ZEYTİN Hastalık ve Zararlıları ile Mücadele

T.C. TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü ZEYTİN Hastalık ve Zararlıları ile Mücadele Ankara - 2010 1

2 ZEYTİN HASTALIK ve ZARARLILARI

Ö N S Ö Z Ülkemizde yetiştirilen kültür bitkilerinde ekonomik olarak zarara neden olan toplam 506 hastalık etmeni, zararlı ve yabancı ot bulunmaktadır. Bunlarla gerekli mücadele çalışmaları yapılmadığında ürün kaybı ortalama %35 dolaylarında olmaktadır. Bu kaybın kültür bitkisine, zararlının tür ve yoğunluğuna bağlı olarak bazen % 100 lere ulaşabilmesi mümkündür. Bitkisel üretimde ekonomik yönden oldukça büyük rakamlara ulaşan bu kayıpların önlenmesi için bitki koruma çalışmalarını yeterli önemi vermek gerekmektedir. Sözkonusu çalışmaların insan sağlığı, agroekosistem, çevre ve biyolojik dengenin korunarak sürdürülebilir tarımsal üretim tekniklerine uygun yapılması zorunluluk haline gelmiştir. Bakanlığımızın bu konuda belirlediği strateji Ülkemizde yıllık olarak kullanılan pestisit miktarının azaltılmasını ve kullanılan miktarın da doğru kullanımını öngörmektedir. Bunu sağlamak için, kimyasal mücadeleye alternatif olan biyolojik mücadele, biyoteknik yöntemler, dayanıklı çeşitler, kültürel tedbirler, mekanik ve fiziksel mücadele metotlarına ve Entegre Mücadele Programlarının yaygınlaştırılmasına öncelik verilmektedir. Hastalık, zararlı ve yabancı otların mücadelesinde kullanılan Bitki koruma ürünlerinin yanlış kullanılması, bitkilerde fitotoksisite, etkisizlik, tarımsal ürünlerde kalıntı ile iç ve dış pazarlarda problemlerin yaşanmasına sebep olabilmektedir. Bu nedenle üreticilerimize kullanacakları ilaçlar konusunda rehber olabilecek bir kaynağın hazırlanması ve uygulamaya konulması tarımsal ürünlerde tavsiyeler doğrultusunda ilaçlamaların yapılmasını ve kalıntı probleminin çözümünü kolaylaştıracaktır. Hazırlanan El kitabı sayesinde; üreticiler tarımsal ürünlerde hangi zararlı organizma için hangi ilacın; ne zaman, hangi dozda kullanılacağını, son ilaçlama ile hasat arasındaki süreyi öğrenerek, ilaç kalıntısından ari ürünler yetiştirebileceklerdir. El kitabının hazırlanmasında emeği geçenlere teşekkür eder, üreticilerimiz için hazırlanan bu rehberin kalıntısız, sağlıklı, bol ürün elde edilmesine vesile olmasını temenni ederim. Mehmet Mehdi EKER Tarım ve Köyişleri Bakanı 3

İÇİNDEKİLER 1-ZEYTİN AĞAÇLARINDA BOR NOKSANLIĞI... 5 2-ZEYTİN DAL KANSERİ (Pseudomonas savastanoi pv. savastanoi)... 7 3-ZEYTİN AĞAÇLARINDA VERTİSİLYUM SOLGUNLUĞU (Verticillium dahliae)... 9 4-ZEYTİNLERDE HALKALI LEKE HASTALIĞI (Spilocaea oleaginea=cycloconium oleaginum)... 10 5-ZEYTİN SİNEĞİ (Bactrocera oleae)...11 6-ZEYTİN GÜVESİ (Prays oleae )... 13 7-ZEYTİN KABUKLU BİTİ (Parlatoria oleae)... 15 8-ZEYTİN KARAKOŞNİLİ (Saissetia olea)... 17 9-ZEYTİN FİDANTIRTILI (Palpita unionalis)... 19 10-ZEYTİN PAMUKLU KOŞNİLİ (Philippia oleae )... 20 11-ZEYTİNDE PAMUKLUBİT (Eupyllura spp.)... 21 12-ZEYTİNDE FİLİZ KIRAN (Phloeotribus scarabaeoides )... 22 13-ZEYTİN KIZILKURDU (Lasioptera berlesiana )... 23 14-ZEYTİN ÇİÇEK SAP SOKANI (Calocoris trivialis)... 24 15-ZEYTİN KIRLANGIÇ BÖCEĞİ (Agalmatium flavescens)... 25 16-ZEYTİN KURDU (Coenorrhinus cribripennis)... 26 17-ZEYTİN YARA KOŞNİLİ (Pollinia pollini)... 27 18-ZEYTİN HASTALIK VE ZARARLILARI MÜCADELESİNDE KULLANILAN RUHSATLI BİTKİ KORUMA ÜRÜNLERİNİN TİCARİ İSİMLERİ... 28 4

ZEYTİN AĞAÇLARINDA BOR NOKSANLIĞI Yapraklarda rozetleşme durumu Yapraklardaki belirtileri Maymun yüzlü meyve oluşumu Hastalık Belirtisi Bor noksanlığı, zeytin ağaçlarının yaprak, sürgün ve meyvelerinde değişik belirti oluşturur. Yapraklardaki belirtiler, yaprak ucundan başlayarak sapa doğru yaprağın üçte ikisini kaplayacak şekilde soluk yeşil renk alarak ilerlemekte, daha sonra yaprağın sararıp dökülmesi şeklinde görülmektedir. Yapraklarda küçülme, kıvrılma, kalınlaşma, büzülme ve boğum araları kısalarak rozetleşme meydana gelir. Sürgünlerdeki belirtiler sürgün ucunda kurumalar şeklinde görülür. Buna bağlı olarak, yan tomurcuklar faaliyete geçerek sürgün oluşumu artar. Ağaçlarda bodurlaşma ve çalılaşma görülür. Dallarda ve gövdede hatta yaprak saplarında çatlak ve yarıklar oluşabilir. Tomurcuk, çiçek ve meyve oluşumu engellenebilir. Meyvelerdeki belirtiler şekil bozuklukları olarak görülür. Meyve çekirdeğinde büyüme devam ederken, meyve kabuğunda büyümenin durmasıyla oluşan maymun yüzlü meyve oluşumu çok tipiktir. Ayrıca çiçek ve genç meyve dönemlerinde dökümler tipik belirti şeklidir. Meyvelerde bor noksanlığı ürün miktarı ve kalitesini önemli ölçüde etkiler. Hastalığın Görüldüğü Bitkiler: Zeytin ağaçlarında görülür. Mücadele Yöntemleri: Kültürel Önlemler Tesis kurulmadan önce toprak analizi yapılarak topraktaki miktarı belirlenmelidir. Dikim, sulama gübreleme tekniğine uygun olarak yapılmalıdır. 5

Maymun yüzlü meyve olu umu Mücadele Yöntemleri: Kültürel Önlemler Kimyasal Tesis kurulmadan Mücadele: önce toprak analizi yap larak topraktaki miktar belirlenmelidir. Dikim, sulama gübreleme Yeşil tekni ine aksam uygun olarak uygulaması; yap lmal d r. Birinci Kimyasal uygulama: Mücadele: Çiçeklenme öncesi, İkinci Ye il aksam uygulama: uygulamas ; Meyve tutum döneminde, Üçüncü Birinci uygulama: ve diğer Çiçeklenme uygulamalar: öncesi, 15 gün ara ile 2 3 kez yapılmalıdır. Toprak kinci uygulama: uygulaması; Meyve tutum döneminde, İlkbaharda Üçüncü ve di er sürgün uygulamalar: gelişmesinin 15 gün ara ile 2 3 olduğu kez yap lmal d r. dönemde (mart-nisan) bir uygulama yapılır. Toprak uygulamas ; lkbaharda sürgün geli mesinin oldu u dönemde (mart-nisan) bir uygulama yap l r. Kimyasal Mücadelede Kullanılacak İlaçlar ve Dozları: Kimyasal Mücadelede Kullan lacak laçlar ve Dozlar : Doz Son ilaçlama ile hasat Etkili madde ad ve oran Formülasyonu aras ndaki süre 100 l suya (Gün) Boraks 36,5 % nce granül veya toz 250 g (Genç a açlara) - Boraks 11,3 % nce granül veya toz 500 g (Ya l a açlara) - 6

Kanserli dal Kanserli gövde ZEYTİN DAL KANSERİ ( Pseudomonas savastanoi pv. savastanoi) Hastalık Belirtisi: Bakteri, krem-yeşil renkteki canlı ur ve siğillerde bulunur. Ur ve siğiller bir taraftan da fazla ışık ve ısının tesiri ile koyu kahverengi, çatlamış ve tepesi çökük bir görünüm alır. Bu şekildeki ur ve siğillerde hastalığı yapan bakteri ölür ve hastalık yapamaz. Yıllık sürgünlerde yaprak, çiçek ve meyve dökümü sonucu açılan yara yerlerinde oluşan siğiller küçük, yuvarlak ve süngerimsidir. Hasat sırasında sırık vuruğu, dolu yarası ve budama hataları nedeniyle oluşan yaranın şekline göre, urların büyüklükleri de değişmektedir. Don çatlaklarında meydana gelen urlar ise çatlaklar boyunca dalı sarmış olarak görülür. Genç sürgünlerdeki yaprak, çiçek ve meyve dökümü sonucu oluşan yaralarda siğiller meydana gelir ve dallar çıplak bir görünüm alır. Hastalığın Görüldüğü Bitkiler: Zeytin ağacından başka, zakkum, leylak, mersin, kurtbağrı, sarı yasemin ve dişbudak bitkilerinde zarar yapar. Mücadele Yöntemleri: Kültürel Önlemler: Zeytin dikimine elverişli olmayan, özellikle sık sık don olaylarının meydana geldiği yerlerde zeytin dikiminden vazgeçilmelidir. Fazla su tutan, tabanı killi topraklara zeytin dikiminden kaçınılmalı, eğer dikim yapılmışsa drenaj kanalları açılmalıdır. Bahçe tesisinde sağlıklı fidanlar ve aşı kalemleri kullanılmalıdır Kanserli ağaçların budama işlemleri nemli ve yağışlı günlerde yapılmamalı, aletler sık sık %3 lük lizol eriyiği veya %10 luk sodyum hipoklorite batırılmalıdır. 7

görünüm al r. Hastal n Görüldü ü Bitkiler: Zeytin a ac ndan ba ka, zakkum, leylak, mersin, kurtba r, sar ZEYTİN HASTALIK ve ZARARLILARI yasemin ve di budak bitkilerinde zarar yapar. Mücadele Yöntemleri: Kültürel Önlemler: Zeytin dikimine elveri li olmayan, özellikle s k s k don Ağaçlara gereğinden fazla azotlu olaylar n n gübre verilmemeli, meydana geldi i bunun yerlerde yerine zeytin kompoze dikiminden gübre verilmelidir. vazgeçilmelidir. Fazla su tutan, taban killi topraklara zeytin dikiminden Zeytin ağaçlarında sırıkla hasat yapmaktan vazgeçilmeli veya dalları zedelemeyecek şekilde önlemler alınmalıdır. Bahçe tesisinde sa l kl fidanlar ve a kalemleri kullan lmal d r kaç n lmal, e er dikim yap lm sa drenaj kanallar aç lmal d r. Budama artıkları hemen yakılmalıdır. Kanserli a açlar n budama i lemleri nemli ve ya l günlerde Budama yerlerine önce %5 lik göztaşı yap lmamal, eriyiği, aletler kuruduktan s k s k %3 lük lizol sonra eriyi i da veya aşı %10 luk macunu sürülmelidir. sodyum hipoklorite bat r lmal d r. A açlara gere inden fazla azotlu gübre verilmemeli, bunun Kanserli gövde yerine kompoze gübre verilmelidir. Kimyasal Mücadele: Ege Zeytin ve a açlar nda Akdeniz s r kla Bölgelerinde hasat yapmaktan kanserle vazgeçilmeli bulaşık veya dallar zeytinlikler zedelemeyecek iki yıl ekilde budama önlemler yapmaksızın al nmal d r. yılda 4 defa ilaçlanır. İlkbahar ilaçlamasında %1 lik, diğer ilaçlamalarda Budama art klar %2 lik hemen Bordo yak lmal d r. bulamacı kullanılır. İki yılın sonunda temmuz-ağustos Budama yerlerine önce %5 lik gözta eriyi i, kuruduktan sonra da a macunu sürülmelidir. aylarında budama yapılır. Kimyasal Mücadele: Karadeniz Ege ve Akdeniz Bölgesinde Bölgelerinde kanserle ise 2. bula k ilaçlama zeytinlikler (şubatta) iki y l budama yapılmaz, yapmaks z n ancak y lda dolu 4 defa ve ilaçlan r. don zararı lkbahar olursa ilaçlamas nda şubat %1 lik, ilaçlaması di er ilaçlamalarda yapılır. %2 lik Diğer Bordo bulamac üç devredeki kullan l r. ki ilaçlamalar y l n sonunda temmuza ustos aylar nda uygulanır. budama yap l r. aynı dönemlerde Karadeniz Bölgesinde ise 2. ilaçlama ( ubatta) yap lmaz, ancak dolu ve don zarar olursa ubat ilaçlamas yap l r. Kimyasal Mücadelede Kullanılacak İlaçlar ve Dozları: Di er üç devredeki ilaçlamalar ayn dönemlerde uygulan r. Kimyasal Mücadelede Kullan lacak laçlar ve Dozlar : Etkili madde ad ve oran Bak r sülfat % 25 Formülasyonu Suda çözünen kristal Doz 100 l suya %2 lik Bordo Bulamac 1.2. ve 4. ilaçlamada (2000g. Gözta +1000 g sönmemi kireç) %1 lik Bordo Bulamac 3.ilaçlama (1000 g Gözta +500g. Sönmemi kireç) Son ilaçlama ile hasat aras ndaki süre (gün) 21 8

ZEYTİN AĞAÇLARINDA VERTİSİLYUM SOLGUNLUĞU (Vericillium dahliae) Hastalık Belirtisi Hastalığın ani ve yavaş solgunluk olmak üzere 2 tip belirtisi bulunmaktadır. Ani solgunluk: Bu durum kış sonundan erken ilkbahara kadar görülür. Sürgün ve dallar aniden kurur. Bu belirtiler ağacın tek bir yönünde veya daha çok yönünde olabilir. Kabuk dokusu erguvan rengine döner. Böyle bir dalın kabuğunun altından boyuna kesitler alındığında iletim demetleri koyu kestane renge dönüştüğü görülür. Hastalıklı ağaçların sürgün ve dalları kuruyarak ölür. Ağaçtan bir kesit Yapraklar yeşilimsi renklerini kaybederek açık kahverengine döner ve orta damar boyunca geriye doğru kıvrılır. Yavaş solgunluk: İlkbaharda görülmeye başlar. Çiçeklerdeki belirtiler yapraklardan önce ortaya çıkar. Hastalık çiçeklenme döneminin başında olursa çiçekler dökülebilir. Mumyalaşan çiçek tomurcukları kahverengileşerek ölür ve ağaçta asılı kalır. Hastalıklı dallardaki yapraklar önce mat yeşil renklidir. Uç yapraklar dışındakiler kurumadan dökülür. Hastalıklı sürgünlerde iletim demetleri koyu kahverengidir. Hastalık zeytin ağaçlarında verim düşüklüğü ve ölüme neden olmaktadır. Hastalığın Görüldüğü Bitkiler: Zeytin, sert çekirdekli meyve türleri, badem, antepfıstığı, asma, berberis, akçaağaç, atkestanesi, karaağaç, böğürtlen, karpuz, çilek, pamuk, bamya, şerbetçiotu, domates, biber, patlıcan, ayçiçeği, begonya, gül, yabancı otlar başta olmak üzere çok geniş bir konukçu dizisi vardır. Mücadele Yöntemleri Kültürel Önlemler: Sağlıklı üretim materyali kullanılmalı, Daha önce hastalığın görülmediği alanlarda zeytinlik tesis edilmelidir. Ancak hastalığın konukçusu olan bitkilerin tarımının yapıldığı yerlerde yetiştiricilik yapılacaksa bu topraklarda en az 2 yıl V.dahliae nin konukçusu olmayan arpa, yulaf, buğday gibi tahıllar yetiştirildikten sonra zeytinlik tesis edilmelidir. Toprak işleme yüzeysel ve ağacın taç izdüşümüne girmeden yapılmalıdır. Gübreleme yaprak ve toprak analiz sonuçlarına göre yapılmalıdır. Aşırı azotlu gübrelemeden kaçınılmalıdır. Aşırı sulama ve salma sulama yapılmamalıdır. Zeytin bahçelerinde hastalığın bulaşma ve taşınma riskini arttırdığı için kesinlikle ara tarım yapılmamalı, yabancı otlarla da mücadele edilmelidir. Hastalıklı sürgünler budanmalı, yapraklar dökülmeden önce budama tamamlanmalı ve budama artıkları bahçeden uzaklaştırılmalıdır. Budama aletleri %10 luk çamaşır suyu ile dezenfekte edilmelidir. Kültürel tedbirlerin yanı sıra hastalık etmenin topraktaki yoğunluğunu azaltmak için solarizasyon uygulanabilir. Kimyasal Mücadele: Bu hastalığa karşı etkili bir kimyasal mücadele yöntemi yoktur. 9

10 Etkili madde ad ve oran Bak r sülfat%25 ZEYTİNLERDE HALKALI LEKE HASTALIĞA (Spilocaea oleaginea=cycloconium oleaginum) Hastalık Belirtisi İlk belirtiler ilkbaharda yaprak üst yüzeyinde görülen siyahımsı-gri renkte yuvarlak nokta şeklindeki lekelerdir. Bu noktaların olduğu yerde renk açılır, etrafında açık renkli bir halka oluşur. Bunu dıştan ikinci bir halka çevirir. Bu görünüm nedeni ile hastalığa halkalı leke denmektedir. Hastalıklı yapraklar dökülür. Bu da verim azalmasına ve erken meyve dökümüne yol açar. Hastalığın Görüldüğü Bitkiler: Zeytin ve yabani zeytin ağaçlarıdır. Mücadele Yöntemleri Kültürel Önlemler: Taban arazide, ağır su tutan topraklarda zeytinlik tesis edilmemeli drenaj kanalları açılmalıdır. Gübreleme ve sulama tekniğine uygun olarak yapılmalı, aşırı azotlu gübre kullanılmamalıdır. Ağaçlar havalanacak ve ışık alacak şekilde budanmalı, kuru dal ve dalcıklar budanarak temizlenmelidir. Yere dökülen lekeli yapraklar toplanıp yakılmalı veya sürülerek gömülmelidir. Kimyasal Mücadele: Marmara Bölgesi nde; 1. İlaçlama: Sonbahar sürgünleri görülmeden önce, 2. İlaçlama: Çiçek somakları belirginleştikten sonra, çiçekler açmadan önce Ege Bölgesi nde; 1. İlaçlama: İlkbahar sürgünleri görülmeden hemen önce, 2. İlaçlama: Çiçek somakları belirginleştikten sonra, çiçekler açmadan önce, Akdeniz Bölgesi nde; 1. İlaçlama: Hasattan sonra, 2. İlaçlama: İlkbahar sürgünleri görülmeden hemen önce, 3. İlaçlama: Çiçek somakları belirginleştikten sonra, çiçekler açmadan önce yapılmalıdır. Kimyasal Mücadelede Kullanılacak İlaçlar ve Dozları: Formülasyonu Suda çözünen kristal Doz 100 l suya %1.5 lik Bordo Bulamac 1. ilaçlama (1500g gözta + 750 g Sönmemi kireç) %1 lik Bordo Bulamac 2. ilaçlama (1000g Gözta +500g sönmemi kireç) Son ilaçlama ile hasat aras ndaki süre (Gün) 14 Bak r hidroksit 361.1g/l FL 250 ml 14 Bak r hidroksit %35 DF 175 g 14 Bak r hidroksit %50 WP 300 g 14 Bak r kalsiyum sülfat WP 1500 g (1.ilaçlama) 14 %20 1000 g (2. ilaçlama) Bak r kalsiyum oksiklorid WP 800 g 14 %16 Bak r oksiklorid %50 WP 400 g 21 Bitertanol %25 WP 100 g 14 Ya ve rosin asitlerinin EC 350 ml 7 bak r tuzlar %51.4 AB ye ihraç edilecek ürünlerde kullan lmamal Rusya ya ihraç edilecek ürünlerde kullan lmamal AB ve Rusya ya ihraç edilecek ürünlerde kullan lmamal ZEYT N S NE

Zeytin sineği dişisi ve erkeği Zeytin sineği ergin çıkış deliği ZEYTİN SİNEĞİ (Bactrocera oleae) Tanımı ve Yaşayışı Baş ve antenler sarı, göğüs üzerinde 3 adet açık kahverenginde bantlar vardır. Dişilerde karın daha geniş yapılı olup sonunda yumurta koyma borusu bulunur. Larva, bacaksız ve şeffaf beyaz renklidir. Zeytin sineği çoğunlukla kışı toprağın 2-5 cm derinliğinde pupa halinde veya zeytinlik ve fundalıklarda ergin halinde geçirir. Erginler, toprak sıcaklığının 10 0 C yi bulmasından itibaren, ender olarak nisan başlarında, genel olarak hazirandan itibaren topraktan çıkmaya başlarlar. Ege de 4-5; Marmara da 3-4; Güney Anadolu da 2-5; Karadeniz Bölgesinde 3-4 döl vermektedir. Bir dölün gelişme süresi 30-40 gün kadardır. Zarar Şekli Zeytin sineği larva döneminde, meyve etinde zararlı olarak bulunur. Larva gelişme süresinde çekirdek etrafında galeriler açarak beslenir. Böylece meyvelerin çürüyerek dökülmesine, zeytin yağı miktarının azalmasına kısmen de yağda asitliğin yükselmesine neden olur. Özellikle sofralık zeytinlerde zararı daha büyük önem taşımaktadır. Ülkemizde zeytin yetiştirilen tüm alanlarda bulunur. Zararlı Olduğu Bitkiler: En önemli konukçusu kültür zeytinidir. Yabani zeytin ve Akça kesmede de zararlıdır. Mücadele Yöntemleri: Biyoteknolojik Mücadele: Kitlesel tuzaklama metodu kullanılarak zeytin sineği popülasyonunun yüksek olmadığı alanlarda ( en az 5 ha.) zeytin sineği ile başarılı bir şekilde mücadele etmek mümkün olmaktadır. (Deltamethrin + Amonyum bikarbonat + Feromon kapsül içeren tuzaklar orta büyüklükteki ve yeknesak bahçelerde 1 tuzak/2 ağaç; diğerlerinde ise 1 tuzak/ 1 ağaç gelecek şekilde asılmalıdır.) Bu amaç için Bakanlıkça ruhsatlandırılmış tuzak tipi kullanılmalıdır. Kimyasal Mücadele: İlaçlama Zamanının Tespiti: Ergin çıkış zamanları iklim, toprak karakteri, çeşit v.b. etkenlere bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Bölge farklılıkları dikkate alınarak, meyvelerin yumurta koyma olgunluğuna geldiği dönemde vuruk sayımları yapılarak, yeterli vuruk ve tuzaklarda yakalanan Zeytin sineği ergin sayısında artış görülmesi halinde ilaçlamaya geçilmelidir. Bu nedenle tuzakların haziran ayının ilk yarısından itibaren asılması gerekmektedir. Ergin artışlarının belirlenmesi amacıyla, içinde 11

%2 diamonyum fosfat eriyiği olan McPhail tuzaklar ile feromonlu sarı yapışkan tuzaklar kullanılır. Vuruk sayımları haftada 1-2 kez, ağaçların güney-doğu kısımlarındaki parlak, yağlanmaya başlamış, en az 1000 er meyvede yapılarak, vuruk yüzdesi belirlenir. Yapılan sayımlar sonucunda, salamuralık çeşitlerde %1 vuruk, yağlık çeşitlerde ise %6-8 vuruk saptandığında, yer aletleri ile zehirli yem kısmi dal ilaçlaması veya kaplama ilaçlama yapılmalıdır. Kimyasal Mücadelede Kullanılacak İlaçlar ve Dozları Kimyasal Mücadelede Kullan lacak laçlar ve Dozlar Son ilaçlama ile hasat Doz Etkili madde ad ve oran Formülasyonu aras ndaki süre (gün) 100 l suya Dekara Alphacypermethrin 10 g/l+ 200 ml+800 ml/ha ULV+EC H.protein 8 (Uçakla) 14 Alphacypermethrin 100 g/l EC 25 ml 14 Azadicarchtin 10g/l EC 500 ml 3 Beta Cyfluthrin 25 g\l EC 30 ml 14 Cyfluthrin 50 g\l EC 30 ml 14 Deltamethrin 120 g\l EC 5.5 ml 3 Deltamethrin 5 g\l+ H.protein 1lt +1 lt (Zehirli Yem ULV 8 k smi ilaçlama) 3 Deltamethrin 15 g\l+ H.protein 8 ULV 3 Deltamethrin + Pheromon %0,0187+0,01 12 Tuzak 300 ml +700 ml (Zehirli Yem k smi ilaçlama) 1 adet/a aç (yeknesak bahçelerde 1 Tuzak / 2 A aç) Deltamethrin 25 g\l EC 25 ml 3 Dimethoate + H. Protein 750 ml + 4 lt (Zehirli EC 8 yem K smi laçlama) 21 Dimethoate EC 100 ml 21 Fenthion 5 150 ml (kaplama EC laçlama) 21 Fenthion 5 + H. Protein 500 ml + ¼ lt (Zehirli EC 8 Yem K smi laçlama) 21 Lambda Cyhalothrin 50 g\l CS 30 ml (Larvaya kar ) 3 Monocrotophos 100 ml (Kaplama SL laçlama) 42 Methidathion EC 100 ml (Larvaya Kar ) 56 Spinosad 0,24 g 800 ml ilaç + CB 800 ml su/ ha 7 (Ergin) Spinosad 0,24 g 1 lt ilaç + 10 lt CB su(k smi Dal 7 laçlamas ) %0,1w/w1,7dioxaspiro(5,5)und ecane+%0,0187w/w Deltamethrin Feromon AB ye ihraç edilecek ürünlerde kullan lmamal Rusya ya ihraç edilecek ürünlerde kullan lmamal Haziran -a ustas ri çe. Var y l 8-10 sinek/5 gün/tuz. Yok y l 5-7 sinek/5 gün/tuz. Küçük çe. Var y l 20-25 sinek/5 gün/tuz. Yoky l 15-20 sinek/5 gün/tuz. AB ve Rusya ya ihraç edilecek ürünlerde kullan lmamal Eylül-kas m ri çe. 15-17 sinek/5 gün/tuz. Küçük çe. 20-205 sinek/5 gün/tuz. -

Zeytin güvesi ergini Zeytin güvesi yaprak dölü ZEYTİN GÜVESİ (Prays oleae) Tanımı ve Yaşayışı Ergin kelebeğin genel görünüşü gümüşü renklidir. Üst kanatların üzerinde siyah renkli lekeler ve kenar uçlarında da gümüşi renkli saçaklar bulunur. Larvaları, genellikle kirli beyaz ve sarımtrak renktedir. Pupa dıştan görülebilen seyrek dokulu beyaz bir kokon içinde bulunur. Zeytin güvesi yılda 3 döl verir ve her döl zeytin ağacının ayrı fenolojik dönemlerinde zararlı olur. Her döl zarar yaptığı döneme göre yaprak dölü, çiçek dölü ve meyve dölü olarak isimlendirilir. Zarar Şekli Zararı, Zeytin güvesinin larvaları oluşturmaktadır. Zeytin güvesi larvalarının meydana getirdiği zararları zeytin ağacının 3 ayrı fenolojik döneminde incelemek mümkündür. Yaprak dölü zararı: Larvalar, yaprağın iki epidermisi arasında, açtıkları galerilerle, yaprak ve sürgün uçlarında beslenmeleri ile zararlı olur. Çiçek dölü zararı: Larvalar, çiçek salkımları arasında beslenerek salkımlardaki tomurcuk ve çiçekleri tahrip ederek meyve tutumunu önlerler. Meyve dölü zararı: Yumurtadan yeni çıkan larvalar meyvenin içine meyve sapı dibinden girerek meyve ile meyve sapının birleştiği kısmı tahrip eder ve bu meyvelerin dökülmelerine neden olur. Zeytin güvesinin meyvelerdeki zarar oranı yıllara ve bölgelere göre değişir. Bazı yıllarda bu zarar %30 a kadar ulaşan ürün kaybına neden olabilmektedir. Zeytin güvesi zeytin yetiştirilen çeşitli Akdeniz ülkelerinde ve ülkemizde bulunur. Zararlı Olduğu Bitkiler: Zeytin güvesinin konukçusu zeytindir. Ancak zeytingillerden Akça kesme üzerinde de zararı görülmüştür. 13

Mücadele Yöntemleri: Biyoteknolojik Mücadele: Kitlesel tuzaklama: Zeytin tomurcuklarının kabarmaya başladığı mart sonu nisan başlarında, 3 zeytin ağacına bir delta tipi eşeysel çekici tuzak asılarak düşük ve orta yoğunluktaki popülasyonlarda bu zararlı ile etkili bir mücadele yapılabilir. Kimyasal Mücadele: İlaçlama Zamanının Tespiti Zararlının tercihen sadece meyve dölüne karşı ilaçlama yapılmalıdır. Kontrol edilen mercimek büyüklüğündeki zeytin meyvelerinin %10 unda canlı yumurta+larva olması halinde ilaçlama yapılmalıdır. Mayıs ayının ikinci yarısında yapılan kontrollerle uygun ilaçlama zamanı saptanır. Ancak zararlının mevsim başında yaprak ve yeni sürgünlerde %10 dan yüksek düzeylerde zarar yapması %10'dan halinde yüksek düzeylerde çiçek zarar dölünde, yapmas halinde ilk kelebeklerin çiçek dölünde, ilk kelebeklerin yakalanmasından yakalanmas ndan 7-10 sürgünlerde gün sonra sonra ilaçlama ilaçlama yap lmal d r. yapılmalıdır. laçlama zaman n İlaçlama belirlemek için zamanını Delta tipi feromon belirlemek tuzaklardan için yararlan l r. Delta tipi Bu tuzaklar nisan ay nda bahçelere as larak haftada bir kez kontrol edilir. Zeytin güvesinin özellikle çiçek dölünde, feromon tuzaklardan yararlanılır. Bu tuzaklar nisan ayında bahçelere asılarak yo un bir avc ve parazitiot kompleksi bulundu u için, tercihen böcek geli me engelleyici preparatlar kullan lmal d r. haftada bir kez kontrol edilir. Zeytin güvesinin özellikle çiçek dölünde, yoğun bir avcı ve parazitiot kompleksi bulunduğu için, tercihen böcek gelişme engelleyici preparatlar kullanılmalıdır. 14 Kimyasal Mücadelede Kullanılacak İlaçlar ve Dozları: Kimyasal Mücadelede Kullan lacak laçlar ve Dozlar Doz Etkili madde ad ve oran Formülasyonu 100 l. suya Son ilaçlama ile hasat aras ndaki süre (gün) Beta Cyfluthrin 25 g\l EC 25ml (Çiçek ve Meyve nesline kar ) 14 Chlorpyrifos ethyl EC 150 ml Cyfluthrin 50 g\l EC 25 ml (Çiçek ve Meyve nesline kar ) 14 Deltamethrin 25 g\l EC 30 ml (Çiçek ve Meyve nesline kar ) 14 Dimethoate 400 g\l EC 100 ml (Çiçek nesline kar ) 21 Dimethoate 400 g\l EC 150 ml (Meyve nesline kar ) 21 Diflubenzuron %25 WP 40 g (Çiçek nesline kar ) 14 Fenthion 525 g\l EC 150 ml (Meyve nesline kar ) 21 Lambda Cyhalothrin 50 g\l EC/CS 15 ml (Çiçek nesline kar ) 3 Monocrotophos 400 g\l SL 100 ml (Çiçek ve Meyve nesline kar ) 42 Omethoate 565 g\l EC 75 ml (Çiçek ve Meyve nesline kar ) 21 Z7-Tetradecenal Acetate 5 1 ad/ha tuz mg/kapsül Triflumuron %25 WP 40 g (Çiçek nesline kar ) 42 AB ye ihraç edilecek ürünlerde kullan lmamal Rusya ya ihraç edilecek ürünlerde kullan lmamal AB ve Rusya ya ihraç edilecek ürünlerde kullan lmamal

ZEYTİN KABUKLU BİTİ (Parlatoria oleae) Zeytin kabuklu bitinin meyvedeki zararı Zeytin kabuklu bitinin sürgün, yaprak Tanımı ve Yaşayışı Ergin dişinin vücudu, oval şekilde olup, koyu eflatun veya mor renktedir. Erkek, pembemsi eflatun renkte,1 mm uzunluğunda narin yapılı ve bir çift kanatlıdır. Kışı olgun dişi döneminde geçirir. Yumurtalarını o yılın iklim koşullarına göre, nisan ayının ilk yarısı veya mayıs ayı ilk haftasında bırakmaya başlar. Yumurtlama 2 aya yakın süre devam eder. Mayıs ayı ortalarına veya sonlarına doğru görülen hareketli larvalar dallara, yaprak ve meyvelere giderek, kendilerini uygun bir yere tespit eder ve beslenmeye başlarlar. İkinci döle ait yumurtalar temmuz ortaları veya sonlarında görülür. İkinci dölün erginleri genellikle kışlamaya çekilir. Zararlı yılda 2 döl verir. Zarar Şekli Zeytin kabuklubiti, ekonomik yönden önemli bir zararlıdır. Zararını, meyve ağaçlarının gövde, dal, sürgün, yaprak ve meyvelerinde meydana getirir. Popülâsyonu yüksek olduğunda, ağaçların kurumalarına neden olur. Zararlının beslenirken kırmızı veya mor lekeler meydana gelir. Böyle lekeli meyveler pazar değerini kaybetmekte, depolamada büyük kayıplara uğramakta ve konserveleri yapılmamaktadır. Ülkemizin tüm bölgelerinde bulunmaktadır. Zararlı Olduğu Bitkiler Elma, şeftali, kiraz, vişne, erik, kayısı, yenidünya, muşmula, ahlat, zeytin, üvez, ceviz, bağ, kestane ve bazı süs bitkileri konukçuları olarak saptanmıştır. Mücadele Yöntemleri Kültürel Önlemler Bulaşık bahçelerde toprak işlemesi, sulama, gübreleme ve budama işleri usulüne uygun olarak yapılmalıdır. Budamadan kalan artıklar mutlaka yakılarak yok edilmelidir. 15

Bulaşık ağaçlardan alınan dayak ve sırıklar temiz ağaçlarda kullanılmamalıdır. Bahçe kenarındaki çit bitkileri kontrol edilmeli zararlıya rastlanırsa, bitkilerde ilaçlanmalı veya kesilip yakılmalıdır. Zeytin bahçelerinde genellikle nem oranı yüksek sahil kesimleri ile sulanan bahçelerde yer alan ve yeşil sofralık olarak değerlendirilen zeytin çeşitlerini daha çok tercih eder. Kimyasal Mücadele: İlaçlama Zamanının Tespiti Bulaşık meyve bahçeleri devamlı kontrol altında bulundurulmalıdır. Gözler patlamadan önce bahçeyi temsil edecek 5 ağacın çeşitli yönlerindeki dallar kontrol edilir. Canlı bireylerin varlığı ve oranı incelenir. Mayıs ayının ilk haftasından başlayarak da hareketli larva çıkışı gözlenmelidir.zararlı kışı genellikle olgun dişi döneminde geçirmektedir. Bu dönemde dişi kabukları çok sert ve kalındır. Bu yüzden kışlık ilaçların etkisi pek yüksek olmamaktadır. Marmara bölgesinde, ancak yoğunluğun fazla olduğu bahçelerde bir kış ilaçlaması ile yoğunluğun azaltılabilecektir. Zeytin kabuklubitinin yaprak ve sürgünlerde zarar yapan 1. dölüne karşı, çok yüksek popülasyonların dışında, *Zararl n n ikinci dölünde ise, bahçedeki zararl yo unlu u ve parazitlenme oran göz önüne al nmal d r. Zararl ilaçlama yo unlu unun yapılmamalıdır. yüksek, parazitlenme oran n n da %50'den dü ük oldu u bahçelerde, kimyasal mücadele yap lmal d r. Bunun Zararlının için, temmuz ikinci sonu a ustos dölünde ba lar ndan ise, itibaren, bahçedeki yumurtal di iler zararlı kontrol edilecek yoğunluğu ve yumurtalar n ve %50'sinin parazitlenme aç ld (ikinci oranı döl ergin göz oran n n önüne %70-80'i alınmalıdır. buldu u) zaman, Zararlı ilaçlama yoğunluğunun yap lacakt r. laçlamalarda, yüksek, mümkün parazitlenme kadar seçici ilaçlar oranının tercih edilmelidir. da %50 den düşük olduğu bahçelerde, kimyasal mü- oldu u cadele yapılmalıdır. Bunun için, temmuz sonu ağustos başlarından itibaren, yumurtalı dişiler kontrol edilecek ve yumurtaların %50 sinin açıldığı (ikinci döl ergin oranının %70-80 i bulduğu) zaman, ilaçlama yapılacaktır. İlaçlamalarda, mümkün olduğu kadar seçici ilaçlar tercih edilmelidir. Kimyasal Mücadelede Kullanılacak İlaçlar ve Dozları Kimyasal Mücadelede Kullan lacak laçlar ve Dozlar Doz Son ilaçlama ile hasat aras ndaki süre (gün) Etkili madde ad ve oran Formülasyonu 100 l suya Dekara Chlorpyrifos ethyl EC 100 ml 14 Cyfluthrin 50 g\l EC 50 ml 14 Methidathion EC 100 ml 56 Omethoate 565 g/l SL 100 ml 21 AB ye ihraç edilecek ürünlerde kullan lmamal Rusya ya ihraç edilecek ürünlerde kullan lmamal AB ve Rusya ya ihraç edilecek ürünlerde kullan lmamal 16 ZEYT N KARAKO N L (Saissetia oleaer)

ZEYTİN KARAKOŞNİLİ (Saissetia olea) Zeytin karakoşnili nin dişleri Tanımı ve Yaşayışı Aktif larva, turuncuya yakın sarı renkte ve hareketlidir. Kışı genellikle yapraklarda ikinci ve üçüncü dönem larva halinde geçirmektedir. Bu arada diğer dönemlere de rastlanmaktadır. Zeytin karakoşnilinin üreme gücü yüksektir. Bir ana kabuğu altında 500-3000 civarında yumurta sayılabilir. Ancak kışın sıcaklık 5-6 gün 0 C altına düştüğü takdirde, yaz aylarında da kuru sıcakların etkisiyle önemli ölçüde doğal ölüm görülmektedir. Zeytin karakoşnili nin yumurtaları ve birinci dönem larvaları Zarar Şekli Zeytin karakoşnili larva ve ergin dönemlerinde ağacın özsuyunu emerek beslenir ve aynı zamanda salgıladığı tatlı madde bütün ağacı sarar. Bu tatlı madde üzerinde, saprofit mantarlar ürediğinden karaballık (fumajin) meydana gelir. Bir yandan özsuyunun emilmesi, diğer yandan karaballığın fotosenteze engel ol- ması ağaçları zayıflatır ve üründe azalmalar olur. Koşnilin yoğunluğu arttıkça yaprak ve meyve dökümleri ile dallarda kurumalar başlar. Böyle zamanlardaki ürün kaybı % 60-70 kadardır. Daha sonraki yıllarda ağaçlar hiç meyve vermez olurlar ve çalılaşmalar görülür. Zararlı Olduğu Bitkiler Zararlının ana konukçusu zeytindir. Ege bölgesinde narenciye, çınar, ayva, nar, defne gibi bitkilerde de bulunmakta ve zarar yapmaktadır. Mücadele Yöntemleri: Kültürel Önlemler Koşnil kuvvetli ağaçlarda daha az yaşama şansı bulabildiğinden çeşitli sebeplerle zayıf düşmüş ağaçları kuvvetlendirmek gerekir. Bu amaçla kuruyan dalların kesilmesi, ağaçların iç kısımlarının hava ve ışık almasını sağlayacak şekilde budanması ve gübrelemenin tekniğine uygun olarak yapılması gerekmektedir. Zeytin karakoşnili mücadelesinde, budama önemli rol oynar. Bunun için, bölgelere ve yıllara göre değişim gösteren, son don ve kırağıdan sonra budama yapılarak, zararlı populasyonu düşürülmelidir. 17

Kimyasal Mücadele: İlaçlama Zamanının Tespiti Mevsim başında yapılacak kontrollerde, parazitlenmenin %50 nin üzerinde olduğu Ko nil bahçelerde, kuvvetli a açlarda Zeytin daha az karakoşnili ne ya ama ans bulabildi inden karşı ilaçlama çe itli sebeplerle yapılmamalıdır. zay f dü mü Doğal a açlar düşmanların kuvvetlendirmek gerekir. zararlıyı Bu amaçla baskı kuruyan altına dallar n alamadığı kesilmesi, a açlar n ve parazitlenmenin iç k s mlar n n hava ve k %50 nin almas n sa layacak ekilde budanmas ve gübrelemenin tekni ine uygun olarak yap lmas gerekmektedir. Zeytin karako nili altında mücadelesinde, bulunduğu budama önemli yerlerde rol oynar. Zeytin Bunun için, karakoşniline bölgelere ve y llara karşı göre de i im ilaçlama gösteren, yapılabilir. son don ve İlaçlama k ra dan sonra zamanı budama yap larak, aktif zararl larva populasyonu çıkışına dü ürülmelidir. göre saptanır. Bu amaçla ilaçlama yapılacak Kimyasal Mücadele: bahçelerde, bahçeyi temsil edecek sayıda ağacın 4 yönünden 20-25 laçlama cm. Zaman n n uzunluğundaki Tespiti sürgünler üzerinde bulunan, o yıla ait yumurta dişiler kontrol Mevsim edilerek, ba nda yap lacak yumurtadan kontrollerde, aktif parazitlenmenin larva çıkışı %50'nin saptanır. üzerinde Yumurtaların oldu u bahçelerde, % Zeytin 50 karako nili'ne kar ilaçlama yap lmamal d r. Do al dü manlar n zararl y bask alt na alamad ve parazitlenmenin sinin %50'nin açıldığı alt nda bulundu u devrede yerlerde birinci, Zeytin % karako niline 90 nının kar açıldığı ilaçlama devrede yap labilir. laçlama ise ikinci zaman ilaçlama aktif larva yapılır.yapılacak ç k na göre saptan r. Bu ilaçlamalarda, amaçla yap lacak öncelikle bahçelerde, faydalılara bahçeyi temsil en edecek az say da zararlı a ac n olan 4 yönünden preparatlar 20-25 cm. uzunlu undaki tercih edilmelidir. sürgünler üzerinde bulunan, o y la ait yumurta di iler kontrol edilerek, yumurtadan aktif larva ç k saptan r. Yumurtalar n % 50 sinin aç ld devrede birinci, % 90'n n n aç ld devrede ise ikinci ilaçlama yap l r.yap lacak ilaçlamalarda, öncelikle faydal lara en az zararl olan preparatlar tercih edilmelidir. Kimyasal Mücadelede Kullanılacak İlaçlar ve Dozları Kimyasal Mücadelede Kullan lacak laçlar ve Dozlar Son ilaçlama ile hasat Doz Etkili madde ad ve oran Formülasyonu aras ndaki süre (gün) 100 l suya Dekara Beta Cyfluthrin 25 g\l EC 50ml 14 Cyfluthrin 50 g\l EC 50 ml 14 Deltamethrin 25 g\l EC 25 ml 3 Deltamethrin 120 g\l EC 5,5 ml 3 Methidathion EC 100 ml 42 Omethoate 565 g\l SL 100 ml 21 Imidacloprid+Mineral Ya SC 1,5 lt. 28 4+704 g/l Yazl k ya lar 700 g/l EM 1,5 lt - Yazl k ya lar8 EM 1,2 lt - Lambda Cyhalothrin 50 g\l 30 ml kaplama 3 CS ilaçlama AB ye ihraç edilecek ürünlerde kullan lmamal Rusya ya ihraç edilecek ürünlerde kullan lmamal AB ve Rusya ya ihraç edilecek ürünlerde kullan lmamal ZEYT N F DANTIRTILI (Palpita unionalis) 18 Tan m ve Ya ay : Genel görünü ü parlak beyaz renkte olup, ön bacaklar hariç böce in tüm vücudu beyaz pullarla kapl d r. * Hafif effaf görünümü olan ön kanatlar n yan kenarlar saçakl d r. * Larvas yumurtadan ilk ç kt zaman sar renkte olup, daha sonra ye ile döner. *Zeytin fidant rt l, Bursa ili ko ullar nda k son dönem larva olarak toprak alt nda geçirir.

Zeytin Fidan tırtılı ergini Zeytin fidan tırtılı larvası ZEYTİN FİDANTIRTILI (Palpita unionalis) Tanımı ve Yaşayışı: Genel görünüşü parlak beyaz renkte olup, ön bacakları hariç böceğin tüm vücudu beyaz pullarla kaplıdır. Hafif şeffaf görünümü olan ön kanatların yan kenarları saçaklıdır. Larvası yumurtadan ilk çıktığı zaman sarı renkte olup, daha sonra yeşile döner. Zeytin fidantırtılı, Bursa ili koşullarında kışı son dönem larva olarak toprak altında geçirir. Bursa ili zeytinliklerinde ağustos, eylül ve ekimkasım aylarında birbiri içine girmiş 2 döl ve 1 kısmi döl verir. Zarar Şekli: Yumurtadan çıkan Zeytin fidantırtılı larvaları, taze bir yaprak arar ve bunun üzerinde beslenmeye başlar. Yeni çıkmış larvanın ilk tercihi, taze zeytin fidanları veya sürgünleridir. Zeytin fidantırtılı 3. larva döneminden sonra çok oburca beslenmekte ve zeytin yapraklarının tamamını tüketmektedir. Özellikle son dönem larvanın zararı çok önemlidir. Larvalar, zeytin fidan- larının tüm taze sürgünlerini, zeytin ağaçlarının ise ertesi yıl meyve verecek yeni sürgünleri ile diğer sürgünlerini tamamen yemektedir. Larva popülasyonunun çok yüksek olduğu durumlarda ise, 3. larva döneminden sonra zeytinin ben düşme döneminde olgunlaşmamış meyvelerle de beslenirler. Larvalar, zeytin meyvelerinin kabuğunu kemirerek beslenmeye başlar ve meyve etini çekirdeğe kadar yemek suretiyle zarar yapar. Zeytin fidantırtılı, ülkemizde zeytin yetiştirilen tüm alanlarda yayılış göstermektedir. Zararlı Olduğu Bitkiler: Zeytin fidan tırtılının birçok konukçusu vardır. Ülkemizde Zeytin dışında Dişbudak, Yasemin, Kurtbağrı ve Akçakesme üzerinde beslendiği görülmüştür. Mücadele Yöntemleri: Kültürel Önlemler Bahçe kenarlarında veya çevresinde bulunan zararlının diğer konukçularının yok edilmesi birinci döl larvalarının beslenmesini engellemesi bakımından yararlıdır. Ayrıca, toprak altında kışlayan larvaların soğuk günlerde toprak yüzeyine çıkarılması için kış aylarında yapılacak toprak sürümü yararlıdır. Son olarak, ilk dönem larvaların obur sürgünleri sevdiği ve bunlar üzerinde kolay gelişebildiği göz önüne alınarak, bunların temizlenip yakılması ve böylece larva popülasyonunun düşürülmesi mümkündür. Kimyasal Mücadele: Ülkemizde bu konuda yapılmış herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. 19

Zeytin pamuklu koşnili ergini Zeytin pamuklu koşnili yumurtaları ZEYTİN PAMUKLU KOŞNİLİ (Philippia oleae) Tanımı ve Yaşayışı Erginler ilk bakıldığında beyaz pamuksu bir görünümdedir. *Zararlı hemen hemen bütün ülke zeytin alanlarında kışı genç ergin dişi olarak yaprak altı ve sürgünlerde geçirmektedir. Zararlını Karadeniz, Ege ve Marmara bölgesinde yılda iki ve *Akdeniz bölgesinde ise bir döl verdiği bilinmektedir. Zarar Şekli Bitki özsuyunu emmek suretiyle ve salgıladıkları tatlımsı maddeyle fumajin oluşmasına neden olmaktadır. Yoğunluğunun fazla olduğu hallerde ağaçlarda genel bir zayıflama ve ince dal kurumaları görülmektedir. Yurdumuzun zeytin yetişen bütün bölgelerinde yayılmıştır. Zararlı Olduğu Bitkiler Ülkede tüm zeytin alanlarında yer yer görülmekte olup tek konukçusu zeytindir. Mücadele Yöntemleri Kültürel Önlemler Zararlı genellikle yol kenarlarında ki zeytinliklerin etek dalları ve dip sürgünlerinde bulunmakta ve zarar yapmaktadır. Bunun için de tozlanmayı önleyen önlemler alınmalı, dip sürgünleri kesilmeli ve yoğunluğun az olduğu hallerde pamuklanma görülen dallarda budama yapılmalıdır. Kimyasal Mücadele: Kimyasal mücadelesine gerek yoktur 20

ZEYTİNDE PAMUKLUBİT (Eupyllura spp.) Tanımı ve Yaşayışı: Genç nimfler genel olarak sarı veya açık yeşildir. Nimfler vücutlarından, çok ince iplikçiklerden meydana gelmiş balımsı bir madde çıkarırlar. İplikçikler Tan m bir pamuk ve Ya ay : yığını gibi toplanarak kümelenirler. Pamuklubitler, Genç nimfler kışı ergin genel olarak, sar veya ağaçların aç k ye ildir. kabuk altlarında, yarık *Nimfler ve çatlaklarında vücutlar ndan, çok ve ince hatta iplikçiklerden sürgün meydana ve koltuklarında geçirirler. gelmi bal ms bir madde ç kar rlar. * plikçikler bir pamuk y n gibi toplanarak kümelenirler. Erginler şubat *Pamuklubitler, ayı ortalarından k ergin olarak, a açlar n itibaren kabuk faal altlar nda, duruma yar k geçmeye başlarlar. ve çatlaklar nda ve hatta sürgün ve koltuklar nda geçirirler. Zarar Şekli: *Erginler ubat ay ortalar ndan itibaren faal duruma geçmeye Zeytin de ba larlar. pamuklu bitlerin larvaları zeytin somaklarında tomurcuk sapları ve sürgün uçlarında bitkinin öz Zarar ekli: suyunu emerek, Zeytin de ağaçların pamuklu bitlerin ve sürgünlerin larvalar zeytin somaklar nda zayıflamasına, tomurcuk çiçek ve çiçek saplar ve tomurcuklarının sürgün uçlar nda bitkinin dökülmesine öz suyunu emerek, neden a açlar n olarak zararlı sürgünlerin olurlar. zay flamas na, çiçek ve çiçek tomurcuklar n n ve Ayrıca ergin dökülmesine öncesi neden dönemlerinde olarak zararl olurlar. Zeytinde pamuklubit ergin ve nimfi balımsı madde üreterek çiçek tomurcukları ve çiçeklerde tomurcuklar zararlı ve çiçeklerde olurlar. zararl Böylece olurlar. Böylece zeytin ağaçla- a açlar n n *Ayr ca ergin öncesi dönemlerinde bal ms madde üreterek çiçek rının çiçeklenmesi ve dolayısıyla çiçeklenmesi meyve bağlamasını ve dolay s yla meyve oldukça ba lamas n düşürür. oldukça Zararlının yoğunluğu arttıkça zarar oranı dü ürür. Zararl n n yükselir. yo unlu u Ancak artt kça düşük zarar oran yoğunluklarda yükselir. Ancak pek dü ük yo unluklarda pek zarar hissedilmez. zarar hissedilmez. Ülkemizde zeytin yeti tirilen bütün bölgelerde yayg nd r. Ülkemizde zeytin yetiştirilen bütün Zararl bölgelerde oldu u bitkiler: yaygındır. Zararlı olduğu bitkiler: Ülkemizde zeytin ve yabani zeytin d nda akçakesme türleridir. Ülkemizde zeytin ve yabani zeytin Mücadele dışında Yöntemleri: akçakesme türleridir. Kültürel Önlemler Mücadele Yöntemleri Kültürel Önlemler Bütün ko nillerde oldu u gibi bununda zarar n, önlemek amac yla Bütün koşnillerde olduğu gibi bununda a açlar daima zararını, sa l kl tutulmal, önlemek bol güne amacıyla almas na ağaçlar ve havalanmas na daima sağlıklı tutulmalı, bol güneş almasına dikkat edilmelidir. ve havalanmasına dikkat edilmelidir Kimyasal Zeytinde pamuklubit Mücadele: zarar İlaçlama Zamanının Tespiti: Zeytinde pamuklu bitler, genellikle ilkbahar aylarının yağışlı geçtiği nemli ve budama yapılmamış zeytinliklerde, zeytinin çiçeklenme döneminde zararlı olabilmektedir. Kimyasal Mücadele: Aynı dönemde zararlı olan Zeytin güvesi çiçek nesline karşı bir ilaçlama laçlama Zaman n n yapılmışsa, Tespiti: bu zararlıyı hedefleyen ayrı bir ilaçlamaya gerek yoktur. Zeytinde güvesine pamuklu bitler, karşı genellikle ilaçlama ilkbahar yapılmayan aylar n n ya l geçti i bahçelerde nemli ve budama ise, ağaçların yap lmam zeytinliklerde, sadece zeytinin çiçeklenme döneminde zararl olabilmektedir. Ayn dönemde zararl olan Zeytin güvesi çiçek nesline kar yoğun zarar görmüş somakları ilaçlanmalıdır. Böylece doğal düşmanların fazla bir ilaçlama yap lm sa, bu zararl y hedefleyen ayr bir ilaçlamaya gerek yoktur. Zeytin güvesine kar ilaçlama zarar yap lmayan görmesi bahçelerde önlenecek ise, a açlar n ve sadece bunlar, yo un somaklardaki zarar görmü somaklar zararlı ilaçlanmal d r. ile beslenecekleri Böylece do al için, dü manlar n bahçedeki fazla zarar doğal görmesi denge önlenecek korunmuş ve bunlar, somaklardaki olacaktır. zararl İlaçlamanın ile beslenecekleri mutlaka için, bahçedeki gerekli do al olması denge korunmu halinde, olacakt r. Zeytin laçlaman n pamuklu mutlaka gerekli bitinin olmas en halinde, uygun Zeytin mücadele pamuklu bitinin zamanı, en uygun sürgün mücadele uçlarında zaman, sürgün ilk uçlar nda ilk pamuklanmalar görüldükten 10 gün 10 sonra gün ba lamak sonra üzere çiçeklenme başlamak zaman na üzere kadar olan dönemdir. çiçeklenme zamanına kadar olan dönemdir. Kimyasal Mücadelede Kullan lacak laçlar ve Dozlar Son ilaçlama ile hasat Doz Etkili madde ad ve oran Formülasyonu aras ndaki süre (gün) 100 l suya Dekara Cyfluthrin 50 g\l EC 30 ml 14 Dimethoate 400 g\l EC 150 ml 21 Fenthion 525 g\l EC 150 ml 21 Lambda Cyhalothrin 50 g\l CS 30 ml 3 Omethoate 565 g\l SL 100 ml 21 AB ye ihraç edilecek ürünlerde kullan lmamal Rusya ya ihraç edilecek ürünlerde kullan lmamal 21

ZEYTİNDE FİLİZ KIRAN (Phloeotribus scrabaeoides) Tanımı ve Yaşayışı: Vücudu silindirik bir yapıda ve koyu kahverenkte olup üzeri gri renkli kısa tüylerle kaplıdır. Kışı ergin olarak ağaçların dal ve dalcıkları üzerinde ve yaprak koltukları arasında açtıkları galeri (odacık) içinde geçirir. Şubat sonu Mart başından itibaren bu kışlakları kitle halinde terk ederek çevredeki budama artıklarında ve zayıf ağaçlarda toplanırlar. Yılda 2-4 döl verir. Zarar Şekli: Üreme yerlerinden yeni çıkan genç erginler sürgünlerin yaprak koltuklarında galeri açarak beslenir. Zeytinfiliz kıran ergini Zararlının beslenmesi sırasında veya daha sonra hava koşulları nedeni ile sürgünler bu galeri yerlerinden kırılarak kurur. Bazen de bu galeri noktalarındaki veya daha uç kısımlarındaki meyvelerin ve sürgünlerin buruşup kurudukları görülür. Ayrıca, zayıf ağaçlar üreme sırasında larvaların beslenmeleri ve erginlerin çıkışları ile ağacın odun ve kabuk kısmı tahrip edileceğinden ağaç daha kısa sürede kurur. Zeytin yetiştirilen bütün bölgelerimizde ve diğer Akdeniz ülkelerinde yaygın olarak bulunur. Zararlı olduğu bitkiler: Zeytin filiz kıran zararı Ülkemizde sadece zeytinlerde zararlı olmaktadır. Mücadele Yöntemleri:Kültürel Önlemler : Zeytin filiz kıranı üremesini kesinlikle, zayıf kalmış ve kurumuş dallarla tarla içinde kalmış veya evlerin önüne yığılmış budama artıklarına girerek yapar. Zararlının bu özelliğinden yararlanılarak en önemli döl olan ilkbahar dölünün çıkmasını önlemek veya azalmasını sağlamakla mümkündür. Bunun için şubat ayında bahçenin içine yer yer budama artıkları tuzak olarak bırakılır. Bu tuzak dallar ve bahçe içinde kurumuş ve kurumaya yüz tutmuş dallar, içine giren erginlerin açtıkları deliklerden nisan ayı içinden talaş çıkmaya başlayınca bu dallar toplanır ve hemen yakılır. Bu kültürel önlemlerin bölgesel olarak bütün çiftçiler tarafından benimsenerek yapılması ile sorun ortadan kalkar. Zeytin filiz kıranı mart ve nisan aylarında üreme için budama artıkları kırılmış dallar ve herhangi bir nedenle zayıf düşmüş ağaçlarda bulunacağından bu gibi yerler kontrol edilir. Zararlının buralarda bulunma durumuna göre mücadeleye karar verilir. Yaz aylarında ise populasyonun durumunu öğrenebilmek için 10 ağaçtan 20 şer sürgünde meyve, yaprak koltukları kontrol edilir. Sağlam ve zarar görmüş göz sayıları bulunarak % zarar saptanır. Eğer gözlerde %15 ve daha yukarı oranda zarar saptanırsa önlem alınmalıdır. Kimyasal Mücadele: Zeytin filiz kıranı yaşamının büyük bir kısmını kabuk altında geçirdiğinden etkili ve ekonomik bir ilaçlaması yoktur. 22

Zeytin kızılkurdu yumurtası ZEYTİN KIZILKURDU (Lasioptera berlesiana) Tanımı ve Yaşayışı: Genellikle kızılımsı, ve antenler siyahtır. Dişilerde karın daha iri olup, sonunda yumurta koyma iğnesi bulunur. Zeytin kızılkurdu, kışı kokon içinde toprakta olgun larva döneminde geçirir. Erginler hazirandan itibaren çıkmaya başlarlar. Yumurtalarını genellikle Zeytin sineğinin yumurta bıraktığı deliğe ender olarak da Zeytin sineğinin meyvede açtığı çıkış deliğine bıraktıkları saptanmıştır. Yumurtadan çıkan larvalar, zeytin meyvesinin kabuğu altında küçük bir oyuk açarak, önceleri bir arada gelişmelerini sürdürürler. Daha sonra genç larvalar arasında tür içi çekişme görülür ve içlerinden sadece biri larva süresini tamamlayıp olgun larva olabilir. Çok ender olarak bir oyukta iki adet olgun larvaya rastlanır. Ege Bölgesinde 3-4 döl verdiği saptanmakla birlikte yılda verdiği döl sayısı zeytin sineğinin döl sayısına bağlıdır. Zeytin kızılkurdu larvası Zarar Şekli: Zeytin kızılkurdu, yumurtalarını,, Zeytin sineğinin yumurta bıraktığı deliklere bırakmaktadır. Bu nedenle Zeytin kızılkurdu nun yumurtası, Zeytin sineği nin yumurtasından önce açılırsa çıkan larva Zeytin sineğinin yumurtasını tahrip etmekte hatta yumurtanın içini boşaltarak, sadece yumurtanın zarını bırakmaktadır. Buna karşın Zeytin sineği yumurtası önce açılırsa çıkan larva çekirdeğe doğru ilerleyip, yaşamını sürdürmektedir. Oysa Zeytin kızılkurdu meyvenin hemen kabuk altında açtığı oyukta larva dönemini tamamlayabilmektedir. Böylece zeytin meyvesi içinde her iki tür de yaşamını sürdürebilmektedir. Zeytin kızılkurdu ile bulaşık meyvelerde 2-3 mm çapta küçük, yuvarlak ve hafifçe içe çökük, koyu kahverengi lekeler oluşur. Bu lekeler daha sonraları 5-7 mm ye kadar ulaşıp, kuru leke görünümü alır. Meyve dokusu da kabuktaki lekenin altında kahverengileşip, çürür ve yer yer boşluklar oluşur. Bu meyve dokusunda oluşan yaralardan funguslar girer ve lekeler büyüyüp, belirginleşir. Bu nedenlerden dolayı meyvelerin sapa tutunması zayıflar ve meyve dökümleri görülür. Zararlı Olduğu Bitkiler: Konukçusu sadece kültür zeytinidir. Mücadele Yöntemleri Kültürel Önlemler Pupaların yok edilmesi için kış aylarında toprağın sürülmesi gerekmektedir. Kimyasal Mücadele Zeytin kızılkurdu nun varlığı Zeytin sineğine bağlı olduğu için Zeytin sineğine karşı uygun ve etkili bir mücadele yapılması durumunda sorun olmamaktadır. Bu nedenle Zeytin kızılkurdu nun kimyasal mücadelesi bulunmamaktadır. 23

ZEYTİN ÇİÇEK SAP SOKANI (Calocoris trivialis) Tanımı ve Yaşayışı Genel görünüş itibari ile uzunca bir vücut yapısına sahiptir. Renk yeşilimsi olup erkekleri dişilere nazaran daha koyu renklidir. Kanatlar şeffaf, damarlar oldukça belirgindir. Abdomenin uç kısmı erkek ve dişilerde farklı yapılışta olup, erkeklerde bu sivri bir kısımla son bulduğu ZEYT N Ç ÇEK SAP SOKANI halde, dişilerde bir yarık şeklinde görülür. Yumurtadan (Calocoris trivialis) ilk çıkan nimfler yeşil renklidir. Kışı, sürgünlerde açılan yarıklar içinde Tan m ve yumurta Ya ay halinde geçirir. Havaların ısınmaya başladığı mart sonu nisan başlarında Genel görünü yumurtalar itibari ile açılmaya uzunca bir vücut başlar. yap s na sahiptir. *Renk ye ilimsi olup erkekleri di ilere nazaran daha koyu Nimf ve ergin dönemleri tamamen renklidir. zeytinde geçer. Gerek nimf ve gerekse erginler hortumlarını *Kanatlar çiçek effaf, damarlar tomurcuklarına oldukça belirgindir. sokarak beslenirler. Bu zararlı yılda 1 döl verir. *Abdomenin uç k sm erkek ve di ilerde farkl yap l ta olup, erkeklerde bu sivri bir k s mla son buldu u halde, di ilerde bir Zarar Şekli yar k eklinde görülür. Zeytin çiçek sap sokanları doğrudan * Yumurtadan doğruya ilk ç kan nimfler bir çiçek ye il renklidir. zararlısıdır. Çiçek tomurcuklarının belirmesi ve kabarması K, sürgünlerde ile başlayan aç lan yar klar zarar içinde çiçeklerin yumurta halinde meyve geçirir. bağlamasına kadar devam eder. Zarar Havalar n nimf döneminde s nmaya ba lad başlar, mart ancak sonu nisan ergin ba lar nda döneminde oburca beslendiği için zarar daha da artar. Her iki dönemde de böcek, yumurtalar aç lmaya ba lar. *Nimf ve ergin dönemleri tamamen zeytinde geçer. hortumu Zeytin çiçek sap vasıtasıyla sokan ergini önce ve zarar tomurcuğun ekli *Gerek çanak nimf yaprağını ve gerekse ve erginler daha sonra hortumlar n çiçek çiçek iç organlarını emerek beslenir. Çanak yaprağının tomurcuklar na emilmesi sokarak beslenirler. sırasında dairesel bir leke meydana gelir. Zaman ilerledikçe emgi *Bu zararl yeri y lda koyulaşır, 1 döl verir. çiçek açılamaz, renk kahverengiye Zarar ekli Zeytin çiçek dönüşür sap sokanlar ve do rudan sonuçta do ruya da bir zarar çiçek gören zararl s d r. tomurcuk Çiçek tomurcuklar n n kuruyup dökülür. belirmesi ve Açılmış kabarmas çiçeklerde ile ba layan zarar de çiçeklerin üreme meyve organlarının ba lamas na tahrip kadar devam edilmesi eder. Zarar suretiyle, nimf döneminde zararı ba lar, devam ancak eder. ergin Normal döneminde yıllarda oburca beslendi i bir çiçek için salkımındaki zarar daha artar. 30-40 Her iki tomurcuktan dönemde de böcek, 4-8 tanesi hortumu bu vas tas yla zararlıya önce tomurcu un çanak yapra n daha sonra çiçek iç organlar n emerek beslenir. Çanak yapra n n emilmesi s ras nda hedef olmakta ve meyve bağlayamamaktadır. dairesel bir leke meydana gelir. Zaman ilerledikçe emgi yeri koyula r, çiçek aç lamaz, renk kahverengiye dönü ür ve Ayrıca sonuçta da ergin zarar gören dişi, tomurcuk yumurta kuruyup koymak dökülür. için Aç lm genç çiçeklerde sürgünler de üreme üzerinde organlar n n ovipozitorü tahrip edilmesi vasıtasıyla suretiyle, zarar yaralar devam eder. oluşturmaktadır. Normal y llarda bir çiçek Böylece salk m ndaki sürgünler, 30-40 tomurcuktan sanki dolu 4-8 tanesi vurmuş bu zararl ya gibi hedef bir görünüm olmakta ve meyve alırlar. ba layamamaktad r. Bu gibi sürgünlerde gelişme yavaşlar. Ayr ca ergin di i, yumurta koymak için genç sürgünler üzerinde ovipozitorü vas tas yla yaralar olu turmaktad r. Bu zararlı Adana, Aydın, Balıkesir, Bursa Çanakkale, İzmir, Manisa ve Muğla ili Böylece sürgünler, sanki dolu vurmu gibi bir görünüm al rlar. Bu gibi sürgünlerde geli me yava lar. zeytinliklerinde Bu zararl Adana, Ayd n, yaygındır. Bal kesir, Bursa Çanakkale, zmir, Manisa ve Mu la ili zeytinliklerinde yayg nd r. Zararlı Olduğu Bitkiler Zararl Ana Oldu u konukçusu Bitkiler zeytindir. Tesadüfen zeytin altlarında bulunan otumsu bitkilerde Ana konukçusu zeytindir. Tesadüfen zeytin altlar nda bulunan otumsu bitkilerde ve civarda bulunan meyve ve a açlar nda civarda da görülebilir. bulunan meyve ağaçlarında da görülebilir. Mücadele Yöntemleri Kimyasal Mücadele Mücadele Zeytin Yöntemleri çiçek sap sokanı mücadelesi, Zeytin güvesinin çiçek nesli mücadelesi ile aynı Kimyasal zamana Mücadele rastladığından,zeytin güvesi mücadelesinin yapıldığı bahçelerde, laçlama Zaman n n Tespiti bu Zeytin zararlı çiçek için sap sokan ayrıca mücadelesi, kimyasal Zeytin mücadeleye güvesinin çiçek gerek nesli mücadelesi yoktur. ile ayn zamana rastlad ndan,zeytin güvesi Zeytin mücadelesinin güvesi yap ld mücadelesinin bahçelerde, bu yapılmadığı zararl için ayr ca bahçelerde kimyasal mücadeleye ise, gerek zeytinin yoktur. çiçek açma zamanında, Zeytin güvesi Zeytin mücadelesinin çiçek yap lmad sap sokanının bahçelerde nimf ise, ve zeytinin erginlerin çiçek açma zararlı zaman nda, olmaya Zeytin başladığı çiçek sap sokan n n nimf ve erginlerin zararl olmaya ba lad nisan sonu may s ba lar nda, a aç ba na 25 civar nda zararl nisan sonu mayıs başlarında, ağaç başına 25 civarında zararlı saptandığında saptand nda ilaçlama yap lmal d r. ilaçlama yapılmalıdır. Kimyasal Mücadelede Kullan lacak laçlar ve Dozlar Son ilaçlama ile hasat Doz Etkili madde ad ve oran Formülasyonu aras ndaki süre (gün) 100 l suya Dekara Dimethoate 400 g\l EC 150 ml 21 Fenthion 525 g\l EC 150 ml 21 AB ye ihraç edilecek ürünlerde kullan lmamal 24 Rusya ya ihraç edilecek ürünlerde kullan lmamal AB ve Rusya ya ihraç edilecek ürünlerde kullan lmamal