayıcısı E-GÜVEN, elektronik imza hizmetinin yanı sıra adreste kimlik kontrolü, kurulum ve eğitim hizmeti de sunuyor. Yeni Türk Ticaret Kanunu nun yürürlüğe girmesiyle beraber şirketlerde yönetim kurulu kararları için notere gitmeye gerek kalmayacak, taranmış imza sirküleri e-imzalanarak ilgili yerlere gönderilebilecek. Bunun yanı sıra şirket kayıtları ve mahkemeye delil olarak verilebilen her şey için e-imza kullanılabilecek. Akbank ilk 96 da... Uluslararası marka değerlendirme kuruluşu BRAND FINANCE in yaptığı araştırmaya göre Türkiye nin en değerli banka markası Akbank oldu. Akbank, dünyanın en değerli banka markaları arasında 96. sırada yer alırken en değerli 500 banka markası arasında 8 Türk bankasının bulunması dikkat çekti. Araştırmanın ortaya koyduğu bir diğer sonuç ise Türkiye deki olumlu ekonomik gidişata rağmen bankaların marka değerlerinde düşüş gözlenmesi oldu. BRAND FINANCE tarafından 2006 yılından bu yana yayınlanan Dünyanın En Değerli Banka Markaları araştırması Akbank ın Türkiye nin en değerli banka markası olduğunu ortaya koydu. 1,58 milyar dolarlık marka değerine sahip olan Akbank ayrıca dünyanın en değerli 100 banka markası arasında 96. sırada yer alıyor. 4 / marketing europe & anatolia
Kısa Kısa Global digital marka hikayesi yarışması... Microsoft Advertising, Türkiye nin de yer aldığı 30 ülkeden pazarlamacı ve reklamcıları Microsoft un dijital teknolojilerini ve çözümlerini kullanarak, seçtikleri bir marka ya da kâr amacı gütmeyen bir kuruluşu tanıtacakları dijital kampanya yarışması başlattı. MSN, Mobile, Windows Live, Hotmail, Xbox ve Messenger ı kullanarak en yaratıcı ve yenilikçi kampanya fikrini ortaya çıkaran iki kişi Cannes Lions ta VIP olarak ağırlanacak. Dünya genelinde en çok beğenilen iki kampanyanın sahibi ise 2012 Global Microsoft Advertising Storytelling Ödülü (Microsoft Advertising Global Dijital Marka Hikayesi Ödülü) nün sahibi olurken, 17-23 Haziran 2012 tarihleri arasında gerçekleştirilecek 2012 Cannes Lions Yaratıcılık Festivali ne Microsoft Advertising in özel VIP konuğu olarak gitme hakkını kazanacak. Yarışma için son başvuru tarihi 31 Mart 2012. Microsoft Advertising, yarışmaya başvuracakların ellerindeki teknolojiler daha verimli ve etkili kullanabilmeleri açısından The Guild web dizisinden tanınan Felicia Day in oynadığı kısa bir video oluşturdu. Yarışma hakkında daha ayrıntılı bilgi almak isteyen adaylar Microsoft Advertising Hikaye Ödülleri internet sitesi ni ziyaret edebilir. Yarışmaya başvuracak adayların, seçtikleri marka ya da kâr amacı gütmeyen bir kuruluş için markayı rakiplerinden ayrıştıran, markayı ileri taşıyan ve yaratıcı fikirler içeren dijital medya kampanyası oluşturması gerekiyor. Yarışma kapsamında dünyanın dört bir yanındaki reklamcı ve pazarlamacılardan hazırlayacakları kampanyada MSN, Mobile, Windows Live, Hotmail, Xbox ve Messenger ın yer aldığı Microsoft teknoloji ve çözümlerini kullanarak bir markanın hikayesini en yaratıcı şekilde anlatmaları bekleniyor. TıklaKonuş a ödül... Turkcell, 2012 Global Mobil Ödülleri nde (2012 Global Mobile Awards) TıklaKonuş servisi ile ödül aldı. Turkcell lilerin Facebook ta birbirlerinin numarasını görmeye ya da numara çevirmeye gerek kalmadan tek tıklamayla sesli arama yapabilmelerini sağlayan TıklaKonuş servisi, Müşteriye Hizmet İçin En İyi Ürün veya Çözüm dalında beş büyük rakibini geride bırakarak birinci sıraya yerleşti. Turkcell Genel Müdürü Süreyya Ciliv ödülü şöyle değerlendirdi: Global Mobil Ödülleri, dünyanın dört bir yanında mobil iletişim teknolojileri alanında faaliyet gösteren tüm aktörler için her yıl heyecanla beklenen bir karne. Turkcell olarak bu yıl TıklaKonuş ile GSMA den bir takdirname kazandık dedi. Liderlik okulu... Özyeğin Üniversitesi ve Deloitte Eğitim Vakfı işbirliği ile kurulan Deloitte Liderlik Enstitüsü, Türkiye başta olmak üzere Balkanlar, Orta Doğu, Orta Asya ve Afrika yı kapsayan geniş bir coğrafyada liderlik eğitiminin referans noktası olmayı hedefliyor Türkiye nin girişimci ve lider adaylarını yetiştirmeyi misyon edinen Özyeğin Üniversitesi ile Deloitte Türkiye nin itibar kaynaklarından Deloitte Eğitim Vakfı işbirliği ile Deloitte Liderlik Enstitüsü nün temelleri atıldı. Türkiye, Balkanlar, Orta Doğu, Orta Asya ve Afrika yı kapsayan bir bölgede yetkin liderlerin yetişmesine destek olmak amacıyla kurulan Deloitte Liderlik Enstitüsü, Eylül 2012 de eğitime başlayacak. marketing europe & anatolia / 5
Kısa Kısa Yalıtım yap, doğayı koru... Küresel ısınmayla birlikte büyük ölçüde artış gösteren mevsim değişiklikleri, çevre sorunları, enerji kaynaklarının hızla tükenmesi ve bunun sonucu olarak enerji maliyetlerinin hızla artması hayatımızı olumsuz yönde etkiliyor. Bugün ülkemizdeki 18 milyon konutun yaklaşık yüzde 90 ı yalıtımsız. Yalıtımsızlık sebebiyle israf edilen enerji ise yılda ortalama 14.5 milyar TL yi buluyor. Isı yalıtımının başlı başına küresel ısınma ve çevre kirliliği ile mücadelede çok önemli bir faktör olduğunu belirten Dow Bina Çözümleri Satış Müdürü Gökhun Kurt, havaya savrulan 14.5 milyar TL ile 2 milyar 900 milyon fidan dikilerek çevreye büyük bir katkı sağlanabileceğini açıkladı. Kurt, ısı yalıtımı ile fosil yakıt tüketimi ve dolayısıyla atmosfere salınan sera gazlarının yarı yarıya azaldığını söyledi. Beklentiler iyimser... Online araştırma şirketi DORinsight, Çalışan Memnuniyeti ve Beklentileri araştırması yaptı. Araştırmaya 67 ilden, 18 yaş üzeri, %50 si kadın ve %50 si erkek olmak üzere farklı sektörlerden ve pozisyonlardan toplam 1000 çalışan katıldı. Çalışanların %69 luk bir kesimi şu anki mesleklerini isteyerek seçtiklerini ifade ederken, %79 u ise mevcut işlerini severek yaptıklarını belirtmişlerdir. Buna karşılık şu an çalıştığı işini sevmeyenlerin oranı %21 dir. Araştırmaya katılanların %65 lik bir kesimi iş yerinde çalışmalarının karşılığını alamadıklarını belirtiriyorlar. Yaşlar arttıkça emeğinin karşılığını almadıklarını söyleyenlerin sayısı da artıyor. Çalışanların büyük kısmını oluşturan 25-44 yaş arasındaki kesimde karşılık alabildiklerini düşünenler %35 oranında, mesailerinin karşılığını alamadıklarını düşünenler ise %65 dir. Araştırmaya katılanlar 2012 yılında şirketlerinin finansal olarak daha iyi bir yıl geçireceklerini düşünüyorlar. Beklentileri iyimser olanların oranı %61. Britney li Twister dans... Britney Spears, Hasbro nun yeni oyunu TWISTER DAN- CE reklam yüzü oldu.aynı zamanda, Britney Spears ın Till the World Ends şarkısının özel olarak düzenlenmiş TWISTER remiksini de içeriyor. Britney Spears Hasbro yla yaptığı bu işbirliğiyle ilgili şöyle bir açıklama yaptı: Küçüklüğümden beri dans her zaman hayatımın önemli bir bölümünü oluşturdu ve TWISTER DANCE i gördüğüm anda bunun bir parçası olmak istedim. Aynen benim oğullarım gibi bütün çocukların Twister dairelerinin üzerinde dans etmeye bayılacağına eminim. O kadar eğlenceli ki! Spears ın hit parçasının özel olarak düzenlenmiş remiksinin yanı sıra oyun kutusunda, televizyon reklamlarında ve 2012 sonbaharında yayınlanacak dans figürlerini gösteren videolarda da Spears i görüyor olacak ve ayrıca oyuncular kendi mp3 çalarlarını Dans Konsolu na bağlayabilecek. Teşekkürler anne... P&G nin dünya çapındaki Olimpiyat Oyunları sponsorluğunun bir parçası olan ve Michael Phelps in global reklam yüzü olduğu head&shoulders Olimpiyat Oyunları kampanyası, sporcuların kendilerine duydukları güvenin önemini vurguluyor. H&S sporcuların sponsoru olmanın yanı sıra, onların Olimpiyat Oyunları hayalini gerçekleştirmelerini sağlayan kişileri, yani annelerini de destekliyor. P&G, 2012 Londra Olimpiyat Oyunları sponsorluğunun bir parçası olarak başlattığı Teşekkürler Anne kampanyası ile dünya çapında bir milyondan fazla annenin gündelik hayatını iyileştirmeye çalışırken, gençlerin spor yapmalarını desteklemek üzere bir fon oluşturmayı hedefliyor. P&G nin, Uluslararası Olimpiyat Komitesi ile yaptığı işbirliği Sözleşmesi Londra 2012 den başlamak üzere 2020 Olimpiyat Oyunları sonuna kadar devam edecek. 8 / marketing europe & anatolia
Kısa Kısa Gençler tanışamıyor... BBDO, Virtua Araştırma ve sı ayrışmanın belirlediği toplumsal yapı kızların ağırlıklı MediaCat dergisinin işbirliğiyle sürdürülen araştırma kadın akrabaları ile erkeklerin ise ağırlıkla aynı yaş grubu olarak anneleriyle, yani kendilerinden daha büyük yaştaki süresince hayatın içerisinden toplam 8 konu ele alına- kadınlar ve erkeklerin daha ileri yaşlardaki etkileşimlerine içindeki hemcinsleri ile vakit geçirmesine yol açıyor. Yani cak ve araştırma sonuçları de yansıyan haremlik selamlık düzeni kişinin kimliğinin kamuoyu ile paylaşılacak. yeni yeni serpildiği ergenlik dönemine kadar dayanıyor. Araştırılan ilk konu Flört oldu Yaşanan bu fiziksel ayrımın en önemli sonucu ise kızların ve gençlerin davranış biçimleri gözlendi. kullanarak başka şeyler anlatması ve maalesef bu süreçte ve erkeklerin ayrı dil kalıpları geliştirmesi, aynı kelimeleri 2012 yılı boyunca BBDO, birbirlerini hiç anlamamaları sonucunu doğuruyor. Birbirlerini hiç anlamayan kızlar ve erkekler doğal olarak konu Virtua ve MediaCat in günlük hayatı göz önünde bulundurarak Flört, Türk İmgesi, flört olunca ortak bir sorun yaşıyorlar; Tanışamama. Güzellik ve Şişmanlık, Sağlık ve Gençlik, Çalışma ve Araştırmaya göre, erkeklerin kız arkadaşları ile vakit geçirmek veya tanışmak için geliştirdiği en temel strateji Para, Kalite ve Mükemmellik, Alışveriş ve Lüks, Yemek ve Alkol başlıklarından oluşan toplam 8 ana konu üzerinde ayrıntılı bir araştırma yapılması kararlaştırıldı. Elde Tanışmaya zemin hazırlayan cinsiyetsiz alanlar ise kız ve alışveriş merkezlerine gitmek ve buralarda yemek yemek. edilen bulguların etkili bir iletişim ve pazarlama stratejisinin erkekler arasında ortak bir jargon oluşturuyor. Nitekim Facebook, MSN, BBM gibi uygulamalar aracılığı ile kendini nasıl olması gerektiği yönünde kaynak niteliğini taşıyacak olması açısından büyük önem taşıyor. Konu hakkında bilgi karşısındaki kişiye tam olarak anlatamayan gençler bu veren, Alice BBDO Stratejiden Sorumlu Ajans Başkan Yardımcısı Haluk Sicimoğlu araştırmanın son derece önemli lar ve erkekler erken yaşlardan itibaren farklı ortamlarda ortamlardaki araçları kullanarak iletişim kuruyor. Kadın- olduğunu belirterek şunları söyledi : Ajans olarak önemli sosyalleştiği için cinsiyet ayrımı Türk toplumunun en temel bir çalışmaya imza attığımızı düşünüyoruz. Türkiye çok belirleyicilerinden biri olarak ortaya çıkıyor. Araştırma gösteriyor ki bir çok markanın düşündüğünün aksine aslında genç ve dinamik bir toplum. Dolayısıyla davranış biçimleri hızla farklılaşabiliyor. Bu araştırma sonuçlarıyla kendimizi gençlerin en büyük sorunu açılamama değil tanışamama olduğu ortaya çıkıyor. Sonuçlara göre reklamveren- daha yakından tanımış olacağız. Elde ettiğimiz verilerin pazarlama ve raklam sektörü kadar tüm Türkiye için önem lerin markalarını gerçekten gençliğe yakınlaştırmaları için taşıdığını düşünüyoruz. onların tanışmalarını yardımcı olacak cinsiyetsiz ortamlar İlk Konu Başlığı Flört Oldu ; Gençlerin En Büyük Sorunu oluşturmaları büyük fırsatlar yaratıyor. Tanışamama çıktı Saha çalışması ve analizi Virtua Araştırma tarafından yapılan araştırmanın mart ayındaki konusunda ise bu kez Bu arada start alan projenin ilk konu başlığı olan Flört ün araştırma sonuçları açıklandı. Kadın erkek ilişkilerinin aklımızı meşgul ettiği ilk dönemi olan flört konusundaki araş- Türk imajının daha iyi anlaşılmasını sağlarken, batıda iş Avrupalıların ve Amerikalıların aklı okunacak. Sonuçlar tırmalar ortaya kondu. Antropologların kapsamlı bir literatur taramasının ardından 15-17 yaş aralığındaki gençler yardımcı olacak. yapan ve globalleşme trendine giren Türk markalarına da gözlemlenmeye başlandı. İki farklı cinsten antropolog kızlı erkekli gruplarla ayrı ayrı sosyal ortamlarda bulundu ve çeşitli fırsatları kullanarak gruplarla sohbet etme imkanı yarattı. Araştırma, cinsel ayrımın Türk toplumunun en temel belirleyenlerinden birisi olduğu gerçeğini tekrar gözler önüne serdi. Kadınların ve erkeklerin erken yaşlardan itibaren farklı ortamlarda sosyalleşmesi gençlik yıllarında karşı cinsle ilişki kurmasını iyice zorlaştırıyor. Cinsiyetler ara- marketing europe & anatolia / 11
Medyada
Röportaj cinsiyet eşitliği... Şanlıurfa Milletvekili Doç.Dr.Zeynep Karahan Uslu... Ülkemizdeki sorunlara baktığımızda dünyadaki sorunlardan çok da farklı olmadığını görüyoruz. Öncelikle kadınların medyada yer alış biçimlerine baktığımızda ayrımcı bir dilin medyada hakim durumda olduğunu görüyoruz. Röportaj Elvin Ekşioğlu - Toplumsal cinsiyet eşitliğinde medyanın rolü konulu alt komisyonun kurulmasının başlıca neden ve hedefleri nelerdir? - Toplumsal Cinsiyet Eşitliğinde Medyanın Rolü Alt Komisyonu, parlamentonun toplumsal cinsiyet eşitliği, fırsat eşitliği vizyonunu ortaya koyan çalışmalarının ürünü. Bunun yanı sıra daha aktif bir parlamenter anlayışa, sadece yasama değil tüm toplumsal meselelerde aktif tutum almayı hedefleyen, yol haritaları ortaya koyan, bunların takibini sağlayarak olayların parçası ve müdahil olan bir anlayışa sahibiz. Bu çerçevede konunun tüm paydaşları, medyadan temsilciler, içerik üreten ve yönetenler, sivil toplum kuruluşları ve akademisyenler meslek temsilcileri ile çeşitli görüşmeler gerçekleşti. Başka görüşmeler de gerçekleştireceğiz. Cinsiyet eşitliğini sağlayacak bir Türkiye için medyanın önemi çok fazla. Çünkü medya gündelik hayat üzerinde bir hayli etkili. Eşitlik yolunda atılacak adımları pekiştirmede önemli bir potansiyeli var. Ama medyadaki söylem eşitlikçi, olumlu anlamda dönüştürücü olabildiği gibi kalıpyargıları besleyici de olabiliyor. Bu nedenle eşitlik yolunda atılacak adımlarda medyanın desteği çok önemli. Alt komisyonun hedefi ise çalışmalar sonunda bir rapor oluşturmak Bu rapor ile öneriler icrai konuma taşınacak. Rapor ilgili tüm taraflara da gönderilecek. Üstelik Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu kamu kurumları üzerinde denetim yetkisi olan bir komisyondan. Yani buradaki önerilerin denetim şansı da olacak. Tabii alt komisyon çalışmaları sırasında yaptığımız görüşmeler ve toplantıların birincil amacı görüş ve önerileri almak olsa da aynı zamanda bu toplantılar özellikle medya sektöründen yöneticilerde farkındalık artırmaya ve zihniyet dönüşümüne katkı sağlayacaktır. - Komisyon çalışmalarınız kapsamında şu ana kadar ülkemizde medyada cinsiyet eşitliği alanında saptadığınız sorunlar nelerdir? - Aslında ülkemizdeki sorunlara baktığımızda dünyadaki sorunlardan çok da farklı olmadığını görüyoruz. Öncelikle kadınların medyada yer alış biçimlerine baktığımızda ayrımcı bir dilin medyada hakim durumda olduğunu görüyoruz. Çeşitli araştırmaların da tasdik ettiği üzere kadınlar medyada belirli kalıplar içerisinde ya da cinsel obje olarak sunuluyor. Kadına yönelik şiddet medyada meşrulaştırıcı ya da pornografik bir dille verilebiliyor. marketing europe & anatolia / 13
Medyadaki sorunların bir diğer boyutu da medyada çalışan kadınlarla ilgili. TÜİK Yazılı Medya İstatistikleri yönetim kademesinde kadınların az sayıda olduğunu görebiliyoruz. Röportaj Habertürk ün çok konuşulan 7 Ekim tarihli sürmanşeti. Bir kadın bedeninin nasıl şiddetin pornografisi haline getirildiğini görüyorsunuz. Haberlere baktığımızda kadınların daha az habere konu olduğunu, bu haberlerde de genellikle magazinle ilişkilendirildiği, kadınların uzman ya da haberin kaynağı olarak az bir oranda yer aldığını görüyoruz. Reklamlarda ise kadınlar sayıca dengeli olsa da genellikle genç, erkeklerin destekleyicisi, bireysel kimliğini bedeniyle özdeş kılar nitelikte. Yeni iletişim teknolojilerine baktığımızda da hem kadınlar bu teknolojilerden erkekler kadar faydalanamıyor hem de içerik olarak geleneksel medyadaki ayrımcılık burada da devam ediyor. Medyadaki sorunların bir diğer boyutu da medyada çalışan kadınlarla ilgili. TÜİK Yazılı Medya İstatistikleri başta olmak üzere çeşitli çalışmalara bakıldığında hatta kendi gözlemimizle bile yönetim kademesinde kadınların az sayıda olduğunu görebiliyoruz. Tabii kadınların varlığı dilin dönüşmesini sağlamayı garanti etmiyor. Zira çok eleştirdiğimiz, cinsiyetçi bulduğumuz dizilerin senaristleri de kadın olabiliyor. Çünkü onlar da erkeklerle aynı toplumsallaşma sürecinden geçiyor. Ama uygulama örneklerine baktığımızda yönetimde kadınların varlığı genelde olumlu sonuçlar veriyor. Örneğin Hürriyet in ön ayak olduğu bir aile içi şiddete son kampanyasını ele alalım. Vuslat Doğan olmasa o kampanya yapılır mıydı? Ya da bir kadının varoluş çabasını anlatan Oscar adayı olmuş North Country filmini bir erkek çeker miydi? Bunları da aklımızın bir kenarında tutmak gerekiyor. Medyanın içeriği ve medyada çalışan kadınların yanı sıra konun üçüncü bir boyutu da medyayı takip eden kadınlar. Burada da sıkıntılar var. Özellikle internet gibi yeni iletişim teknolojilerinden faydalanmada kadınlar çok daha gerilerde. Tabii dizilere ayrı bir paragraf açmak gerekiyor özellikle günümüzdeki etkisini düşününce. En popüler dizileri gözümüzün önüne getirelim. Kuzey Güney de kaba saba da olsalar, hatalar da yapsalar çoğu özünde dürüst olan erkeklerin arasında her biri birbirinden fettan sürekli hesap kitap içinde olan kadınlar. Neredeyse bunlar da dayağı hak ediyora getiriyorlar. Ya da Muhteşem Yüzyıl; Osmanlı Haremind- 14 / marketing europe & anatolia
Röportaj eki kadınlar bir tane mi doğru dürüst iş peşinde koşmaz. Erkekler ise hep makul, Pargalı nın ihaneti bile adeta masum bir aşk hikâyesi. Âlemin Kıralı ise ayrı bir hikaye, kadına şiddetin normal bir şey gibi gösterilmesine zaten alışığız ama bununla insanları güldürmeye çalışmak nasıl bir zihniyettir anlayamıyorum. Son olarak adeta her şeye karşı, her kalıbı kıran Behzat Ç. de cinsiyetçilik kalıbı bir türlü kırılamıyor. - Medyada cinsiyet eşitliğinin sağlanması için sizin kişisel çözüm öneriniz ve komisyonun şu ana kadar genel eğilimi nedir? - Medyanın içeriğinin dönüştürülmesi ve medyada eşitlikçi bir dilin hakim olması için yapılacak şeylerin başında farkındalık artırma, vatandaşları bu konuda bilinçlendirme ve medyanın kendi içinden bu sorunla mücadele için araçların bulunması geliyor. Elbette yalnızca yasa ve kurallarla bu dönüşümü sağlamak çok mümkün değil. Örneğin yasal bir zorunluluk olarak kurulan televizyonlardaki izleyici temsilciliği sistemi ne yazık ki çok da işlerlik kazanmış durumda değil. Ama gazetelerde daha içerden gelen çaba Yasa ve kurallarla bu dönüşümü sağlamak çok mümkün değil. Örneğin yasal bir zorunluluk olarak kurulan televizyonlardaki izleyici temsilciliği sistemi ne yazık ki çok da işlerlik kazanmış değil. ile oluşturulmuş okur temsilciliği sisteminin daha işlevsel olduğunu görüyoruz. RTÜK Kanunu 8. Madde s (Toplumsal cinsiyet eşitliğine ters düşen, kadınlara yönelik baskıları teşvik eden ve kadını istismar eden programlar içeremez.) ve madde ş (Şiddeti özendirici veya kanıksatıcı olamaz.) bentleri aslında toplumsal cinsiyet eşitliği ve kadına yönelik şiddet anlamında yeterli maddeler. Ama uygulamaya baktığımızda, televizyonlara baktığımızda kuralların yeterli olamadığını görüyoruz. Gerekli yasal düzenlemelere ek olarak medya profesyonelleri ile eğitim çalışmaları, kamu spotları hazırlanması, medya izlemenin teşvik edilmesi ve vatandaşları bu alanda bilinçlendirme, daha uzun vadeli ama daha sağlam bir etki için iletişim fakülteleri ile çalışmalar yapma öne çıkan konular. Yine kadınların medyada yer alışı ile ilgili çalışmaların yaygınlaştırılması, çok fazla yapılmayan alımlama çalışmalarının teşvik edilmesi, iyi örneklere ödüller verilmesi, özdenetim ve etik değerlerin öne çıkarılması diğer önemli hususlar olarak göze çarpıyor. marketing europe & anatolia / 15
Röportaj - Medyada cinsiyet eşitliğini sağlama adına yapılacak çalışmaların medya özgürlüğü açısından dengesi nasıl sağlanabilir? - Buradaki kritik nokta, eşitliği sağlamaya yönelik çabaların mümkün olduğunca yasaklayıcı olmaması; bunun yerine önerilerin sivil toplum kuruluşlarının ya da medyanın kendi içinde sorunun çözümüne yönelik hamleler yapmasının teşvik edilmesi. Özdenetim bu bağlamda önemli bir olgu olarak karşımıza çıkıyor. Medyanın kendi içinde denetimini yapacağı etik kodlar yine önemli. Örneğin televizyonlar için imzalanan Yayıncılık Etik İlkeleri var. RTÜK bunda ön ayak oldu. Ama denetlenmesine elbette müdahil değil. İlkelerin imzalandığı günlerde Güzel ve Dahi programı başladı. Nasıl cinsiyet ayrımcılığını olumlayan ve güçlendiren bir program hatırlarsınız. Bu ilkelerdeki cinsiyet ayrımcılığına, aşağılama ve önyargılara yer vermemek ve Kadınların sorunlarına duyarlı olmak ve kadınları nesneleştirmekten kaçınmak maddeleriyle dalga geçer Kadın grupları dahi devletin bu konuda müdahil olması hususunda basın özgürlüğüne müdahale ve sansür konularından dolayından olarak çekimser yaklaşabiliyor. gibi. Bu açıdan güzel bir örnek. Biz işte bu tip ilkelerin sadece belirlenmesi değil bir adım ileri geçip hayata geçirilmesi için neler yapılabilir konusu üzerinde duruyoruz. Özellikle medyanın kendi içinde bunları denetlemesinin cesaretlendirilmesini sağlayacak tedbirlere yoğunlaşıyoruz. Yine de şunu da eklemeliyim. Her ne kadar yasaklayıcı anlayışa savrulmamak gerekse de bazı temel evrensel kriterler çerçevesinde suçları meşrulaştıracak, onaylayacak, teşvik edecek, kadınları baskılayacak medya metinlerinin de cezalandırılması gerekir. Son günlerde üzerine bir hayli konuşulan nefret suçları bağlamı bu açıdan önemli görünüyor. - Konunun çözümü yönünde başka ülkelerde yapılmış somut çalışmalar, başarılı ve başarısız örnekler var mıdır? Varsa ülkemize uyarlaması uygun mudur? Elbette bir çok ülkede bu sorunla mücadelede çeşitli çalışmalar yapılıyor. Bu çalışmalara baktığımızda öncelikle sivil oluşumların daha fazla yer aldığını görüyoruz. Kadın grupları dahi devletin bu konuda müdahil olması hususunda basın özgürlüğüne müdahale ve sansür konularından dolayından olarak çekimser yaklaşabiliyor. Avrupa Birliği ülkelerine baktığımızda neredeyse bütün ülkelerde öz düzenlemeyi cesaretlendirecek kanunlar çıkarıldığını, Yunanistan, Portekiz ve İspanya da medya profesyonellerine çeşitli ödüller verildiğini, Estonya, Letonya, Finlandiya, Hollanda gibi ülkelerde medya profesyonellerine yönelik farkındalık artırma projeleri gerçekleştirildiğini, Fransa, Macaristan ve İspanya da medyadaki cinsiyetçiliği izlemek ve raporlaştırmak amacıyla gözlem merkezleri kurulduğunu görüyoruz. 16/ marketing europe & anatolia
Röportaj Medya ile işbirliği yapılan projeler de gerçekleştirilebiliyor. Tabii bu çalışmalar sadece Avrupa da yapılmıyor. Örneğin Hindistan da Enformasyon ve Yayıncılık Bakanlığına bağlı olarak kurulan Medya İzleme Merkezi, ilgili kanunlar çerçevesinde medyayı sürekli izleyip haftalık raporlar yayınlıyor. Tunus merkezli Arap Kadınları Eğitim ve Araştırma Merkezi, Arap kadınlarının olumlu imgelerini geliştirmek için medyanın kapasitesini artıracak eğitimler yoluyla katkı sağlamaya çalışıyor. Özetle yurtdışında da çok çalışma yapılıyor ve bunlar da bizim arzu ettiğimiz yöntemler gibi medya profesyonellerinde duyarlılık artırma, öz düzenlemeyi ve şikâyet mekanizmasını geliştirme, medya izlemeyi teşvik etme, kılavuz ilkeler ve etik kodlar ekseninde devam ediyor. Zaten yasaklarla medya konusunda başarılı olunamıyor. Ama bu örneklerin alıp aynen ülkemizde uygulanmasını beklemek de doğru olmaz. Zira her ülkenin kendi toplumsal bir arka planı ve alt yapısı var. - Bu konuda tüm reklam mecralarını kapsayacak bilinçlendirici bir reklam kampanyası düşünüyor musunuz? - Bu alt komisyonun amacı bir dönüşümü sağlayacak çalışmalar yapmaktan ziyade bu çalışmalara yol göstermek, ışık tutmak. Sonrasında elbette takibi de yapılacak ama bizim bir reklam kampanyası yapmamız beklenmemeli. Tabii rapor tamamlandığında böyle bir önerinin raporda yer alıp almayacağını şimdiden söylemek doğru olmaz Ama muhtemelen Kadının Statüsü Genel Medya mensuplarının haklarını düzenleyecek örgütlenmeler yok. Türkiye de medyanın fazla reklam bağımlısı olması da aslında başka sorunları tetikliyor. Medyada özdenetim mekanizmasının iyi işlemediğini görüyoruz. Müdürlüğü başta olmak üzere ilgili kuruluşların bilinçlendirici reklam kampanyaları yapması muhtemelen bir şekilde raporda yer alacaktır. - Bir iletişimci olarak baktığınızda Toplumsal cinsiyet eşitliği dışında sizce medyanın genel sorunları nelerdir? Çözüm önerileriniz. - Sektörün genel sorunlarına baktığımızda öncelikle çalışma şartlarının çok iyi olmadığını görüyoruz. Medya mensuplarının haklarını düzenleyecek örgütlenmeler yok. Üstelik sektör çalışanlar açısından çok değişken ve güvensiz. Türkiye de medyanın fazla reklam bağımlısı olması da aslında başka sorunları tetikliyor. Medyada özdenetim mekanizmasının iyi işlemediğini görüyoruz. Yine etik değerlerin çok da yerleşmediğini ve uygulanmadığı da dikkati çeken bir başka husus. Yeni ve önemli bir sorun da internetle ilgili. Bu alanda yeterli düzenleme ne yazık ki henüz yok. Bu da aslında normal olarak görülebilir. Zira internet de çok yeni ve değişken bir ortam. Üstelik internetle ilgili herhangi bir düzenleme çok tepki çekebiliyor. Yine de ivedilikle bu alanın düzenlenmesi gerekiyor. marketing europe & anatolia / 17
Köşe ezberbozacısı Oğuzhan Akay Peter Pan e mektuplar...3 Bana dijital deme! Şimdi moda dijitali konuşmada. Varsa yoksa bu. Geç gelmiş bir değişim. Konuşalım elbette. Bundan 15 yıl önce London Awards ta dijital kategorinin klasik kategori kadar yer tuttuğunu unutmadan. Biz de nihayet Facebook, Twitter, Linkedin, Google + vb. sayesinde internette iletişimin banner lardan ibaret olmadığını anlamaya başladık. Yine de acele etmeyelim. Konvansiyonel reklamcılığı hemen batırıp, dijitali olduğundan daha fazla yüceltmeyelim. Bu ülkede hala elektriği, yolu olmayan yerler varken, TV ler çok ama yayın düzenleri aynıyken, bir yandan da Amerika dan sonra günde en çok TV izlenen ülke konumundayken TV öldü, ölüyor demeyelim. TV hala en gözde mecra olmaya devam ediyor, edecek de. Dijital ve mobil mecralar ise gelişiyor, gelişecek de. Daha ne yenilikler arka arkaya gelip bizi yetişmeye zorlayacak kimbilir? Ama TV hiç ölmeyecek. Filmin ölmemesi, dönüşmesi gibi. (Bkz: 3D filmler.) Youtube bile, şu anda klasik bir mecra olan TV lerin mantığıyla ve seçme videolar üzerine dönüyor. Dijital mecralara ayrılan bütçeler henüz ahım şahım değil. Mümkün olduğu kadar, ucuz bütçelerle iş üretiliyor. Çoğu da fikir yetmezliğinden çöpe gidiyor. Milyonlarca videonun arasında yok oluyor. Çünkü markalar genelde biz de olalım mantığıyla dalıyorlar sosyal mecralara. İstanbul a ilk kez gelen biri, ilk kez bir mekana gitse ve oranın huyunu suyunu bilmeden, müdavimiymiş taklidi yapsa ne olur? Tuhaf karşılanır elbette. Belki de tepki gösterilir. İşte bunun gibi bir durum oluşuyor. Oysa sosyal aleme akacaksan, kurallarını ve kuralsızlıklarını öğreneceksin. Nasıl giyinmelisin, nasıl davranmalısın, nasıl konuşmalısın, bunu gözleyeceksin önce? Bunu kimler sağlayacak? Dijital ajanslar... Yeterliler mi peki onlar? İki elin parmağını geçmez yeterli olanları. Zaten henüz ihtiyaçları karşılayacak, yeterli donanıma sahip bir insan kaynağı da yok. Dijital kampanyaların büyük kısmı fikirsiz, bol esinlenmeli uygulamalar...burada çalışanların reklamcı ya da iletişimci olabilmeleri için bir fırın ekmek yemeleri gerekiyor. Ha, onlar biz dijitalciyiz de diyebilirler. Dijitalci olunmaz. Ya iletişimcisindir ya da değil. Dikkat edilecek nokta ise şudur: İletişim idea dır. Yani fikirdir. Fikrin üzerine kurulur. Ve bu fikir, insanların proaktif olabilmesi için duygularına dokunmalıdır. Tüketiciye arkadaş gibi yaklaşılmalıdır. Peki gidişat ne olacak dersen? Peter Pan, dijital ya da konvansiyonel ajans kavramı ortadan kalkacak er geç. İşler, konvansiyonel-dijital ayırımının kalmadığı ajanslarda üretilecek. Uygulamacılar ise (tıpkı yapım şirketleri gibi) bağımsızlıklarını sürdürebilecekler. Ekonomistlerin öngöremediği ve sürekli yanıldığı bir dünyada, Türkiye de, dijital her şey olacak konvansiyonel reklamcılık ölecek diyenler, daha çok bekleyecekler... Yüz tahminde ve kehanette bulunup birini tutturmak Nostradamus olmayı sağlamıyor. Ama reklamcının yanılgısının yüzde birle kalması, markaların geleceğe kalmasını sağlıyor. Bu nedenle de az marka çok tıraş var ortalıkta. marketing europe & anatolia / 19
Medya Dünyası Sansüre hayır... Abdullah Ekşioğlu Eksantrik Prodüksiyon un yanı sıra Agency Europe & Anatolia haber ajansının da sahibi olmamız dolayısıyla TBMM Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu bünyesinde oluşturulan Toplumsal Cinsiyet Eşitliğinde Medyanın Rolü Konulu Alt Komisyon, mevcut duruma ilişkin tespitlerimi ve konuya ilişkin somut önerilerimi kendilerine aktarmam ricasıyla beni davet ettiler. Kulağa hoş geliyor, yasama bir uygulamayı başlatmadan önce, toplumdaki paydaşlara kulak veriyor algısı oluşturuyor ama daveti aldığım günden toplantıya katılacağım güne kadar, iktidarların medyayı terbiye ederek, toplumu dönüştürme çabalarına nispeten mazur görülecek bir konu çerçevesinde alet mi ediliyorum endişesini de içimde barındırdım. Toplantı Ihlamur Kasrındaydı, günü saati geldiğinde katıldım, Komisyon başkanı AKP Urfa Milletvekili Doç. Dr. Zeynep Karahan Uslu, Komisyon üyeleri AKP İstanbul Milletvekili Tülay Kaynarca, AKP Antalya Milletvekili Gökçen Özdoğan Enç, AKP Gümüşhane Milletvekili Kemalettin Aydın ve CHP İzmir Milletvekili Hülya Güven, Komisyon çalışanları ve benim dışımda görüşlerine başvurulan bir kişinin daha bulunduğu salonda gayet samimi, medeni bir tartışma gerçekleştirdik. Öncelikle komisyon üyelerine muhalif tavrıma karşın karşılıklı tahammül seviyesi yüksek tartışmamız için teşekkür ediyorum. Tek tek bakıldığında zaten bir iletişimci olan başkan Zeynep Hanım, çok ince esprileriyle havayı yumuşatan Kemalettin Bey, yine zarif tarzlarıyla Hülya, Tülay ve Gökçen Hanımlar ın hiçbirinin sansürden yana olduklarını sanmıyorum ancak, TBMM bünyesinde oluşturulan bu komisyon doğası gereği, iktidarların medyaya gem vurma arzularından başka hiçbir şeye hizmet edemez. Bu nedenle komisyon üyesi milletvekilleri için de talihsiz bir görev olarak tarihe geçecektir. Zaten benim bu endişem Zeynep Hanım ın açılış konuşmasıyla da onaylanmış oldu. Sansürden yana olmadıklarını ama medyanın kadını cinsiyet eşitliğini bozan bir dille ele alışının, kadını cinsel bir obje olarak öne çıkarılışının önüne nasıl geçilebileceğinin arayışını sürdürdüklerini dile getirdi başkan. Medya mensuplarının bu masum maskenin sunumuna atlayacaklarını ve Medyanın olgunlaşmasının tek yolu onu özgür bırakmaktır. evet evet kadınlar, medyada cinsel obje olarak kullanılıyor, kadına yönelik şiddet dahi pornografik bir tarzda sunuluyor diyerek iktidarın daha muhafazakar ve baskı altında bir medyayı oluşturma hevesine ahlaki altyapı sağlayacaklarını herkes çok iyi biliyordu. Nitekim de öyle oldu. Toplantıda benimle birlikte görüşlerine başvurulan ve ahlaki kaygılarım dolayısıyla ismini vermek istemediğim sözümona medya mensubu İnternet için bir üst kurul kurularak açık kadın fotoğrafları dahil internetin denetlenmesi gerektiğini savundu örneğin. Toplantılara benim olmadığım oturumlarda katılan yine aklı evvel bazı medya mensupları da rakibimize vuruyoruz sanarak HaberTürk ün manşetine taşıdığı bıçaklanmış kadın fotoğrafından dem vurmuşlar ne diyelim. Ben kendi adıma bu oyuna gelmedim. Komisyona özetle çalışmalarının baştan yanlış olduğunu, medyayı terbiye ederek toplumu şekillendirmenin, iktidarların hayali olmasına karşın tehlikeli bir alan olduğunu ve demokrasiden uzaklaşmanın adımlarından biri olan bu çabalara masum kılıflar giydirerek ahlaki altyapı oluşturmanın yanlış olduğunu söyledim. Medyanın toplumun bu konudaki yanlışlarının toplumun her kesimi kadar olduğunu, Bakanlar Kurulu nda tek bir kadın bakan bulunduğunu ve şaka gibi onun da aileden sorumlu olduğunu söyledikten sonra Medyanın hatalarını düzeltmenin tek yolunun medyayı özgür bırakarak, kendi evrimine izin verilmesi olduğunu, başka arayışların kökten yanlış olacağını söyledim. Ayrıca ekledim ne zaman ülkemizde siyasi partiler kadın kollarının karşısına erkek kolları kurup her görev için kadın ve erkek kollarından eşit üye alırlar, ne zaman seçimlerde oy pusulalarında milletvekili aday listeleri bir kadın bir erkek olacak şekilde düzenlenir ve eşit seçime imkan tanınırsa, ne zaman parti yönetimleri, bakanlar kurulu kadın erkek eşit olur, ülkemizde kadın genel kurmay başkanları, kuvvet komutanları olursa o zaman medyada da kadın erkek eşitliği olacaktır. TBMM nin medyayı terbiye etmek yerine önce kendi evinin önünü süpürmesi gerekir. marketing europe & anatolia / 21
Reklam Dünyası Mixx Awards 2011... 2011 yılının en iyi kampanyası Doritos Akademi Mixx Europe a katılmaya hak kazandı. Dijital pazarlama iletişimi endüstrisinin en iyilerini, sektöre ve hizmet ettikleri markalara kattıkları artı değeri tescilleyen Mixx Awards 2011 ödülleri 22 Şubat gecesi Rahmi Koç Müzesi nde düzenlenen törenle sahiplerini buldu. 2011 Yılının En İyi Kampanyası Ödülü Doritos Akademi kampanyasıyla Frito Lay Tribal DDB İstanbul / Medina Turgul DDB nin oldu. IAB Amerika nın lisansıyla bu yıl ikincisi düzenlenen Mixx Awards (Marketing Intelligence and Excellence), sektörün alışılagelmiş yarışmalarının aksine dijital reklam kampanyalarını, performanslarıyla birlikte değerlendiren ve bu yönüyle de benzerlerinden ayrışan bir yarışma. Marka destinasyon siteleri, rich media display reklamları, mobil aplikasyonlar, Oyunlar, interaktif videolar, online reklam filmleri, markalı içerik, viral, ev-dışı dijital, tablet uygulamaları, lokasyon-temelli reklam, sosyal medya applikasyonları, deneysel ve yenilikçi, marka farkındalığı ve konumlandırma, doğrudan pazarlama, ürün lansmanı, çapraz mecra entegrasyonu, dijital entegrasyon, mobil medya kampanyalar, oyunlar sosyal Pazarlama, B2B, kar amacı gütmeyen/kamu hizmetleri, arama motoru olmak üzere 23 farklı kategoride altın, gümüş ve bronz Mixx ile ödüllendirildi. Ajansla reklamverenin birlikte katıldığı, birlikte ödül aldığı Mixx Awards da stratejiden yaratıcı çalışma ve uygulamaya, medya planlamasından entegrasyona, verimlilikten yatırımın geri dönüşüne (ROI) kadar tüm iletişim katmanları ele alındı. Geçtiğimiz yıl olduğu gibi bu yıl da kazanan çalışmalar, yarışmanın Avrupa ayağı olan Mixx Europe a katılmaya hak kazandı. IAB Türkiye nin ev sahipliğinde gerçekleşen ödül törenine 338 kişi katılırken gecenin sunuculuğunu Serdar Kuzuloğlu üstlendi. Törende IAB Türkiye adına konuşma yapan IAB Türkiye Yönetim Kurulu Başkanı Ahmet Pura; Türkiye de gelişmekte olan dijital pazarlama iletişimi nin önemine dikkat çekti. IAB nin dünya genelinde en hızlı gelişen mecrayı temsil ettiğini vurgulayan Pura, genç işi denen sektörün sağlıklı büyümesi için tecrübe ve gençliği bütünleştirmek istediğini belirtti. Pura, 2015 yılı için reklam yatırımlarının büyüklüğünün 5 milyar dolar olmasını, dijital pazarlama iletişiminin bunun içinde yaklaşık 750 milyon dolarlık bir hacme ulaşmasını beklediklerini dile getirdi. IAB ABD Başkanı Randal Rothenberg de törene video ile katılarak; Türkiye nin ekonomik açıdan dünyada 2011 in yıldızı olduğunu ve dijitalin gelecekte en büyük mecra olacağını söyledi. Mixx ödül törenine IAB Europe Başkanı Alain Heureux geçtiğimiz yıl olduğu gibi bu yıl da katıldı. Digital Reklamcılığın Türkiye deki gelişimi ve Mixx ödülleri ile ilgili görüşlerini belirten Heureux; Türkiye nin modern ve dinamik yapısına dikkat çekerek, Mixx in yenilikçiliği ilke edinenlerin yarışması olduğunu belirtti ve teknolojinin yaratıcılara sonsuz imkanlar sunduğunun altını çizdi. 22 / marketing europe & anatolia
Reklam Dünyası Mixx 2011 kazananlar listesi... 23 farklı kategoride altın, gümüş ve bronz ödüllere sahip olan ajans ve reklamverenler ise şöyle; Mixx Awards Türkiye 2011 - Marka Destinasyon Siteleri Altın Mixx Efes Pilsen- C-Section Gümüş Mixx Frito Lay - Tribal DDB İstanbul / Medina Turgul DDB Bronz MixxUnilever - Mobilera Mixx Awards Türkiye 2011 - Rich Media Display Reklamları Altın Mixx İş Bankası - Medina Turgul DDB / Carat Gümüş Mixx Frito Lay - Tribal DDB İstanbul / Medina Turgul DDB Bronz Mixx Turkcell - Pure Agency Mixx Awards Türkiye 2011 - Mobil Aplikasyonlar Altın Mixx Domino s Pizza - Magiclick Gümüş Mixx Nokia - Carat Mixx Awards Türkiye 2011 - Oyunlar Altın Mixx Akbank A.Ş. - 41? 29! Gümüş Mixx Yapı Kredi - Magiclick Bronz Mixx Ülker - 41? 29! Mixx Awards Türkiye 2011 - İnteraktif Videolar, Online Reklam Filmleri Altın Mixx Ford Otosan - OgilvyOne Gümüş Mixx Frito Lay - Wanda Digital Bronz Mixx Vodafone - C-Section Bronz Mixx Allianz - Pure Agency Mixx Awards Türkiye 2011 - Markalı İçerik Altın Mixx Ford Otosan - OgilvyOne Gümüş Mixx Unilever - Project House Bronz Mixx Ford Otosan - OgilvyOne Mixx Awards Türkiye 2011 - Viral Altın MixxFrito Lay - Wanda Digital Gümüş Mixx Frito Lay - Tribal DDB İstanbul / Medina Turgul DDB Bronz Mixx Renault Mais - 41? 29! Mixx Awards Türkiye 2011 - Ev Dışı Dijital Altın Mixx Frito Lay - Tribal DDB İstanbul / Mobi Wan Gümüş Mixx Nestle - Wanda Digital Bronz Mixx Sütaş - Outeractive Media Mixx Awards Türkiye 2011 - Tablet Uygulamaları Altın Mixx Akbank - Mobilera Gümüş Mixx İş Bankası - Medina Turgul DDB / Manadigital Bronz Mixx Vodafone - OMD Mixx Awards Türkiye 2011 - Lokasyon Temelli Reklam Altın Mixx Greenpeace Akdeniz - V for Viral Gümüş Mixx Turkcell Mindshare Mixx Awards Türkiye 2011 - Sosyal Medya Aplikasyonları Altın Mixx Unilever - Mobilera Gümüş Mixx Avon Türkiye - Digital Youth Bronz Mixx Frito Lay - Wanda Digital Mixx Awards Türkiye 2011 - Deneysel ve Yenilikçi Altın Mixx Nestle Wanda Digital Gümüş Mixx Philips TV Carat Bronz Mixx Efes Pilsen C-Section Bronz Mixx Sütaş Outeractive Media Mixx Awards Türkiye 2011 - Marka Farkındalığı ve Konumlandırma Altın Mixx İstanbul Bilgi Üniversitesi Project House Gümüş Mixx Turkcell Mindshare Bronz Mixx Turkcell Pure Agency Mixx Awards Türkiye 2011 - Doğrudan Pazarlama Altın Mixx Sprite - C-Section / Ogilvy & Mather Gümüş Mixx Greenpeace Akdeniz V for Viral Bronz Mixx Unilever 41? 29! Mixx Awards Türkiye 2011 - Ürün Lansmanı Altın Mixx Kraft Foods Project House Gümüş Mixx Frito Lay OMD Bronz Mixx Mey İçki - 41? 29! Mixx Awards Türkiye 2011 - Çapraz Medya Entegrasyonu Altın Mixx Frito Lay Tribal DDB İstanbul / Medina Turgul DDB Gümüş Mixx Turkcell - Mindshare Bronz Mixx Turkcell Manajans / Thompson Mixx Awards Türkiye 2011 - Dijital Entegrasyon Altın Mixx Coca Cola C-Section Gümüş Mixx Danone - Magiclick Bronz Mixx Frito Lay Wanda Digital Mixx Awards Türkiye 2011 - Mobil Medya Kampanyaları Altın Mixx Frito Lay Mobi Wan Gümüş Mixx İstanbul Shopping Fest Boom Digital Nation Mixx Awards Türkiye 2011 - Sosyal Pazarlama Altın Mixx Efes Pilsen C-Section Gümüş Mixx Ford Otosan OgilvyOne Bronz Mixx Nestle Project House Bronz Mixx Finansbank Magiclick Mixx Awards Türkiye 2011 - B2B Altın Mixx Türkiye İş Bankası Magiclick Mixx Awards Türkiye 2011 - Kar Amacı Gütmeyen / Kamu Hizmetleri Altın Mixx Greenpeace Akdeniz V for Viral Gümüş Mixx Amnesty International Grey Bronz Mixx TOFD 8bitiz Mixx Awards Türkiye 2011 - Arama Motoru Altın Mixx Tatil Sepeti ROILAB Gümüş Mixx Pizza Restaurantları A.Ş. Ping Bronz Mixx Tchibo Türkiye iprospect Mixx Awards Türkiye 2011 - Yılın Kampanyası Frito Lay - Tribal DDB İstanbul / Medina Turgul DDB marketing europe & anatolia /23
Röportaj Digital reklamcılık Hiperaktif Ajans Başkanı Metin Karaşahin Sene 1996, soğuk bir kış günüydü... diye başlayasım geldi soruyu duyunca... Türkiye de digital reklam ajansı anlayışı nı konuşmanın gündem olmadığı günlerde bir deli cesaretiyle Biz Türkiye nin tam donanımlı ilk digital reklam ajansı olacağız! diye ortaya atlamıştık. Röportaj Elvin Ekşioğlu - Türkiye deki digital reklam ajansı anlayışını nasıl değerlendiriyorsunuz? - Sene 1996, soğuk bir kış günüydü... diye başlayasım geldi soruyu duyunca... Türkiye de digital reklam ajansı anlayışı nı konuşmanın gündem olmadığı günlerde bir deli cesaretiyle Biz Türkiye nin tam donanımlı ilk digital reklam ajansı olacağız! diye ortaya atlamıştık. En yakınımızdaki arkadaşlarımız hatta iş ortaklarımızın bile deliye bakar gibi baktığını hatırlarım bu tutturmamızdan dolayı. Hiç unutmam, rahmetli Attila Öğüd üstadımız Marketing Türkiye workshopları arasına İnternet ve Reklamcılık diye bir başlık eklemek isteyince beni arayıp bu workshop u benden istediğinde, Türkiye nin bunu konuşmaya hazır olmadığını düşünerek ben bile telaşlanmıştım. Nitekim, üst düzey katılımcıların dahi interneti posta kutusundan ibaret bir araç olarak algıladıklarını görerek workshop boyunca dünyada neler değişecek diye anlatmak için kendimi paralamam da telaşlanmakta haklı olduğumu göstermişti. Sonraki yılların çoğunda da; digital evrenin kendi dinamikleri olduğunu, her markanın bir de digital evrende yansıması olacağını, markalar nasıl ki iletişimini stratejik donanımına, iletişim uzmanlığına ve yaratıcılığına güvendiği ellere emanet ediyorsa, bu evrendeki varlıklarını da yine aynı şekilde bu donanıma ve deneyime sahip iletişim profesyonellerine devretmeleri gerektiğini anlatmaya çalıştık, hatta kendimizi paraladık. Yine bu yıllar boyunca, bir sektör olabilmek için sektörün sorumlu taraflarının bir araya gelmesi ve sektörümüzün standartlarının belirlenmesi gerektiğini anlatmaya da çalıştık bir yandan. Bırakın sektör standartlarının belirlenmesini, sektörümüzün bir derneğinin olması gerektiğini dahi anlatamadık sözde meslektaşlarımıza. Hatta, kendilerinin digital reklam ajansı olmadığını iddia edip, Digital Reklamcılar Derneği ya da Digital Reklam Ajansları Derneği isim önerilerini kabul etmeyerek dernek kurma çalışmalarını egolarıyla baltalayan meslektaşlarımız da çoğumuzun malumu. Bugüne gelince... Evet çok şahane, çok yaratıcı, çok ucuz, çok iyi referanslara sahip bir sürü digital ajans var piyasada. Ancak, hala piyasa olmaktan öteye gitmemize yetecek kadar belirli standartlara sahip değiliz maalesef. Hal böyle olunca da, standartları olmayan bir piyasada hangi anlayıştan söz 24 / marketing europe & anatolia
ta öncüyüz...
Röportaj edebiliriz ki? Çok iyi tasarım ve çok iyi action script coder ile sıyrılan ajansları mı takdir edeceğiz? Çok büyük sosyal medya bütçelerini yöneten fakat iletişim uzmanlığından yoksun sosyal medya ajanslarını mı takdir edeceğiz? Çok büyük account ları olup da bir sürü mikro site/kampanya sitesi üretmiş ajansları mı takdir edeceğiz? Takdir sizin... Bu karmaşada reklamveren nasıl bir anlayışla tercihini kullanıyor derseniz... Burada bir ortalama olduğundan söz edemeyeceğim maalesef. Varsa da yorum yapamayacağım... - Digital reklamcılığı konvansiyonel reklamcılıktan ayıran yönler, avantaj ve dezavantajlar nelerdir? - Digital reklamcılığı konvansiyonel reklamcılıktan ayırmaya çalışanların ayrı düştüğü çağda yaşıyoruz. Artık gerçek anlamda 360 derece düşünemeyen iletişimciler yaya kaldığı gibi, iletişim boyutunu ihmal eden digitalciler de dijital tasarım atölyesi olmaktan bir adım öteye gidemiyorlar. Digitali iletişim planları, stratejileri ve bütçelerine dahil etmemekte direnen eskisi kadar reklamcı kalmadı artık, her ne kadar bu durumdan hoşlanmayan çoğunluk hala sessizce varlıklarını sürdürüyor olsa da... 26 / marketing europe & anatolia Artık gerçek anlamda 360 derece düşünemeyen iletişimciler yaya kaldığı gibi, iletişim boyutunu ihmal eden digitalciler de dijital tasarım atölyesi olmaktan bir adım öteye gidemiyorlar. Digital reklamcılık, hedef kitleyi doğru tanımlarsanız, doğru ve ekonomik hareketlerle, çok büyük bir etki farkıyla, geleneksel iletişimin yapamadığını yapmaya muktedir bir iletişim bilimidir. Bir sihir, bir oyuncak, bir eğlence aracı olmadığını aklı olan herkes artık kabul ediyor. - Hiperaktif i diğer ajanslardan ayıran özellikler nelerdir? - Hiperaktif i diğerlerinden ayıran özellik; kurulduğu 1996 yılından beri kendini digital reklamcı olarak tanımlamakta ısrar etmesi ve her bir projesine iletişim planlaması, marka değerleri ve uzun erimli stratejileri doğrultusunda yaklaşmasıdır. - Sizce Türk digital reklamcılığının birinci sıradaki sorunu nedir? - Stratejiden yoksun, plansız, hedefleriyle tutarsız projelerle başı kolaylıkla dönen ve heyecan arayan reklamverenler ile amacı reklamverenin gözünü boyamak olan reklamcıları sorun olarak tanımlayabiliriz. - Uygulamacıların, yaratıcı reklamcılar ile haksız rekabet yapması konusunda ne düşünüyorsunuz? - Bu sorudan kastınız tasarım ve programlamadan başka bir mahareti olmayan, iletişim donanımı ve deneyiminden yoksun genç developer lar (çoğunlukla da freelancer lar) ile gerçek anlamda digital reklamcılar arasındaki haksız rekabeti kastediyorsanız, buna haksız rekabet demek de hafif kalır. Kaldı ki, burada kabahat rekabet edenlerde değil, rekabetin standartlarını belirleyemeyen sektörümüzdedir diyebilirim. - Yaratıcılık ve hedef kitleye ulaşım arasındaki denge digital platformun değişken (standart dışı) ortamında nasıl kurulmalıdır? - Yaratıcılık ile hedef arasındaki yolu doğru taşlarla döşenmiş, sağlam mühendislikle inşa edilmiş, başarılı bir mimariyle tasarlanmış bir yol olarak tarif etmek gerekiyor. Hedef kitle internet üzerinde inanılmaz derecede izler bırakıyor. Onu analiz ederek, kuracağınız her iletişimin sonuçlarını izleyerek aksiyonlar almak ve yenilenmek gibi fırsat ve avantajlarınız var bu platformda. Sonuçlarını öngörerek iletişim kurgulamalısınız ancak, etkiyi hiç gecikmeden ölçümlemeli ve gerekirse iletişim çalışmalarınızı ve aksiyonlarınızı gözden geçirerek yolunuzu her geçen gün doğru ya çevirmelisiniz. - Digital reklamda yaratım öncesinde nelerden beslenir? - Herşeyden önce, digital evrende yaşayarak beslenmek gerekiyor. Okumak, araştırmak, sosyalleşmek, film izlemek, müzik dinlemek vb. birçok gereksinimini
Röportaj digital evrenden karşılamayan iletişimci yetersiz besleniyor sayılır. - Eleman sağladığınız kaynaklar nelerdir? - Kurulduğu 1996 yılından bu yana sektörümüze çok değerli digital iletişimciler kazandıran bir okul oldu Hiperaktif. Bu alışkanlıkla biz, olduğunu düşünenleri değil, Hiperaktif olmak isteyen genç yetenekleri alıp bünyemizde geliştirdik. Çok zorda kalırsak, sadece bir mail ile ulaşabileceğimiz kişisel networklerimiz içinden birileri mutlaka çıkıyor ekibimize dahil edebileceğimiz. - Viral videoların digital reklamcılığa katkıları ya da zararları nelerdir? - Viral videolar digital iletişim için şahane yenilikçi ve şahane etkili sonuçlar yaratan bir reklam yöntemi olarak öne çıkıyor. Markayı marka ağzından değil, izlenesi bir hikayenin içinde, hatta insanların marka elçisi ve dağıtıcısı olarak birbirleriyle severek paylaşmalarını tetikleyen bir dinamizmde hedef kitlesiyle buluşturuyor. - Üniversiteler sektörün yetişmiş eleman ihtiyacını karşılayabiliyor mu? Stratejiden yoksun, plansız, hedefleriyle tutarsız projelerle başı kolaylıkla dönen ve heyecan arayan reklamverenler ile amacı reklamverenin gözünü boyamak olan reklamcıları sorun olarak tanımlayabiliriz. - Bugüne kadar üniversitelerden yetişmiş! hiçbir eleman alamadım ekibimize. - Yerli firmalar digital reklam bütçelerini hazırlamada ne kadar bilinçli? - Yerli-Yabancı ayrımı çok yerinde bir ayrım değil bu konuda. Bilinçli-Bilinçsiz diyelim. Türkiye deki yabancı markaların uluslararası pazarda kazandıkları deneyim onlara digital reklam konusunda da daha çok deneyim kazandırdığı için daha bilinçli olduklarını söyleyebiliriz elbette. - Müşterilerin ajanstan beklentileri konusunda karşılaştığınız en ilginç talepler neler? - Bu olumsuz yazan kişiyi silin ve bizi aradığında görünmeyelim, sorunlu bir müşteri o, bizi hiç bilmesin. Facebook sayfamızı bir beş dakikalığına kapatabilir misiniz? Sunumunuz muhteşemdi ama 15 dijital ajansı daha briefledik. Hepsini değerlendiricez marketing europe & anatolia / 27