Tarım Bilimleri Dergisi Tar. Bil. Der. Dergi web sayfası: www.agri.ankara.edu.tr/dergi Journal of Agricultural Sciences Journal homepage: www.agri.ankara.edu.tr/ournal Arazi Değerlendirme Çalışmalarında Parametrik Bir Yaklaşım Olan Doğrusal Kombinasyon Tekniği Orhan DENGİZ a, Fatma Esra SARIOĞLU a a Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü, 5539, Kurupelit, Samsun, TÜRKİYE ESER BİLGİSİ Araştırma Makalesi Bitkisel Üretim Sorumlu Yazar: Orhan DENGİZ, E-posta: o_dengiz@yahoo.com, Tel: +90 (362) 32 9 9 / 463 Geliş Tarihi: 28 Mart 202, Düzeltmelerin Gelişi: 03 Haziran 203, Kabul: 0 Haziran 203 ÖZET Bu çalışmanın amacı parametrik bir model olan Doğrusal Kombinasyon Tekniği kullanılarak çalışma alanına ait arazilerin arazi uygunluk sınıflamasının belirlenmesi ve haritalanmasıdır. Çalışma alanı, Samsun İli Bafra ilçesine bağlı Dedeli ve Çetinkaya Köyleri ve yakın çevresini kapsamakta olup yaklaşık 762.4 ha dır. Çalışma alanına ait haritalama birimleri ve modeller için gerekli olan toprak parametrelerinin belirlenmesinde daha önce yapılmış detaylı toprak haritasından yararlanılmıştır. Ayrıca, CBS programı kullanılarak çalışma alanının arazi uygunluk haritaları oluşturulmuştur. Tarımsal yönden arazi uygunluk haritasına göre, araştırma alanının büyük bir kısmı olan 035.7 ha ı (% 58.8) uygun ve çok uygun sınıfları oluştururken, % 3.3 ü (552.4 ha) az uygun sınıfa girmektedir. Toplam alanın yalnız % 9.9 nu oluşturan Kz4.Ada, Hz.Ed2a ve Tt.Dd2i haritalama birimleri ise tarımsal kullanıma uygun değildirler. Son olarak, Doğrusal Kombinasyon Tekniği ile elde edilen sonuçlar Arazi Kalite İndeks modeli ile elde edilen uygunluk sınıflarıyla karşılaştırılmış ve sonuçların birbirine yakınlık gösterdiği belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Parametrik metod; Doğrusal kombinasyon tekniği; Arazi değerlendirme Parametric Approach with Linear Combination Technique in Land Evaluation Studies ARTICLE INFO Research Article Crop Production Corresponding Author: Orhan DENGİZ, E-posta: o_dengiz@yahoo.com, Tel: +90 (362) 32 9 9 / 463 Received: 28 March 202, Received in Revised Form: 03 June 203, Accepted: 0 June 203 ABSTRACT The main aim of this study is to determine land suitability class and mapping using linear combination technique that is a parametric model. This study was carried out in Dedeli and Çetinkaya village and their near vicinity located at Bafra district of Samsun province covers about 762.4 ha. Land mapping units and some soil parameters required for models were taken from detailed soil map prepared before. In addition, land suitability map was produced using GIS programme for the study area. The results of land suitability for agricultural use showed that while 58.8% of the study area soils TARIM BİLİMLERİ DERGİSİ JOURNAL OF AGRICULTURAL SCIENCES 9 (203) 0-2
Arazi Değerlendirme Çalışmalarında Parametrik Bir Yaklaşım Olan Doğrusal Kombinasyon Tekniği, Dengiz & Sarıoğlu were classified as best and good, about 3.3% were classified as moderately good lands. Only 9.9% of the study area located on Kz4.Ada, Hz.Ed2a andtt.dd2i land mapping units was not suitable for agricultural uses. Finally, it was determined closely relation as compared results of linear combination technique with land quality index model Keywords: Parametric method; Linear combination technique; Land evaluation Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi. Giriş İhtiyaçların giderek artması ve çeşitlenmesi sonucunda doğal kaynaklar üzerinde oluşan baskı, yanlış arazi kullanımını da beraberinde getirerek, arazi kaynaklarının tahrip edilmesine ve yoksulluk başta olmak üzere çok çeşitli sosyal problemlerin yaşanmasına zemin hazırlamaktadır (FAO 976). Bu problemlerin çözülebilmesi, gerek doğal kaynakların gerekse insan kaynaklarının sürdürülebilir kullanımının sağlanmasıyla mümkündür (Hopkins 977 & Malczewski 2004). Bu bağlamda nüfusun giderek arttığı Ülkemizde arazilerin potansiyeline uygun şekilde kullanılması zorunluluk haline gelmektedir. Çünkü mekanların sürdürülebilirliği, ancak doğal ve kültürel potansiyelin saptanması ve ekoloik yapıya uygun arazi kullanımının uygulanması ile başarılabilir (Akbulak 200). Topraklar farklı kullanımlara dayalı olarak, kategorize edilebildiği ve kullanılabildiği takdirde sürdürülebilir tarıma varılacaktır (FAO 983 & 984). Üretim alanlarının sürdürülebilir kullanımı için önce mevcut sorunları belirlemek ve gidermek amacıyla topraklarının tüm karakteristik özelliklerini ortaya koymak gerekmektedir. Bu nedenle de detaylı toprak etüd ve haritalama çalışmalarının büyük önemi vardır. Toprak ve arazi kaynakları hakkında hızlı, doğru, yeterli bilgi ve verilerin, günümüz teknoloilerinden yararlanılarak akılcıl analizlerinin ve değerlendirmelerinin yapılabilmesinde arazi değerlendirmesi ve arazi kullanım planlamalarının yapılması gereklidir (FAO 993). Arazi değerlendirme, arazilerin kullanım potansiyellerinin tahmin işlemidir. Arazi değerlendirme yöntemleri genelde, uzman bilgisine dayalı niteliksel yöntemlerle, simulasyon modellerine dayalı niceliksel modeller şeklinde ayrılır. Niceliksel modeller arazi performansı için oldukça detaylı ve genellikle çok veri gerektirmektedir. Bu bağlamda; arazi uygunluk değerlendirmesi, doğal olarak çok kriterli bir problem olarak görülmelidir. Bir başka ifadeyle, arazi uygunluk çözümlemesi çalışmalarına, birden fazla kriteri içeren bir değerlendirme veya çok kriterli karar verme problemi olarak yaklaşmak uygun olacaktır. Buna göre çok kriterli arazi uygunluk değerlendirmeleri matematiksel formüllerle ifade edilmektedir. Parametrik sistemlerin tek bir kategorik düzeyleri vardır. Bu sistemle yapılan sınıflamalarda ele alınan her bir parametre matematiksel modeller içerisinde kullanılarak elde edilen indeks değerlerine göre arazi uygunluk sınıfları belirlenmektedir. Bu çalışmanın amacı, tarımın yoğun olarak gerçekleştirildiği Bafra Ovası içerisinde yer alan Çetinkaya bölgesindeki yamaç ve aluviyal araziler üzerinde oluşmuş toprakların daha önce yapılmış olan detaylı temel toprak haritasındaki veriler yardımıyla, tarımsal kullanıma uygunluk sınıflarının Doğrusal Kombinasyon Tekniği kullanılarak belirlenmesidir. Ayrıca bu teknik kapsamında seçilen niceliksel arazi ve toprak parametrelerinin ağırlık değerlerinin belirlenmesine yönelik Analitik Hiyerarşi Süreci tekniği kullanılmıştır. Böylece, toprakların niceliksel özelliklerine dayalı detaylı toprak çalışması, ilk kez Doğrusal Kombinasyon Tekniği içerisinde kullanılmış, tarımsal kullanımlar yönünden arazi uygunluk haritası oluşturulmuştur. Son olarak, modelden elde edilen sonuçların daha önce alana uygulanmış olan diğer parametrik yaklaşım modeli olan Arazi Kalite İndeks modeli ile karşılaştırması yapılmıştır. 02 Tarım Bilimleri Dergisi Journal of Agricultural Sciences 9 (203) 0-2
Parametric Approach with Linear Combination Technique in Land Evaluation Studies, Dengiz & Sarıoğlu 2. Materyal ve Yöntem 2.. Çalışma alanının tanımı Araştırma alanı Samsun İlinin Bafra ilçesine 5 km mesafede bulunan, Dedeli, Yağmurca, Hıdırellez, Çetinkaya Köylerini ve yakın çevresini içermektedir. Çalışma alanı yaklaşık 762,4 ha olup :25.000 ölçekli haritada E35c4 paftası içerisinde, Kızılırmak nehrinin ise sol sahilinde yer almaktadır. Nispeten taban arazide deniz seviyesinden yükseklik 5-0 m arasında değişim gösterirken, kuzey ve kuzey batı yönlerindeki yükseklik artışı ile 50 m ye çıkmaktadır (Şekil ). Çalışma alanının yıllık sıcaklık ortalaması 3.6 o C ve yağış ortalaması ise 764.3 mm dir. Toprak nem ve sıcaklık reimi olarak ustik nem ve mesic sıcaklık reimlerine sahip olduğu belirlenmiştir (Soil Survey Staff 999). Ayrıca, çalışma alanı Thornthwaite (948), iklim sınıflamasına göre; C2 B2 sb4 simgeleri ile gösterilen yarı nemli nemli iklimler, mezotermal, yazın orta derecede su açığı, denizel iklim etkisine yakın bir iklim tipine sahiptir. Araştırma alanı Kızılırmak Nehrinin farklı zamanlarda getirdiği alüvyal depozitler üzerinde yer alan taban araziler ile yamaç, etek arazilerden oluşmaktadır. Etek araziler üzerinde yer alan topraklar daha çok ince bünyeli koluviyal materyallerin üzerinde yer alırken, taban araziler Kızılırmak Nehrinin biriktirmiş olduğu eski ve yeni alüvyonlardan oluşmuştur. Sarıoğlu & Dengiz (202) tarafından hazırlanan detaylı toprak etüd haritalama çalışmasına göre, alanda 0 farklı toprak serisi belirlenmiş ve toprakların pedogenetik özellikleri ile üst tanı horizonları (epipedon) ve bunların altında bulunan yüzey altı tanı horizonları ve özelliklerine göre Entisol, Inceptisol, ve Vertisol ordolarında sınıflandırmışlardır. Bu ordolar içerisinde % 53.5 (940.6 ha) ile Entisoller en fazla alan kaplarken bunu sırasıyla % 35.0 (640 ha) ile Inceptisoller ve %.5 (204. 8 ha) ile Vertisoller izlemektedir (Şekil 2). Şekil - Çalışma alanı yer bulduru haritası Figure - Location map of the study area Tarım Bilimleri Dergisi Journal of Agricultural Sciences 9 (203) 0-2 03
Arazi Değerlendirme Çalışmalarında Parametrik Bir Yaklaşım Olan Doğrusal Kombinasyon Tekniği, Dengiz & Sarıoğlu Şekil 2- Çalışma alanı detaylı toprak haritası Figure 2- Soil map of the study area Çalışma alanının taban arazileri ile taşkın düzlükleri yoğun tarımsal faaliyetlerde kullanılmakta olup genellikle suluda sebze (domates, biber, karpuz, fasulye vb) ve tahıl (buğday, mısır, çeltik) üretilmektedir. Etek arazileri kuru tarımın alanlarının yanı sıra meralık alanlar oluştururken, yamaç ve çok dik alanlar bozuk ormanlık olarak kullanılmaktadır. 04 Tarım Bilimleri Dergisi Journal of Agricultural Sciences 9 (203) 0-2
Parametric Approach with Linear Combination Technique in Land Evaluation Studies, Dengiz & Sarıoğlu 2.2. Yöntem Yürütülen bu çalışmada izlenilen yol, arazilerin tarımsal amaçlı uygunluk yönünden değerlendirilmesi sürecinde yer alan farklı arazi ve toprak parametrelerinin (kriterlerin) tanımlanan her bir haritalama ünitesi için oranlarının hesaplanmasıdır. Arazi uygunluk çözümlemesi çalışmalarına, birden fazla kriteri içeren bir değerlendirme veya çok kriterli karar verme problemi olarak yaklaşmak uygun olacaktır. Buna yönelik birçok teknikler olmasına karşın bu çalışmada çok kriterli arazi uygunluk değerlendirmesi tekniği olarak, Doğrusal Kombinasyon Tekniği kullanılmıştır (Patrono 998). Doğrusal Kombinasyon tekniğinde, tarımsal açıdan arazi kullanım şeklini etkileyen kriterlerin her birine bir ağırlık değeri atanmaktadır. Bu ağırlık değerleri, kriterlerin göreceli önemine göre belirlenmektedir. Sonrasında bu kriterler alt kriterlere ayrılmakta ve bu alt kriterler kendi içinde ayrı bir sayısal değerlendirmeye tabi tutularak alt kriter puanları saptanmaktadır. Daha sonra bu alt kriter puanları, ait olduğu kriterin ağırlık değeri ile çarpılmaktadır. Böylece kriterler aynı ölçeğe konularak birlikte toplanabilir yani kombine edilebilir hale getirilmektedir. Bu teknikteki tarımsal amaçlı arazilerin uygunluk değerlendirmesi yaklaşımına ait matematiksel eşitlik aşağıdaki şekildedir. S = n i= ( i. X i ) () Burada S, toplam arazi uygunluk ; i, i parametrenin ağırlık değeri; X i, i parametresine ait alt kriter ; n, ele alınan parametrelerin toplam sayısıdır. Her bir haritalama ünitesi için doğrusal kombinasyon tekniği ile hesaplanan değerler Çizelge e göre sınıflandırılarak alanın arazi uygunluk haritası oluşturulmuştur. Çizelge - Arazi uygunluk sınıfları ve sınıflara ait değerler Table - Land suitability classes and their values Tanımlama Sınıf Değer Çok uygun S > 4.000 Uygun S2 3.50-4.000 Az uygun S3 2.50-3.500 Uygun değil N 0.000-2.500 Arazi uygunluk çözümlemelerinde belirleyici olabilecek toplam 8 parametre dikkate alınmıştır. Bu parametreler fiziksel kriterler (eğim, derinlik, bünye ve drena) ve kimyasal kriterler (EC, ph, CaCO 3 içeriği, verimlilik) olmak üzere iki grupta toplanmıştır. Ayrıca bu kriterler alt faktörlere ayrılarak 0 ile 4 arasında ağırlık değerleri verilmiştir. Alt faktör arazilerin tarımsal açıdan kullanımlarını imkansız kılıyorsa 0, kültür bitkilerinin yetiştirilmesine optimum imkan sağlaması durumunda 4 değerini almaktadır. 0-4 arasında kalan değerler ise toprak karakteristiğinin bitki gelişimini sınırlama derecesine göre değişmektedir (Çizelge 2). Parametrelerin (Kriterlerin) her birine ait ağırlık puanlarının belirlenmesi işleminde, değerlendirmeye alınan kriterlerin birbirlerine göre önemi dikkate alınarak ağırlık puanları Saaty (980) tarafından geliştirilen Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS) tekniği kullanılarak belirlenmiştir. Bu teknik, ele alınan parametrelerin ikili olarak karşılaştırılmasından elde edilen öncelik değerlerine dayalı bir ölçüm teorisidir ve en iyi karar alternatifinin seçilmesinde, hem kantitatif (obektif, nicel) ve hem de kalitatif (sübektif, nitel) faktörlerin dikkate alınmasına imkan vermektedir. İkili karşılaştırmalara dayalı göreceli önceliklendirme ölçeği Çizelge 3 de verilmiştir (Saaty 980). Tarım Bilimleri Dergisi Journal of Agricultural Sciences 9 (203) 0-2 05
Arazi Değerlendirme Çalışmalarında Parametrik Bir Yaklaşım Olan Doğrusal Kombinasyon Tekniği, Dengiz & Sarıoğlu Çizelge 2- Tarımsal arazi uygunluk sınıflamasına yönelik modelde kullanılan parametreler ve alt faktörlere ait ağırlık puanları Table 2- eighted values for parameters and sub factors which are used in model for determination of agricultural land suitability class Fiziksel parametreler Eğim % Bünye Drena Derinlik (cm) Alt faktör Düz 0-2 Hafif 2-6 4 3 Orta 6-2 2 Dik 2-20 Çok dik 20+ 0 Kimyasal parametreler Alt faktör Alt faktör Çok ince (C->%45) Orta ince (C-<%45, CL, SiL, SCL Orta (L, Si, SiL, fsl) Kaba (S, SL, LS) Alt faktör 2 İyi 4 0-20 3 Orta 3 20-50 2 4 Yetersiz 2 50-90 3 0 Fena 90+ 4 ph EC (ds m - ) CaCO 3 (%) Verimlilik Alt faktör Alt faktör Alt faktör Alt faktör >8.2-<5.5 0-2 4 0-5 2 Çok düşük 5.5-6.5 2 2-4 4 5-0 4 Düşük 2 6.5-7.5 4 4-8 0-20 3 Orta 3 7.5-8.2 3 8-0 0 20-30 Verimli 4 0+ 0 30+ 0 Çizelge 3- AHS tekniğinde tercihler için kullanılan ikili karşılaştırmalar ölçeği Table 3- The AHS scales for paired comparisons Sözel tercih hükmü Açıklama Değer Eşit tercih edilme İki faaliyet amaca eşit düzeyde katkıda bulunur Kısmen tercih edilme Tecrübe ve yargı bir faaliyeti diğerine göre kısmen tercih ettiriyor 3 Oldukça tercih edilme Tecrübe ve yargı bir faaliyeti diğerine göre oldukça tercih ettiriyor 5 Kuvvetle tercih edilme Bir faaliyet değerine göre kuvvetle tercih ediliyor ve baskınlığı uygulamada 7 rahatlıkla görünüyor Kesinlikle tercih Bir faaliyetin değerine göre tercih edilmesine ilişkin kanıtlar çok büyük bir 9 edilme güvenirliğe sahip Orta değerler Uzlaşma gerektiğinde kullanılmak üzere iki ardışık yargı arasına düşen değerler 2, 4, 6, 8 Ters (karşıt) değerler Bir eleman başka bir elemanla karşılaştırıldığında yukarıdaki değerlerden birisi atanır. Bunlardan ikinci eleman birinci eleman ile karşılaştırıldığında ters değere sahip olur 06 Tarım Bilimleri Dergisi Journal of Agricultural Sciences 9 (203) 0-2
Eşit tercih edilme İki faaliyet amaca eşit düzeyde katkıda bulunur Kısmen tercih edilme Tecrübe ve yargı bir faaliyeti diğerine i a göre kısmen tercih ettiriyor 3 i (6) Oldukça tercih edilme Tecrübe ve yargı bir faaliyeti diğerine göre oldukça tercih ettiriyor 5 Kuvvetle tercih edilme Bir faaliyet değerine göre kuvvetle tercih ediliyor ve baskınlığı 7 (6) uygulamada rahatlıkla görünüyor Burada Kesinlikle tercih edilme Bir faaliyetin değerine göre tercih edilmesine i, ilişkin kanıtlar çok 9 büyük bir güvenirliğe sahip Parametric Approach with Linear Combination Technique in Land Evaluation, Studies, Dengiz & Sarıoğlu Orta değerler Uzlaşma gerektiğinde kullanılmak üzere iki ardışık yargı arasına 2, 4, 6, 8 düşen değerler Ters (karşıt) değerler Bir eleman başka bir elemanla karşılaştırıldığında yukarıdaki değerlerden birisi atanır. Çalışmada değerlendirmeye alınan kriterlerin Bunlardan ikinci eleman birinci eleman ile i karşılaştırıldığında k i ters değere sahip olur (parametrelerin) ağırlık puanları AHS tekniği ile aik ak a (7) i k (7) rşılaştırma hükümleri kesin olarak tutarlı ise, yani yukarıdaki eşitlik sağlanıyor ise, o takdirde A ikili ştırmalar matrisinin girdileri hata içermeyecektir ve aşağıdaki eşitlik ifade edilebilecektir. i A ikili karşılaştırmalar matrisi vasıtasıyla hesaplanmış A ikili karşılaştırmalar matrisi vasıtasıyla hesaplanmış olan i, A ikili karşılaştırmalar matrisi vasıtasıyla hesaplanmış olan i elemanına etmektedir. ilişkin Yukarıdaki öncelik eşitlikten değeri; faydalanılarak aşağıdaki eşitlik yazıla ikili karşılaştırmalar matrisi vasıtasıyla hesaplanmış olan elemanına ilişkin öncelik değeri ifade edir. Yukarıdaki eşitlikten faydalanılarak aşağıdaki eşitlik yazılabilir. belirlenirken; i k i Çalışmada a) İlk değerlendirmeye adımda kriterlerin alınan etki kriterlerin durumu göz (parametrelerin) önünde ( i, ağırlık, k,2,..., puanları n) ai AHS tekniği ile belirlenirken; k a) İlk bulundurularak adımda kriterlerin (7) ikili karşılaştırmaların etki durumu göz önünde yapıldığı bulundurularak ikili karşılaştırmaların yapıldığı matrisler oluşturulur, matrisler oluşturulur, İkili İkili karşılaştırmalar karşılaştırmalar matrisinin matrisinin köşegen elemanları köşegen,2,..., n) değerini almaktad elemanları değerini almaktadır. Yani, b) A matrisi oluşturulması sonrasında karşılaştırılan parametrelerin rşılaştırmalar matrisinin aköşegen a2 elemanları... adeğerini n almaktadır. Yani, büyük a özdeğer vektörü veya öncelik vektörü veya kriterlerin ağırlık değ ii ( i,, k,2,..., n) Adım : İkili karşılaştırmalar matrisinin her bir sütunundaki değerle A matrisi oluşturulması sonrasında karşılaştırılan parametrelerin her birinin a a... a b) önceliğinin Adım A matrisi 2: İkili oluşturulması hesaplanması karşılaştırmalar sonrasında (en matrisindeki karşılaştırılan her bir eleman, bulundu özdeğer vektörü veya öncelik 2 vektörü 22 veya kriterlerin 2n ağırlık değerleri): işlem parametrelerin sonucunda elde edilen her matrise birinin normalize önceliğinin edilmiş ikili karşılaştırm ım : İkili karşılaştırmalar A.. matrisinin... her. bir. sütunundaki. değerler toplanır. (2) (2) Adım 3: Normalize edilmiş ikili karşılaştırmalar matrisinin he ım 2: İkili karşılaştırmalar matrisindeki her bir eleman, bulunduğu sütunun toplam hesaplanması değerine (en bölünür. büyük Bu özdeğer vektörü........ ortalaması hesap edilir. Bu aritmetik ortalama değerleri, karşılaştırılan onucunda elde edilen matrise normalize edilmiş ikili karşılaştırmalar matrisi denir. veya öncelik vektörü veya kriterlerin ağırlık bir tahmin sağlar. ım 3: Normalize edilmiş ikili karşılaştırmalar matrisinin her bir satırındaki değerleri): elemanların aritmetik........ c) Yöntemin son aşamasında ise elde edilen özvektörün tu ası hesap edilir. Bu aritmetik ortalama değerleri, karşılaştırılan elemanların karşılaştırmalar Adım göreceli : öncelikleri İkili matrisi karşılaştırmalar ile ilgili (A), sonuçta matrisinin elde edilen her öncelik bir vektörü () il min sağlar. an an2... ann edilir. sütunundaki Bu yeni değerler vektörün toplanır. her bir elemanını öncelik vektöründe buna ka ) Yöntemin son aşamasında ise elde edilen özvektörün tutarlılık kontrolünün yapılmasıdır. İkili ştırmalar matrisi Burada (A), sonuçta A, elde ikili edilen karşılaştırmalar öncelik vektörü matrisi; () ile çarpılmak a i, vektöre suretiyle Adım ulaşılır. 2: yeni İkili Bu bir karşılaştırmalar son vektör vektörün elde değerlerinin matrisindeki aritmetik her ortalaması alı Bu yeni vektörün Burada hiyerarşinin her bir elemanını ikili bir karşılaştırmalar öncelik üst vektöründe düzeyindeki matrisi; buna elemana karşılık hiyerarşinin gelen edilmiş bir değere eleman, bir olur. üst bölerek bulunduğu düzeyindeki ikinci, ikili karşılaştırmalar bir sütunun yeni elemana toplam göre, matrisinin değerine elemanının sayısına (n) e ulaşılır. Bu son Burada göre, i elemanının, ikili karşılaştırmalar elemanına matrisi; göre önemidir i, hiyerarşinin bir üst düzeyindeki elemana göre, i elemanının Burada vektörün A, ikili değerlerinin karşılaştırmalar aritmetik matrisi; ortalaması aalınarak i, hiyerarşinin maksimum kadar bölünür. bir tutarlı üst özdeğer Bu olacaktır düzeyindeki işlem sonucunda (Kumar tahmin elemana & Ganesh elde göre, edilen 996). i elemanının matrise elemanına ( i, =,2,..., göre n) önemidir dir.,2,..., dir. ş olur., elemanına göre önemidir ( i,,2,..., ) dir. normalize edilmiş ikili karşılaştırmalar matrisi 5 ikili elemanına karşılaştırmalar göre önemidir matrisinin ( i, eleman,2,..., sayısına n) dir. (n) ne kadar yakın bir değer olur ise, sonuç o İkili karşılaştırma matrisinin özellikleri şöyle denir. tutarlı olacaktır (Kumar İkili Burada karşılaştırma & matrisinin özellikleri şöyle sıralanabilir. İkili sıralanabilir. karşılaştırma AGanesh, ikili karşılaştırmalar 996). O halde A ikili karşılaştırmalar matrisinin tam tutarlı olmaması matrisi; matrisinin özellikleri şöyle ai sıralanabilir., hiyerarşinin bir üst düzeyindeki elemana göre, i elemanının İkili karşılaştırma matrisinin özellikleri şöyle sıralanabilir. özdeğerler Adım 3: de Normalize sıfırdan sapacaklardır. edilmiş ikili Bu karşılaştırmalar sapmalar aşağıda formülü ve halde A ikili elemanına karşılaştırmalar göre matrisinin önemidir ( tam i, tutarlı,2,..., olmaması n) dir. durumunda belirlenmektedir. matrisinin i i (3) (3) değeri her bir n den satırındaki ve diğer elemanların aritmetik i / i (3) ortalaması hesap edilir. Bu aritmetik ortalama rler de sıfırdan a sapacaklardır. i / a i i Bu sapmalar aşağıda formülü verilen (3) Tutarlılık İndeksi (Tİ) yardımı ile nmektedir. İkili,2,..., (4) i karşılaştırma ( i,,2,..., matrisinin ) özellikleri şöyle sıralanabilir. değerleri, karşılaştırılan n elemanların göreceli (4) Tİ (8) a i 0 ( i,,2,..., n) (4) öncelikleri n ile ilgili bir tahmin sağlar. İkili karşılaştırmalar matrisinin tam tutarlı n a olabilmesi İkili i karşılaştırmalar / a matrisinin tam tutarlı olabilmesi için aşağıdaki özelliği sağlaması gerekir. İkili karşılaştırmalar i (3) c) Yöntemin son aşamasında ise elde edilen için aşağıdaki matrisinin (8) özelliği tam sağlaması tutarlı olabilmesi gerekir. için aşağıdaki özelliği sağlaması gerekir. İkili karşılaştırmalar ik i k matrisinin,2,..., tam tutarlı olabilmesi (5) için aşağıdaki Öte yandan özelliği sağlaması oranını gerekir. (TO) hesaplayabilmek için Rastge n özvektörün tutarlılık kontrolünün yapılmasıdır. a ik i k ( i,,,2,..., ) (5) i 0 ( i,,2,..., n) (4) bilinmelidir. ik a i a k ( i,, k,2,..., n) (5) (5) İkili karşılaştırmalar Bu değerler matrisi -5 boyutlu (A), sonuçta matrislerin elde her bir boyutun doldurulması ve yukarıdaki formüle göre hesaplanan Tutarlılık İnd yandan tutarlılık oranını (TO) hesaplayabilmek için Rastgele (Tesadüfi) edilen İndeks öncelik (Rİ) vektörü değerleri () de ile çarpılmak suretiyle hükümleri kesin olarak tutarlı ise, yani yukarıdaki eşitlik sağlanıyor ise, takdirde ikili İkili karşılaştırmalar hükümleri matrisinin kesin kesin tam olarak tutarlı olarak tutarlı olabilmesi tutarlı ise, yani için oluşturulmuştur yukarıdaki aşağıdaki özelliği (Çizelge eşitlik sağlanıyor sağlaması 4). elidir. Bu değerler -5 boyutlu matrislerin her bir boyutunda 00 er adet yeni matrisin bir vektör rastgele elde edilir. olarak Bu ise, gerekir. yeni takdirde vektörün ikili her İkili karşılaştırmalar hükümleri girdileri kesin olarak hata içermeyecektir tutarlı ise, yani ve yukarıdaki aşağıdaki eşitlik sağlanıyor ifade edilebilecektir. ise, o takdirde A ikili ulması ve yukarıdaki karşılaştırmalar ise, a yani a ayukarıdaki ( imatrisinin,, k eşitlik,2,..., girdileri nsağlanıyor ) hata içermeyecektir ise, o ve aşağıdaki eşitlik ifade edilebilecektir. karşılaştırmalar ik formüle göre hesaplanan i k Tutarlılık İndekslerinin (5) ortalamasını bir elemanını almak öncelik suretiyle vektöründe buna karşılık ulmuştur (Çizelge matrisinin girdileri hata içermeyecektir ve aşağıdaki eşitlik ifade edilebilecektir. takdirde 4). i A ikili karşılaştırmalar matrisinin girdileri i (6) gelen değere bölerek ikinci bir yeni vektöre i i (6) aikili hata i karşılaştırma içermeyecektir ve aşağıdaki eşitlik hükümleri kesin olarak tutarlı (6) ifade ise, yani yukarıdaki ulaşılır. Bu eşitlik son vektörün sağlanıyor değerlerinin ise, o takdirde aritmetik A ikili edilebilecektir. karşılaştırmalar matrisinin girdileri hata içermeyecektir ve aşağıdaki ortalaması eşitlik alınarak ifade maksimum edilebilecektir. özdeğer λ 6 Burada tahmin edilmiş olur. λ i ikili karşılaştırmalar matrisi vasıtasıyla hesaplanmış olan elemanına, ikili karşılaştırmalar ilişkin öncelik değeri; Burada i, ikili karşılaştırmalar matrisi vasıtasıyla hesaplanmış olan i elemanına ilişkin öncelik değeri; Burada ai (6) (6) i, A ikili karşılaştırmalar matrisi vasıtasıyla hesaplanmış matrisinin eleman olan i elemanına sayısına (n) ilişkin ne kadar öncelik yakın değeri; ikili karşılaştırmalar matrisi vasıtasıyla hesaplanmış olan elemanına ilişkin öncelik değeri ifade, ikili karşılaştırmalar matrisi vasıtasıyla hesaplanmış bir değer olan olur elemanına ise, sonuç o ilişkin kadar tutarlı öncelik olacaktır değeri ifade, etmektedir. A ikili karşılaştırmalar matrisi vasıtasıyla hesaplanmış olan elemanına ilişkin öncelik değeri ifade eşitlikten faydalanılarak aşağıdaki eşitlik yazılabilir. etmektedir. Burada Yukarıdaki i, A ikili eşitlikten karşılaştırmalar faydalanılarak matrisi (Kumar & Ganesh 996). aşağıdaki eşitlik yazılabilir. etmektedir. Burada vasıtasıyla Yukarıdaki, eşitlikten faydalanılarak aşağıdaki eşitlik yazılabilir. i hesaplanmış A ikili karşılaştırmalar olan i elemanına matrisi ilişkin vasıtasıyla hesaplanmış O halde A ikili olan karşılaştırmalar i elemanına ilişkin matrisinin öncelik tam değeri; öncelik, ik A k ikili değeri; karşılaştırmalar i k, A ikili i matrisi karşılaştırmalar vasıtasıyla hesaplanmış tutarlı olmaması olan elemanına durumunda ilişkin λ öncelik değeri değeri n den ifade i ik k i k amatrisi a i i etmektedir. a (7) ik k vasıtasıyla Yukarıdaki hesaplanmış eşitlikten olan elemanına ve diğer özdeğerler de sıfırdan sapacaklardır. Bu i faydalanılarak k (7) aşağıdaki eşitlik yazılabilir. ilişkin öncelik k değeri ifade etmektedir. Yukarıdaki (7) sapmalar aşağıda formülü verilen Tutarlılık İndeksi eşitlikten ( i,, faydalanılarak,2,...,,2,..., ( i,, k,2,..., n) ) aşağıdaki eşitlik yazılabilir. (Tİ) yardımı ile belirlenmektedir. i k i aik ak ai İkili karşılaştırmalar k matrisinin köşegen elemanları (7) değerini almaktadır. Yani, ii,2,..., İkili Tarım karşılaştırmalar Bilimleri Dergisi matrisinin Journal köşegen of Agricultural elemanları değerini Sciences almaktadır. 9 (203) Yani, 0-2 ii ( i,,,2,..., 07 ) İkili karşılaştırmalar b) oluşturulması matrisinin köşegen sonrasında elemanları karşılaştırılan değerini parametrelerin almaktadır. her Yani, birinin a ii önceliğinin ( i,, k hesaplanması,2,..., n) ( i, (en b), k matrisi,2,..., oluşturulması n) sonrasında karşılaştırılan parametrelerin her birinin önceliğinin hesaplanması (en büyük b) A özdeğer matrisi vektörü oluşturulması veya öncelik sonrasında vektörü karşılaştırılan veya kriterlerin parametrelerin ağırlık değerleri): her birinin önceliğinin hesaplanması (en büyük özdeğer vektörü veya öncelik vektörü veya kriterlerin ağırlık değerleri): büyük Adım özdeğer : İkili vektörü karşılaştırmalar veya öncelik matrisinin vektörü her veya bir kriterlerin sütunundaki ağırlık değerler değerleri): toplanır. İkili Adım : İkili karşılaştırmalar matrisinin her bir sütunundaki değerler toplanır. Adım karşılaştırmalar : 2: İkili karşılaştırmalar matrisinin köşegen matrisinin elemanları matrisindeki her bir her sütunundaki değerini almaktadır. bir eleman, değerler bulunduğu toplanır. Yani, a ( i,, k,2,..., n) sütunun ii toplam değerine bölünür. Bu Adım 2: İkili karşılaştırmalar matrisindeki her bir eleman, bulunduğu sütunun toplam değerine bölünür. Bu işlem Adım b) sonucunda A 2: matrisi İkili karşılaştırmalar oluşturulması elde edilen matrise sonrasında matrisindeki normalize karşılaştırılan her edilmiş bir eleman, ikili parametrelerin karşılaştırmalar bulunduğu her sütunun birinin matrisi toplam önceliğinin denir. değerine hesaplanması bölünür. Bu (en işlem sonucunda elde edilen matrise normalize edilmiş ikili karşılaştırmalar matrisi denir. işlem büyük Adım sonucunda özdeğer 3: Normalize vektörü elde edilen veya edilmiş matrise öncelik ikili normalize vektörü karşılaştırmalar veya edilmiş kriterlerin ikili matrisinin karşılaştırmalar ağırlık değerleri): her bir matrisi satırındaki denir. elemanların aritmetik Adım 3: Normalize edilmiş ikili karşılaştırmalar matrisinin her bir satırındaki elemanların aritmetik
vektöre ulaşılır. Bu son vektörün değerlerinin aritmetik ortalaması alınarak maksimum özdeğer tahmin edilmiş olur., ikili karşılaştırmalar matrisinin eleman sayısına (n) ne kadar yakın bir değer olur ise, sonuç o kadar tutarlı olacaktır (Kumar & Ganesh 996). Öte yandan tutarlılık oranını (TO) hesaplayabilmek Öte yandan tutarlılık oranını (TO) hesaplayabilmek Tutarlılık için Tutarlılık Rastgele kontrolü, kontrolü, (Tesadüfi) yargıların İndeks yargıların mantıksal (Rİ) değerleri tutarsızlığını mantıksal de ölçer ve yargı bilinmelidir. için Rastgele Bu (Tesadüfi) değerler -5 İndeks boyutlu (Rİ) değerleri matrislerin de her olanak tutarsızlığını bir boyutunda sağlar. Yöntemin ölçer 00 er ve adet geçerli yargılarda matrisin olması rastgele için olabilecek tutarlılık olarak oranı 0.0 (%0) doldurulması bilinmelidir. Bu ve yukarıdaki değerler -5 formüle boyutlu göre matrislerin hesaplanan Tutarlılık 0.0 dan hataların büyük tanımlanmasına İndekslerinin ise ikili karşılaştırma ortalamasını olanak sağlar. matrislerinin almak Yöntemin suretiyle yeniden oluşturulma oluşturulmuştur her bir boyutunda (Çizelge 00 er 4). adet matrisin rastgele geçerli olması için tutarlılık oranı 0.0 (% 0) olarak doldurulması ve yukarıdaki formüle göre Çizelge veya daha 4- Tutarlılık küçük olmalıdır. oranının Eğer hesaplanmasında bu oran 0.0 dan kullanılan ve matris hesaplanan Tutarlılık İndekslerinin ortalamasını değerleri büyük ise (Saaty ikili karşılaştırma 980) matrislerinin yeniden Table 4- Random index values that change matrix size and almak suretiyle oluşturulmuştur (Çizelge 4). 6 use for calculati oluşturulması gerekir (Saaty 980). 08 O halde A ikili karşılaştırmalar matrisinin tam tutarlı olmaması durumunda değeri n den ve diğer özdeğerler Arazi Değerlendirme de sıfırdan Çalışmalarında sapacaklardır. Parametrik Bu Bir Yaklaşım sapmalar Olan aşağıda Doğrusal formülü Kombinasyon verilen Tekniği, Tutarlılık Dengiz & Sarıoğlu İndeksi (Tİ) yardımı ile belirlenmektedir. n Tİ n (8) (8) Tİ TO (9) Rİ n 2 3 4 5 6 7 8 9 Çizelge 4- Tutarlılık oranının hesaplanmasında kullanılan Rİ 0.00 ve 0.00 matris 0.58 boyutlarına 0.90 göre.2 değişen.24 rastgele.32.4.45 indeks değerleri (Saaty 980) Table 4- Random index values used for calculation of consistency 3. Bulgular ratio ve which Tartışma change according to matrix size (Saaty 980) n Rİ 0.00 2 0.00 3 0.58 4 0.90 5.2 6.24 7.32 Araştırma alanına ait detaylı temel toprak haritası kullanıl belirlenmiştir. 8 9 0 Arazilerin tarımsal 2 yönden 3 uygunluklarının 4 5 belirlenmesi.4 (eğim,.45 derinlik,.49 bünye.5 ve drena).48.56 ve kimyasal.57 kriterler.59 (EC, ph, Ca karşılaştırmalara dayalı olarak elde edilen ağırlık değerleri Çizelge 5 d 3. Bulgular ve Tartışma Çizelge faaliyetlerinin 5- Parametrelere doğru yapılması, ait ağırlık gerekse değerlerinin toprak belirlenmesine yönelik Table erozyonu 5- TO determination açısından önemli weighting rol values oynamaktadır of parameters for calculation (Dengiz 2007). Ele alınan kriterlere yönelik İkili Karşılaştırmalar Matrisi hiyerarşik ilişki içerisinde ikinci ve üçüncü sırada Eğim Bünye Drena Derinlik ph E Eğim ise drena ve bünye.000 gelmektedir. 3.000 Toprakta 9.000 yeterince 5.000 2.000 2 Bünye su ve bitki besin 0.333 maddesi.000 tutulmasında, 9.000 toprakların 3.000 2.000 4 Drena strüktürel gelişimlerin 0. 0. sağlanması.000 dolaysıyla 4.000 bitki 2.000 4 Derinlik kök gelişiminde, 0.200 hava-su 0.333 ve ısı 0.250 sirkülasyonunda,.000 2.000 2 ph 0.500 0.500 0.500 0.500.000 3 EC mikroorganizma 0.500 faaliyetleri 0.250 gibi 0.250 birçok 0.500 toprak 0.333 CaCO kalite 3 özellikleriyle 0.500 yakından 0.250 ilişki 0.500 bulunmaktadır. 0.500 0.200 0 Verimlilik Gülser & Candemir 0.333 (2006) 0.333 yaptıkları 0.333 çalışmada, 0.250 0.200 0 Toplam farklı bünyelere 3.477 sahip 5.777 topraklara 20.833 sahip alanlarda 4.750 9.733 Normalize Edilmiş İkili Karşılaştırmalar Matrisi toprak işleme tav zamanlarına göre farklılıklar Eğim Bünye Drena Derinlik ph E Eğim gösterdiğini belirtmişlerdir. 0.287 0.59 Killi 0.036 toprakların 0.338 bu 0.205 0 Bünye zamandan önce 0.095 işlenmesi 0.73 durumunda 0.036 toprakların 0.203 0.205 0 Drena fiziksel yapılarında 0.03 önemli 0.09 bozulmalar 0.327 olurken, 0.27 0.205 0 Derinlik fazla nemli koşullarda 0.057 0.057 işlenmeleri 0.08 durumunda 0.067 ise 0.205 0 ph 0.43 0.086 0.63 0.033 0.02 0 EC fazla çeki gücü 0.43 istemesinin 0.043 yanı sıra 0.08 topraklarda 0.033 iri 0.034 0 CaCO kesekler 3 meydana 0.43 gelmektedir 0.043 ki bu 0.63 da topraklarda 0.033 0.020 0 Verimlilik yapısal bozulmalara 0.095 neden 0.057 olmaktadır. 0.09 Son sıralarda 0.06 0.020 0 Öncelik yer alan Vektör kireç çalışma alanı içerisinde bitkilerin Normalize Edilmiş Satırlar Toplamı Normalize Edilm gelişmelerine olumsuzluk yaratacak sınırlarda.704 Eğim olmaması ve verimlilik kriteri.256 ise düşük görülen Bünye alanlarda gübreleme faaiyetleri.296 gibi unsurlarla Drena giderilebilmesi nedeniyle ağırlık 0.824 değerleri düşük 0 Derinlik bulunmuştur..28 ph 0.800 0 EC 0.07 0 CaCO 3 0.352 0 Tarım Bilimleri Dergisi Journal Verimlilik of Agricultural Sciences 9 (203) 0-2 8.730; TO 0. 074 Araştırma alanına ait detaylı temel toprak haritası kullanılarak 4 tane haritalama birimi (HB) belirlenmiştir. Arazilerin tarımsal yönden uygunluklarının belirlenmesine yönelik olarak seçilen fiziksel kriterler (eğim, derinlik, bünye ve drena) ve kimyasal kriterler (EC, ph, CaCO 3 içeriği, verimlilik) için yapılan ikili karşılaştırmalara dayalı olarak elde edilen ağırlık değerleri Çizelge 5 de sunulmuştur. Çizelge 5 den görüleceği üzere, 0.233 ağırlık değeri ile bu uygunluk kriterlerinden eğim kriteri, en yüksek ağırlığa sahip kriter olarak ortaya çıkmıştır. Bu kriteri sırasıyla drena kriteri (0.62), toprak bünye kriteri (0.57), ph kriteri (0.4), derinlik kriteri (0.03), EC kriteri (0.00), verimlilik (0.044) ve kireç kriteri (0.008) izlemektedir. Bu kriterlerin ikili karşılaştırmalarına ait ortalama Tutarlılık Oranı ise 0.07 olarak belirlenmiştir. Toprak-su muhafazası tedbirleri almadan veya çok az tedbirler alınarak işlemeli tarımın yapılabilmesi için eğim % 0-2 geçmemesi gerekmektedir (Sönmez 994). Bu nedenle eğim işlemeli tarım gerçekleştirilmesinde kriterler içerisinde en önde gelenidir. Çünkü, eğim gerek tarla içi mekanizasyon veya tarla trafiği gibi (9)
Parametric Approach with Linear Combination Technique in Land Evaluation Studies, Dengiz & Sarıoğlu Çizelge 5- Parametrelere ait ağırlık değerlerinin belirlenmesine yönelik AHS tekniği hesaplamaları Table 5- Calculations of AHS technique to determine weighted values for parameters İkili karşılaştırmalar matrisi Eğim Bünye Drena Derinlik ph EC CaCO 3 Verimlilik Eğim.000 3.000 9.000 5.000 2.000 2.000 2.000 3.000 Bünye 0.333.000 9.000 3.000 2.000 4.000 4.000 3.000 Drena 0. 0..000 4.000 2.000 4.000 2.000 3.000 Derinlik 0.200 0.333 0.250.000 2.000 2.000 2.000 4.000 ph 0.500 0.500 0.500 0.500.000 3.000 5.000 5.000 EC 0.500 0.250 0.250 0.500 0.333.000 4.000 6.000 CaCO 3 0.500 0.250 0.500 0.500 0.200 0.250.000 3.000 Verimlilik 0.333 0.333 0.333 0.250 0.200 0.60 0.333.000 Toplam 3.477 5.777 20.833 4.750 9.733 6.40 20.333 28.000 Normalize edilmiş ikili karşılaştırmalar matrisi Eğim Bünye Drena Derinlik ph EC CaCO 3 Verimlilik Eğim 0.287 0.59 0.036 0.338 0.205 0.2 0.098 0.07 Bünye 0.095 0.73 0.036 0.203 0.205 0.243 0.96 0.07 Drena 0.03 0.09 0.327 0.27 0.205 0.243 0.098 0.07 Derinlik 0.057 0.057 0.08 0.067 0.205 0.2 0.098 0.42 ph 0.43 0.086 0.63 0.033 0.02 0.82 0.245 0.78 EC 0.43 0.043 0.08 0.033 0.034 0.060 0.96 0.24 CaCO 3 0.43 0.043 0.63 0.033 0.020 0.05 0.049 0.07 Verimlilik 0.095 0.057 0.09 0.06 0.020 0.00 0.06 0.035 Öncelik vektör Normalize edilmiş satırlar toplamı Normalize edilmiş satırlar ortalaması Öncelik vektörü Eğim.704.704/8 0.23 Bünye.256.256/8 0.57 Drena.296.296/8 0.62 Derinlik 0.824 0.824/8 0.03 ph.28.28/8 0.4 EC 0.800 0.800/8 0.00 CaCO 3 0.07 0.07/8 0.008 Verimlilik 0.352 0.352/8 0.044 λ = 8.730; Tİ = 0.04; TO = 0.074 Tarım Bilimleri Dergisi Journal of Agricultural Sciences 9 (203) 0-2 09
Arazi Değerlendirme Çalışmalarında Parametrik Bir Yaklaşım Olan Doğrusal Kombinasyon Tekniği, Dengiz & Sarıoğlu Doğrusal Kombinasyon tekniği dikkate alınarak arazi değerlendirme çalışması sonucu oluşturulan tarımsal uygunluk haritası Şekil 3 de ve her bir HB ne ait uygunluk sınıfları, alansal ve oransal dağılımları Çizelge 6 da verilmiştir. Doğrusal Kombinasyon Tekniği modeline göre çalışma alanı topraklarının büyük bir kısmı olan 035.7 ha ı (% 58.8) tarımsal yönden arazi uygunluk sınıflamasında uygun ve çok uygun sınıfları oluştururken, % 3.3 ü (552.4 ha) az uygun sınıfa girmektedir. Toplam alanın yalnız % 9.9 nu oluşturan Kz4.Ada, Hz.Ed2a ve Tt. Dd2i haritalama birimleri ise tarımsal kullanıma uygun değildirler. Bu alanların tarımsal kullanıma uygunsuzluklarının başlıca nedeni, tarımsal kullanımlardaki sınırlandırıcı faktörleri olan eğimin çok fazla olması, sığ toprak derinliği, çok kaba bünyeli ve düşük verimlilik özellikleri göstermeleridir Sarıoğlu & Dengiz (202). Ayrıca daha önce Sarıoğlu & Dengiz (202) tarafından aynı alana Arazi Kalite İndeks (AKI) modeli uygulanmışlar, elde edilen sonuçlara göre çalışma alanının % 42.5 i (748.2 ha) tarımsal yönden ve kalite özellikleri bakımından çok uygun ve uygun (S ve S2) sınıfına dahil edilirken, alanın % 9.9 unun tarımsal yönden uygun olmadığı belirlenmiştir. Modellerden elde edilen bu sonuçların AKI modeli ile bire bir aynısı olmamasına karşın, her iki modelde de arazilerin tarımsal yönden uygun ve çok uygun sınıflara ait değerlerin yüksek, tarımsal kullanıma elverişli olmayan alanların ise çok düşük ve aynı değeri vermesi nedeniyle modeller arasında uyumluluk olduğundan söz edilebilinir. 4. Sonuçlar Analitik Hiyerarşik Süreç tekniği, karmaşık alternatif seçimi problemlerinin çözülmesi yönünde güçlü bir araçtır. Bu teknik yardımıyla sadece biyofizik kriterler değil sosyal, ekonomik, çevresel, kültürel, yönetsel ve politik kriterler de çözümlemelere dahil edilebilmektedir. Bu özelliği, AHS tekniğinin en önemli avantalarından birisidir. Böylece daha gerçekçi bir planlama ve karar verme süreci gerçekleşmektedir. Çizelge 6- Doğrusal kombinasyon tekniğine göre HB lerine ait arazi uygunluk sınıfları dağılımı Table 6- Distribution of land suitability classes of HB s based on linear combination technique Haritalama Birimleri Değer Sınıf Alan (ha) Oran (%) Kz4.Ada 2.285 N 93. 5.3 Kz3.Ada 3.44 S3 22.9 2.6 De.Ad2i 3.860 S2 2.2 6.9 Gk.Ad4i 3.752 S2 253.0 4.4 Tt.Dd2i 2.490 N 36.7 2. Ya3.Ada 3.585 S2 84.8 0.5 Çf2.Ad4y 3.627 S2 7.9 4. Hz.Dd3i 2.939 S3 20..4 Hz.Ed2a 2.37 N 44.5 2.5 Cy.Ad4i 3.909 S2 8.5 6.6 Ay.Ad4i 3.735 S2 4.4 6.5 Ay.Ad4y 3.4 S3 8.5.0 Çt3.Ad3i 4.348 S 7.9 9.8 Tt.Cd3i 3.22 S3 0.9 6.3 0 Tarım Bilimleri Dergisi Journal of Agricultural Sciences 9 (203) 0-2
Parametric Approach with Linear Combination Technique in Land Evaluation Studies, Dengiz & Sarıoğlu Şekil 3- Doğrusal kombinasyon tekniğine göre arazi uygunluk haritası Figure 3- Land suitability map according to linear combination technique Ayrıca günümüzün ileri teknoloilerinden sayılan CBS tekniklerinin kullanılması çalışma alanına ait çok geniş hacimli veri ve bilgilerin kısa süre içerisinde elde edilmesi, sorgulanması ve/veya analiz edilmesi, depolanması ve farklı haritaların üretilmesine imkan tanımıştır. Bu tekniklerin kullanımlarının yaygın hale getirilmesi planlamacıların ve karar vericilerin daha hızlı ve doğru olarak sonuçlara ulaşmasına ve doğal kaynakların (toprak ve arazi) sürdürülebilir bir şekilde kullanılmasına imkân sağlayacaktır. Teşekkür Bu çalışma, Ondokuz Mayıs Üniversitesi tarafından desteklenen PYO.ZRT.90..0 no lu proe kapsamında gerçekleştirilmiştir. Katkılarından dolayı teşekkür ederiz. Kaynaklar Akbulak C (200). Analitik hiyerarşi süreci ve coğrafi bilgi sistemleri ile Yukarı Kara Menderes Havzası nın arazi kullanımı uygunluk analizi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi 7(2): 557-576 Tarım Bilimleri Dergisi Journal of Agricultural Sciences 9 (203) 0-2
Arazi Değerlendirme Çalışmalarında Parametrik Bir Yaklaşım Olan Doğrusal Kombinasyon Tekniği, Dengiz & Sarıoğlu Dengiz O (2007). Assessment of Soil Productivity and Erosion Status for the Ankara-Sogulca Catchment Using GIS. International Journal of Soil Science 2 (); 5-28. FAO (976). A Framework for land evaluation: Soils Bulletin 32, Food and Agriculture Organization of the United Nations, Rome, Italy FAO (983). Guidelines. Land evaluation for rainfed agriculture: Soils Bulletin 52, Food and Agriculture Organization of the United Nations, Rome, Italy: pp. 233 FAO (984). Land evaluation for forestry, forestry paper 48: Food and Agriculture Organization of the United Nations, Rome, Italy FAO (993). An international framework for evaluating sustainable land management. Rome, Italy Gülser C & Candemir F (2006). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Kurupelit Kampus Topraklarının Bazı Mekaniksel Özellikleri ve İşlenebilirlikleri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 2(2): 23-27 Hopkins L D (977). Methods of generating land suitability maps: A comparative evaluation. Journal of American Institute of Planners 43(4): 386-400 Kumar N V & Ganesh L S (996). A Simulation-Based Evaluation of the Approximate and Exact Eigenvector Methods Employed in AHP, European Journal of Operational Research 95: 656-662 Malczewski J (2004). GIS-based land-use suitability analysis: a critical overview. Progress in Planning 62; 3 65 Patrono A (998). Multi-Criteria Analysis and Geographic Information Systems: Analysis of Natural Areas and Ecological Distributions. Multicriteria Analysis for Land-Use Management, Edited by Euro Beinat and Peter Nikamp, Kluwer Academic Publishers, Environment and Management-Volume: 9, pp: 27-292, AA Dordrecht, The Netherlands Saaty T L (980). The Analytic Hierarchy Process. McGraw-Hill, New York Sarıoğlu F E & Dengiz O (202). Soil Survey and Mapping of Soils Formed on Two Different Physiographic Units and Their Classification. The International Soil Science Congress on Land Degradation and Challenges in Sustainable Soil Management, 5-7 May, Çeşme, İzmir, Turkey Sarıoğlu F E & Dengiz O (202). Arazi Değerlendirme Çalışmalarında Farklı Parametrik Yaklaşımların Değerlendirilmesi. Toprak Su Dergisi (2): 82-87 Soil Survey Staff (999). Soil Taxonomy. A Basic of Soil Classification for Making and Interpreting Soil Survey. USDA Handbook No: 436, ashington D.C. USA Sönmez K (994). Toprak Koruma. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No: 69, Erzurum Thorntwaite C (948). An Approach to a Rational Classification of Climate. Geographic Review, 38: 55-94 Yılmaz E (999). Analitik Hiyerarşi Süreci Kullanılarak Çok Kriterli Karar Verme Problemlerinin Çözümü (Solving Multiple Criteria Decision Making Problems Using the Analytic Hierarchy Process), Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayını, DOA Dergisi 5: 95 22 2 Tarım Bilimleri Dergisi Journal of Agricultural Sciences 9 (203) 0-2