SERDAR M. DEĞİRMENCİOĞLU 1966 da Ankara Altındağ da doğdu. Evde geçim, ilkokulda yoksul çocukların yaşam mücadelesiyle tanıştı. Babasının Komotini (Gümülcine) Azınlık Lisesi ne atanmasıyla sınırlardan, Yunanistan a korku salan cuntadan ve azınlık yaşamının zorluklarından haberi oldu. İdadi de iki yıl okudu; Yunanca ve Arapça öğrendi, milliyetçilik ve militarizmin çocuklar üzerindeki etkisini gördü. Ankara daki ilkokuluna dönünce geride kalan öğrenci olmayı tattı. Öğretmeninin ısrarı üzerine anadolu lisesine girdi. Derslerden çok voleybolu sevdi. Okulda işlenmeyen konuları, 12 Eylül e dek duvar yazılarından öğrendi. Beceriksiz öğretmenlerle, zorbalıklar ve haksızlıklarla, 12 Eylül ün ürettiği öğretmen türü ile çok mücadele etti; kötü öğrenci oldu. Üniversite sınavına dershanede hazırlanmadı; evden aldığı dershane ücretini kitaplara yatırdı. Eğitim adına yapılanlar sonucu okulları değiştirmeyi kafaya koydu. ODTÜ Psikoloji Bölümü nde okudu ve Gelişim Psikolojisi doktorası yapmaya ABD ye gitti. Doktora yaparken Detroit in ölüm kalım mücadelesine tanık oldu. Doktora ardından iki yıl Northwestern Üniversitesi Sosyal Politika Araştırmaları Enstitüsü nde çalıştı. Eğitim üzerine çalışmalarına bu enstitüde başladı. Çocukların katılım hakkı, medya ve çocuk ilişkisi, çocuk emeği ve gençlik politikaları yanı sıra, siyasi şiddetin çocuklar üzerindeki etkileri üzerine çalışmaları bulunmaktadır. Can Candan ile hazırladığı 3 Saat: Bir ÖSS Belgeseli 2008 de gösterime girmiş ve büyük beğeni toplamıştır. En son yayınları, dershaneler, çocuklar adına düzenlenen törenler, şehitlik mitinin gelişimi ve etkileri ile borçlanmanın toplumsal etkileri üzerinedir. Ayrıca 2008 den beri her pazar Evrensel gazetesinde çocukları ilgilendiren meseleleri ele almaktadır. Çalışmalarını çocuk ve gençlerin toplumu ve dünyayı değiştirebileceklerine inanarak yürütmektedir. (serdardegirmencioglu@gmail.com) KEMAL İNAL 1964 yılında İzmir de doğdu. İlk, orta ve yüksek öğrenimini İzmir de tamamladı. Sosyoloji alanında lisans ve yüksek lisans (Ege Üniversitesi ve ODTÜ), Eğitim Sosyolojisi alanında doktora (Ankara Üniversitesi) yaptı. 1989-2001 yılları arasında Ankara Üniversitesi nde pedagoji alanında asistan ve öğretim üyesi (DTCF Antropoloji) olarak çalıştı. Üniversiteden istifa ettikten sonra 2001-2004 yılları arasında Fransa da yaşadı, Türkiyeli göçmen emekçi aileler üzerine bir alan araştırması yaptı. 2006-2007 yılları arasında Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyoloji Bölümü nde kısa bir süre çalıştıktan sonra 2007 yılında halen çalıştığı Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi ne geçti. 1990 lı yıllarda Eğit Sen in (ve daha sonra Eğitim Sen in) üniversitelerde örgütlenmesi için mücadele etti. Marksizm ve Gelecek (1995-1996) dergisinde yayın kurulu üyeliği yaptı, eğitim alanında iki dergi (Zil ve Teneffüs ile Eleştirel Pedagoji) çıkarıp yönetti ve Şubat 2014 de Ulaş Başar Gezgin ile birlikte Devrimci Eleştirel Eğitim Girişimi hareketini başlattı. Evrensel ve BirGün gazetelerinde bir süre köşe yazarlığı yaptı. Çeşitli dergi ve gazetede çok sayıda yazısı yayımlandı. Ulusal ve uluslararası bazı projelerde yönetici ve uzman olarak görev aldı. İngilizce ve Fransızca dan kitap çevirileri değişik yayınevleri tarafından yayımlandı. Halen İngiltere merkezli Journal of Critical Education Policy Studies adlı derginin Ortadoğu editörlüğünü yürütmektedir. Eğitim, medya okuryazarlığı, dil ve politika, çocuk ve çocukluk gibi değişik alanlarda çok sayıda kitabı yayımlandı. Derlediği Gezi, İsyan, Özgürlük: Sokağın Şenlikli Muhalefeti, Ayrıntı Yayınları tarafından Aralık 2013 de basıldı. Aynı yayınevinden çıkan son kitapları: Kamusal Eğitime Tehdit: Dershaneler (Samet Baykal ile birlikte derleyen) ve Çocuk ve Demokrasi (2014). En son Gezi isyanı ve direnişi üzerine Ulaş Başar Gezgin ve Dave Hill ile birlikte derlediği The Gezi Revolt: People s Revolutionary Resistance against Neoliberal Capitalism in Turkey, Londra da Institute for Education Policy Studies tarafından yayımlandı. Başlıca ilgi ve çalışma alanları, eğitimde ideolojik boyut, çocukluğun sosyolojik inşası, medya okuryazarlığı, postmodernizm ve eğitim ilişkisi, dil ve politika, zamanın antropolojisidir. Halen Ayrıntı Yayınları bünyesinde PedagojiAyrıntı dizisinin editörlüğünü yapmaktadır. (inalkemal@gmail.com)
Ayrıntı: 875 Ayrıntı Pedagoji Dizisi: 3 Yükseköğretimin Serbest Düşüşü: Özel Üniversiteler Derleyenler: Serdar M. Değirmencioğlu & Kemal İnal Son Okuma Ceren Ataer 2015, Serdar Değirmencioğlu & Kemal İnal Bu kitabın tüm yayım hakları Ayrıntı Yayınları na aittir. Kapak Tasarımı Gökçe Alper Kapak İllüstrasyonu Mariel Jane Waissman / Digital Visison Vectors / Getty Images Dizgi Hediye Gümen Baskı ve Cilt Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Merkez Efendi Mah. Fazılpaşa Cad. No: 8/2 Topkapı/İstanbul Tel.: (0212) 612 31 85 576 00 66 Sertifika No.: 12156 Birinci Basım: İstanbul, Mart 2015 Baskı Adedi: 1000 ISBN 978-975-539-983-6 Sertifika No.: 10704 AYRINTI YAYINLARI Basım Dağıtım San ve Tic. A.Ş. Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.: 3 Cağaloğlu İstanbul Tel.: (0212) 512 15 00 Faks: (0212) 512 15 11 www.ayrintiyayinlari.com.tr & info@ayrintiyayinlari.com.tr
Yükseköğretimin Serbest Düşüşü: Özel Üniversiteler Derleyenler: Serdar M. Değirmencioğlu & Kemal İnal
Ayrıntı Pedagoji Dizisi Kamusal Eğitime Tehdit Dershaneler Derleyenler: Kemal İnal & Nevzat Samet Baykal Çocuk ve Demokrasi Kemal İnal
İçindekiler Teşekkür...13 Sunuş...15 BİRİNCİ BÖLÜM Yükseköğretimin Ticarileşmesine Geçiş Devlet Üniversitelerinin Özelleşen Yüzü: Şube Üniversite Uygulaması/Gülay Aslan...21 YÖK ün Vakıf Üniversiteleri Raporu nun Değerlendirilmesi/Rıfat Okçabol...48 Vakıf-Özel Üniversiteler: Dünden Geleceğe/Mustafa Altıntaş...64 İKİNCİ BÖLÜM Paralı, Güvencesiz, Niteliksiz ve Özel Yükseköğretim Yabancı Şirketler, Özel Üniversiteler ve Yükseköğretimin Dönüşümü: Laureate Education Inc. Örneği/Ayça Alemdaroğlu... 123 Piyasa Girdabında Akademik Yaşam: Üniversitelerin Serbest Düşüşü/Serdar M. Değirmencioğlu... 142 Vakıf Üniversitelerinde Çalışan Akademisyenlerin Çalışma Koşulları: İstanbul Örneği/Selin Önen... 193 Vakıf Üniversitelerinin Özel Ola(maya)n Çalışanları: Akademisyenler/Selda Taşdemir Afşar... 215
Üniversiteyi Pazarlamak! Reklam ve Tanıtım Aracı Olarak Özel Üniversitelerin Web Sayfaları/Kemal İnal... 248 Üniversitede Gözetim ve Kontrol/Yalçın Kahya... 280 Pazar Girdabında Magazinleşen Özel Üniversiteler/Serdar M. Değirmencioğlu...297 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Çıkış Arayışı ve Örgütlenme Deneyimleri Diren(eme)menin Sabancı Hali/Çiçek İlengiz & Sertaç Kaya Şen... 335 Vakıf Üniversitesinde Akademik Kapitalizm ve Akademik Sendikacılık: Laureate Edu. Inc., İstanbul Bilgi Üniversitesi ve Sosyal İş/DİSK Örneği/Hakan Arslan & Aslı Odman... 363 Ek 1: Taşeronlaşmaya Karşı İmza Kampanyasına Ait İki Metin... 398 Ek 2: Bir Sene Sonra Akademik Kapitalizm ve Akademik Sendikacılık/Hakan Arslan & Aslı Odman... 401 Koç Direnişi Günlüğü / Gözde Uzunoğlu & Büşra Ferligül... 407 Sonsöz... 425
Kitaba Katkıda Bulunanlar GÜLAY ASLAN 1972 yılında Sivas ta doğdu, ilkokul, ortaokul ve lise öğrenimini Sivas ta tamamladı. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Eğitim Yönetimi ve Planlaması Bölümü nde lisans (1993); yüksek lisans (Eğitim Yönetimi, Teftişi, Ekonomisi ve Planlaması, 1997) ve doktora (Eğitim Ekonomisi ve Planlaması, 2008) derecelerini aldı. Erzurum un Olur ilçesinde bir yıl sınıf öğretmeni olarak görev yaptıktan sonra, MEB merkez teşkilatının çeşitli birimlerinde çalıştı (1995-2008). 2009 yılından itibaren Gaziosmanpaşa Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü nde Eğitim Yönetimi, Teftişi, Ekonomisi ve Planlaması alanında yardımcı doçent olarak çalışmaktadır. İlgi alanları arasında eğitimde eşitlik, eğitimde ayrımcılık, eleştirel eğitim çalışmaları, neoliberal eğitim politikalarının eğitime ve özellikle üniversite üzerindeki etkileri ile toplumsal cinsiyet konuları yer almaktadır. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Mezunlar Derneği, Karşılaştırmalı Eğitim Derneği, Eğitim ve Bilim Emekçileri Sendikası na üyedir. (gulay.aslan@gop.edu.tr) 7
Der: Serdar M. Değirmencioğlu & Kemal İnal RIFAT OKÇABOL 1941 yılında İstanbul Beykoz da doğmuştur. Ahmet Mithat Efendi İlkokulu (1953), Beykoz Ortaokulu (1956), Kabataş Erkek Lisesi (1959) ve İstanbul Üniversitesi nde (1963, Matematik) öğrenim görmüştür. Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) bursuyla iki kez yurtdışına giderek ABD de Michigan State Üniversitesi nde, eğitimde yüksek lisans (1972) ve doktora (1980), sistem bilimlerinde de yüksek lisans (1976) dereceleri almıştır. Yedek subaylığını (1964-66) Astsubay Sınıf Hazırlama Okulu nda öğretmen olarak tamamlamış; Alanya Lisesi nde öğretmenlik (1966-69); MEB de, Planlama Araştırma ve Koordinasyon Dairesi nde uzman yardımcılığı (1969-70), bilgi işlem müdürlüğü (1972-74), Yaygın Eğitim Enstitüsü müdür yardımcılığı ile Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı nda müşavirlik (1981-1982) yapmıştır. 1982-2008 yılları arasında Boğaziçi Üniversitesi nde çalıştıktan sonra emekli olmuştur, 2008 den bu yana aynı üniversitede (ücretli) ders vermeye devam etmektedir. Okçabol un yayımlanmış pek çok makale ve bildirisi bulunmaktadır. Kitapları: Türkiye Eğitim Sistemi, Halk Eğitimi, Eğitim Sistemi Bozuk! Bozuk Olan Ne?, Eğitim Hakkı: Gerçekleştirilemeyen Bir İlke, Eğitim Fakültelerinin Derdi Belli! YÖK ün Derdi Ne? Şaşılacak Ne Var? Öğretmen Yetiştirme Sistemimiz, Yükseköğretim Sistemimiz, Eğitim Bilimlerine Giriş, AKP İktidarında Eğitim: Eğitimin Gericileşmesi ve Piyasalaşması, Öğretmen Profili Araştırma Raporu (F. Gök ile), Öğretmen Yetiştirme Araştırması (Y. Akpınar, A. Caner, E. Erktin, F. Gök ve Ö. Ünlühisarcıklı ile). Eğitim Sen, İstanbul Öğretim Üyeleri Derneği ile Üniversite Konseyleri Derneği üyesidir. (okcabolr@gmail.com) MUSTAFA ALTINTAŞ 1946 da Adıyaman-Besni de doğdu. İlk ve ortaöğrenimini Antep te, yükseköğrenimini Ankara İTİA da tamamladı. Akademik mesleğe, 1969 da iktisat asistanı olarak Adana İTİA da başladı. 1973 de iktisat doktoru, 1979 da iktisat doçenti, 1988 de iktisat profesörü oldu. Yüksekokul müdürlüğü, fakülte dekanlığı, bilim ve anabilim dalı başkanlığı, senato ve üniversite yönetim kurulu üyeliği, fakülte kurulu ve fakülte yönetim kurulu üyeliklerinde bulundu. Kuruluşundan itibaren Eğitim Sen üyesidir ve yayın kurulu üyeliğini yürütmektedir. Halen Eğitim Sen temsilcisi olarak YÖK Yüksek Disiplin Kurulu üyesidir. Yayımlanmış kitap, araştırma ve makaleleri bulunmaktadır. Sonsöz gazetesinde yazmaktadır. (maltintas@gazi.edu.tr) AYÇA ALEMDAROĞLU Lisans ve lisansüstü eğitimini Sosyoloji ve Siyaset Bilimi alanlarında ODTÜ ve Bilkent Üniversitesi nde tamamladı. Doktorasını yine Sosyoloji alanında Cambridge Üniversitesi nde Bryan S. Turner in danışmanlığında yaptı. Doktora tezinde toplumsal eşitsizliğin çeşitli yönlerini Türkiye de gençlerin deneyimlerine odaklanarak çalıştı. Tez yazma sürecinde New 8
Yükseköğretimin Serbest Düşüşü: Özel Üniversiteler York Üniversitesi nde ziyaretçi akademisyen olarak bulundu. Halen Stanford Üniversitesi nde Antropoloji ve Sosyoloji dersleri vermektedir. (ayca@stanford.edu) SELİN ÖNEN Lisansını Hacettepe Üniversitesi Sosyoloji Bölümü nde, yüksek lisans ve doktora çalışmasını ODTÜ Sosyoloji Bölümü nde tamamladı. Beykent Üniversitesi Sosyoloji Bölümü nde 2011-2013 yılları arasında çalıştı. Fatih Üniversitesi Sosyoloji Bölümü nde yardımcı doçent olarak görev yaptı. Akademik ilgi alanları: vatandaşlık, ekonomi sosyolojisi, gündelik yaşamın sosyolojisi ve Çingene/Roman çalışmalarıdır. (selinceyhan@hotmail. com) SELDA TAŞDEMİR AFŞAR 2000 yılında Hacettepe Üniversitesi Sosyoloji Bölümü nden lisans, 2005 yılında Modernitenin Sonu Postmodernitenin Başlangıcı Üzerine Bir İnceleme başlıklı tezi ile yüksek lisans, Çalışma Yaşam Kalitesinin Örgütsel Bağlılık Düzeyi Üzerindeki Etkisi: Devlet ve Vakıf Üniversitelerinde Çalışan Akademisyenler Üzerine Nicel Bir Araştırma başlıklı tezi ile doktora derecesini almıştır. 2002-2007 yılları arasında Dünya Bankası destekli Sosyal Riski Azaltma Projesi nde görev yapmıştır. 2007-2011 yılları arasında Öğretim Üyesi Yetiştirme Programı kapsamında Niğde Üniversitesi adına Hacettepe Üniversitesi Sosyoloji Bölümü nde araştırma görevlisi olarak çalışmış ve doktora eğitimini tamamlamıştır. Kasım 2011-Temmuz 2012 süresince mecburi hizmetini yerine getirmek üzere Niğde Üniversitesi Sosyoloji Bölümü nde Araştırma Görevlisi Dr. olarak görev yapmıştır. Mecburi hizmetin kaldırılması ve imzaladığı taahhüt senedinin tarafına iadesi için Niğde Üniversitesi Rektörlüğü ne karşı açmış olduğu davayı kazanarak Temmuz 2012 de ilgili üniversiteden istifa etmiştir. Eylül 2012 den itibaren Hacettepe Üniversitesi Sosyoloji Bölümü nde öğretim görevlisi olarak çalışmaktadır. Modernizm, postmodernizm, yaşam kalitesi, çalışma yaşam kalitesi, örgütsel bağlılık, akademik yaşam, yoksulluk ve toplumsal cinsiyet temel çalışma alanlarıdır. (selda.afsar@gmail.com) ÇİÇEK İLENGİZ 1986 İzmir doğumludur. Özel üniversitelerin bölüm çalışanlarını olası müşterilerin huzuruna sunduğu tanıtım günlerinde tanıştığı tarihçilerden etkilenerek 2005 yılında İstanbul Bilgi Üniversitesi nde tarih eğitimine başladı. Lisans eğitimi sırasında çalışan öğrenci statüsünde üniversitenin farklı birimlerinde çalışırken, vakıf üniversitelerindeki ilk sendikalaşma deneyimine çalışan öğrenci olarak katıldı. Temizlik işçileriyle akademik personelin sendikalaşma deneyimini paylaştıktan sonra, temizlik işçilerinin öğ- 9
Der: Serdar M. Değirmencioğlu & Kemal İnal rencilerle iletişim kurmasının hoş karşılanmadığı Sabancı Üniversitesi nde yüksek lisansa başladı. 2011 yılında Kültürel Çalışmalar Programı na başladığında performansa dayalı, sigortasız çalıştırılmanın burs karşılığı çalışmak olduğunu, bunu yapanlara da eğitim asistanı dendiğini yaşayarak öğrenme şansını edindi. 2013 yılı itibarıyla burs karşılığı çalışan doktora öğrencilerinin ders verme zorunlulukları olmadığı için üzüntü duydukları bir üniversitede (Central European University) Sosyoloji ve Sosyal Antropoloji yüksek lisansı yaptı. 2014 yılı itibarıyla asistanlığın eğitimin bir parçası olarak görülmediği Max Planck Enstitüsü History of Emotions Programı nda doktora eğitimine başladı. (cicekilengiz@gmail.com) SERTAÇ KAYA ŞEN 1987 de Elazığ da doğdu. İlköğrenimini Çorlu da tamamladı. 2004 de İstanbul Atatürk Fen Lisesi nden mezun oldu ve Sabancı Üniversitesi Bilgisayar Bilimi ve Mühendisliği Programı na kaydoldu. Üniversitenin liberal bilimler tarzı eğitim imkânlarından faydalanarak geçiş yaptığı Kültürel Çalışmalar Programı ndan 2011 de mezun oldu ve aynı üniversitede Kültürel Çalışmalar yüksek lisans programına başladı. 2012 senesinde Sabancı Üniversitesi eğitim asistanları hareketinde rol aldı. Eğitim asistanlarına burs verilmediği yaz aylarında aile desteğiyle ve çevirmenlik yaparak durumu idare ediyor. Kültürel çalışmalar yüksek lisans tezini bu kitap çıkmadan bitirmeyi başardı. (sertackayasen@gmail.com) YALÇIN KAHYA Eylül 1974 te İstanbul un Bayrampaşa ilçesinde doğdu. İlk, orta ve liseyi İstanbul da bitirdi. Kocaeli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümü nden 1997 de mezun olduktan sonra Gaziosmanpaşa Belediyesi nde göreve başladı. Ekim 2000 de satınalma müdür yardımcılığı görevinden istifa ederek 2009 yılına kadar Almanya da ticari temsilci olarak çalıştı. 2009 yılında açıktan atama ile Sultangazi Belediyesi nde destek hizmetleri müdürlüğünde göreve başladı. Beykent Üniversitesi İşletme Bölümü nde pazarlama alanında yüksek lisansını tamamladı. Şubat 2012 de Maltepe Üniversitesi Sosyoloji Bölümü nde doktoraya başladı. Evli ve üç çocuk babasıdır. (y.kahya@hotmail.com) GÖZDE UZUNOĞLU 12 Şubat 1992 İzmit doğumludur. Koç Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğrencisidir. Üniversitedeki taşeron işçilerinin direnişi sayesinde işçi mücadelesi ile temas etme olanağı bulmuştur. İstanbul da işçi mahallelerinde eğitim dayanışması yürüten Mayısta Yaşam Kooperatifi ortağıdır. (gozdeuzunoglu@gmail.com) 10
Yükseköğretimin Serbest Düşüşü: Özel Üniversiteler BÜŞRA FERLİGÜL 14 Şubat 1988 Ankara doğumludur. ODTÜ İşletme ve Sosyoloji lisans derecelerini aldıktan sonra 2011 de Koç Üniversitesi karşılaştırmalı tarih ve toplum çalışmaları yüksek lisans programına kabul edilmiş ve kayıt dışı asistan olarak da çalışmaya başlamıştır. Güvencesiz, geleceksiz ve keyfi çalışma koşullarıyla ilk defa burada yüzleşmiştir. Aynı sene, İstanbul da emekçi mahallelerinde eğitim dayanışması yürüten Mayısta Yaşam Kooperatifi nin çalışmalarına ders vererek katılmıştır. Koç direnişi sürecinde taşeron altında çalışan emekçilerin sorunlarını somut biçimde görerek taşerona karşı yürütülen mücadelenin içinde yer almıştır. (busra.ferligul@gmail.com) HAKAN ARSLAN Köken olarak ekonomi ve radikal politik ekonomi eğitimine sahiptir. Hacettepe Üniversitesi Ekonomi Bölümü nde öğretim görevlisidir. Marx, sosyalist planlama, Rus ve Sovyet siyasi tarihi, işçi hareketi, emek pedagojisi, özelleştirme ve iyi yönetişim gibi konular üzerinde çalışmıştır. Türk Harb-İş Sendikası nda araştırma büro sorumlusu ve uzmanı olarak; DİSK e bağlı Birleşik Metal-İş ve KESK e bağlı BES ve TES (KKTC) sendikalarında da eğitim uzmanlığı ve danışmanlık görevleri yapmıştır. Şu anki ilgi konuları, Kıbrıs Türk siyaseti ve kâr amaçlı üniversite şirketleridir. İstanbul Bilgi Üniversitesi nde 2009-2012 yılları arasında Uluslararası Ekonomi Politik (yüksek lisans) ve Siyaset Bilimi (lisans) bölümlerinde kısmi zamanlı öğretim görevlisi olarak pek çok ders vermiştir. (hakanarslan@hacettepe. edu.tr). ASLI ODMAN 2003-2011 yılları arasında İstanbul Bilgi Üniversitesi Tarih Bölümü nde araştırma görevlisi olarak çalıştı. Şubat 2013 den beri Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü nde öğretim görevlisidir. Viyana Üniversitesi nde siyaset bilimi ve iktisat dallarında lisans yaptı. Meksika ve Türkiye nin 1929 Buhranı sonrası ekonomi-politiği ni karşılaştırdığı bir tez kaleme alarak, aynı üniversitenin Siyaset Bilimi Bölümü nden yüksek lisans derecesini aldı. Boğaziçi Üniversitesi Modern Tarih Enstitüsü nde Ford un 1930 larda kurduğu Tophane deki otomotiv montaj fabrikası hakkında yazdığı tez ile doktor adayıdır. İstanbul İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi Yangın Kulesi nin (www.yanginkulesi.org) kurucularındandır. Çalışma alanları kent, emek ve işletme tarihi, geç Osmanlı/ erken Cumhuriyet iktisat tarihi, karşılaştırmalı ekonomi politik ve Latin Amerika Çalışmaları dır. Çalışmalarına ulaşılabilecek web sitesi: http://independent.academia.edu/asliodman. (asliodman@gmail.com) 11
Teşekkür Ö zel üniversiteleri konu alan bu ilk kitap oldukça yoğun bir çalışmayla ortaya çıktı. Emeği geçen yazarların birçoğu ile daha önce hiç bir araya gelmemiş, birlikte çalışmamıştık. Kitabı hazırlarken onlardan çok şey öğrendik. Onlara, bize ve bu kitaba yaptıkları katkılar için teşekkür borçluyuz. Kitabın hazırlanışı sürecinde bizi hep destekleyen, eğitimin teknik bir işe ve bir dizi para alışverişine indirgendiği bir dönemde hiç çekinmeden bir pedagoji dizisine kucak açan Ayrıntı Yayınları na ve İlbay Kahraman a, bu kitaba emeği geçen Gökçe Alper ve tüm Ayrıntı Yayınları çalışanlarına çok teşekkür etmek istiyoruz. Bizi çok daha yakından destekleyenlere de ayrıca teşekkür etmek isteriz. Çiğdem Kotil ve Nezahat Durkan İnal her çalışmamızda olduğu gibi bu çalışmada da bize hep destek oldular. Kendilerine müteşekkiriz. Onların yokluğunda bu derlemeye gücümüz yetmezdi. 13
Der: Serdar M. Değirmencioğlu & Kemal İnal Son olarak, üniversitelerine sahip çıkan ve bunun için mücadele veren öğretim elemanlarına, özellikle de özel üniversitelerde çok zor koşullarda çalışan ve mücadele veren genç öğretim elemanlarına teşekkür ediyoruz. 14
Sunuş E linizdeki kitap üç temel işlevi yerine getirmek üzere hazırlandı. Öncelikli amaç, oldukça uzun süredir göz önünde bulunan, kamu üniversitelerinin yerini almaya başlayan ve çeşitli adlarla anılan kamusal olmayan üniversiteler gerçeğine ışık tutmaktır. Bu üniversitelerin farklı adlarla anılması basit bir yanlış veya bir çeşit rastlantı değildir. Tam tersine, kamusal olmayan üniversiteler karmaşık; karmaşık olduğu kadar da garip bir karma hukuk ve hiç de rastlantısal olmayan boşluklarla dolu düzenlemelere tabidir. Bu üniversiteler, kimi zaman vakıf kimi zaman da holding veya patron üniversitesidir. Giderek açıklığa kavuşan gerçek ise, farklı adlarla anılan bu üniversitelerin çoğunun çok yakında kâr amaçlı üniversite şirketi olarak işlemeye başlayacağı ve birden fazla kâr amaçlı üniversiteye sahip şirketin ortaya çıkacağıdır. Küresel şirketlerin de bu şirketler arasında yer alacağına kesin gözle bakılmaktadır. Sonuç olarak, bu tür üniversitelerin kamu denetiminden bağışık tutulduğu ortadadır ve bu nedenle özel üniversite olarak anılmaları çok daha doğru olacaktır. 15
Der: Serdar M. Değirmencioğlu & Kemal İnal Hangi adla anılırsa anılsın, özel üniversiteler iyidir ve gereklidir iddiasında olanlara veya bırakınız yapsınlar boşvermişliğiyle hareket edenlere sorunların ne kadar ciddi ve hatta vahim olduğunu olabildiğince somut ve çok boyutlu olarak göstermek kitabın ikinci amacıdır. Son olarak ise, üniversite bileşenlerinin tüm öğretim kadrosu, her düzeydeki öğrenciler, akademik görevleri olmayan tüm çalışanlar söz haklarının olmadığı ve özel üniversite modelinin bir direniş zemini olduğunun altını çizerek, üniversitelerin ticarileştirilmesinin yarattığı girdaptan çıkış yollarının somut mücadele örnekleri üzerinden incelenmesi ve ortaya konulması amacını taşımaktadır. * * * Bu kitap üç bölüme ayrılmıştır ve bu üç bölüm birbirinden bağımsız okunabilir. Yükseköğretimin Ticarileşmesine Geçiş başlıklı Birinci Bölüm de, Gülay Aslan önce özel üniversitelerin ortaya çıkışı ile kapitalist neoliberal eğitim politikalarının arasındaki ilişkiyi gözler önüne sermektedir. Özel üniversiteler ve eğitiminin özelleştirilmesi, ticarileştirme sürecinin bir parçası olarak görülmelidir: Oysa eğitimde özelleştirmeden söz edilirken, sadece devlet okullarının mülkiyetinin el değiştirmesi değil, aynı zamanda kamu okullarının ticarileştirilme uygulamalarının artması ve piyasaya açılması, kamu okulları yoğun bir finansman sorunu yaşarken özel okulların teşvik edilmesi, desteklenmesini de bu kapsamda değerlendirmek gerekmektedir. Dolayısıyla bu iki kavram iç içe geçmiştir. Bu nedenle, (...) eğitimin ticarileşmesini, özelleştirmenin başlangıcı olarak görmek gerekmektedir. Bu çerçeveden bakıldığında, kamu üniversiteleri tarafından kurulan paralı yuvalar, ilk ve orta dereceli okullar da eğitimin ticarileştirme sürecinin bir parçasıdır. Tam da bu nedenle, Aslan kamu üniversiteleri tarafından kurulan üç şube üniversite örneğini inceleyerek ticarileştirme-özelleştirme bağlantısına dikkat çekmektedir. Birinci Bölüm deki ikinci yazıda Rıfat Okçabol, 12 Eylül le kurulan ve üniversiteleri hizaya getirmek işlevini her zaman en iyi şekilde yerine getiren Yükseköğretim Kurulu (YÖK) ile özel üniversiteler arasındaki ilişkiyi, 2007 tarihinde yayımlanan YÖK Vakıf Üniversiteleri Raporu na dayanarak ele almaktadır. Birinci 16