İÇİNDEKİLER Giriş:... 1 Bölüm 1: LOJİSTİK KAVRAMI... 3 1.1. Lojistiğin Tanımı ve Tarihsel Gelişimi... 4 1.1.1. Lojistik Kavramı... 4 1.1.2. Lojistiğin Tarihsel Gelişimi... 6 1.2. Lojistikle İlgili Genel Kavramlar... 12 1.2.1. 3. Parti Lojistik (3PL)... 13 1.2.2. 4. Parti Lojistik (4PL)... 14 1.2.3. Lead Parti Lojistik (LPL)... 15 1.2.4. Niş Lojistik... 15 1.2.5. Küresel (Global) Lojistik... 16 1.2.6. Tersine Lojistik (Geri Dönüşüm Lojistiği)... 16 1.2.7. Yeşil Lojistik (Çevre Dostu Lojistik)... 18 Bölüm 2: LOJİSTİĞİN EKONOMİYE ETKİSİ... 21 2.1. Lojistik ve Ekonomi... 22 2.1.1. Lojistiğin Hızlı Gelişmesinde Etkili Olan Unsurlar... 23 2.1.2. Lojistiğin Önemi... 25 2.1.3. Dış Kaynak Kullanımı... 26 2.1.4. Lojistiğin Trafiğe Etkisi... 27 2.1.5. Lojistiğin Üretime Etkisi... 27 2.1.6. Lojistiğin Pazarlamaya Etkisi... 28 Bölüm 3: TÜRKİYE VE LOJİSTİK... 29 3.1. Türkiye de Lojistik Sektörü... 30 3.1.1. Küresel Lojistik ve Türkiye nin Konumu... 40 3.1.2. Trans-Avrupa Ulaştırma Ağları ve Türkiye... 44 Bölüm 4: TEHLİKELİ MADDELERİN TANIMLANMASI... 49 4.1. Tehlikeli Maddeler... 50 4.2. Tehlikeli Maddelerin Sebep Olabileceği Tehlikeler... 52 4.2.1. Elementler... 52 4.2.2. Karışımlar... 52 4.2.3. Bileşikler... 53 vii
4.2.4. Malzemeler... 53 4.2.5. Artikeller... 53 4.2.6. Maddeler... 53 4.2.6.1. Maddenin Çeşitleri... 53 4.2.6.2. Hacim... 53 4.2.6.3. Basınç... 54 4.2.6.4. Genleşme... 54 4.2.6.5. Esneklik... 55 4.2.7.5. Çözünürlük... 55 4.2.7.6. Viskozite... 55 4.2.7. Maddenin Halleri... 55 4.2.7.1. Entalpi... 56 4.2.7.2. Kaynama Noktası... 57 4.2.7.3. Buhar Basıncı... 58 4.2.7.4. Parlama Noktası... 58 4.2.7.5. Öztutuşma Noktası... 58 4.2.7.6. Patlama Limiti... 58 4.2.7.7. Erime Noktası... 59 4.2.7.8. Yoğunluk... 59 4.2.7.9. Karışabilirlik... 60 4.2.7.10. Koku... 60 4.2.8. Tehlikeli Maddeler ve Kimyasal Reaksiyonlar... 61 4.2.8.1. Patlayıcılık... 62 4.2.8.2. Yanabilme... 63 4.2.8.3. Aşındırıcılık... 65 4.2.8.4. Toksisite... 66 4.2.8.5. Reaktivite... 67 4.2.8.6. Radyoaktivite... 68 4.3. Tehlikeli Maddelerin Çevre İçin Oluşturabileceği Riskler... 69 4.3.1. İnsan Vücudunda Oluşabilecek Hasarlar... 69 4.3.2. Tehlikeli Maddelerin Havaya Toprağa ve Suya Etkileri... 71 4.3.3. Hava Kirliliği... 71 4.3.4. Toprak Kirliliği... 71 4.3.5. Su Kirliliği... 71 Bölüm 5: TEHLİKELİ MADDE LOJİSTİĞİNDE TARAFLAR VE OLUŞTURULAN KURALLAR... 73 5.1. Tehlikeli Madde Lojistiğinde Taraflar ve Oluşturulan Kurallar... 74 5.1.1. Tehlikeli Maddelerin Kara Yolunda, Demir Yolunda ve İç Su Yolunda Lojistiği... 78 5.1.1.1. Birleşmiş Milletler (BM) Numarası... 81 5.1.1.2. Uygun Gönderi İsmi... 81 5.1.1.3. Paketleme Grubu... 82 5.1.1.4. Öncelikli Riskler Tablosu... 85 5.1.1.5. Tehlikeli Maddeler Listesi... 88 viii
5.1.2. Taşıma Kategorileri... 90 5.1.2.1. Tehlikeli Maddelerin Denizde Lojistiği... 90 5.1.2.2. Denizlerde Can Güvenliği Uluslararası Konvansiyonu... 92 5.1.2.3. Gemilerden Kaynaklanan Deniz Kirliliğini Önleme Anlaşması... 94 5.1.2.3. IMDG-Kod un Yapısı... 95 5.1.2.4. Tehlikeli Maddelerin Alfabetik Listesi... 96 5.1.2.5. Birleşmiş Milletlerin Numarasının ve Sevkiyat İsminin Önemi... 97 5.1.2.6. Tehlikeli Maddelerin Nümerik Listesi... 99 5.1.3. Tehlikeli Maddelerin Hava Yoluda Lojistiği... 108 Bölüm 6: TEHLİKELİ MADDELERİN PAKETLENMESİ... 113 6.1. Paketleme Grubu... 115 6.2. BM nin Onayladığı Paketler... 115 6.3. Sınırlı Miktar Paketleri... 116 6.4. Harici Miktar Paketleri... 117 6.5. BM nin Belirlemiş Olduğu Standartlara Göre Tehlikeli Madde Paket İşaretleri... 118 6.5.1. BM Tehlikeli Madde Paketlerinin Malzeme Türü ve Kodları... 119 6.6. BM Standartlarına Göre Tehlikeli Madde Paketlerine Uygulanan Testler... 122 6.6.1. Düşme Testi... 122 6.6.2. İstifleme Testi... 123 6.6.3. Sızdırmazlık Testi... 123 6.6.4. İç Basınç (Hidrolik)Testi... 123 Bölüm 7: TEHLİKELİ MADDELERİN SINIFLANDIRILMASI... 125 7.1. Tehlikeli Maddelerin Sınıflandırılması... 126 7.1.1. Tehlikeli Maddelerde Sınıfların Belirlenmesi... 127 7.1.2. BM nin Tehlikeli Madde Sınıflandırması... 127 7.1.2.1. Sınıf 1-Patlayıcı Madde ve Nesneler... 128 7.1.2.2. Sınıf 2-Gazlar... 131 7.1.2.3. Sınıf 3- anıcı Sıvılar... 133 7.1.2.3.1. Yanma Tehlikesi... 135 7.1.2.3.2. Elektrostatik Yükleme... 135 7.1.2.4. Sınıf 4 - Yanıcı Katı Maddeler... 136 7.1.2.4.1. Sınıf 4.1 - Yanıcı Katılar... 136 7.1.2.4.2. Sınıf 4.2 - Kendi Kendine Yanan Maddeler... 138 7.1.2.4.3. Sınıf 4.3 - Su İle Reaksiyona Giren Maddeler... 139 7.1.2.5. Sınıf 5-Oksitleyiciler... 140 7.1.2.5.1. Sınıf 5.1 - Oksitleyici Maddeler... 140 7.1.2.5.2 Sınıf 5.2 - Organik Peroksitler... 142 7.1.2.6. Sınıf 6 - Zehirli ve Bulaşıcı Maddeler... 143 7.1.2.6.1. Sınıf 6.1 - Zehirli Maddeler... 143 7.1.2.6.2. Sınıf 6.2 - Bulaşıcı Maddeler... 144 7.1.2.6.2.1. Kategori A... 145 7.1.2.6.2.2. Kategori B... 146 7.1.2.6.2.3. Hastane Atıkları... 146 ix
7.1.2.7. Sınıf 7 - Radyoaktif Maddeler... 146 7.1.2.8. Sınıf 8 - Aşındırıcı (Asidik) Maddeler... 147 7.1.2.8.1 Tehlikeli Reaksiyonlar ve Karışımlar... 149 7.1.2.9. Sınıf 9 - Farklı Tehlikeleri Olan Maddeler ve Nesneler... 149 7.1.2.9.1. Denizsel Kirlilik... 151 7.1.2.10. Diğer Tehlike Etiketleri... 152 7.1.2.10.1. Sadece Kargo Uçağı Etiketi... 152 7.1.2.10.2. Manyetize Malzeme Etiketi... 153 7.1.2.10.3. Dondurucu Sıvılar Etiketi... 153 7.1.2.10.4. Isı Kaynaklarından Uzak Tutun Etiketi... 154 7.1.2.10.5. Radyoaktif Maddelerin Harici Paketlerine Yönelik Etiket... 155 7.1.2.10.6. Paket Yönlendirme Etiketi... 155 7.1.2.10.7. Lityum Pil Etiket... 156 7.1.2.10.8. Girmeden Önce İyice Havalandırın Etiketi... 156 7.1.2.11. Petrol Boru Hatlarına Yönelik Yapılan İşaretleme... 157 7.1.2.12. Doğal Gaz Boru Hatlarına Yönelik Yapılan İşaretleme... 158 Bölüm 8: TEHLİKELİ MADDE LOJİSTİĞİNDE RİSK YÖNETİMİ... 159 8.1. Tehlikeli Madde Lojistiğinde Risk Yönetimi... 160 8.1.1. Tehlikeli Madde Güvenlik Danışmanı... 161 8.1.1.1. TMGD nin Görevleri... 161 8.1.2. Tehlikeli Madde Güvenlik Bilgi Formu... 163 8.1.2.1. Malzeme Güvenlik Bilgi Formlarının Hazırlanması... 163 8.1.3. NFPA Tehlike İşaretleme Sistemi... 164 8.1.3.1. NFPA Tehlike Derecelendirme Endeksi: Sağlık-Mavi... 165 8.1.3.2. Tehlike Derecelendirme Endeksi: Yanıcılık Kırmızı... 166 8.1.3.3. Tehlike Derecelendirme Endeksi: Reaktiflik Sarı... 167 8.1.3.4. Tehlike Derecelendirme Endeksi: Özel Notlar Beyaz... 168 8.1.4. Tehlikeli Madde Tanımlama Sistemi... 168 8.1.5. Tehlikeli Sembolleri ve Güvenlik Tavsiyeleri... 170 8.2. Tehlikeli Maddeler İçin Acil Durum Planı ve Prosedürleri... 172 8.2.1. IMDG Kodun Acil Durum Prosedürleri... 173 8.2.1.1. Acil Durum İçin Hazırlık... 176 8.2.1.2. IMDG Kod İlk Yardım Rehberi... 176 8.2.2. Acil Durum Planı... 177 8.2.2.1. Kazanın Önlenmesi... 177 8.2.2.2. Acil Durum Ekipmanın Düzenli Olarak Kontrol Edilmesi... 179 8.2.2.3. Acil Durum Planının Uygulanması... 179 8.2.2.4. Kaza Tekrarını Önlemek İçin Kazanın Tam Analiz ve Rapor Edilmesi... 181 8.2.3. CEFIC Acil Müdahale Kartları... 181 8.2.3.1. Tehlikeli Madde Lojistiğinde Örnek Acil Müdahale Kartları... 182 8.2.3.1.1. I. Örnek Acil Müdahale Kartı... 183 8.2.3.1.2. II. Örnek Acil Müdahale Kartı... 186 x
Bölüm 9: GÜVENLİK VE KALİTE DEĞERLENDİRME SİSTEMİ... 191 9.1. SQAS Değerlendirme Süreci... 193 9.1.1. Yönetim... 194 9.1.1.1. Sağlık, Emniyet, Çevre ve Güvenlik (Seç-G)... 194 9.1.1.2. Hizmet Alımı... 194 9.1.1.3. Modüler Yaklaşım... 194 9.1.1.4. Sorumluluk Farkındalık ve İşletme Politikaları Açısından Seç-G... 199 9.1.1.5. Veriler Bilgiler ve Mevzuatlar Açısından Seç-G... 200 9.1.1.6. Risk Yönetimi ve Minimizasyonu... 200 9.1.1.7. Tedarikçilerin Seçimi ve Takibi... 201 9.1.1.8. Ekipmanların Teknik Donanımı ve Kalibrasyonu... 201 9.1.1.9. Eğitim... 202 9.1.1.10. Acil Durum Vakalarının ve Kazalarının Değerlendirilmesi ve Raporlanması... 202 9.1.1.11. Acil Müdahale... 203 9.1.1.12. Operasyon Kontrolü... 203 9.1.1.13. Denetleme... 204 9.1.2. Tehlikeli Madde Lojistiğinde Acil Durum Vaka İstatistikleri... 205 9.1.2.1. Kuruluş Politikası ve Yönetim Sistemi... 207 9.1.2.2. İş Sağlığı ve Güvenliği... 207 9.1.2.3. Çevre Yönetim Sistemi... 208 9.1.2.4. Dağıtım Kuralı... 208 9.1.2.5. İletişim Toplumun Bilinçlendirilme ve Acil Durum Kuralı... 209 9.1.2.6. Proses Güvenliği ve Acil Önlemler... 209 9.1.2.7. Ürün Sorumluluğu... 210 9.1.2.8. Eğitim ve Bilinçlendirme... 211 9.1.2.9. Sahada Gözlem Denetim ve Raporlama... 211 SONUÇ... 233 KAYNAKÇA... 239 DİZİN... 255 xi