TRAVMATİK DİŞ YARALANMALARINDA ACİL DURUM YÖNETİMİ ÜZERİNE İLKOKUL DÖNEM ÖĞRETMENLERİNE VERİLEN EĞİTİMİN DEĞERLENDİRİLMESİ BİTİRME TEZİ

T.C. EGE ÜNİVERSİTESİ DİŞ HEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ PEDODONTİ ANABİLİM DALI TRAVMATİK DİŞ YARALANMALARINDA ACİL DURUM YÖNETİMİ ÜZERİNE İLKOKUL DÖNEM ÖĞRETMENLERİNE VERİLEN EĞİTİMİN DEĞERLENDİRİLMESİ BİTİRME TEZİ Stj. Diş Hekimi Sinem YAŞAR Danışman Öğretim Üyesi: Prof. Dr. Nazan ERSİN İzmir-2013

ÖNSÖZ Travmatik Diş Yaralanmalarında Acil Durum Yönetimi Üzerine İlkokul Dönem Öğretmenlerine Verilen Eğitimin Değerlendirilmesi başlıklı çalışmamın planlanması ve hazırlanmasında, bilgi ve tecrübesinden yararlandığım değerli hocam Prof. Dr. Nazan ERSİN e ayrıca hayatım boyunca bana destek veren, her zaman varlıkları ile bana mutluluk veren, maddi ve manevi desteğini hiçbir zaman esirgemeyen aileme sonsuz teşekkürlerimi sunarım. İzmir-2013 Stj. Dt. Sinem YAŞAR

İÇİNDEKİLER 1.GİRİŞ VE AMAÇ 1 2.GENEL BİLGİLER.2 3.DENTAL TRAVMA ETİYOLOJİSİ.2 4.SINIFLANDIRMA..5 4.1.ÇATLAK 6 4.2.KOMPLİKE OLMAYAN KRON KIRIKLARI 6 4.3.KOMPLİKE KRON KIRIKLARI..7 4.4.KRON/KÖK FRAKTÜRLERİ 9 4.5.KÖK FRAKTÜRLERİ.10 4.6.KONKÜZYON(SARSILMA).. 11 4.7.SUBLÜKSASYON 12 4.8.LATERAL LÜKSASYON 13 4.9.İNTRÜZYON.14 4.10.EKSTRÜZYON 17 4.11.AVÜLSİYON 18

5.MATERYAL VE METOD.21 6.BULGULAR 27 7.TARTIŞMA.42 8.SONUÇ. 44 9.ÖZET 44 10.KAYNAKLAR... 46 11.ÖZGEÇMİŞ...49

1.GİRİŞ VE AMAÇ Genel popülasyonda ilkokul dönemi çocukların, okulda geçirdikleri süre esnasında çeşitli dental travmalara maruz kaldığı bilinmektedir. Bu çalışmanın amacı, ilkokul dönem öğretmenlerinin travmatik diş yaralanmaları karşısında acil durum yönetimi hakkında ilk yapılan anketle bilgi düzeylerinin ölçülmesi, verilen eğitim sonrası yapılan ikinci bir anket ile de eğitimin değerlendirilmesidir. Çalışma Manisa ili içerisinde, Salihli ilçesinde yaşları 29 ile 52 arasında değişen, 21 ilkokul dönem öğretmeni üzerinde yüz yüze anket yöntemiyle 15 gün ara ile yapılan, 2 anket ve travmatik diş yaralanması üzerine slayt gösterisi şeklinde hazırlanan eğitimi kapsamaktadır. Bu pilot çalışmada amaç ilkokul dönem çocuklarının okulda geçirdikleri zaman içerisinde maruz kaldığı dental travma çeşitlerinin saptanması, ilkokul dönem öğretmenlerinin bu acil durum karşısındaki yönetimlerinin gözlenmesi ve ilkokul dönem öğretmenlerinin dental travmalar konusundaki bilgi düzeylerini ölçmek ve travmaya uğramış dişe uygulanacak çabuk ve doğru müdahalenin çok önemli olması nedeniyle bu konuda doğru bilgilerin kazandırılması, verilen eğitim ile bu bilginin ne kadar kazandırıldığının değerlendirilmesidir.

2.GENEL BİLGİLER Dişhekimliğine acil başvuru nedenlerinden birisi de diş travmalarıdır. Travmatik dental yaralanmalar hayatın her döneminde meydana gelebilmesine rağmen çocuk ve gençler bu yaralanmaya daha çok maruz kalmaktadır. Travma sonrası diş sert ve yumuşak dokuları etkilenebilir ve pulpa nekrozu, kök kanalının tıkanması, kök rezorpsiyonu ve marjinal ataçman kaybı gibi komplikasyonlarla sonuçlanabilir (1). Resim 1: Travmaya uğramış üst ve alt keser dişler 3. DENTAL TRAVMA ETİYOLOJİSİ Süt dişi travmaları, sıklıkla okul öncesi dönemde özellikle küçük çocukların dengelerini sağlamakta zorluk çekmeleri nedeni ile görülür. Araştırmalar, görülme sıklığının %11 ile %30 arasında değiştiğini göstermektedir. Bu oranlardaki büyük farklılıkların hekime başvurma oranının düşük olmasından kaynaklandığı bildirilmiştir. 1-3 yaşlarında, fiziksel aktivitenin artması ile doğru orantılı olarak görülme sıklığı artar. 2

Erkek çocukları daha fazla etkilenir. Kalıcı dişlerde travma görülme sıklığının ise %22 oranında olduğu ve 8-11 yaş arasında sıklıkla görüldüğü saptanmıştır. Travma nedeni, genellikle düşme ya da sert bir cisme çarpma şeklindedir. 1-3 yaşlarında ev ya da kapalı alanlarda düşme şeklinde travmalar ortaya çıkarken, 13-19 yaş gruplarında spor ya da trafik kazaları sonucu travmalara daha sık rastlanmaktadır. Travma sonucu en çok etkilenen dişler üst ön dişlerdir. Üst ileri itim vakalarında travma sonrası dişlerin etkilenme oranı 5 kat daha fazladır. Süt dişini çevreleyen dokuların esnekliğinin fazla olması ve süt diş kök boylarının da kısa olması nedeni ile travma sonrası süt dişlenme dönemindeki hasar, dişin sert dokularından çok, çevre destek dokularında daha sık görülür. Bu nedenle süt dişlerine gelen kuvvetlerin genellikle lüksasyon ve avülsiyon yaralanmalarına neden olduğu görülmektedir. Süt dişi travmalarında, alttaki kalıcı diş germi ile yakın komşulukta olması sebebiyle travmanın tedavisi ve prognozu değerlendirilirken kalıcı dişin sağlığı açısından da ele alınması gerekmektedir (2). Resim 2: Travmaya uğramış çocukta çevre dokulardaki hasar 3

Dental travmalardan en çok etkilenen daimi dişler ise sırasıyla; maksiller santral keserler,üst daimi lateraller ve mandibular santral ve lateral dişlerdir. Daimi dişlerde kron kırıklarının sıklığı tüm travmatik yaralanmalarda %26 dan %92 ye kadar değişmektedir. Kök fraktürlerine ise %7 veya daha az vakada rastlanılmaktadır. Yaralanan dişlerin sayısı dişlere çarpan materyalin gücü, hacmi ve dayanıklılığına bağlıdır. Yumuşak vuruş dişin yer değiştirmesine ya da kök fraktürüne neden olurken, sert vuruş koroner fraktüre neden olabilir (3-4). Hasta ve yakınları bir kaza sonrası diş ve çevre dokularını etkileyen bir travma ile karşılaştığında genellikle telaş içinde ve çok endişeli olurlar. Bu nedenle hasta ve yakınları öncelikle sakinleştirilmeye çalışılmalıdır. Erken ve doğru müdahale prognoz açısından son derece önemlidir. Travmatik yaralanmalarda tedavi şekli, travma sonrası geçen süreye, travmanın nerede ve nasıl olduğuna, travma tipine, diş yer değiştirme veya mobilite derecesine, fraktür bölgesine, kök gelişiminin durumuna ve hastanın yaşına göre değişmektedir. Dişhekimi her zaman öncelikle detaylı bir anamnez almalıdır. Hastaya ait bulgular daha sonraki kontroller açısından düzgün bir şekilde kaydedilmelidir. Hastanın tıbbi anamnezi tedavi eşliğinde profilaksi gerekip gerektirmeyeceğini belirlemek ve travma olayının etkileyeceği epilepsi ya da alerji gibi bir durumun olup olmadığını saptamak açısından büyük önem taşır. Hastanın genel sağlık durumu, kullandığı ilaçlar, bulaşıcı hastalığı, alerjisi ve tetanoz aşısının olup olmadığı sorulmalıdır. Yumuşak doku yaralanmalarının eşlik ettiği çene-diş travmalarından 5 yıl öncesinde tetanoz aşısı olmayan hastalara,tetanoz aşısı yaptırılmalıdır. Hastanın travma sonrasında genel sağlığını etkileyen bir durum (bayılma, kafa travması vs) olup olmadığı ve bu konuda yapılan müdahaleler varsa öğrenilmelidir. Hastanın dental anamnezinde etkilenen dişlerin daha önceden travmaya 4

uğrayıp uğramadığını ve herhangi bir tedavi yapılıp yapılmadığı, izlenecek tedavi yöntemi ve prognoz açısından önem taşıdığından sorulmalıdır. Olayın ne zaman, nerede ve nasıl olduğu öğrenilmelidir. Olayın oluş zamanı dişin etkilenme miktarını ve tedavi planını etkiler. Olayın nerede olduğu tetanoz profilaksisi açısından önemlidir. Açık alanda ve tozlu ortamda meydana gelen kazalarda tetanoz profilaksisi yapılmalıdır. Olayda kuvvetin yönü; oluş şekli, diş dokusu ve çevre dokularda hasarın nerelerde etkili olabileceği konusunda bilgi verir (2). 4. SINIFLANDIRMA Etiyolojisi farklı da olsa dental travmanın bir sınıflamaya dahil edilip ilgili tedavinin yapılması gerekir. Ancak dental travma için bir çok sınıflama sistemi mevcuttur (5-6). Travmatik dental yaralanma sonucu dişlerde kırılma ve/veya yer değiştirme, destek dokularda (dişeti, periodontal ligament, kemik) ayrılma ve ezilme meydana gelebilir (7). Her yaralanma tipine özgü tanım, tanı, tedavi hedefleri ve genel prognoz Andreasen in sınıflamasına dayanarak Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve IADT ve AAPD nin önerdiği biçimde şu şekilde özetlenmiştir (6-10). 5

4.1. Çatlak Resim 3: Travma nedeniyle oluşmuş mine çatlağı Tanım: Diş yapısında herhangi bir kayıp olmaksızın minede oluşan komplike olmayan fraktürlerdir. Tanı: Normal anatomik ve radyografik görünüm sergiler; özellikle transilluminasyon ile saptanabilir. 12). Tedavinin hedefi: Yapısal bütünlüğün ve pulpa vitalitesinin devam etmesidir (11- Genel prognoz: Komplikasyonlar nadirdir. 4.2. Komplike Olmayan Kron Kırıkları Resim 4: Travma nedeniyle oluşmuş komplike olmayan kron kırığı 6

Tanım: Pulpaya ulaşmamış mine veya mine dentin düzeyinde fraktürlerdir. Tanı: Klinik ve/veya radyografik bulgular, minede ve/veya dentin ile sınırlı diş yapısında kayıpla ortaya çıkar. Tedavinin hedefi: Pulpa canlılığının devamı, dişin estetik ve fonksiyonu için restore edilmesidir. Diş parçaları dudakta, dilde, dişetinde yaralanmaya neden olabileceği için muayene edilmelidir. Küçük fraktürlerde pürüzlü ve keskin yüzeyler düzeltilmeli, büyük fraktürler restore edilmelidir (7-10-11-13). Genel prognoz: Komplike olmayan kron kırıklarının prognozu öncelikle periodontal ligamentin yaralanma durumuna ve dentinin dış ortama maruz kalan miktarına bağlıdır (7). Optimum tedavi sonuçları acil değerlendirme ve bakıma bağlıdır. 4.3. Komplike Kron Kırıkları 7

Resim 5-6: Travma nedeniyle oluşmuş komplike Kron Kırığı Tanım: Pulpa açılımı ile birlikte mine-dentin kırıklarıdır. Tanı: klinik ve radyografik bulgularda, pulpa ekspozuyla birlikte diş yapısında kayıp görülür (7-10). Tedavinin hedefi: Pulpa vitalitesinin devamlılığının elde edilmesi, estetik ve fonksiyon için dişin restore edilmesidir. Diş parçaları dudakta, dilde, dişetinde yaralanmaya neden olabileceği için muayene edilmelidir. Tedavi alternatifleri, direkt pulpa kuafajı, parsiyel pulpotomi ve pulpektomidir. Genel prognoz: Kron kırıklarının prognozu öncelikle periodontal ligamentin yaralanma durumuna, ikincil olarak da pulpanın açık kalma süresi; açılan dentin yüzeyi genişliği ve kök gelişiminin aşamasına bağlıdır. Optimum tedavi sonuçları acil değerlendirme ve bakıma bağlıdır (7-10). 8

4.4. Kron/Kök Fraktürleri Resim 7-8: Travma nedeniyle oluşmuş 21 no. lu dişte kron kök kırığı, ve 22 no. lu dişte kron kırığı Tanım: Pulpanın açık olduğu veya olmadığı mine, dentin ve sementi içeren fraktürlerdir. Tanı: Klinik bulgularda sıklıkla pulpa ekspozu içeren veya içermeyen dişetine tutunan hareketli koronal parça olarak görülür. Radyografik olarak radyolüsent oblik bir hat olarak görülebilir. Bu obli hat, kron ve kökü içeren tarzdadır ve süt dişlerinde sıklıkla vertikal yöndedir. Radyografik olarak gösterilmesi oldukça güçtür ancak yalnızca radyografik olarak teşhis edilebilir. 9

Tedavinin hedefi: pulpa vitalitesinin devamlılığı, estetik ve fonksiyon için dişi restore edilmesidir. Acil tedavinin amacı koronal parçaları hareketsiz hale getirmektir. Kesin tedavi alternatifleri ise, dişin koronal parçası çekildikten sonra supragingival parçanın daimi restorasyonudur. Restorasyona hazırlık için, gingivektomi, osteotomi, ortodontik ekstrüzyon gerekebilir. Eğer pulpa açıldıysa pulpa kaplamaları, pulpotomi veya kök kanal tedavisi uygulanır. Genel prognoz: Kron-kök fraktürlerinin tedavisi karmaşık ve zor olmasına rağmen birçok fraktür, daimi dişlerde kurtarılmıştır. Dişeti kenarının altındaki fraktürlerin restore edilememesi oldukça önemli bir sorun teşkil eder (7-10). 4.5.Kök Fraktürleri Resim 9-10: Travmaya uğramış dişte kök kırığı 10

Tanım: Pulpayı içeren dentin ve sement fraktürleridir. Tanı: Klinik bulgularında, dişetine tutunan, yer değiştirmiş olabilen hareketli koronal parça, radyolojik bulgularında dişten horizontal olarak ayrılmış bir veya birden fazla radyolüsent kırık hattı görülür. Teşhis için birden fazla alınmış radyografiler gerekebilir. Sür dişlerindeki kök fraktürleri alttan gelen daimi diş için risk teşkil edebilir. Tedavinin hedefi: Koronal parça repoze edildikten hemen sonra optimum iyileşme, periodontal sağlık ve nörovasküler destek, estetik ve fonksiyonel restorasyon uygulamak için anatomik olarak doğru pozisyonda sabitlenmelidir. Genel prognoz: Kök gelişimini tamamlamış, koronal parçası ayrılmış dişlerde %25 oranında pulpa nekrozu gelişebilir. Kök fraktürünün olduğu daimi dişlerde pulpanın canlılığını sürdürdüğü gösterilmemiştir. Bu nedenle meydana gelen kök fraktürleri dişin servikal veya apikal üçlüsünde parçaların repoze edilip stanilizasyonu ile başarılı şekilde tedavi edilebilir (7-10). 4.6. Konküzyon (Sarsılma) Tanım: Dişte yer değiştirme veya anormal kayıplar olmaksızın dişin destek dokularında meydana gelen yaralanmadır. Tanı: Periodontal ligament yaralanmayı absorbe etmiştir ve enflamasyon başlamıştır. Klinik olarak diş mobilite, yer değiştirme veya sulkuler kanama olmaksızın dokunma ve perküsyona karşı hassastır. Radyolojik olarak görüntü vermez. Tedavinin hedefi: Periodontal ligamentin iyileşmesi ve pulpanın canlılığını sürdürmesinin sağlanmasıdır (7-10-14). 11

Genel prognoz: Süt dişlerinde bu durumun enfeksiyon ile ilişkisi yoksa pulpa tedavisine gerek yoktur. Pulpa nekrozuna çok az risk oluşturmasına rağmen, kök ucu kapanmış daimi dişlerde kan akımının kesilmesinden dolayı nekroz oluşabilir. Bu nedenle dikkatli izlenmesi gerekir. 4.7. Sublüksasyon Resim 11: Travmaya uğramış dişte sublüksasyon Tanım: Dişe destek olan dokuların, dişin yer değiştirmeksizin anormal gevşemesiyle karakterize durumdur. Tanı: Periodontal ligament yaralanmayı absorbe eder ve enflamasyon başlar, klinik bulgularda dişte yer değiştirmeksizin sulkuler kanamanın eşlik edebildiği mobilite görülür. Radyografik olarak görüntü vermez. Tedavinin hedefi: Periodontal ligamentin ve nörovasküler yapının iyileşmesidir. Daimi dentisyon: Dişi stabilize etmek ve okluzal kuvvetlere karşı rahatlatmak gerekir. Düzgün esnek bir splint kullanılabilir. Splint iki haftadan fazla kalmamalıdır (7-10-15-16). 12

Genel prognoz: Genellikle iyidir. Daimi dişler iki hafta içinde normale dönebilir. Kök ucu kapanmış daimi dişlerde kan akımının kesilmesinden dolayı nekroz oluşabilir. Bu nedenle dikkatli olunması gerekir. 4.8. Lateral Lüksasyon Resim 12: Travmaya uğramış dişte lateral lüksasyon Tanı: Dişin aksiyalden farklı bir gönde yer değiştirmesidir. Periodontal ligament ayrılmış ve hasar görmüştür veya fraktür alveol kemik destekli meydana gelir. Teşhis: Klinik bulgular dişin lateral yönde yer değiştirdiğini gösterir (genellikle kron palatinal veya lingual yönde) ve diş bu yeni pozisyonda kilitlenmiş olabilir. Diş genellikle mobil değildir ve dokunmada hassastır. Radyografik bulgularda periodontal ligament aralığı artmış ve apekse doğru yer değiştirmiştir. (7-10) Tedavinin hedefi: Mümkün olan en kısa sürede dişin repozisyonunu sağlamak, bundan sonra da estetik ve fonksiyonel bütünlük sürdürülürken, nörovasküler beslenme ve periodontal ligamentin optimum sağlığı için doğru anatomik pozisyonda stabilizasyonu sağlamaktır. Dişin repozisyonu çok az bir kuvvetle ve dijital basınçla 13

yapılmalıdır. Diş serbest apikal kenetlenme ile kortikal kemikten ayrılmış olabilir. Marjinal kemikte bozulma varsa ek olarak 2-4 hafta splinte ihtiyaç vardır. (7-10) Genel prognoz: Repozisyon gerektiren süt dişleri, kendiliğinden repoze olmuş dişlerle karşılaştırıldığında pulpada nekroz gelişme riski artar. Gelişimini tamamlamış kapalı apeksli dişlerde ciddi derecede pulpa nekrozu ve kök rezorpsiyonu gelişme riski vardır. 4.9. İntrüzyon Resim 13: Travmaya uğramış dişte intrüzyon Tanı: Şiddetli bir travma ile dişin alveol kemiği içerisine doğru yer değiştirmesidir. Teşhis: Klinik olarak diş kısalmış görülür, hatta ciddi yaralanmalarda diş ortadan kaybolabilir. Dişin apeksi labiale doğru yer değiştirebilir veya süt dişleri labial kemik yoluyla alveol proçesteki daimi dişe doğru ilerler. Diş mobil değildir ve dokunmaya hassastır. Radyografik bulgular da gösterir ki; diş apikal yönde yer değiştirmiş ve periodontal ligament aralığı devamlılığını kaybetmiştir. İntrüze olmuş süt dişiyle daimi diş folikülü arasındaki ilişkinin belirlenmesi zorunludur. Eğer apeks labiale yer değiştirdiyse, apikal uç radyografik olarak kontralateralindeki dişte daha kısa görülür. 14

Eğer apeks daimi diş germine doğru palatinal yönde yer değiştirirse apikal uç radyografta izlenmez ve diş uzamış olarak görülür. Lateralden ekstraoral olarak alınmış radyografta apeksin yer değiştirmesi tespit edilebilir. Diş yeni süren dişe benzer. İntrüzyonun ciddiyeti Apikali kapanmamış dişler Tedavi seçenekleri Tekrar sürmesi için bırakmak Hafif ( < 3 mm ) Orta ( 3-6 mm ) Tekrar sürmesi için bırakmak ya da ortodontik olarak ekstrüze etmek Ciddi ( > 6 mm ) Cerrahi olarak tamamen tekrar konumlandırmak ve /veya sonrasında ortodontik olarak ekstrüze etmek Kısmi rezorbsiyon Apikali kapanmış dişler Çekim düşünülebilir Tekrar sürmesi için bırakmak ya da ortodontik olarak ekstrüze etmek Hafif ( < 3 mm ) Orta ( 3-6 mm ) Ciddi ( > 6 mm ) Ortodontik ekstrüzyon Cerrahi olarak tamamen tekrar konumlandırmak ve /veya sonrasında ortodontik olarak ekstrüze etmek Kısmi rezorbsiyon Çekim düşünülebilir Tablo 1: İntrüze kesiciler için tedavi seçenekleri (18) 15

Tedavinin hedefi: Daimi dişi pasif veya aktif olarak repoze etmek ve ondan sonra estetik ve fonksiyonel bütünlük sürdürülürken, nörovasküler beslenme ve periodontal ligamentin optimum sağlığı için doğru anatomik pozisyonda stabilizasyonu sağlamaktır. Gelişimini tamamlamamış kök formasyonlu dişlerde hedef, intrüze dişin kendiliğinden erüpte olmasıdır. Gelişimini tamamlamış dişlerde ise dişi ortodontik veya olarak ekstrüze etmek ve ilk endodontik müdahaleyi travmadan sonraki ilk 3 hafta içinde yapmaktır ( 10-15-16 ). İntrüze olmuş süt dişlerinden alınan radyografi sonrasında süt dişinin apeksinin daimi diş jermine doğru palatinal yönde yer değişirmiş olduğu tespit edilir ise çekim yapılır, apeksi labial kemiğe doğru yer değiştirmiş ise diş spontan erüpsiyon amacıyla ağızda bırakılabilir (19). Genel prognoz: İntrüze olmuş süt dişlerinin %90 ı 2-6 ay içinde kendiliğinden reerüpte olur. Labial kemiğe doğru tam bir intrüzyon ve yer değiştirmelerde bile geçmişteki çalışmalar 36 aydan sonra reerüpsiyonuve dişin kurtulduğu gösterilmiştir. Ankiloz meydana gelebilir, eğer etkilenmiş dişin periodontal ligamenti ciddi hasar gördüyse, bundan dolayı gecikme veya erüpsiyonda kalıcı değişimler görülür. Gelişimini tamamlamış kapalı apeksli dişlerde pulpa nekrozu riski kök rezorpsiyonu gelişme riski fazladır. 16

4.10. Ekstrüzyon Resim 14: Travmaya uğramış dişte ekstrüzyon Tanı: Periodontal destek dokular ve pulpanın kan dolaşımını içeren dişin kron doğrultusunda dikey yöndeki yer değiştirmesidir (20). Teşhis: İlgili dişlerde periodontal kanamalar ve aşırı mobilite durumu söz konusudur Tedavinin hedefi: Dişi mümkün olan en kısa sürede repoze etmek ve ondan sonra estetik ve fonksiyonel bütünlük sürdürülürken, nörovasküler beslenme ve periodontal ligamentin optimum sağlığı için doğru anatomik pozisyondan stabilizasyonu sağlamaktır. Repozisyon yavaş bir şekilde tamamlanabilir ve sabit apikal basınç kök apeksiyle soket tabanı arasında pıhtıyla yer değiştirebilir. Spilnt 3 hafta süresince uygulanmalıdır (7-10). Süt dişlerinde ise tedavi kararı yer değiştirme derecesine, mobilite durumuna, kök formasyonuna ve çocuğun kooperasyonuna göre verilir. Gelişimini tamamlamamış bir dişin minör ekstrüzyonunda ( <3 mm ); dikkatli bir 17

repozisyon veya dişin spontan iyileşme için yerinde bırakılması kabul edilebilir tedavi seçeneklerindendir (19). Genel prognoz: Gelişimini tamamlamış, apeksi kapalı dişlerde pulpa nekrozu görülme insidansı yüksektir. Bu dişler dikkatli bir şekilde takip edilmelidir. 4.11. Avülsiyon Resim 15: travma nedeniyle avülse olmuş diş soketi Tanı: Diş soketten tamamen dışarı çıkmıştır. Periodontal ligament kopmuştur ve alveolde fraktür meydana gelmiş olabilir. Teşhis: Klinik ve radyolojik muayeneler gösterir ki diş sokette değildir veya diş henüz reimplante edilmiştir. Radyografik değerlendirme, diş bulunmadığında dişin intrüze olmadığını gösterecektir. 18

Tedavinin hedefi: Daimi dişler: Dişi reimplante etmenin uygun olmadığı durumlar dışında, dişi mümkün olan en kısa sürede repoze etmek ve ondan sonra estetik ve fonksiyonel bütünlük sürdürülürken, nörovasküler beslenme ve periodontal ligamentin optimum sağlığı için doğru anatomik pozisyonda stabilizasyonu sağlamaktır. Bu durumlar; 1. Dental gelişim seviyesi (önemli derecede alveoler büyüme yer aldığında ankiloz riski vardır) 2. Medikal durumun uygunluğu 3. Avülse dişin bütünlüğü veya destek dokuların uyumu 1 hafta fleksibl splint endikedir. Tetanoz ve antibiyotik profilasisi uygulanmalıdır (10-16). Süt dişleri: Avülse süt dişlerinin replantasyonu önerilmemektedir (19). Genel prognoz: Daimi dentisyonun prognozu öncelikle kök gelişim formasyonuna ve ekstraoral kuru kalma süresine bağlıdır. Eğer hemen reimplantasyon yapılırsa diş en iyi prognoza sahip olur. Eğer 5 dk. içinde reimplantasyon yapılmazsa, dişin periodontal ligamen fibrillerinin canlılığını sürdürebilecek bir yerde saklanmalıdır. Avülse dişin taşıma ortamı: Viaspan, Hankin dengeli tuz solüsyonu, soğuk süt, tükrük, serum fizyolojik veya sudur. Ekstraoral 15 dk kuru kalma ankiloz riskini önemli derecede arttırır. Reimplantasyonda sistemik hastalık varlığı göz önünde bulundurulmalıdır. Örneğin, ciddi konjenital kardiak anomaliler, ciddi kontrol altında olmayan nöbet rahatsızlıkları, mental yetersizlik, kontrol altında olmayan diabet. 19

Sporcuların ve antrenörlerin böyle bir travmada acil yapılması gerekenler konusunda önceden bilgilendirilmiş olması da büyük önem taşır. Avülse bir dişin reimplantasyonunda göz önünde tutulacak esaslar şunlardır (21): - Dişin saklanması ve temizlenmesi - Dişin alveolünün dışında geçirdiği süre - İmmobilizasyom - Antibiyoterapi - Radiküler tedavi yapılması - Rezorptif olayların takibi Dişin saklanması ve temizlenmesi: Dişin travma sonrası saklanma ortamı kök rezorpsiyonu olasılığı bakımından önemlidir. Kuru olarak saklanması tamamen kontraendikedir. Tükürük içinde forniks vestibülide tutulması mümkündür. Yapılan araştırmalar göstermiştir ki periodontal ligamentler, dişin alveolünü terk etmesinden itibaren 6 saat kadar, süt içinde tutulacak olursa vitalitesini koruyabilmektedir (22). Ayrıca rezorpsiyon ve ankiloz olasılığı da azalmaktadır. Hekime ulaştırılan diş kontamine olmuş ise serum fizyolojik emdirilmiş gaz tamponlar yardımıyla nazik bir şekilde temizlenmelidir. Dişin alveolünün dışında geçirdiği süre: Dişin dışarıda kalma süresi reimplantasyon tedavisinin başarısını önemli bir ölçüde etkiler. 30 dakika içinde yerine konursa başarı %90, 60 dakikada %50, 90 dakikada %25, 2 saat sonra yerine konması halinde ise başarı şansı %20 den az olmaktadır (23). 20

İmmobilizasyonu: Dişin yerine yerleştirilmesinden sonra uygun bir splint ile fiksasyonu yapılacaktır. Splintleme tedavisinde en iyi sonuçlar, splintin 2 hafta gibi kısa bir süre boyunca ağızda tutulmasıyla elde edilir. Antibiyoterapi: Etkili bir antibiyoterapi ihmal edilmemelidir. Radiküler tedavi yapılması: Dişe ekstraoral endodontik tedavi yapılmasının ankiloz olasılığını artıracağı yönünde görüşler yaygındır (23). Bu nedenle splintlemeyi takiben endodontik tedavi yapılmalıdır. Geçici olarak uygulanan kanal tedavisi kalsiyum hidroksit ile yapılmalı ve 6 hafta, 3 ay, 6 ay sonra kontrol edilmelidir. İyileşme gözlendikten sonra kesin kanal tedavisi yapılacaktır. Resim 16: Avülse olmuş dişin soketi reimplantasyon için hazırlanmalıdır. 5. MATERYAL VE METOD Bu çalışmada, Manisa ili Salihli ilçesinde Eczacı Fadime Bolkan İlköğretim Okulu nda öğretmenlik yapan 29-52 yaş arası 21 öğretmen yer aldı. Öğretmenlere çalışmanın amacı hakkında bilgilendirme yapıldıktan sonra ilk anket çalışması, ilk 21

anketin ardından da bilgilendirme amacı ile travmatik diş yaralanmaları üzerine slayt gösterisi, 2 hafta sonra da verilen eğitimin değerlendirilmesi amacı ile ikinci bir anket yapıldı. Anket formunda öğretmenlerin yaşı, meslekte hizmet süresi, ilk yardım eğitimi alma durumu, dental travma görüp görmediği, gördüğü dental travma tipi, diş hekimine yönlendirip yönlendirmediği, dental travma karşısında nasıl bir davranış sergilediği hakkında sorular sorulmuştur. Ayrıca anket formunda dental travma sonrası bilgi düzeyini değerlendirmek için kırık parçanın bulunmasının gerekli olup olmadığı, reimplantasyon tedavisinin mümkün olup olmadığı, avülse dişin düştüğü yere göre nasıl bir davranış sergilediği, avülse dişin saklanma yeri, reimplantasyon tedavisi için uygun müdahale süresi ve dental travmaya maruz kalan çocuğun tetanoz aşısı olup olmadığının sorulması hakkında sorular yer aldı. Anketlere verilen yanıtlar sonucu elde edilen veriler istatiksel olarak değerlendirildi. Eğitim amacı ile sunulan slayt gösterisinde ise; travmatik diş yaralanmalarının etiyolojisi, travmaya en sık maruz kalan dişlerin sıralaması, diş anatomisi, travmatik diş yaralanması çeşitleri, travmatik yaralanma sonrası kırılan parçanın bulunup bulunmayacağı, hangi ortamda saklanacağı, travma sonrası yer değiştiren veya yerinden tamamen çıkan dişlerde acil tedavi yaklaşımı, yerinden tamamen çıkmış dişin saklama koşullarından bahsedilmiştir. Örnek bir anket formu aşağıdaki gibidir: 22

TRAVMATİK DİŞ YARALANMARINDA ACİL DURUM YÖNETİMİ ÜZERİNE İLKOKUL DÖNEM ÖĞRETMENLERİNE VERİLEN EĞİTİMİ DEĞERLENDİRME ANKETİ BÖLÜM 1: 1)Adınız Soyadınız:.. 2)Yaşınız:.. 3)Nereden mezun oldunuz? Ne kadar süredir öğretmenlik yapıyorsunuz?... 4)Hiç ilkyardım kursu aldınız mı? Evet Dental travma müdahalesi içeriyor muydu? Evet, içeriyordu Hayır, içermiyordu 5)Hiç diş yaralanması gördünüz mü? Evet Hayır 6) 5. soruya yanıtınız evet ise nasıl bir yaralanmaydı? Sadece 1_2 mm lik parça koptu Dişin özüne ulaşmamış ama 1_2 mm den daha derin bir kırık (hava aldığında ağrıya sebep olmayan) 23

Dişin özüne ulaşan ve hava aldığında ağrıyan derin bir kırık Diş yuvasına gömülmüştü Diş yuvasından yükselmişti Dişin sadece kök kısmı kalmıştı Dişte kırık yoktu ama sallanma vardı Diş tamamen yuvasından çıkmıştı Diş kökünde kırık vardı 7) Yaralanmadan sonra öğrencinizi diş hekimine götürdünüz mü veya ailesini yönlendirdiniz mi? Evet, yönlendirdim Hayır, yönlendirmedim BÖLÜM 2: VAKA 1: Tenefüste bir öğrenciniz koşarken yere düştü ve üst ön dişleri kırıldı. Dudağında şişlik ve kanaması oldu. Bunun dışında herhangi bir yaralanması olmadı ve bilincini kaybetmedi. İlk olarak yapacağınız şey ne olurdu? Ağzını çalkalayıp okuldan sonra diş hekimine gitmesini önermek Ailesini arayıp hemen diş hekimine götürmesini söylemek Diş ve çevre dokuları oksijenli su ile silip sınıfına geri göndermek 24

VAKA 2: Okul saatlerinde bir öğrenciniz merdivenlerden düşüp ağzını çarptı. Ağzı kanıyor ve üst ön dişi tamamen yerinden çıktı. Hangisini yapardınız? Çocuğu diş hekimine yönlendirirdim Dişi arayıp bulup, yıkardım ve temiz bir peçete içinde çocuğa verir, diş hekimine yönlendirirdim Dişi musluk suyuna tutar, çıktığı yere yerleştirir diş hekimine yönlendirirdim BÖLÜM 3: 1)Sizce daimi bir diş kırığında parçanın bulunması gerekir mi? Evet Hayır 2)Diş yerinden tamamen çıktığında yerine geri yerleştirmeyi düşünür müydünüz? Evet Hayır 3)İkinci soruya yanıtınız evet ise ne kadar sürede yerleştirmek gerekir? Hemen Birkaç saat içinde 1_2 gün içinde 25

4)Eğer dişi yerine yerleştirmeye karar verseydiniz, ama diş yere düşmüş ve kirlenmiş olsaydı ne yapardınız? Nazik bir şekilde diş fırçasıyla temizleyip yerleştirirdim Musluk suyu altında yıkayıp yerleştirirdim Hiçbir şey yapmadan dişi soketine yerleştirirdim Dişi deterjan veya sabunla yıkayıp yerleştirirdim 5)Dişi yıkamak ve saklamak için hangi sıvıları seçerdiniz? Musluk suyu Süt Çocuğun tükürüğü Alkol Buz Meyve suyu Serum fizyolojik Antiseptik solüsyon 6)Çocuğun tetanoz aşısı olup olmadığını sorarmıydınız? Evet Hayır 26

6. BULGULAR Yaşları 29-52 arasında değişen 21 ilkokul dönem öğretmenine uygulanan anket sonucu öğretmenlerin %100 ünün ilk yardım kursu aldığı tespit edildi. Bu orana rağmen 21 öğretmenden sadece 2 tanesinin ( % 9,52) aldığı ilk yardım kursunun dental travma müdahelesi içerdiği öğrenildi.. Diş yaralanması görenlerin sayısı ve yüzdeleri Tablo 2 de gösterilmiştir. Tabloya göre ilkokul dönem öğretmenlerinin %57,1 i diş yaralanması görmüştür. n yüzdesi( %) Var Yok Toplam 12 57,1 9 42,9 21 100 Tablo 2: Diş yaralanması gören öğretmen sayısı ve yüzdesi Diş yaralanması gören 12 öğretmenin gördüğü yaralanma şekilleri Tablo 3 te gösterildi. Tablo 3 e göre en sık görülen yaralanma şekli dişin tamamen yuvasından çıkması (avülsiyon) ve komplike olmayan kron kırığıdır (sadece mine düzeyinde). 27

n yüzdesi (%) Komplike olmayan kron kırığı 4 33,3 (sadece mine düzeyinde) Komplike olmayan kron kırığı 0 0 (mine-dentin düzeyinde) Komplike kron kırığı 0 0 İntrüzyon 0 0 Ekstrüzyon 1 8,3 Kron/kök fraktürü 1 8,3 Lateral lüksasyon 1 8,3 Avülsiyon 4 33,3 Kök fraktürü 1 8,3 Toplam 12 100 Tablo 3: Diş yaralanması gören öğretmenlerin gördüğü yaralanmaların türü ve yüzdesi Çalışmaya katılan ve diş yaralanması gören ilkokul dönem öğretmenlerinin Yaralanmadan sonra öğrencinizi diş hekimine götürdünüz ya da ailesine yönlendirdiniz mi? sorusuna yanıt verenlerin sayıları ve yüzdeleri Tablo 4 te görülmektedir. Buna göre çalışmaya katılan ve diş yaralanması gören ilkokul dönem öğretmenlerinin % 91,7 si dental travmadan sonra öğrenciyi diş hekimine götürmüş ya da ailesine yönlendirmiştir. 28

n Yüzdesi( %) Evet 11 91,7 Hayır 1 8,3 Toplam 12 100 Tablo 4: Yaralanmadan sonra öğrencinizi diş hekimine götürdünüz ya da ailesine yönlendirdiniz mi? sorusuna evet,yönlendirdim-hayır,yönlendirmedim olarak yanıt verenlerin sayısı ve yüzdesi Teneffüste bir öğrenciniz koşarken yere düştü ve üst ön dişleri kırıldı. Dudağında şişlik ve kanaması oldu. Bunun dışında herhangi bir yaralanması olmadı ve bilincini kaybetmedi. İlk olarak yapacağınız şey ne olurdu? yanıt veren öğretmen sayısı ve yüzdeleri Tablo 5 te gösterildi. Buna göre % 52,4 ü Ailesini arayıp hemen diş hekimine götürmesini söylemek olduğunu düşünmüştür. Tablo 6 da ise 1.anket sonrası verilen eğitimin ardından, 2 hafta sonra yapılan 2. Anketteki aynı soruya verilen yanıt ve yüzdeleri gösterildi. Eğitimden sonra ise % 66,7 si ailesini arayıp hemen diş hekimine götürmesini söylemek yanıtını vermiştir. 29

n Yüzdesi( %) Ağzını çalkalayıp okuldan sonra diş hekimine gitmesini önermek 6 28,6 Ailesini arayıp hemen diş hekimine 11 52,4 götürmesini söyleme Diş ve çevre dokuları oksijenli su ile 4 19 silip sınıfına geri göndermek Toplam 21 100 Tablo 5: Eğitimden önce Teneffüste bir öğrenciniz koşarken yere düştü ve üst ön dişleri kırıldı. Dudağında şişlik ve kanaması oldu. Bunun dışında herhangi bir yaralanması olmadı ve bilincini kaybetmedi. İlk olarak yapacağınız şey ne olurdu? sorusunu yanıtlayan öğretmen sayıları ve yüzdeleri n Yüzdesi( %) Ağzını çalkalayıp okuldan sonra diş hekimine gitmesini önermek 7 33,3 Ailesini arayıp hemen diş hekimine 14 66,7 götürmesini söyleme Diş ve çevre dokuları oksijenli su ile 0 0 silip sınıfına geri göndermek Toplam 21 100 Tablo 6: Eğitimden sonra Teneffüste bir öğrenciniz koşarken yere düştü ve üst ön dişleri kırıldı. Dudağında şişlik ve kanaması oldu. Bunun dışında herhangi bir yaralanması olmadı ve bilincini kaybetmedi. İlk olarak yapacağınız şey ne olurdu? sorusunu yanıtlayan öğretmen sayıları ve yüzdeleri 30

Okul saatlerinde bir öğrenciniz merdivenlerden düşüp ağzını çarptı. Ağzı kanıyor ve üst ön dişi tamamen yerinden çıktı. Hangisini yapardınız? sorusuna yanıt veren birey sayısı ve yüzdesi Tablo 7 de gösterildi. Buna göre % 52,3 ü Dişi arayıp bulup, yıkardım ve temiz bir peçete içinde çocuğa verir, diş hekimine yönlendirirdim şeklinde yanıt vermiştir. Tablo 8 de ise 1.anket sonrası verilen eğitimin ardından, 2 hafta sonra yapılan 2. Anketteki aynı soruya verilen yanıt ve yüzdeleri gösterildi. Eğitimden sonra ise % 81 i Dişi musluk suyuna tutar, çıktığı yere yerleştirir, diş hekimine yönlendiririm yanıtını vermiştir. Verilen eğitimden sonra öğretmenlerin büyük bir çoğunluğunun doğru seçenek olan Dişi muslık suyuna tutar, çıktığı yere yerleştirir, diş hekimine yönlendiririm yanıtını verdiği tespit edilmiştir. n Yüzdesi(%) Çocuğu diş hekimine yönlendirirdim 9 42,9 Dişi arayıp bulup, yıkardım ve temiz bir 11 52,3 peçete içinde çocuğa verir, diş hekimine yönlendirirdim Dişi musluk suyuna tutar, çıktığı yere 1 4,8 yerleştirir diş hekimine yönlendirirdim Toplam 21 100 Tablo 7: Eğitimden önce Okul saatlerinde bir öğrenciniz merdivenlerden düşüp ağzını çarptı. Ağzını çarptı. Ağzı kanıyor ve üst ön dişi tamamen yerinden çıktı. Hangisini yapardınız? sorusunu yanıtlayan öğretmen sayıları ve yüzdeleri 31

n Yüzdesi(%) Çocuğu diş hekimine yönlendirirdim 2 9,5 Dişi arayıp bulup, yıkardım ve temiz bir 2 9,5 peçete içinde çocuğa verir, diş hekimine yönlendirirdim Dişi musluk suyuna tutar, çıktığı yere 17 81 yerleştirir diş hekimine yönlendirirdim Toplam 21 100 Tablo 9: Eğitimden sonra Okul saatlerinde bir öğrenciniz merdivenlerden düşüp ağzını çarptı. Ağzını çarptı. Ağzı kanıyor ve üst ön dişi tamamen yerinden çıktı. Hangisini yapardınız? sorusunu yanıtlayan öğretmen sayıları ve yüzdeleri Sizce daimi bir diş kırığında parçanın bulunması gerekir mi? sorusuna yanıt veren birey sayısı ve yüzdesi Tablo 9 da gösterildi. Buna göre % 61,9 u daimi bir diş kırığında parçanın bulunmasının gerekmediğini düşünmüştür. Tablo 10 da ise 1.anket sonrası verilen eğitimin ardından, 2 hafta sonra yapılan 2. Anketteki aynı soruya verilen yanıt ve yüzdeleri gösterildi. Eğitimden sonra ise % 100 ü daimi bir diş kırığında parçanın bulunması gerektiğini belirtmiştir. 32

n Yüzdesi( %) Evet 8 38,1 Hayır 13 61,9 Toplam 21 100 Tablo 9: Eğitimden önce Sizce daimi bir diş kırığında parçanın bulunması gerekir mi? sorusuna evet-hayır olarak yanıt veren öğretmen sayısı ve yüzdesi n Yüzdesi( %) Evet 21 100 Hayır 0 0 Toplam 21 100 Tablo 1o: Eğitimden sonra Sizce daimi bir diş kırığında parçanın bulunması gerekir mi? sorusuna evet-hayır olarak yanıt veren öğretmen sayısı ve yüzdesi Diş yerinden tamamen çıktığında yerine geri yerleştirmeyi düşünür müydünüz? sorusuna yanıt veren birey sayısı ve yüzdesi Tablo 11 de gösterildi. Çalışma katılan ilkokul dönem öğretmenlerinin sadece %33,3 ü diş yerinden tamamen çıktığında yerine geri yerleştirmeyi düşünmüştür. Tablo 12 de ise 1.anket sonrası verilen eğitimin 33

ardından, 2 hafta sonra yapılan 2. Anketteki aynı soruya verilen yanıt ve yüzdeleri gösterildi. Eğitimden sonra ise % 100 ü diş yerinden tamamen çıktığında yerine geri yerleştirmeyi düşünmüştür. n Yüzdesi( %) Evet 7 33,3 Hayır 14 66,7 Toplam 21 100 Tablo 11: Eğitimden önce Diş yerinden tamamen çıktığında yerine geri yerleştirmeyi düşünür müydünüz? sorusuna evet-hayır olarak yanıt veren öğretmen sayısı ve yüzdesi n Yüzdesi( %) Evet 21 100 Hayır 0 0 Toplam 21 100 Tablo 12: Eğitimden sonra Diş yerinden tamamen çıktığında yerine geri yerleştirmeyi düşünür müydünüz? sorusuna evet-hayır olarak yanıt veren öğretmen sayısı ve yüzdesi 34

Diş yerinden tamamen çıktığında yerine geri yerleştirmeyi düşünen 7 ilkokul dönem öğretmenine sorulan ikinci soruya yanıtınız evet ise ne kadar sürede yerleştirmek gerekir? sorusuna yanıt verenlerin sayıları ve yüzdeleri Tablo 13 te verilmiştir. Buna göre % 57,1 i diş yerinden tamamen çıktığında hemen yerine yerleştirilmesi gerektiğini düşünmektedir. 1.anket sonrası verilen eğitimin ardından, 2 hafta sonra yapılan 2. Anketteki aynı soruya verilen yanıt ve yüzdeleri Tablo 14 te gösterildi. Eğitimden sonra ise % 100 ü diş yerinden tamamen çıktığında yerine geri yerleştirmeyi düşünmüştür ve %100 ü de dişin hemen yerleştirilmesi gerektiğini düşünmüştür. n Yüzdesi( %) Hemen 4 57,1 Birkaç saat içinde 3 42,9 1-2 gün içinde 0 0 Toplam 7 100 Tablo 13: Eğitimden önce Diş yerinden tamamen çıktığında yerine geri yerleştirmeyi düşünüyorsak ne kadar sürede yerleştirmek gerekir? sorusunu yanıtlayan öğretmen sayısı ve yüzdesi 35

n Yüzdesi( %) Hemen 21 100 Birkaç saat içinde 0 0 1-2 gün içinde 0 0 Toplam 21 100 Tablo 14: Eğitimden sonra Diş yerinden tamamen çıktığında yerine geri yerleştirmeyi düşünüyorsak ne kadar sürede yerleştirmek gerekir? sorusunu yanıtlayan öğretmen sayısı ve yüzdesi Eğer dişi yerine yerleştirmeye karar verseydiniz, ama diş yere düşmüş ve kirlenmiş olsaydı ne yapardınız? sorusuna yanıt veren birey sayıları ve yüzdeleri Tablo 15 de verilmiştir. Bu verilere göre bu soruya yanıt veren ilkokul dönem öğretmenlerinin % 61,9 u avülse dişi musluk suyu altında yıkayıp yerine yerleştirmeyi uygun bulmuşlardır. 1.anket sonrası verilen eğitimin ardından, 2 hafta sonra yapılan 2. anketteki aynı soruya verilen yanıt ve yüzdeleri Tablo 16 da gösterildi. Verilen eğitimden sonra ise ilkokul dönem öğretmenlerinin % 100 ü musluk suyu altında yıkayıp yerleştirirdim yanıtını vermiştir. 36

n Yüzdesi( %) Nazik bir şekilde diş fırçasıyla 6 28,5 temizleyip yerleştirirdim Musluk suyu altında yıkayıp 13 61,9 yerleştirirdim Hiçbir şey yapmadan dişi soketine 1 4,8 yerleştirirdim Dişi deterjan veya sabunla yıkayıp 1 4,8 yerleştirirdim Toplam 21 100 Tablo 15: Eğitimden önce Eğer dişi yerine yerleştirmeye karar verseydiniz, ama diş yere düşmüş ve kirlenmiş olsaydı ne yapardınız? sorusuna verilen yanıtlar, yanıt veren öğretmen sayısı ve yüzdesi 37

Birey sayısı Yüzdesi % Nazik bir şekilde diş fırçasıyla 0 0 temizleyip yerleştirirdim Musluk suyu altında yıkayıp 21 100 yerleştirirdim Hiçbir şey yapmadan dişi soketine 0 0 yerleştirirdim Dişi deterjan veya sabunla yıkayıp 0 0 yerleştirirdim Toplam 21 100 Tablo 16: Eğitimden sonra Eğer dişi yerine yerleştirmeye karar verseydiniz, ama diş yere düşmüş ve kirlenmiş olsaydı ne yapardınız? sorusuna verilen yanıtlar, yanıt veren öğretmen sayısı ve yüzdesi Dişi yıkamak ya da saklamak için hangi sıvıyı seçerdiniz? sorusuna yanıt veren ilkokul dönem öğretmenlerin sayıları ve yüzdeleri Tablo 17 de gösterilmiştir. Buna göre % 42,9 arlık oranlarla musluk suyu ve antiseptik solüsyon en çok tercih edilen iki seçenektir. İkinci en çok verilen yanıt buz, üçüncü en çok verilen yanıt ise alkol olurken, avülse dişin saklama yeri olarak ideal kabul edilen süt seçeneği hiçbir ilkokul dönem öğretmeni tarafından tercih edilmemiştir. 1.anket sonrası verilen eğitimin 38

ardından, 2 hafta sonra yapılan 2. anketteki aynı soruya verilen yanıt ve yüzdeleri Tablo 19 da gösterildi. Buna göre % 42,9 arlık oranlar ile süt ve serum fizyolojik en çok tercih edilen iki seçenek olmuştur. İkinci en çok verilen yanıt ise musluk suyu olmuştur. n Yüzdesi( %) Musluk suyu 9 42,9 Süt 0 0 Çocuğun tükürüğü 0 0 Alkol 1 4,7 Buz 2 9,5 Meyve suyu 0 0 Serum fizyolojik 0 0 Antiseptik solüsyon 9 42,9 Toplum 21 100 Tablo 17: Eğitimden önce Dişi yıkamak ya da saklamak için hangi sıvıyı seçerdiniz? sorusuna yanıt veren öğretmen sayısı ve yüzdesi 39

n Yüzdesi( %) Musluk suyu 3 14,2 Süt 9 42,9 Çocuğun tükürüğü 0 0 Alkol 0 0 Buz 0 0 Meyve suyu 0 0 Serum fizyolojik 9 42,9 Antiseptik solüsyon 0 0 Toplum 21 100 Tablo 18: Eğitimden sonra Dişi yıkamak ya da saklamak için hangi sıvıyı seçerdiniz? sorusuna yanıt veren öğretmen sayısı ve yüzdesi Çocuğun tetanoz aşısı olup olmadığını sorar mıydınız? sorusuna evet-hayır olarak yanıt veren bireylerin sayısı ve yüzdesi Tablo 19 da gösterilmiştir. Buna göre soruya yanıt veren ilkokul dönem öğretmenlerinin % 66,7 si evet yanıtını seçerken % 33,3 ü bu çocuğa bu soruyu sormanın gerekli olduğunu düşünmemektedir. 1.anket sonrası verilen eğitimin ardından, 2 hafta sonra yapılan 2. anketteki aynı soruya verilen yanıt ve yüzdeleri Tablo 20 de gösterildi. Verilen eğitimden sonra ilkokul dönem öğretmenlerinin hepsi bu çocuğa bu soruyu sormanın gerekli olduğunu düşünmektedir. 40

n Yüzdesi( %) Evet 14 66,7 Hayır 7 33,3 Toplam 21 100 Tablo 19: Eğitim öncesi Çocuğun tetanoz aşısı olup olmadığını sorar mıydınız? sorusuna evet-hayır olarak yanıt veren öğretmen sayısı ve yüzdesi n Yüzdesi( %) Evet 21 100 Hayır 0 0 Toplam 21 100 Tablo 20: Eğitim sonrası Çocuğun tetanoz aşısı olup olmadığını sorar mıydınız? sorusuna evet-hayır olarak yanıt veren öğretmen sayısı ve yüzdesi 41

7. TARTIŞMA Dental travma yaralanmaları konusunda ilkokul dönem öğretmenlerinin bilgi düzeylerinin ölçülmesi ile ilgili çeşitli araştırmalar yapılmıştır. Yaptığımız çalışmada, eğitim vermeden önce Manisa Salihli Eczacı Fadime Bolkan İlkokulu da öğretmenlik yapan ilkokul dönem öğretmenlerinin dental yaralanmalar konusunda bilgi düzeyleri ölçülmüştür. Elde edilen verilere göre çalışmaya katılan öğretmenlerin %57,1 i diş yaralanması ile karşılaştıklarını belirtmişlerdir. Bu verilere dayanarak çocukların dental travmaya sıklıkla okullarda maruz kaldığı söylenebilir. Ersin ve arkadaşlarının İzmir de yaptığı çalışmada da benzer sonuçlar bulunmuştur (24). Çalışmaya göre ilkokul dönem öğretmenlerinin %100 ünün ilk yardım kursu aldığı tespit edildi. Bu orana rağmen 21 ilkokul dönem öğretmeninden sadece 2 tanesinin ( % 9,52) aldığı ilk yardım kursu dental travma müdahelesi içermekteydi. Bunun sonucunda da öğretmenlerin dental travmalarla ilgili yeterli bilgi düzeyinde olmadığı saptandı. Ersin ve arkadaşlarının İzmir de yaptığı çalışmada da çalışmaya katılan öğretmenlerin %61 inin ilkyardım kursu aldığı, bunlardan da %9 unun aldıkları ilkyardım kursunda dental travma müdahalesi bulunduğu saptandı (24). Bu çalışmada, avülse bir dişin reimplante edilebileceği ile ilgili bilgiye 21 öğretmenden sadece 7 tanesinin sahip olduğu belirlenmiştir. Bu 7 öğretmenden 4 tanesi hemen yerleştirilmesi gerektiğini bildirmiştir. Eğitimden sonra ise avülse bir dişin reimplante edilebileceği ile ilgili bilgiye öğretmenlerin hepsi sahip olmuş ve hepsi de hemen yerleştirilmesi gerektiğini bildirmiştir. Elde edilen verilere eğitimin başarılı olduğu düşünülmektedir. 42

Yere düşmüş ve kirlenmiş avülse bir dişin nasıl yerleştirilmesi gerektiği sorusuna ise öğretmenlerin % 61,9 u musluk suyu altında yıkayıp yerleştirirdim yanıtını vermiştir. Eğitimden sonra ise öğretmenlerin hepsi musluk suyu altında yıkayıp yerleştirirdim yanıtını vermiştir. Ersin ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada ise öğretmenlerin % 55,4 ü nazik bir şekilde diş fırçasıyla temizleyip yerine yerleştirirdim yanıtını vermiştir (24). Eğitimden önce avülse bir dişin saklama koşulları hakkındaki soruda musluk suyu ve antiseptik solüsyon öne çıkarken, eğitimden sonra süt ve serum fizyolojik yanıtları öne çıkmaktadır. Eğitimden önce öğretmenlerin avülse bir dişin saklanma koşulları hakkında yeterli bilgiye sahip olmadığı ancak eğitim sayesinde öğretmenlerin bu bilgiye sahip olduğu saptanmıştır. Periodontal ligament hücrelerinin canlılığını koruması açısından süt ideal bir saklama solüsyonudur. Uygun osmolaritesi ve kompozisyonu sebebiyle günümüzde tercih edilmektedir. Kuru saklama ortamı periodontal membranda irreversibl değişikliklere sebep olacağı için kesinlikle önerilmemektedir. Ayrıca saklama ortamı olarak suyun kullanılması da osmoloritesinin çok düşük olmasından dolayı tercih edilmemektedir (25). Trope a göre uygun biyolojik saklama solüsyonunda saklanan dişlerde periodontal ligament hücrelerinin canlılığı korunmakta, enflamatuar yanıt, ankiloz ve kök rezorbsiyonu riski azalmaktadır (26). Saklama solüsyonu olarak izotonik solüsyonlar tercih edilmelidir. Bu açıdan bakıldığında en uygun solüsyonlar Hanks Balanced Salt Solution (HBSS), süt ve serum fizyolojiktir (27). Kron kırıkları daimi dentisyonda görülen tüm travmatik yaralanmalar içinde sık görülen dental yaralanma tipidir. Kron kırıklarında tedavi sonrası dişin prognozu kırığın derecesine ve içerdiği dental dokulara bağlıdır. Son yıllarda geliştirilen adeziv materyaller sayesinde kırık parçanın yapıştırılması son derece estetik sonuçlar 43

vermektedir. Kırık parçanın bulunmasıyla kalan diş dokusundan madde kaybı yapılmaksızın restorasyon tamamlanabilmektedir (28). Yaptığımız anket çalışmasında da, daimi bir diş kırığında öğretmenlerin %61,9 u kırılan parçanın bulunmasının gerekli olmadığını düşünmüştür. Eğitimden sonra ise öğretmenlerin hepsi kırılan parçanın bulunması gerektiğini düşünmüştür. Buna göre, eğitimin başarılı olduğu saptanmıştır 8.SONUÇ Yapılan ilk anket çalışmasında elde edilen veriler öğretmenlerin dental travmalar konusundaki bilgi düzeylerinin yeterli olmadığını göstermektedir. Dental travmalara okullarda çok sık rastlanması sebebiyle acil tedavi işlemleri hakkında bilgi eksikliklerinin giderilmesi, doğru tutum ve uygulamalar için özellikle öğretmenlerin, okul idarecileri ve personelinin bu konuda eğitilmelerinin son derece önemli olduğu sonucuna varıldı. Ayrıca acil ilkyardım kurslarına dental müdahaleyi içeren bilgilerin de eklenmesi ve bu kursların ülkemiz genelindeki okullarda yaygınlaştırılması gerektiği kanısına varıldı. Verilen eğitim sonrası yapılan 2. ankette dental travma konusunda öğretmenlerin bilgi düzeyinin arttığı saptandı ve eğitimin başarılı olduğu düşünülmektedir. 9. ÖZET Çocuklarda travma sonucu diş ve destek dokularda görülen yaralanmalar sık karşılaşılan sorunlardandır ve dental travmalar yaşam boyu sürecek problemlere neden olabileceklerinden dolayı doğru ve erken müdahale çok önemlidir. Çalışmamızın amacı ilkokul dönemi çocuklarında dental travmalarla karşılaşan öğretmenlerin acil dental 44

müdahale konusundaki bilgi düzeylerini ölçmek ve bu konuda doğru bilgilerin kazandırılması için eğitim verilmesi ve bu eğitimin başarısının değerlendirilmesidir. Elde ettiğimiz bulgulara göre ilkokul dönem çocuklarının okulda geçirdikleri zaman zarfında çeşitli dental travmalara maruz kaldığı görülmüştür. İlkokullarda dental travma esnasında çocuklara ilk müdahalede bulunması gereken öğretmenlerin hepsinin ilkyardım kursu aldığı tespit edilmiştir. Ancak maalesef, alınan ilkyardım kursunun sadece % 9,52 si dental travma müdahalesi içerdiği öğrenilmiştir. Yapılan anket sonuçlarına göre ilkokul dönem öğretmenlerinin dental travma müdahalesi konusunda yetersiz oldukları gözlenmiştir. Çalışmamıza katılan bireyler, bu konuda eğitim alabilecekleri bir kuruluşun olmamasından yakınmaktadır. Çalışmanın verilerine göre 21 ilkokul dönem öğretmenlerinin 12 si (57,1) dental travma görmüştür. Çalışmaya katılan ilkokul dönem öğretmenleri tarafından en sık görülen dental yaralanma şekilleri mine kırığı (%33,3) ve avülsiyondur (33,3). Avülse bir daimi dişin reimplantasyon tedavisinin mümkün olduğu, ankete katılan ilkokul dönem öğretmenlerinin %33,3 tarafından bilinmektedir. Eğitimden sonra ise öğretmenler bu bilince ulaştırılmış ve reimplantasyon tedavisinin mümkün olduğunu belirtmişlerdir. Avülse bir dişin saklama koşulu olarak en ideal ortam kabul edilen süt hiçbir ilkokul dönem öğretmenleri tarafından tercih edilmezken, eğitimden sonra, süt serum fizyolojik ile birlikte en çok tercih edilen saklama ortamı olmuştur. Dental travma sonrası tetanoz aşısının sorulmasını yapılan ilk ankette % 66,7 si gerekli bulurken, eğitimden sonra, tüm öğretmenler tetanoz aşısının sorgulanması gerektiğini bildirmişlerdir. Sonuç olarak dental travma nedeniyle diş yaralanmaları okullarda da sıklıkla meydana geldiğinden, okul idarecileri ve öğretmenler bu konuda daha duyarlı ve bilinçli olmak zorundadır. 45

10. KAYNAKLAR 1. Al-Nazhan S, Andreasen JO. Al-Bawardi S, Al-Roug S. Evaluation of the effect of delayed management of traumatized permanent teeth. J Endodon 1995, 21, 391-393 2. Eden, E., Pedodonti Ders Notları Süt Dişi Travmaları ve Tedavileri 2008, S: 1-2. 3. Andreasen JO. Andreasen FM. Essential of traumatic injuries to the teeth. Munksgard. Copenhagen. 1990. 4. Fountain SB. Camp JH. Ttaumatic injuries. In Cohen S. Burns RC. Pathways of the pulp. 5th. Ed. St. Louis. Mosby-Year Book. 1991. 5. Adams, FR. Traumatised and fractured young teeth. J Am Dent Assoc 1944, 31, 241-8. 6. Oikarinen, K. Kassila, K. Causes and types of traumatic tooth injuries treated in a public dental health clinic. Endod Dent Traumatol 1978, 3, 172-7. 7. Andreasen, JO. Andreasen, FM. Essentials of Traumatic Injuries to the Teeth. 2nd ed. Copenhagen, Denmark: Munksgaard and Mosby 2000,9-154. 8. Ranalli, DN. Sports dentistry and dental traumatology. Dent Traumatol. 2002, 18 (5), 231-6. 9. Hargreaves, JA. Craig, JW. The problem, prevalence, aetiology and classification. The management of traumatised anterior teeth of children. Edinburgh: E & S Livingstone 1970, 1-8. 10. Feliciano, KMPC. de Franc,a, Caldas, Jr.A. A systematic review of the diagnostic classifications of traumatic dental injuries. Dental traumatology 2006, 22, 71-76. 46

11. Flores, MT. Andreasen, JO. Bakland, LK et al. Guidelines for the evaluation and management of traumatic dental injuries (part 1 of the series). Dental traumatol 2001, 17, 1-4. 12. Andreasen, JO. Andreasen, FM. Textbook and Color Atlas of Traumatic Injuries to the Teeth. 3rd ed. Copenhagen, Denmark: Munksgaard. 1994, 750, 219-425. 13. Robertson, A. A retrospective evaluation of patients with uncomplicated crown fracrures and luxation injuries. Endod Dent Traumatol 1998, 14, 245-256. 14. Ravn, JJ. Follow-up study of permanent incisors with enamel fractures as a result of acute trauma. Scand J Dent Res 1981, 89, 213-217. 15. Crona-Larson, G. Bjarnason, S. Noren J. Affect of luxation injuries on permanent teeth. Endod Dent Traumatol 1991, 7, 199-206. 16. Borum, M. Andreasen, JO. Sequelae of trauma to primary maxillary incisors. 1. Complications in the primary dentition. Endod Dent Traumatol 1998, 14, 31-44. 17. Çalışkan MK. Endodontide tanı ve tedaviler, İzmir, 2006, S, 601-685. 18. Brown CJ. The management of traumatically intruded permanent incisors in children. Dent Update 2002, 29(1), 38-44. 19. Flores MT, Malmgren B, Andersson L, Andreasen JO, Bakland LK, BarnettF, Bourguignon C, DiAngelis A, Hicks L, SigurdssonA, Trope M, Tsukiboshi M, von Arx T. Guidelines for the management of traumatic dental injuries. 3rd Primary teeth. Dental Traumatology 2007, 23, 196-202. 47

20. Tsukibashi M. Treatment planning for traumatized teeth. Quintessence publishing Co 2000. 21. Soporowski, NJ. Allres, EN. Needleman, HL. Luxation injuries of primary anterior teeth: Prognosis and related correlates. Pediatr Dent 1994, 16, 96-101. 22. Çetingül E., Çene ve Yüz Travmatolojisi, Ege Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Yayınları-10, Bornova, 2002, S.64. 23. Martens, L.C., Surmont, P.A., D hauwers, F,R. La dent avulsee. Rev. Belge. Med. Dent., 1989, 44(3), 107-116. 24. Ersin E., Önçağ Ö., Ertuğrul F., Coşkun E., Kantar E., Kara N., Akdemir Y., the evalutıon of the knowledge of prımary school teachers on dental trauma. Ege Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi, Pedodonti AD, Bornova, İzmir 25. Al-Asfour A, Andersson L, Al-Jame Q. School teachers knowledge of tooth avulsion and dental first aid before and after receiving information about avulsed teeth and replantation. Dent Traumatol 2008, 24, 43-49. 26. Trope M. Clinical management of the avulsed tooth: present strategies and future directions. Dent Traumatol 2002, 18, 1-11. 27. Andreasen JO,Andreasen FM, Skeie A, Hjorting-Hansen E, Schwartz O. Effect of treatment delay upon pulp and periodontal healing of traumatic dental injuries a review article. Dent Traumatol 2002, 18, 116-128. 28. Ayna B, Hamamcı N, Çelenk S, İzol B. Travma sonucu oluşan kron kırıklarının multidispliner yaklaşımla tedavisi. Süleyman Demirel Üniv. Diş Hek. Fak. Derg. 2009, 1, 49-53. 48