HAZIRGİYİM VE KONFEKSİYON SEKTÖRÜ 2009 YILLIK İHRACAT R PERFORMANS DEĞERLENDİRMESİ İİTKİİB GENEL SEKRETERLİİĞİİ AR & GE E VE MEVZUAT ŞUBESİİ 0 Ocak 2010
İÇİNDEKİLERİ İ YÖNETİCİ ÖZETİ...2 Dünya ve Türkiye Ekonomisindeki Gelişmeler...2 Hazırgiyim ve Konfeksiyon İhracatı %15,5 Azaldı...3 Sadece Ortadoğu ve Afrika Ülkelerine İhracatta Artış Var...3 Ürün Grupları Bazında İhracat Performansı...4 Hammadde İthalatı...4 Konfeksiyon İthalatı %9 Azaldı...5 Kapasite Kullanım Oranı...5 Performansa Etki Eden Faktörler...6 I. DÜNYA VE TÜRKİYE EKONOMİSİNDEKİ SON GELİŞMELER...7 I.1.Dünya Ekonomisi Toparlanıyor...7 I.1.1.ABD Ekonomisi Büyümeye Başladı...8 I.1.2. AB Ekonomilerinde Yüksek Borçlanma Tedirginliği...10 I.1.3. Almanya Ekonomisi Resesyondan Çıktı...12 I.1.4. İngiltere Halen Resesyonda...14 I.1.5. Fransa da GSYH Üçüncü Çeyrekte Büyüdü...14 I.1.6. İtalya da Resesyondan Çıktı...15 I.1.7. Rusya da Yavaş Büyüme Gözleniyor...16 I.1.8. Japonya da Rekor Kamu Borcu...17 I.1.9. Çin Ekonomisi Hızlı Büyümesini Sürdürüyor...17 I.1.10. Ortadoğu Ülkeleri nin Petrol Gelirlerinde Düşüş Var...19 II.2.Türkiye Ekonomisinin Büyüme Sürecine Girmesi Bekleniyor...19 II.2.1. İhracat Halen Düşüşte...21 II.2.2. Sanayi Üretimi Geriledi...21 II.2.3. Giyim Sanayiinde Kapasite Kullanım Oranı %78,4...22 II. İHRACATIN GENEL GÖRÜNÜMÜ...23 II.1 Hazırgiyim ve Konfeksiyon İhracatı 2009 Yılında %15,5 Azaldı...23 II.2 Aylar İtibariyle Hazırgiyim ve Konfeksiyon İhracatının Seyri...24 II.3 İhracatçı Birlikleri Bazında Hazırgiyim ve Konfeksiyon İhracatı...26 III. BAŞLICA ÜLKE GRUPLARI İTİBARIYLA İHRACAT...28 III.1 Ülke Grupları İtibarıyla İhracat Performansı...28 III.2 AB Ülkeleri ne İhracat Genel Performans ta Belirleyici...30 III.2.1 AB (15) e İhracat %14,1 Azaldı...32 III.2.2. Yeni AB Ülkelerine İhracatta Kayıp Fazla...33 III.3. En Yüksek Oranlı İhracat Düşüşü Diğer OECD Ülkelerinde : %29,7...34 III.4. Diğer Avrupa Ülkeleri ne İhracat %28,4 Azaldı...37 III.6 Rusya Federasyonu na İhracatta Kayıp Yüksek Oranlı: %43...38 III.7. Ortadoğu Ülkeleri İhracatın Arttığı İki Ülke Grubundan Biri...40 III.8 En Yüksek Oranlı İhracat Artışı Afrika Ülkeleri nde: %22,9...41 III.9 Asya Ülkeleri ne İhracat %15,8 Azaldı...43 IV. ÜRÜN GRUPLARI BAZINDA HAZIRGİYİM VE KONFEKSİYON İHRACATI...45 IV.1 Örme Konfeksiyon İhracatı %11,5 Azaldı...46 IV.2 En Fazla İhraç Edilen Örme Giysilerde Durum...49 IV.3 Çorap İhracatı 2009 u %1,1 Artışla Kapattı...50 ii
IV.4 Dokuma Konfeksiyon İhracatında Düşüş %19,2...51 IV.5 En Fazla İhraç Edilen Dokuma Konfeksiyon Mamullerinde Durum...54 IV.6 Denim Giysi İhracatında Performans Kaybı Yüksek : %19...56 IV.7 Diğer Hazır Eşya İhracatı %21,3 Azaldı...57 V. HAMMADDE İTHALATI...61 VI. KONFEKSİYON İTHALATI...65 VI.1 Temel Ürün Grupları İtibariyle İthalat...65 VI.2 Ülkeler İtibariyle İthalat...67 VII. KAPASİTE KULLANIM ORANI...69 VIII. PERFORMANSA ETKİ EDEN FAKTÖRLER...71 VIII.1. Euro/Dolar Paritesi nin Etkileri...71 VIII.2. Dış Pazarlardaki Koşullar...73 Ek 1: Sektörler ve İhracatçı Birlikleri Bazında Türkiye İhracat Kaydı 2009 Ocak-Aralık... 75 Ek 2: Türkiye Hazırgiyim ve Konfeksiyon İhracat Kaydı: 2009 Ocak - Aralık... 76 Ek 3: Ülkeler ve Ülke Grupları İtibariyle Örme Konfeksiyon İhracatı: 2009 Ocak Aralık... 77 Ek 4: Ülkeler ve Ülke Grupları İtibariyle Dokuma Konfeksiyon İhracatı: 2009 Ocak Aralık... 78 Ek 5: Ülkeler ve Ülke Grupları İtibariyle Hazır Eşya İhracatı: 2009 Ocak Aralık... 79 iii
YÖNETİCİ ÖZETİ Dünya ve Türkiye Ekonomisindeki Gelişmeler 1944 yılından sonra dünya ekonomisinde yaşanan en derin krize karşı alınan önlemlerle birlikte, 2009 yılının üçüncü çeyreğinden itibaren küresel ölçekte ekonomik daralma sona ermiş, iktisadi faaliyetlerde yeniden canlanma görülmeye başlamıştır. Özellikle Asya ekonomilerinin ortaya koyduğu güçlü performans ve gelişmiş ülkelerin uyguladığı kamusal müdahaleler sayesinde ekonomik büyüme dünya ekonomisinin geneline yayılmıştır. Gelişmiş ülkeler başta olmak üzere dünya genelinde tüketim ve yatırım harcamaları ile sınai üretim verileri yavaş, fakat olumlu bir seyir izlemekte, kredi koşulları ise sıkılaşmaya devam etmektedir. Bununla beraber, gelişmiş ülkelerde işsizlik ciddi bir sorun olarak göze çarpmaktadır. IMF nin Ekim ayında yayınladığı Dünyanın ekonomik manzarası adlı raporunda 2009 yılında dünya ticaretinin %11,9 gibi yüksek bir oranda daralacağı tahmin edilmiştir. Bununla beraber 2010 yılında dünya ticaretinin %2,5 artacağı öngörülmüştür. Raporda 2009 yılında gelişmiş ülkelerin gelişmekte olan ülkelere göre hem ihracatı hem de ithalatında daha yüksek oranlı düşüşler kaydedeceği, 2010 yılında ise daha düşük oranlı büyümeye geçecekleri öngörülmüştür. Buna göre gelişmiş ülkelerin 2009 yılı ihracatının %13,6, gelişmekte olan ülkelerin ise %7,2 daralacağı tahmin edilmiştir. 2010 yılında gelişmiş ülkelerin ihracatının %2, gelişmekte olan ülkelerin ise %3,6 büyümesi beklenmektedir. Gelişmiş ülkelerin 2009 yılı ithalatının %13,7, gelişmekte olan ülkelerin ise %9,5 azalacağı tahmin edilmiştir. 2010 yılında gelişmiş ülkelerin ithalatının %1,2, gelişmekte olan ülkelerin ise %4,6 büyümesi beklenmektedir. Türkiye ekonomisi, 2008'in son çeyreğinden itibaren dört çeyrek üst üste daralmıştır ve 2009 yılı üçüncü çeyrek büyüme oranı göz önünde tutulduğunda hâlâ resesyondadır. 2009 yılı üçüncü çeyreğinde bir önceki yılın aynı dönemine göre gayri safi yurtiçi hasıla sabit fiyatlarla %3.3 azalmıştır. Üçüncü çeyrekte küçülmenin hız kesmesi, yılın son çeyreğinde bu oranın hayli küçük olacağı beklentisini doğurmuştur. Diğer yandan, OECD nin Kasım ayında yayınladığı Ekonomik Görünüm Raporu na göre, Türkiye yeniden büyüme sürecine girmiştir. Bazı ekonomistlerce OECD Türkiye için pembe tablo çizdi biçiminde değerlendirilen rapora göre, Türkiye ekonomisi 2009 yılında %6,5 küçülecek ancak 2010 da %3,7 ve 2011 de %4,6 büyüme gösterecektir. Söz konusu rapora göre, Türkiye ekonomisi 2011-2017 döneminde ortalama %6,7 büyüyerek OECD ülkeleri arasında GSYH artışında birinci olacaktır. 2
Hazırgiyim ve Konfeksiyon İhracatı %15,5 Azaldı 2009 yılında, Türkiye den 13,3 milyar dolar değerinde hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatı yapılmıştır. 2008 yılına kıyasla ihracatta dolar bazında %15,5 oranında düşüş meydana gelmiştir. Hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatının Türkiye genel ihracatında payı % 13,1 dir. Hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatında 2008 yılının Ekim ayından 2009 yılının Eylül ayı sonuna kadar her ay istisnasız şekilde görülen, bazı aylar oransal olarak %30 un üzerine çıkan son aylarda ise ivme kaybeden düşüş, Ekim ayında yerini %21,6 lık bir artışa bırakmış, Kasım ayında %2,6 oranında artış olurken, Aralık ayında ise aylık bazda %23,3 ile daha yüksek oranlı bir artış yakalanmıştır. İhracatın bölgeler bazında dağılımı 2009 yılında yapılan 13,3 milyar dolarlık ihracatın %79,1 lik kısmının Marmara Bölgesi nden gerçekleştirildiğini göstermektedir. Ege Bölgesi nin Türkiye toplam hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatından aldığı pay %13,6, Akdeniz Bölgesi nin payı %1,3, Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin payı %1,6 ve Doğu Anadolu Bölgesi nin payı %3,9 düzeyindedir. Sadece Ortadoğu ve Afrika Ülkelerine İhracatta Artış Var 2009 yılında, AB ülkeleri, OECD ülkeleri, Eski SSCB ülkeleri, diğer Avrupa ülkeleri ve Asya ülkeleri gibi belli başlı ülke gruplarına hazırgiyim ve konfeksiyon ihracattında %15,1 ile %29,7 arasında değişen oranlarda düşüşler olurken, sadece Afrika ülkeleri ve Ortadoğu ülkelerine yapılan hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatında sırasıyla %22,9 ve %18,1 lik artışlar kaydedilmiştir. 2009 yılında 27 AB ülkesine %15,1 oranında düşüşle 10,6 milyar dolarlık hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatı yapılmıştır. Türkiye toplam hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatının 10,6 milyar dolar ile %79,8 lik bölümü 27 AB ülkesine yapılmıştır. ABD, Kanada, Meksika, Norveç, İsviçre gibi ülkelerin yeraldığı Diğer OECD Ülke Grubu Türkiye nin hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatından aldıkları %4,8 lik pay ile ikinci en fazla ihracat yapılan ülke grubudur. Bu ülke grubuna hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatı 2009 yılında 2008 yılına kıyasla %29,7 oranında düşüş ile 634,8 milyon dolara gerilemiştir. Suudi Arabistan, Irak, İran, İsrail, Kuveyt gibi ülkelerin gruplandırıldığı Ortadoğu Ülkeleri ne 2009 yılında 2008 yılına kıyasla %18,1 oranında artışla 504,6 milyon dolarlık hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatı yapılmıştır. Bu artışla Ortadoğu ülkelerinin Türkiye nin toplam hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatından aldığı pay %2,7 den %3,8 e yükselmiştir. 3
Rusya Federasyonu, Ukrayna, Kazakistan, Azerbaycan gibi ülkelerin yeraldığı eski SSCB ülke grubuna 2009 yılında 399,6 milyon dolarlık hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatı yapılmış, ihracat 2008 yılına kıyasla %24 oranında azalmıştır. Diğer yandan, Mısır, Tunus, Cezayir, Libya gibi ülkelerin gruplandırıldığı Afrika Ülkeleri ne hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatı, 2009 yılında 2008 yılına kıyasla %22,9 oranında artışla 350 milyon dolara çıkmıştır. Bu artışla, ülke grubunun Türkiye toplam hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatından aldığı pay %1,8 den %2,6 ya yükselmiştir. Ürün Grupları Bazında İhracat Performansı Türkiye nin hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatında ağırlıklı ürün grubu, örme konfeksiyon mamulleridir. 2009 yılında örme konfeksiyon mamullerinin toplam hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatındaki payı %54, dokuma konfeksiyon mamullerinin payı %33 ve hazır eşyaların payı %13 olarak hesaplanmaktadır. 2009 yılında hazırgiyim ve konfeksiyonun üç temel ürün grubu için de ihracatta düşüş meydana gelmiştir. Buna göre, %11,5 oranında düşüşle 7,1 milyar dolarlık örme konfeksiyon mamulü ihraç edilirken, dokuma konfeksiyon mamulleri ihracatı %19,2 oranında azalarak 5,4 milyar dolardan 4,4 milyar dolara düşmüş, hazır eşya ihracatı ise %21,3 düşüş ile 1,7 milyar dolar olmuştur. 2009 yılında dokuma konfeksiyon mamulleri ile hazır eşya ihracatında, örme konfeksiyon mamullerine kıyasla daha düşük bir ihracat performansı gösterilmiştir. En fazla örme konfeksiyon ihraç edilen ülkeler Almanya, İngiltere, Fransa,İspanya ve İtalya olarak sıralanırken, en fazla dokuma konfeksiyon ihraç edilen ülkeler Almanya, İngiltere, İspanya, Fransa ve Hollanda olmuştur. Hazır eşya ihracatında ise en önde gelen pazarlar Almanya, ABD, Fransa, İngiltere ve İtalya olarak sıralanmaktadır. Hammadde İthalatı Dış Ticaret Müsteşarlığı Bilgi Sistemi nden temin edilen TÜİK kaynaklı verilere göre 2009 yılının Ocak-Ekim döneminde Türkiye ye, 1,4 milyar dolar değerinde, 901,1 bin ton elyaf (pamuk, yün, suni-sentetik, bitkisel ve ipek lifleri), 1,4 milyar dolar değerinde 505,2 bin ton iplik (pamuk, yün, suni-sentetik, bitkisel ve ipek iplikleri), 1,3 milyar dolar değerinde 175,1 bin ton dokuma kumaş ( pamuklu, yünlü, suni-sentetik, bitkisel ve ipek liflerinden mamul dokuma kumaşlar) 186,7 milyon dolar değerinde 24,3 bin ton örme kumaş ve 4
271,1 milyon dolar değerinde 64,7 bin ton dokusuz yüzey, vatka ve keçe ithal edilmiştir. Bu veriler ışığında, Türkiye nin temel hammaddeler itibariyle 1,7 milyon ton elyaf, iplik, dokuma ve örme kumaş ile dokusuz yüzey ithal ettiği ve bu ithalatın değer olarak 4,9 milyar doları bulduğu anlaşılmaktadır. Sözkonusu ithalatta, 2009 yılının Ocak-Ekim döneminde, 2008 yılının aynı dönemine kıyasla miktar olarak %10 oranında, dolar bazında ise %23 oranında azalma olmuştur. Konfeksiyon İthalatı %9 Azaldı Dış Ticaret Müsteşarlığı Bilgi Sistemi nden alınan, TUİK kaynaklı kesinleşmiş ithalat istatistiklerine göre, 2009 yılının Ocak-Ekim döneminde Türkiye ye 140 farklı ülkeden 1,7 milyar dolar değerinde hazırgiyim ve konfeksiyon ithalatı yapılmıştır. 2008 on aylık dönemine kıyasla 2009 yılının ilk on ayı içerisinde ithalat, dolar bazında %9 oranında azalmıştır. Yapılan ithalatın dolar değer üzerinden %58 i dokuma konfeksiyon mamullerinden, %37 si örme konfeksiyon mamullerinden ve %5 i diğer hazır eşyalardan oluşmaktadır. 2009 Ocak-Ekim döneminde örme giyim eşyası ve aksesuarı ithalatı %6 oranında azalarak 621,7 milyon dolar olmuştur. Dokuma giyim eşyası ve aksesuarları %10 düşüşle 970,8 milyon dolara gerilerken, ev tekstili ürünlerinin de içerisinde yeraldığı mensucattan mamul diğer hazır eşyaların ithalatı %22 oranında azalarak 86,5 milyon dolara düşmüştür. Çin Halk Cumhuriyet, Bangladeş, Hindistan, İtalya ve Sri Lanka en fazla konfeksiyon ithalatı yapılan ülkelerdir. Vietnam, Pakistan ve Endonezya izleyen ülkelerdir. Kapasite Kullanım Oranı Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan son Aylık İmalat Sanayi Eğilim Anketi ndeki bilgilere göre, 2008 yılının Aralık ayı itibariyle %64,7 olan imalat sanayii kapasite kullanım oranı, 2009 yılının Aralık ayı itibarıyla %69,7 ye yükselmiştir. Buna göre, imalat sanayiinde kapasite kullanım oranı 2008 yılının Aralık ayına göre %7,7 oranında artmıştır. Hazırgiyim ve konfeksiyon sanayiinde 2008 yılının Aralık ayında %76,4 olan kapasite kullanım oranı, 2009 yılının aynı ayında üç puandan fazla yükselerek %79,7 ye çıkmıştır. Aralık ayı itibarıyla, hazırgiyim ve konfeksiyon sektöründe kapasite kullanım oranı %4,3 oranında artmıştır. 5
Performansa Etki Eden Faktörler Hazırgiyim ve konfeksiyon ihracat performansına etki eden en temel faktörlerden biri euro/dolar paritesidir.2009 yılında yapılan 13,3 milyar dolarlık hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatının 10,6 milyar dolarla %79,8 i ihracatın Euro üzerinden gerçekleştirildiği AB27 ülkelerine yapılmaktadır. 2008 yılı Ocak-Aralık döneminde 1 Euro 1,47 ABD Dolarına eşit iken, 2009 yılının Ocak-Aralık döneminde Euro nun değeri ABD Dolarına karşı %5,4 lük düşüşle 1,39 dolar düzeyine gerilemiştir. Bu durumda, 2009 yılı Ocak-Aralık döneminde Euro bazında yapılan ihracat, dolar olarak istatistiklerde yeralırken, 2008 yılının aynı ayına göre %5,4 daha az yansımakta ve böylelikle dolar bazındaki istatistiklerde %5,4 oranında fiktif bir düşüş yaratmaktadır. Bu fiktif düşüş dikkate alınarak yapılan hesaplamalarda 2009 yılında hazırgiyim ve konfeksiyon sektörünün ihracat performansında %15,5 lik düşüş değil, reel anlamda %11,9 luk düşüş meydana geldiği anlaşılmaktadır. Global ekonomik krizin ve belli başlı pazarlarda değişen koşulların da Türkiye nin hazırgiyim ve konfeksiyon ihracatına etkileri bulunmaktadır. Zira kriz etkisi ile başlıca pazarlarda sözkonusu olan daralmalara bağlı olarak rekabette yoğunlaşma beklentisi hakimdir. Dolayısıyla, 2010 yılında Türk ihracatçılarının dış pazarlarda yavaş ve kademeli genişleyecek bir talep artışı ile karşı karşıya olduğu anlaşılmaktadır. Dış pazarlarda önümüzdeki dönemde de rekabet artmaya devam edecektir. Böyle bir ortamda firmaların tasarruf ve verimlilik önlemlerini azami ölçüde kullanarak yeni ürünlere ve yenilikçiliğe ağırlık vermeleri, etkin pazarlama yoluyla yeni pazarlara ulaşmaları, değişen tüketici davranışlarını ve eğilimlerini çözümleyerek fiyat farklılaştırmalarına gitmeleri gerekmektedir. 6
I. DÜNYA VE TÜRKİYE EKONOMİSİNDEKİ SON GELİŞMELER I.1.Dünya Ekonomisi Toparlanıyor 1944 yılından sonra dünya ekonomisinde yaşanan en derin krize karşı alınan önlemlerle birlikte, 2009 yılının üçüncü çeyreğinden itibaren küresel ölçekte ekonomik daralma sona ermiş, iktisadi faaliyetlerde yeniden canlanma görülmeye başlamıştır. Özellikle Asya ekonomilerinin ortaya koyduğu güçlü performans ve gelişmiş ülkelerin uyguladığı kamusal müdahaleler sayesinde ekonomik büyüme dünya ekonomisinin geneline yayılmıştır. Gelişmiş ülkeler başta olmak üzere dünya genelinde tüketim ve yatırım harcamaları ile sınai üretim verileri yavaş fakat olumlu bir seyir izlemekte, kredi koşulları ise sıkılaşmaya devam etmektedir. Bununla beraber, gelişmiş ülkelerde işsizlik ciddi bir sorun olarak göze çarpmaktadır. Gelişmiş ülkelerin ekonomilerindeki olumlu göstergelere karşın, büyüme süreçlerine ilişkin endişeler canlılığını korumaktadır. Bu ülkeler, ekonomilerini yeniden büyüme sürecine taşımak için çok geniş hacimli destek programları uygulamıştır. Merkez Bankaları sıfıra yakın faiz ve genişletici para politikalarını yürürlüğe koymuştur. Ekonomi çevrelerinde 2010 yılı başından itibaren bu destek ve uygulamaların kademeli olarak geri çekilmesi beklenmektedir. Bu durumda, gelişmiş ülkelerde 2009 yılı üçüncü çeyreğinde başlayan iktisadi büyümenin nasıl sürdürüleceği kafalarda önemli bir soru işareti yaratmaktadır. Başta Asya kıtası ekonomileri olmak üzere gelişmekte olan ülke ekonomileri iktisadi toparlanma sürecinde gelişmiş ülkelerden daha ileridedir. Emtia (ticarete konu olan tüm mallar) fiyatlarında görülen yükselmeler ve teşvik politikaları bu ülkelerin büyüme sürecinde önemli rol oynamıştır. Öte yandan Avrupa nın gelişen pazarları ve Bağımsız Devletler Topluluğu küresel krizden en sert biçimde etkilenen ülkeler olmuştur. Dünya ekonomisinin küresel kriz kaynaklı sorunlarının giderilmesi için birtakım düzenlemelere gidilmesi gerçeği akademisyenler ve politikacıların ortaklaşa paylaştıkları bir görüş haline gelmiştir. Buna göre ödemeler dengesi ve bütçe açığı veren ülkelerde daha yüksek tasarruf oranlarının artışıyla beraber özellikle Asya nın yükselen pazarları olmak üzere sözkonusu makroekonomik göstergelerde fazla veren ülkelerin daha yüksek talepte bulunmaları gerekmektedir. Nitekim, Uluslararası Para Fonu(IMF) Çin in cari hesap (mal ve hizmetler ticaret dengesi, faiz ve kar payı gibi gelir hesabı ve yurtdışı yardımlar gibi transfer ödemelerinden oluşur.) fazlasının GSYH ya oranının 2009 yılında %7,8 e düştükten sonra 2010 da %8,6 ya yükseleceğini tahmin etmiştir. Bununla beraber, çoğu uluslararası kuruluş orta vadede ödemeler dengesizliği açıklarının yükseleceğini öngörmektedir. 2010 yılında dünya ekonomilerini bekleyen en önemli sorun işsizliktir. 2009 yılında ABD, Avrupa Birliği ülkeleri ve Japonya da işsizlik oranları tarihi rekorlar kırmıştır. Bununla beraber bu sorunun nasıl çözüleceği konusu da 7
ayrı bir bilinmezliktir. Gerek ABD, gerek Avrupa Birliği ülkelerinin bütçe açıkları ve kamu borçları tarihi rekor kırarak hükümetlerin elini kıpırdatamaz hale getirmiştir. ABD nin yalnızca dış borcu GSYH nın %100 üne yaklaşmıştır. Avrupa Komisyonu tarafından Avrupa Birliğine üye ülkelerde kamu borcunun GSYH ya oranı 2009 yılı için %73 olarak tahmin edilmektedir. IMF nin Ekim ayında yayınladığı Dünyanın ekonomik manzarası adlı raporunda 2009 yılında dünya ticaretinin %11,9 gibi yüksek bir oranda daralacağı tahmin edilmiştir. Bununla beraber 2010 yılında dünya ticaretinin %2,5 artacağı öngörülmüştür. Raporda 2009 yılında gelişmiş ülkelerin gelişmekte olan ülkelere göre hem ihracatı hem de ithalatında daha yüksek oranlı düşüşler kaydedeceği, 2010 yılında ise daha düşük oranlı büyümeye geçecekleri öngörülmüştür. Buna göre gelişmiş ülkelerin 2009 yılı ihracatının %13,6, gelişmekte olan ülkelerin ise %7,2 daralacağı tahmin edilmiştir. 2010 yılında gelişmiş ülkelerin ihracatının %2, gelişmekte olan ülkelerin ise %3,6 büyümesi beklenmektedir. Gelişmiş ülkelerin 2009 yılı ithalatının %13,7, gelişmekte olan ülkelerin ise %9,5 azalacağı tahmin edilmiştir. 2010 yılında gelişmiş ülkelerin ithalatının %1,2, gelişmekte olan ülkelerin ise %4,6 büyümesi beklenmektedir. Bir buçuk yıl boyunca yaşanan düşüşten sonra, küresel petrol talebi yükselmeye başlamıştır. Petrol fiyatları, Ocak ayına göre yaklaşık %70 artarak 75-80 dolara yükselmekle beraber, akaryakıt tüketiminde önemli bir artış gerçekleşmiştir. Petrol fiyatlarındaki artış enflasyona ve iktisadi toparlanmanın geleceğine ilişkin kaygıları artırmaktadır. Fiyatlardaki yükselmeye karşın başta Çin de olmak üzere gelişmekte olan ülkelerde petrol tüketimi beklenenin üzerinde gerçekleşmiştir. Gelişmiş ülkelerde ise petrol talebinde görülen daralmada iyileşme sözkonusudur. Böylece 2008 yılının ikinci çeyreğinden itibaren ilk defa 2009 yılı son çeyreğine ilişkin petrol talebinde geçen yılın aynı dönemine göre artış beklenmektedir. I.1.1.ABD Ekonomisi Büyümeye Başladı ABD de 1929 daki Büyük Bunalım dan beri görülen en uzun iktisadi daralma döneminde ülke ekonomisi, 2009 yılının üçüncü çeyreğinde ilk kez büyüme göstermiştir. ABD nin GSYH sında ard arda dört çeyrekten sonra yılın üçüncü çeyreğinde % 3,5 oranında büyüme gerçekleşmiştir. ABD nin iktisadi gerilemesi, uluslararası ticaret ve finans işlemlerini dondurarak Asya ülkelerinin GSYH larında düşüşlere yol açtığı gibi, 2009 yılının üçüncü çeyreğinde Amerikan ekonomisinde görülen normalleşme eğilimi, söz konusu ülkelerde büyümeyi artırıcı bir etkide bulunmuştur. Nitekim IMF, Asya ülkelerine ilişkin 2009 yılı ekonomik büyüme tahmininde iki kattan daha fazla artışta bulunarak değişikliğe gitmiştir. Buna göre IMF 2009 yılında Asya ülkeleri için Mayıs ayında yaptığı %1,2 lik büyüme 8
öngörüsünü, % 2,8 e; 2010 yılı için büyüme öngörüsünü ise % 4,3 ten %5,8 e yükseltmiştir. ABD deki istihdam verileri, işsizlikteki yükselmenin çok daha az gözlendiği Avrupayla ciddi ölçüde çatışmaktadır. Amerika da Ekim ayında kaydedilen işsizlik oranı, çeyrek yüzyıldan daha uzun bir süredir ilk defa %10 un üzerine çıkarak Obama yönetimi üzerine baskıları bir hayli artırmıştır. Ekonomik büyümeye karşın Ekim ayında firmaların işten çıkarmaları sürdürmesi üzerine, ülkede işsizlik 1983 ten beri kaydedilen en yüksek oran olan %10,2 ye yükselmiştir. Yaklaşık 190,000 kişinin işini kaybetmesiyle ABD de resesyonun başlama tarihinden itibaren işsiz kalanların sayısı 7,3 milyon artmıştır. Ekim ayında işsizlikte kırılan tarihi rekor üzerine Amerikan yönetimi işsizlik yardımları ve ev alacaklar için vergi kredilerini (Amerikan vergi sisteminde işçilere net gelirlerini artırmak üzere yapılan yardımlardır.) genişletecek önlemleri alma yönünde yasal girişimlerde bulunmuştur. Köprü ve yol yapım harcamaları, firmaların istihdam yaratmasını sağlamak üzere başvurulan vergi kredileri ve yüksek ihracat teşvikleri hükümetin istihdamı artırıcı yönde aldığı diğer önlemlerdir. ABD de tüketici güven endeksi Ekim ayında ev fiyatlarındaki artış ve borsadaki yükselişe karşın Mart ayından itibaren son sekiz ayın en yüksek düşüşünü göstermiştir. Hanehalklarının gelecekte yapacağı harcamanın işaretlerini vermesi bakımından önem taşıyan tüketici güveninin zayıflığı Amerikan ekonomisindeki toparlanmanın kırılganlığını yansıtmaktadır. Amerikalı tüketiciler gelecekteki kazançları hakkında endişe duyarken, 2010 yılı Nisan ayında sona erecek olan işsizlik sosyal yardımları ve gayrımenkul kredileri de ülkede kaygı yaratmaktadır. Bununla beraber, ABD de 2009 yılı Mayıs ayında başlayan ev fiyatlarındaki artış Ağustos ayında da devam ederek önceki aya göre %1,2 artış göstermiştir. Yılın üçüncü çeyreğinde, ABD de dayanıklı mallara yapılan tüketici harcamasında otomobil teşvikleriyle önemli bir sıçrama sağlanırken, geçici olarak uygulamaya konan vergi kredileriyle fiyatlar dengelenerek üç yıldan sonra ilk kez konut yatırımlarında yükselme gözlenmiştir. Öte yandan, diğer mal ve hizmetler ve şirketlerce yapılan ekipman, yazılım harcamalarında da bu dönemde artış kaydedilmiştir. 30 Eylül e dek olan mali yılda ABD hükümeti bütçesi 1,4 trilyon dolarlık rekor bir açık vermiştir. Bu rakam, Amerikan GSYH sının %10 una karşılık gelmektedir. Bununla birlikte, Amerikan ekonomisinin brüt 7 trilyon dolar, net 1,7 trilyon dolar borcu bulunmaktadır. Amerikan İktisadi Analiz Bürosu verilerine göre, Ekim ayında ABD nin ihracatı 136,8 milyar dolar, ithalatı ise 169,8 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Ekim ayında 32,9 milyar dolarlık dış ticaret açığı, Eylül ayındaki 35,7 milyar dolarlık açıktan bir miktar daha azdır. Ekim ayında ihracatta 3,5 milyar dolar, ithalatta ise 0,7 milyar dolar artış kaydedilmiştir. 9
ABD de Ekim ayında kişisel gelirde %0,2, harcanabilir kişisel gelirde ise %0,4 artış gözlenmektedir. Kişisel tüketim harcamalarında ise %0,7 artış (68,3 milyar dolar) kaydedilmiştir. Eylül ayında ise harcanabilir kişisel gelirde %0,2, kişisel tüketim harcamalarında %0,6 artış (60,3 milyar dolar) gözlenmektedir. I.1.2. AB Ekonomilerinde Yüksek Borçlanma Tedirginliği 16 ülkeli Euro bölgesinde GSYH 2009 yılı üçüncü çeyreğinde ikinci çeyreğe göre % 0,4 artış göstermiştir. Böylece Euro bölgesi yılın üçüncü çeyreğinde %0,9 büyüyen ABD yle birlikte eş zamanlı olarak resesyondan çıkmıştır. AB- 27 ülkeleri ekonomileri ise üçüncü çeyrekte %0,2 büyümüştür. Söz konusu pozitif büyümenin arka arkaya daralma görülen beş çeyrekten sonra görülmesi dikkat çekicidir. Aynı dönemde bölgenin güçlü ekonomilerinden Almanya yatırım harcamalarının ve ihracatta görülen artışların etkisiyle %0,7 büyüme göstermiştir. Euro bölgesinin diğer güçlü ekonomisi olan Fransa da ise yılın üçüncü çeyreğinde GSYH da kaydedilen %0,3 artış beklenenin altında gerçekleşerek Euro bölgesinin büyüme oranını düşük tutmuştur. İtalya da üçüncü çeyrekte kaydedilen büyüme oranı ise % 0,6 dır. Euro bölgesinde resesyondan çıkışa rağmen zayıf bankacılık sistemi, değer kazanan Euro ve yükselen işsizlik iktisadi büyüme üzerinde olumsuz beklentilere yol açmaktadır. 2009 yılı ikinci çeyreğiyle kıyaslandığında üçüncü çeyrekte Euro bölgesinde işsizlik %0,5 (yaklaşık 712 bin kişi) oranında artış göstermiştir. Aynı dönemde işsizlik AB-27 ülkelerinde de %0,5 oranında (yaklaşık 1 milyon kişi) artmıştır. Yılın ikinci çeyreğinde ise Euro bölgesinde işsizlik %0,5, AB-27 ülkelerinde ise %0,6 artış göstermiştir. 2009 yılı üçüncü çeyreğinde geçen yılın aynı çeyreğiyle kıyaslandığında istihdam Euro bölgesinde %2,1, AB-27 ülkelerinde ise %2 düşüş göstermiştir. Yılın ikinci çeyreğinde ise istihdam Euro bölgesinde %1,8 ve AB-27 de %1,7 düşüş kaydetmiştir. Yılın üçüncü çeyreğinde Euro bölgesinde %0,3, AB-27 ülkelerinde ise %0,2 büyüme gösteren diğer hizmetler kalemi (kamu yönetimi, sağlık ve eğitim gibi sektörleri içerir) dışında ekonominin tüm sektörlerinde istihdamda düşüşler söz konusudur. Eurostat a göre Euro bölgesinde 2009 yılı Ekim ayında işsizlik oranı son 10 yılın en yüksek düzeyine ulaşarak % 9,8 e yükselmiştir. 16 devletten oluşan blokta 2008 yılının Şubat ayından itibaren işsizlikte görülen kesintisiz artışla beraber toplam işsiz sayısı 15,6 milyona ulaşmıştır. 2009 un bir önceki ayında ise işsizlik 184,000 kişilik artış göstererek 15,3 milyona ulaşmış, bu artışla Ağustos ayındaki işsizlik oranı % 9,6 dan %9,7 ye yükselmişti. İşsizlerin sayısında görülen söz konusu artış, Avrupa daki küresel krizin işgücü piyasasındaki olumsuz etkisini bir kez daha gözler önüne sermiştir. Eurostat a göre, 2009 yılı Ekim ayında Euro bölgesinin dünyanın geri kalan ülkeleriyle ticaretinde 8,8 milyar Euro fazla vermesi beklenmektedir. 2008 yılı 10
Ekim ayında ise, 1,2 milyar Euro luk açık verilmiştir. 2009 yılı Eylül ayında 0,9 milyar Euro luk dış ticaret fazlası, 2008 yılı Eylül ünde ise 0,6 milyar Euro değerinde dış ticaret açığı verilmiştir. 2009 yılı Ekim ayında AB-27 ülkelerinin dış ticaretinde 3,8 milyar Euro açık vermesi beklenmektedir. Söz konusu gösterge, 2008 yılı Eylül ünde 18,3 milyar Euro luk yüksek bir dış ticaret açığına karşılık gelmektedir. 2009 un Eylül ayında açık 11,1 milyar Euro iken, 2008 in Eylül ayında 24,5 milyar Euro dur. 2009 yılı Ocak-Eylül döneminde AB-27 ülkelerinin tüm asli ticaret ortaklarıyla yaptığı ticarette düşüşler kaydedilmiştir. Buna göre 2008 in aynı dönemine göre AB-27 ülkelerinin ihracatlarında kaydedilen düşüşler, Rusya (%40), Türkiye (%27), Brezilya (%23), Güney Kore (%22), ABD (%20); ithalatta kaydedilen düşüşler ise Rusya (%42), Norveç (%30), Japonya ve Brezilya (her ikisi için de %28) ve Türkiye (%26) dır. En düşük oranlı ihracat düşüşü %1 le Çin e gerçekleşirken, ithalat düşüşü %8 le İsviçre den kaynaklanmaktadır. AB-27 ülkelerinin 2009 yılı Ocak-Eylül döneminde ABD ye olan ticaret fazlası, 2008 in aynı dönemine göre 48,9 milyar Euro dan 30,7 milyar Euro ya gerilerken, Çin le olan ticaret açığı 120,4 milyar Euro dan 99,1 milyar Euro ya, Rusya yla olan ticaret açığı 61,2 milyar Euro dan 34,6 milyar Euro ya, Norveç le olan ticaret açığı 40,5 milyar Euro dan 24,6 milyar Euro ya, Japonya yla olan ticaret açığı ise 25,8 milyar Euro dan 14,9 milyar Euro ya gerilemiştir. AB-27 ülkeleri içerisinde 2009 yılı Ocak-Eylül döneminde en fazla dış ticaret fazlası veren ülke Almanya (91,7 milyar Euro) olurken, onu İrlanda (29,7 milyar Euro), Hollanda (27,9 milyar Euro) ve Belçika (11 milyar Euro) izlemektedir. En yüksek dış ticaret açığı veren ülke İngiltere yken (69,9 milyar Euro), onu Fransa (38,6 milyar Euro), İspanya (36,8 milyar Euro), Yunanistan (21,6 milyar Euro) ve Portekiz (13,5 milyar Euro) izlemektedir. Eurostat a göre, 2009 yılı Kasım ayında Euro bölgesinde yıllık enflasyon %0,5 tir. Bu oran, Ekim ayındaki %(-0,1) dan yüksektir. Geçen yılın aynı döneminde enflasyon oranı %2,1 dir. Kasım da aylık enflasyon ise %0,1 dir. Avrupa Birliği nde yıllık enflasyon Kasım ayında %1 ken, Ekim ayında bu oran %0,5 tir. Geçen yılın aynı döneminde yıllık enflasyon %2,8 dir. Kasım da aylık enflasyon ise %0,2 dir. Avrupa Komisyonu nun bir raporuna göre, AB hükümetleri mali disiplini sağlamak üzere ciddi bir adım atmazlarsa 2014 yılında Avrupa Birliği nin kamu borcu GSYH sının % 100 ünü bulacaktır. Komisyonun Kasım ayında yaptığı tahmine göre, Euro bölgesi kamu borcunun GSYH ya oranı 2010 yılında %84 ü, 2011 yılında ise %88,2 yi bulacaktır. Avrupa Komisyonu raporu Yunanistan, İrlanda, Letonya, İspanya ve İngiltere den oluşan beş ülkeyi, önde gelen riskli ülkeler grubu olarak gördüğünü açıklamıştır. Bu ülkelerin kamu maliyesinin emeklilik ve sağlık 11
harcamalarından ötürü ekonomik bir darboğazdan geçeceği öngörülürken, küresel krizden kaynaklanan yüksek bütçe açıklarına da dikkat çekilmiştir. Rapor, özellikle Yunanistan da yapılan emeklilik harcamalarına vurguda bulunurken, ülkenin 2011 yılında kamu borcunun GSYH ya oranının %135 e ulaşacağının altını çizmiştir. Aynı raporda 2010 yılında kamu borcunun GSYH ya oranının İtalya da %116,7, Belçika da %101,2, Portekiz de %84,6, İrlanda da %82,9, Fransa da 82,5, İngiltere de %80,3, Almanya da %76,7, İspanya da %66,3, Letonya da %48,6, Litvanya da %40,7 olacağı öngörülmüştür. Komisyonun 2010 yılında Avrupa ülkelerinde bütçe açığının GSYH ya oranı tahmininde ise İrlanda %14,7, İngiltere %12,9, Letonya %12,3, Yunanistan %12,2, İspanya %10,1, Litvanya %9,2, Fransa %8,2, Portekiz %8, AB ortalaması %7,5, Euro bölgesi ortalaması %6,9, Belçika %5,8, İtalya %5,3, Almanya %5 oranlarında açık vermektedir. AB-27 ülkelerinde ödemeler dengesinin iki önemli kaleminden biri olan cari hesap (mal ve hizmetler ticaret dengesi, faiz ve kar payı gibi gelir hesabı ve yurtdışı yardımlar gibi transfer ödemelerinden oluşur.) 2009 yılı üçüncü çeyreğinde 33,3 milyar Euro luk açık vermiştir. Bu açık 2008 in üçüncü çeyreğinde ise 72,6 milyar Euro dur. Diğer yandan, 2009 yılı ikinci çeyreğinde cari hesap 49,2 milyar Euro açık kaydetmiştir. Bununla beraber, 2009 yılı üçüncü çeyreğinde AB-27 ülkelerinde hizmetler ticaret dengesi 14,2 milyar Euro fazla vermiştir. Bu rakam, 2008 yılının üçüncü çeyreğinde 20,1 milyar Euro fazlayı gösterirken, 2009 yılı ikinci çeyreğinde 17,5 milyar Euro fazlayı göstermektedir. Avrupa Merkez Bankası nın Ekim ayında yaptığı Euro Bölgesi Banka Borçlanmaları Araştırması na göre, 2009 yılı üçüncü çeyreğinde de Avrupa da bankaların borçlara ve kredilere uyguladığı kısıtlamalar devam etmiştir. Sözkonusu kısıtlamalarda yılın ikinci çeyreğine göre belirgin bir azalma kaydedilirken, son çeyrekte kredi koşullarında daha büyük bir kolaylık sağlanması beklenmektedir. Aynı araştırmada, Euro bölgesinde gayrimenkul piyasasında sürpriz bir yükseliş eğilimi olduğu belirtilmiştir. Anket sonucuna göre, ipotek talebinde yükselme olduğunu ifade eden banka sayısında Temmuz ayındaki %4 lük artışla kıyaslandığında Ekim ayında %10 oranında artış kaydedilmiştir. Bu durum gayrimenkul piyasasının gelecekteki manzarasına ilişkin daha az olumsuz bir değerlendirme yapılmasına yol açmaktadır. Avrupa Merkez Bankası nın Temmuz ayı araştırmasında ise gayrimenkul borçlanmalarına olan talepte 2006 yılından beri ilk defa artış olduğu belirtilmiştir. I.1.3. Almanya Ekonomisi Resesyondan Çıktı Alman hükümetince yapılan teşvik programlarının firma harcamalarını ve küresel ticaretin ülke ihracatını artırmasıyla, 2009 yılı üçüncü çeyreğinde 12
Almanya da iktisadi toparlanma süreci hız kazanmıştır. Alman Federal İstatistik Ofisi nin verilerine göre, yılın üçüncü çeyreğinde Almanya da GSYH %0,7 artış göstermiştir. Bu oran, ikinci çeyrek için %0,4 tür. Hükümetin 81 milyar Euro luk teşvik paketiyle Almanya nın ekonomik anlamda canlanması, Euro bölgesinin büyüme göstermesinde de etkili olmuştur. Alman hükümeti, Ekim ayında GSYH da 2009 yılı için %5 daralma, 2010 yılı için %1,2 büyüme öngörüsünde bulunmuştur. Öte yandan, Almanya nın iktisadi yapısına ilişkin ekonomi çevrelerinde dile getirilen bir görüşe göre ülkede ihracat tarafından yönlendirilen ekonomik canlanma süreci bir üst vitese geçmek için yeterli değildir. Bunun için Alman ekonomisinde iç talebin canlandırılmasına gereksinim bulunmaktadır. Euro bölgesinin en büyük ekonomisi Almanya da Kasım ayında işsizlikte görülen düşük oranlı azalmayla ülkedeki işsizlerin oranı %8,2 den %8,1 e gerilemiştir. Küresel krizin başlama tarihinden itibaren Almanya da işsizlik oranları %7 civarında dolaşmaktadır. Almanya ya komşu ülkeler ve ABD de işsizlikte kaydedilen yüksek oranlara karşın Alman hükümetinin işçilerin gelirlerindeki %60-65 kayıpları karşılayıcı desteğiyle ülkede işsizlik oranları göreceli olarak düşüktür. Hükümetin kabaca 5,1 milyar Euro luk desteğiyle ülkede 500,000 kişinin istihdamının korunduğu hesaplanmaktadır. Almanya ekonomisi için temel gösterge kalemi, GSYH sının %47 sini oluşturan ihracatıdır. Eylül ayında ihracat önceki aya göre %3,8 artış, 2008 yılı Eylül üne göre %18,8 düşüş göstermiştir. İhracatta 2008 e göre 2009 un ilk çeyreğinde 17,2, ikinci çeyrekte ise %20,2 gibi yüksek oranda düşüşler yaşanmasının önemli nedenlerinden birisi de Şubat ayından itibaren Euro nun dolar karşısında %15 değer kazanmasıdır. Bu durum, Amerika ve Çin in ihracatlarında Almanya ya karşı üstünlüğe yol açmaktadır. Ekonomi çevrelerinde Almanya da iç talep ve ihracatta 2010 yılında da düşüşlerin süreceğine ilişkin yaygın bir kanı bulunmaktadır. Bu durumda firmaların %60 maaş indirimiyle dahi işçi çalıştıramayacağı öngörülmektedir. Nitekim, Avrupa Komisyonu Almanya da 2009 yılında %7,7 olan işsizliğin 2010 yılında %9,2 ye, 2011 de ise %9,3 e çıkacağını öngörmektedir. Almanya da perakende satışlar Ağustos ve Eylül aylarındaki düşüşten sonra Ekim ayında %0,5 artış göstermiştir. Ancak bu artış, gelirler baskı altına girdikçe gelecek aylarda özel tüketimin azalacağına ilişkin kaygıları giderememiştir. Yıllık bazda satışlar, Ekim ayında %1,7 düşmüştür. Almanya da yükselen işsizlik ve iş kayıpları korkusunun özel tüketimi dizginlemesi beklenmektedir. Ülkede yılın ikinci çeyreğinde özel tüketimde artış gerçekleşirken, üçüncü çeyrekte daralma gözlenmiştir. 13
I.1.4. İngiltere Halen Resesyonda İngiltere de GSYH 2009 yılının üçüncü çeyreğinde Avrupa nın diğer büyük ekonomilerinin tersine %0,3 daralmıştır. İngiltere GSYH kayıtlarının tutulmaya başlandığı 1955 yılından itibaren arka arkaya 6 çeyrek boyunca daralma gösteren en uzun süreli resesyonunu yaşamaktadır. OECD şemsiyesi altındaki 30 ülkenin 2009 yılı üçüncü çeyreğinde kaydettiği ortalama ekonomik büyümenin %0,8 olduğu göz önünde bulundurulduğunda, %0,3 daralan İngiltere ekonomisinin küresel krizden çıkış sürecinde geride kaldığı açıkça görülmektedir. İngiltere de Kasım ayı itibarıyla işsizlik oranı %7,8 dir. İşsizlik oranı yılın üçüncü çeyreğinde %1, Kasım a dek yıl boyunca %2 artış göstermiştir. OECD nin tahminine göre İngiltere de işsizlik oranı 2010 yılında %9,3 ü, 2011 yılında ise %9,5 i bulacaktır. İngiltere nin 2009 yılı Eylül ayı itibarıyla yıllık toplam ihracatı 223,8 milyar sterlindir. Ülkenin 2008 in Eylül ayına göre ihracatı %9 (22,2 milyar sterlin) azalmıştır. İngiltere nin 2009 un Eylül ayında ithalatı geçen yılın aynı dönemine göre %9,8 (33,5 milyar sterlin) düşüş göstererek 306,8 milyar sterlin olarak kayıtlara geçmiştir. Ülkede 2009 un son aylarında enflasyon 2008 in başından beri ilk defa yükselişe geçmiştir. Ekim ayında tüketici fiyat endeksi önceki yıla göre %1,5 artmıştır. Bu oran, Eylül ayındaki %1,1 lik artıştan yüksektir. Bu durum Ekim ayında perakende satışlarda geçen yılın aynı dönemine göre %3,4 oranında bir yükselişten kaynaklanmaktadır. Söz konusu oran son 17 ayın en yüksek oranıdır. 2009 yılı üçüncü çeyreği itibarıyla perakende satışlar geçen yılın aynı dönemine göre %2,8 artış göstermiştir. Bu arada, perakende satışlarda Ekim ayında kaydedilen yıllık bazda artış hazırgiyim, tekstil ve ayakkabı ürünleri satışında %10,7 oranında yükselişten kaynaklanmıştır. Yalnızca gıda ürünü satan mağazalarda artış oranı ise %1,6 dır. IMF nin bir çalışmasına göre, İngiltere nin 2007 yılında ulusal gelirin %2,6 sına karşılık gelen bütçe açığının, 2010 yılında %13,2 ye yükselmesi öngörülmektedir. İngiliz hükümetinin 2009 ve 2010 da yaptığı ve yapmayı tasarladığı borçlanmanın İngiltere nin 1692 ve 1997 yılları arasında (yaklaşık 300 yıl) yaptığı toplam borçlanmadan daha fazla olacağı hesaplanmıştır. I.1.5. Fransa da GSYH Üçüncü Çeyrekte Büyüdü Fransa da GSYH yılın üçüncü çeyreğinde %0,3 büyüme göstermiştir. Böylece Almanya yla birlikte Fransa da yılın üçüncü çeyreğinde resesyondan çıkmıştır. Bununla beraber, geçen yılın aynı dönemine göre ülkede ekonominin %2,4 daraldığı görülmektedir. 14
Fransa da resmi kaynaklarca 2009 yılında ekonominin %2 ile %2,25 arasında daralması öngörülürken, Euro bölgesinin en büyük ekonomisi Almanya da ekonominin % 5 küçülmesi öngörülmüştür. Almanya da büyüme için ihracat bir çıkış yolu olarak görülürken, Fransa da daha çok iç talebe güvenilmektedir. Yılın üçüncü çeyreğinde Fransa nın ihracatı %2,3, ithalatı ise %0,4 artış göstermiştir. İkinci çeyrekte ihracat %0,6 artmış, ithalat ise %2,6 daralmıştır. Hanehalkı tüketim harcaması ikinci çeyrekte %0,3 büyürken, ikinci çeyrekte büyüme %0 (sıfır) olarak gerçekleşmiştir. Euro bölgesinin ikinci büyük ekonomisi Fransa da Ekim ayında sanayi siparişlerinde %2,1, Eylül ayında ise %1,9 düşüş yaşanmıştır. Bununla beraber yılın üçüncü çeyreğinde sanayi siparişleri otomobil sektörünün ivme kazandırmasıyla %4,2 artış göstermiştir. Üçüncü çeyrekte otomobil siparişlerinde %13, diğer imalat sektörlerinde %2,8 ve elektrik, elektronik malzemelerde %1,8 artış gözlenmiştir. Siparişlerdeki söz konusu canlanmaya karşın, geçen yılın aynı dönemiyle kıyaslandığında %12,6 daha düşük seviyede olduğu görülmektedir. I.1.6. İtalya da Resesyondan Çıktı İtalyan İstatistik Bürosu nun verilerine göre, İtalyan ekonomisi 2009 yılı üçüncü çeyreğinde önceki çeyreğe göre %0,6 büyüme göstermiştir. Bu oran 2008 yılı aynı dönemiyle kıyaslandığında %4,6 daha düşüktür. Ancak İtalya da GSYH arka arkaya 5 çeyrek daralmadan sonra büyümeye geçmiştir. Ayrıca, ülkenin büyüme oranı 16 ülkeli Euro bölgesinin %0,4 lük büyümesinden yüksektir. İtalya da işsizlik oranı Ekim ayında %8 e yükselmiştir. Bu oran İtalya da son 5 yılda kaydedilen en yüksek oran olmakla beraber, 16 ülkeli Euro bölgesinin %9,8 lik işsizlik oranından daha düşük bir düzeydedir. OECD nin yayınladığı bir raporda, İtalya da işsizlik oranının 2009 yılı sonunda %7,6 olması öngörülmektedir. Rapora göre, bu oran 2010 da %8,5 i, 2011 de ise %8,7 yi bulacaktır. İtalyan ekonomisinin işsizlikle beraber en önemli sorunu GSYH dan daha büyük olan kamu borçlarıdır. Avrupa Komisyonu nun bir raporunda, 2010 yılında İtalya nın brüt kamu borcunun GSYH nın %116,7 sine ulaşarak Yunanistan dan sonra (%124,9) kamunun en çok borçlu olduğu ikinci Avrupa ülkesi konumuna geleceği öngörülmektedir. Aynı raporda, ülkenin yüksek kamu borcuna karşın 2010 yılında bütçe açığının GSYH ya oranının %5,3 olacağı ve İngiltere, Fransa, Belçika gibi diğer ülkelere göre düşük, aynı zamanda Euro bölgesi ortalamasının altında(%6,9) olacağı ifade edilmiştir. İtalya da 2009 yılı Şubat ayında 95.3 seviyesinde bulunan tüketici güven endeksi Ağustos ayında 100.3 e kadar yükselmiş, Kasım ayında ise 99.7 ye 15
kadar gerilemiştir. Ekonominin önemli göstergelerinden olan yeni sanayi ürünleri siparişleri Ağustos ayında %6,4 gerilemişken, Eylül ayında toparlanarak %1,5 artmış bulunmaktadır. Ülke genelinde perakende satışlar, Eylül ayında bir önceki aya göre % 0,3 artmıştır. I.1.7. Rusya da Yavaş Büyüme Gözleniyor Rusya ekonomisi, 2009 un üçüncü çeyreğinde geçen yılın aynı dönemine göre %9,4 daralırken, yılın ikinci çeyreğine göre %0,6 büyüme göstermiştir. Ancak, yılın ikinci çeyreğinde 2008 in aynı dönemine göre petrol, doğalgaz ve metal talebinde yaşanan düşüşün etkisiyle GSYH nın %10,9 azalması makro ekonomik dengeye sarsıcı bir etkide bulunmuştur. Dünya Bankası nın Kasım ayında hazırladığı Rusya raporuna göre, 2009 yılı ilk dokuz ayında Ruble nin %5,9 oranında değer kaybetmesinin de etkisiyle yılın ikinci çeyreğinde ülkenin net ihracatı %66 artış gösterirken, ithalatında büyük ölçüde daralma meydana gelmiştir. Rusya da sanayi üretiminde 11 ay boyunca gözlenen düşüşün Eylül ayında yükselişe geçmesi umut vericidir. Sanayi üretiminde yaşanan düşüşün de etkisiyle Rusya da 2009 Eylül ayı itibariyle işsizlik oranı %7,6 dır. Bu oran 2008 yılı Eylül ayında %5,8 dir. Ülkede sanayi üretimi Ağustos ayında %0,2, Eylül ayında ise %0,4 artış göstermiştir. Rusya nın ticaret dengesi yılın üçüncü çeyreğinde 31,4 milyar dolar fazla verirken sözkonusu fazla yılın ilk çeyreğinde 19,1 milyar dolardır. Bu durum özellikle petrol olmak üzere Rusya nın başlıca ihraç ürünlerinin fiyatlarının artarken, Rublenin değer kaybetmesinden ötürü ithalatının düşüşünden kaynaklanmaktadır. Rusya Ekonomi Bakanlığı tarafından yapılan bir açıklamaya göre, ülke ekonomisi krizdeki en kötü dönemini atlatmış, artan petrol fiyatlarının da etkisiyle düze çıkmaktadır. Bu tahmini destekleyen diğer bir veri de perakende satışların ülke genelinde Eylül ve Ekim aylarında bir önceki aya göre sırasıyla %0,4 ve %0,7 oranlarında artmış olmasıdır. Başbakan Vladimir Putin, Aralık ayında basına verdiği bir demeçte, 2009 yılında Rusya nın 100 milyar dolar dış ticaret fazlası vereceğini belirtmiştir. Ayrıca, Rusya ya yabancı yatırımında girişlerle beraber Rublenin değer kazanmakta olduğunu, altın ve para rezervlerinin toplamının 447 milyar doları bulduğunu sözlerine eklemiştir. Rusya da 2009 yılı Haziran ayından itibaren GSYH nın yükselişi ülkenin makroekonomik açıdan olumlu bir seyir izlediğini göstermektedir. 16
I.1.8. Japonya da Rekor Kamu Borcu Hükümetin aldığı teşvik önlemiyle Japonya da GSYH yılın üçüncü çeyreğinde %4,8 büyümüştür. Bu oran ülkede son iki yılda kaydedilen en yüksek büyüme oranıdır. Kamu yatırımları sözkonusu büyümede büyük önem taşımaktadır. Japonya nın ABD ve Çin gibi dış ticaretinin yoğun olduğu ülkelerde alınan teşvik önlemleri sayesinde üçüncü çeyrekte ülke ihracatı %6,4 artış göstermiştir. Öte yandan işsizlik ve ekonomi için olumsuz bir işaret olan envanterlerde üçüncü çeyrekte yükseliş söz konusudur. Japonya da ekonomi aşırı kapasite sorunuyla karşı karşıyadır. Ancak ülke ekonomisinin temel sorunu 5 trilyon dolarlık GSYH sının %170 i(yüz yetmiş) seviyesine çıkan rekor kamu borcudur. Japon Maliye Bakanı Hirohisa Fujii Kasım ayında basına verdiği bir demeçte, ülkenin yükselen bütçe açığı ve düşen vergi gelirlerini karşılayabilmek için en azından 550 milyar dolarlık (50 trilyon yen) bono çıkarılabileceğini ifade etmiştir. Japonya da işsizlik oranı, çoğu batı ülkesinden daha düşük olmakla beraber, ülkede işsizlik sorunu ciddiyetini korumakta ve durumun daha da kötüleşeceğine ilişkin kamuoyunda ciddi kaygılar bulunmaktadır. 2009 yılının Ağustos ayında iktidara gelen Demokratik Parti hükümeti, ilk iş olarak, ülkede yüksek işsizliğin yarattığı toplumsal huzursuzluğu bir ölçüde de olsa giderebilmek için 2010 yılı Mart ayına dek 100,000 kişilik istihdam yaratmaya yönelik acil eylem planını yürürlüğe koyacağını açıklamıştır. Ülkede işsizlik oranı üçüncü çeyrekte %5,3 olarak kaydedilmiştir. İşsizlik oranı Temmuz ayında rekor bir düzey olan %5,7 yi bulmuş, Ağustos ayında ise bir miktar düşüşle %5,5 oranına gerilemiştir. Çin ve diğer Asya ekonomilerinden gelen yüksek taleple Ekim ayında Japonya nın ihracatında görülen artış ülkenin sağlıklı bir büyüme sürecine girdiğine ilişkin umutları artırmıştır. Ülkede Ekim ayında ihracat 2008 in aynı ayına göre %23,2 düşüş gösterirken bu oran Eylül ayı için %30,6 dır. 2009 yılı Ekim ayı ihracat düşüş oranı 2008 yılı Ekim ayında kaydedilen %7,9 dan sonra en düşük azalma oranıdır. Japonya da perakende satışlar, Kasım ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre %1 oranında gerileyerek 11,39 milyar yen olmuştur. Perakende satışlarının yanı sıra toptan satışlar da %18,7 oranında gerileyerek 29,63 milyar yeni bulmuştur. Büyük perakende mağazalarının satışları ise %9,6 azalarak 1,62 milyar yen değerinde gerçekleşmiştir. I.1.9. Çin Ekonomisi Hızlı Büyümesini Sürdürüyor Çin ekonomisi hükümetin yüksek tutarda açtığı krediler ve uyguladığı yatırım programıyla 2009 yılının üçüncü çeyreğinde geçen yılın aynı dönemine 17
kıyasla %8,9 büyüme göstererek toparlanma sürecinde hız kazanmıştır. Çin in yılın üçüncü çeyreğinde gösterdiği büyüme performansı ikinci çeyreğe göre ise %7,9 artış göstermiş ve yılın ilk dokuz ayı sonunda büyüme oranını %7,7 ye çıkarmıştır. Dünya Bankası nın Çin e yönelik olarak hazırladığı özel raporunda 2009 yılında ülkede büyümenin %8,4 oranında gerçekleşeceği öngörülmüştür. Bu oran Dünya Bankası nın Haziran ayında yaptığı %7,2 lik büyüme tahmininden daha yüksektir. 2010 yılında ise büyümenin %8,7 oranında gerçekleşeceği öngörülmektedir. Çin in iktisadi büyümesinin arkasında önemli miktarda mali ve parasal teşvikler bulunmaktadır. Yılın yalnızca üçüncü çeyreğinde kamu bankalarınca yıllık GSYH nın %6,5 i oranında kredi açılmıştır. Çin hükümeti ekonomiyi canlandırmak için kamu bankalarınca açılan ve 2009 yılı GSYH sının %15 ten fazlasına denk gelmesi öngörülen kredilerle devasa bir teşvik programını uygulamaya koymuştur. Böylelikle, Çin de son yıllardaki iktisadi büyümenin temel belirleyicisi olan sabit sermaye yatırımlarında (Bina, makina gibi uzun süre kullanılabilen dayanıklı malların üretilmesi için yapılan harcamalardır.) 2009 yılı ilk üç çeyreğinde %33,3 gibi hayli yüksek oranda bir artış gözlenmiştir. Altyapı yatırımlarında ise yılın ilk dokuz ayında %52,6 gibi çok daha yüksek bir artış gerçekleşmiştir. Çin de perakende satışlar 2009 yılı Eylül ayına dek olan bir yılllık dönemde bir önceki yılın aynı dönemine göre %15,5 artış göstermiştir. Yılın üçüncü çeyreğinde ise perakende satışlarda büyüme %17 olarak gerçekleşmiştir. Öte yandan, Çin in Eylül ayı ihracatı aylık bazda %6,3 artarken, yıllık bazda %15,2 düşüş kaydetmiştir. Eylül ayı ithalatı ise aylık bazda %20,2, önceki yılın aynı dönemine göre %12 daralmıştır. Çin deki Avrupa Ticaret Odası nın yayınladığı bir rapora göre, Pekin in ekonomiyi canlandırmak için aldığı teşvik önlemleri, ülkede ciddi bir sorun olan aşırı kapasitenin daha fazla artış göstermesine yol açmıştır. Ülkede özellikle çelik, plastik ve çimento sektörlerinde devasa boyutta bir büyüme gerçekleştiğini dile getiren rapora göre, Çin in 2010 yılında ucuz ihraç ürünlerini engellemek amacıyla AB ülkelerinin korunma önlemleri alması önerilmektedir. Bu gelişmeler doğrultusunda Ekim ayında Çin hükümeti aralarında çelik, alüminyum, çimento, kimyasallar, rüzgar gücü ekipmanları ve petrol rafinerisi sektörlerinin de bulunduğu yedi sektörde kapasite artışlarını sınırlandırıcı önlemler aldığını açıklamıştır. Çin de çelik sektöründe 100-200 milyon arası, diğer bir deyişle toplam kapasitenin %15-30 arası kapasite fazlası bulunduğu tahmin edilmektedir. Dörtte üçü yasa dışı olan söz konusu miktarın Japon ve Güney Kore nin çelik endüstrilerinin toplam kapasite hacmine eşit olması hayli çarpıcı bir dengedir. 18
I.1.10. Ortadoğu Ülkeleri nin Petrol Gelirlerinde Düşüş Var En büyük Arap ekonomisi olan Suudi Arabistan da resmi kaynaklarca verilen bilgiye göre, 2009 yılında ekonominin %0,1 büyümesi öngörülmektedir. Petrol dışı GSYH da ise büyüme oranı %3 olarak açıklanmıştır. IMF nin tahminine göre Suudi Arabistan ekonomisi 2009 yılında %0,9 oranında küçülürken 2010 yılında %4 büyüyecektir. Suudi Arabistan Krallığı nca 2010 yılında bütçe açığının 70 milyar riyale yükseleceği öngörülmekle beraber, ülkede yatırım harcamalarının arttığı gözlenmektedir. Suudi Arabistan ın toplam ithalatı 2008 yılında 178,8 milyar dolar iken, IMF tahminine göre 2009 yılında 169,3 e gerileyecektir. Ancak ülkede ithalatın 2010 yılında önemli bir artışla 183,9 milyar dolara yükselmesi beklenmektedir. Dünyanın en büyük petrol ihracatçısı Suudi Arabistan ın Maliye Bakanı İbrahim Al Assaf basına verdiği bir demeçte 2010 yılında daha güçlü bir ekonomik büyümeden yana umutlu olduğunu dile getirmiştir. Bir diğer Ortadoğu ülkesi Suriye nin 2009 yılında ihracat geliri, IMF ye göre, %16 oranında düşecektir. Bu durumun arkasında yatan en önemli neden ihracatının %40 ını oluşturan petrol ve tarım ürünleri fiyatlarının düşmesidir. Ülkede özellikle tekstil olmak üzere birçok sektörde durgunluk sözkonusu olduğu bildirilmektedir. Öte yandan, ülkede 2009 yılı bütçe açığı 5,3 milyar dolar olarak tahmin edilmektedir. Bu değer GSYH nın %9 una karşılık gelmektedir. IMF ye göre, diğer bir Ortadoğu ülkesi Irak ın mali durumu 2009 da %26 daralması beklenen petrol gelirleri yüzünden bozulma gösterecektir. Nitekim 2009 yılı bütçesinde son altı ayda talepte yaşanan azalmaya bağlı olarak düşen petrol fiyatları yüzünden 2008 Kasım ve 2009 Ocak aylarında iki defa değişikliğe gidilmiştir. İhracatının yaklaşık %80 i petrolden oluşan Irak ın 2008 yılında GSYH sının %8,2 si kadar verdiği mali fazla, 2009 yılı için bir hayal olarak gözükmektedir. IMF nin tahminine göre 2009 da Irak hükümeti bütçesi GSYH nın %17 si kadar açık verecektir. II.2.Türkiye Ekonomisinin Büyüme Sürecine Girmesi Bekleniyor 2008'in son çeyreğinden itibaren dört çeyrek üst üste daralan Türkiye ekonomisi 2009 yılı üçüncü çeyrek büyüme oranı göz önünde tutulduğunda hâlâ resesyondadır. 2009 yılı üçüncü çeyreğinde bir önceki yılın aynı dönemine göre gayri safi yurtiçi hasıla sabit fiyatlarla %3.3 azalmıştır. Yılın ilk dokuz aylık döneminde ise bir önceki yılın aynı dönemine göre GSYH nın yine sabit fiyatlarla %8.4 azaldığı görülmektedir. Gayri safi yurt içi hasıladaki daralmada, inşaat ve imalat sanayiilerindeki küçülme önemli rol oynamıştır. 19