Kırgızistan da Barış ve İstikrar Uluslararası Çalıştay Sonuç Raporu

Rapor No:1 Aralık 2010 Kırgızistan da Barış ve İstikrar Uluslararası Çalıştay Sonuç Raporu YÜÇAM Uluslararası Çatışma Çözümleri Uygulama ve Araştırma Merkezi

Editör: Doç. Dr. Kenan DAĞCI Editör Yardımcıları: Yrd. Doç. Dr. Nevra ESENTÜRK Öğr. Gör. Pınar AKPINAR Arş. Gör. Çiğdem ÇELİK Arş. Gör. M. Ali AKYURT Yayın Kurulu: Prof. Dr. Talip ALP Doç. Dr. Kenan DAĞCI Doç. Dr. M. Efe ÇAMAN Doç. Dr. Tüncay GÜLOĞLU Yrd. Doç. Dr. Nevra ESENTÜRK Danışma Kurulu: Prof. Dr. Bülent ARAS, T.C. Dışişleri Bakanlığı SAM Başkanı Prof. Dr. Bülent GÖKAY, Keele Üniversitesi Prof. Dr. Ali Rıza ABAY, Yalova Üniversitesi Prof. Dr. Alexander KORNILOV, Nizhniy Novgorad Devlet Üniversitesi Prof. Dr. Nazif SHAHRANI, Indiana Üniversitesi Prof. Dr. Sedat MURAT, İstanbul Üniversitesi Prof. Dr. Hasan KÖNİ, İstanbul Kültür Üniversitesi Doç. Dr. Vedat DEMİR, İstanbul Üniversitesi Doç. Dr. Kemal İNAT, Sakarya Üniversitesi Doç. Dr. Seyfettin ERDOĞAN, Kocaeli Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Fatih ÖZBAY, İstanbul Teknik Üniversitesi 1

Kırgızistan da Barış ve İstikrar Uluslararası Çalıştay Sonuç Raporu Yalova Üniversitesi Yayınları YÜÇAM Rapor Dizisi, No: 1 Tasarım Seda Müge ÖYKE Tuğrul AKTAŞ Basım Yeri: Toprak Matbaa 2. Matbaacılar Sitesi 3. Kat 1ND10 Topkapı İstanbul Tel: 0 212 544 90 88 Faks: 0 212 577 71 11 Yalova Üniversitesi Uluslararası Çatışma Çözümleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Karizma İşhanı Kat:3 Yalova 77100 TÜRKİYE Tel: 0 226 811 51 03-04 E-Mail: cicr@yalova.edu.tr Copyright Ocak 2011 Bu yayının tüm hakları saklıdır. Yayının hiçbir bölümü Uluslararası Çatışma Çözümleri Uygulama ve Araştırma Merkezi (YÜÇAM) nin izni olmadan elektronik veya mekanik (fotokopi, kayıt veya bilgi depolama vb.) yollarla çoğaltılamaz. 2 Bu raporda yer alan görüşler çalıştay katılımcılarına aittir ve bir kurum olarak Yalova Üniversitesi nin görüşleriyle birebir örtüşmeyebilir.

Sunuş Dünya tarihine bakıldığında, farklı boyutlarda çatışmaların meydana geldiği ve bu çatışmaların bölgesel ve küresel düzeyde ağır sonuçlarının olduğu bilinmektedir. Yaşanan çatışmalar, yerel düzeyde olsa da bölgesel ve hatta küresel düzeyde de barış ve istikrarı bozmakta ve toplumların barış ve refah içinde yaşamalarına engel olmaktadır. Yaşadığımızda çağda, küresel anlamda sadece devletler değil devletlerin dışında sivil toplum örgütleri, şirketler ve bireyler arası ilişkiler daha fazla artmıştır. Bu ilişkiler ağının sağlam temeller üzerinde devam edebilmesi için ortak bir barış ve refah alanı oluşturulmasına ihtiyaç vardır. Günümüzde, sadece belirli bir bölgede "Refah, Zenginlik ve Güvenlik Alanı" oluşturulması o bölgede barış ve güvenliği inşa etse de, bu durum uzun sürmemektedir. Çatışmanın olduğu çevre bölgelerden merkeze doğru barış ve istikrarı bozucu etkiler oluşmaktadır. Uzun vadede, çevredeki sorunlar değişik dalga boylarında merkeze yönelmektedir. Örneğin; yasadışı göç, uyuşturucu trafiği, terör vb. sorunlar çevreden merkeze doğru yayılmakta ve küresel barışı tehdit etmektedirler. Bu nedenle çatışma çözümü sadece çatışmaların çıktığı ülkelerce çözülebilecek bir olgu olmaktan çıkmıştır. Çatışmaların yaşandığı bölge ile ilişkili olan ya da olmayan herkes bir şekilde sonuçlarından etkilenmektedir. Bu nedenle çatışma çözümleri alanında daha fazla araştırma yapmaya ihtiyaç duyulmaktadır. Bilindiği gibi 2010 yılında Kırgızistan da meydana gelen çatışmaların gerek bölgesel gerekse küresel ölçekte yankıları olmuştur. Sonuçları itibariyle sadece Kırgızistan da değil bölgesel barış ve istikrarı da etkileyen bu çatışmaların derinlemesine araştırılması ve çözüm yolları bulunması Türkiye nin yeni dış politika vizyonunun uygulanmasına da hizmet edicektir. Bu amaçla Yalova Üniversitesi Uluslararası Çatışma Çözümleri Uygulama ve Araştırma Merkezi (YÜÇAM), T.C. Dışişleri Bakanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi (SAM) ve Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı (TİKA) ortaklığında 15 Aralık 2010 tarihinde Yalova Termal Otel de Kırgızistan da Barış ve İstikrar konulu bir Uluslararası Çalıştay gerçekleştirilmiştir. Elinizde bulunan bu sonuç raporu çalıştaya katkı sağlayan Türk, Kazak, Kırgız ve Özbek akademisyen, siyasetçi, düşünce ve kanaat önderlerinin oturumlarda paylaştıkları görüş ve değerlendirmelerinden çıkan sonuçları yansıtmaktadır. Yerel-bölgesel barış ve istikrarı etkileyen Kırgızistan daki çatışmaların derinlemesine araştırılması ve çözüm yolları bulunması Türkiye nin yeni dış politika vizyonunun uygulanmasına katkı sağlayacaktır. Doç. Dr. Kenan DAĞCI YÜÇAM Müdürü Kırgızistan da Barış ve İstikrar 3

4 Sonuç Raporu

Kırgızistan da Barış ve İstikrara Etki Eden Temel Sorunlar Çalıştay ın Kırgızistan da Barış ve İstikrara Etki Eden Temel Sorunlar konulu ilk oturumunda istikrarsızlığın sebepleri, tarihi ve toplumsal boyutlarına değinilmiş ve bazı çözüm önerileri tartışılmıştır. Bu bağlamda öne çıkan temel noktalar şunlardır; Sovyetlerin Birliği sonrası meydana gelen parçalanma Kırgızistan daki mevcut istikrarsızlığın tarihsel arka planını oluşturmaktadır. Komünist bir rejimden sonra istikrarı sağlayacak, yeni bir bakış açısı ortaya konamamış, Başkanlık sistemi halk ile devlet arasındaki güveni sarsan temel bir soruna dönüşmüştür. Kırgızistan ekonomik olarak tecrit edilmiş durumdadır. Sosyalist piyasa düzeninden, serbest piyasa ekonomisine geçişin getirdiği sorunlar halen belli oranda devam etmektedir. Kırgızistan ın jeo-ekonomik ve jeo-stratejik açıdan görece avantajsız bir konumda bulunması, deniz ulaşımının olmaması, enerji kaynaklarının olmaması ve kara ve demiryolu ulaşımı projelerinin henüz hayata geçmemiş olması, ülke ekonomisine olumsuz etkilemekte ve bu durum da Kırgızistan yönetiminin önündeki seçenekleri azaltmaktadır. Kırgızistan ın bu koşullarda jeo-ekonomik ve jeo-politik şartlarla mücadele etmesi mümkün gözükmemektedir. Kırgızistan ın çok yönlü bir dış politika izlemeye çalışmasının beraberinde sorunları da getirdiği ve iç istikrarın henüz sağlanamamış olmasının bu sorunları daha da ağırlaştırdığı vurgulanmıştır. Kırgızistan ın, benimsediği çok yönlü dış politika yerine; Kazakistan, Özbekistan ve Çin başta olmak üzere komşularıyla ilişkilerini geliştirmesi daha etkili bir strateji olacaktır. İstikrarsızlığın Önüne Geçmek İçin Konuşmacılar Tarafından Getirilen Öneriler; İyi bir kriz yönetiminin tehditleri fırsatlara çevirebileceği, bu anlamda Haziran 2010 krizinin, Amerikan İç Savaşı ve Avrupa daki Otuz Yıl savaşları örneklerinde olduğu gibi, iç istikrarı ve barışı sağlamak için bir fırsat olduğu değerlendirilmiştir. Kırgızistan ın benimsediği çok yönlü dış politika yerine, komşularıyla, özellikle de Kazakistan, Özbekistan ve Çin ile olan ilişkilerini geliştirmesinin daha etkili bir strateji olabileceği vurgulanmıştır. Adaletli gelir dağılımının sağlanmasının, etkili bir dış politika geliştirebilmenin en önemli unsurlardan biri olduğu belirtilmiştir. Kırgızistan da Barış ve İstikrar 5

Kırgızistan daki Çatışmanın Sosyal ve Güvenlik Boyutları Kırgızistan daki Çatışmanın Sosyal ve Güvenlik Boyutları konulu ikinci oturumda aşağıdaki değerlendirmeler yapılmıştır. Toplumsal refah açısından zayıf durumdaki Kırgızistan da sosyal tabakalar arası uçurumu giderebilmek ve ekonomik problemleri çözebilmek için mikro-kredilendirme imkânlarının arttırılması ve sosyal yardım, sağlık, eğitim gibi alanlara geniş bütçe ayrılması gerekmektedir. Yurtdışına iş gücü göçü: Kırgızistan daki ekonomik durumun kötülüğü ve işsizlik oranının yüksek oluşu gibi faktörler yurtdışına iş gücü göçüne sebep olmaktadır. Kırgız hükümeti iş gücü göçüne engel olmak için çeşitli önlemler almış; ancak bunlar henüz sonuç vermemiştir. Haziran 2010 olaylarından sonra Kazakistan ın mültecilere sınırları kapatması, her ne kadar Kırgızistan kamuoyunda olumsuz karşılanıp bir hayal kırıklığı oluştursa da, olayların yayılmaması açısından olumlu olmuştur. Farklı sosyal gruplar da bu barışın oluşması için elinden geleni yapmaktadır. Örneğin Kırgızistan da barış istiyorum yazılı tişörtler bastırılıp dağıtılmıştır. Kırgızistan devletinin dış borçlarının fazlalığı: Kırgızistan, Sovyetler Birliği nin dağılması sonrasında bağımsızlığını kazanan devletler arasında en fakiridir. Kurulan geçici hükümet BM den ve çeşitli ülkelerden maddi destek ve yardım talep etmektedir. Son çatışmalardan dolayı Celalabad bölgesinde pek çok bina yıkılmış ve üretim yerleri kapanmıştır. Cinsiyet ayrımının ortadan kaldırılması, anne sağlığı, eğitim, gıda güvenliği gibi sosyal hedeflere ulaşılması için milli ekonomi yetersizdir. Bu nedenle dış borç alımına ihtiyaç duyulmaktadır. Sosyal reform ihtiyacı: Sovyetler Birliği deöneminde Kırgızistan fakir ve ekonomik olarak zayıf bir ülkeydi. Toplumsal refahın diğer göstergeleri sayabileceğimiz çocuk ölümleri oranı, ortalama insan ömrü ve sağlıklı gıdaya ulaşabilme imkanı problemli seviyelerdeydi. Kırgızistan da bugün akrabalaık ilişkilerine dayalı yerel cemaatler gibi geleneksel yapılar bulunmaktadır. Bu durum sosyal tabakalar arası uçurum oluşmasına neden olmaktadır. Bu ekonomik problemleri çözebilmek için özellikle mikro-kredilendirme imkânlarının arttırılması gerekmektedir. Ayrıca doktor, öğretmen, mühendis, avukat gibi profesyonellerin maaşları arttırılarak yaşam koşulları düzeltilmelidir. Devletin sosyal yardımlara, sağlığa ve eğitime daha geniş bir bütçe ayırması gerekmektedir. 6

Dini radikalizmin yükselişi: Radikal dini oluşumlardan Hizb ut-tahrir Özbekistan başta olmak üzere bölge ülkelerinde etkili ve gelişme eğilimindedir. Özellikle son olaylardan sonra Kırgızistan da da Hizb ut-tahrir in faaliyet göstermesine çok uygun şartlar oluşmuştur. Üye toplamak için üye olanlara maddi destek sağlamaktadır. Böylece yüksek seviyelerde katılım sağlamayı hedeflemektedir. Hizb ut-tahrir hem Kazakistan hem de Kırgızistan da resmi olarak yasak bir partidir. Güvenlik boyutu: 1991 de Sovyetler Birliği nin dağılmasından sonra, son 20 yılda Orta Asya da büyük değişiklikler yaşanmış, siyasi yapı tamamen değişmiştir. Bölgenin jeo-politik öneminin artması nedeniyle bölgesel seviyeden küresel seviyeye çıkmak isteyen pek çok güç bölgede etkin birer oyuncu haline gelmiştir. Son olarak Nisan 2010 da hükümette yaşanan değişiklikler sonrasında, Haziran ayında Kırgızistan ın güneyinde provokasyon ve kanlı çatışmalar yaşanmıştır. Bu çatışmalar da özellikle Kırgızlarla Özbekler arasında çıkmıştır. Kırgızistan ın güneyindeki çatışmaları incelemek üzere BM çatısı altında uluslararası bağımsız bir araştırma komisyonu kurulması gerekmektedir. Bölgedeki radikal dini oluşumlardan Hizb ut-tahrir Kazakistan da ve Kırgızistan da resmi olarak yasaklı olmasına rağmen, Özbekistan başta olmak üzere bölge ülkelerinde etkisini artırma eğilimindedir. Kırgızistan da Barış ve İstikrar 7

Kırgızistan Çatışmasının Bölge Dinamiklerine Etkisi (Büyük Oyun; Siyasi İstikrarsızlık; Sosyal ve Siyasi Değişim) Kırgızistan Çatışmasının Bölge Dinamiklerine Etkisi konulu üçüncü oturumda öncelikle çatışmaların temel nedenleri olarak aşağıdaki faktörlere vurgu yapılmış ve bu faktörlerin bölgesel dinamikler üzerindeki etkileri ve çözüm önerileri üzerinde durulmuştur. Çatışmaların temel nedenleri arasında, çoklu etnik yapı, sınırların yapaylığı, mikro milliyetçiliğin yükselişi, ulus-devlet inşa sürecinin tamamlanamaması, büyük güçlerle sınır komşuluğu, devlet tecrübesi eksikliği ve doğal kaynakların yetersizliği sayılabilir. Çatışmaların temel nedenleri Bölgedeki sınırların yapaylığı Coğrafi ve etnik doku uyuşmazlığı Mikro milliyetçiliğin yükselmesi Ulus-devlet inşa sürecinin halen devam etmesi Çoklu etnik yapının getirdiği problemler Reel politiğin bir sonucu olan otoriter devlet yapıları varlığı Büyük güçlerle sınır komşuluğu Bölge dışı ABD gibi güçlü aktörlerin bölgeye yönelik politikaları Devlet tecrübesi eksikliği Kronik bir problem olarak yönetimdeki başarısızlıklar Doğal kaynakların yetersizliği Ülkenin uyuşturucu ticareti güzergahı üzerinde bulunması Yukarıda sıralanan sorunlara yönelik sunulan çözüm önerileri Bölge içi çok taraflı işbirliği antlaşmaları yapılması ve devamında ekonomik entegrasyonun hedeflenmesi, bu amaçla karşılıklı bağımlılığın artırılması Demokratikleşme istikametinde, şeffaflık, hesap verilebilirlik ve insan hakları gibi değerleri önceleyen, radikal milliyetçilikten uzak, vatandaşlığa dayalı siyasi bir sistem oluşturulması Çok yönlü dış politika seçeneğinin devam ettirilmesi Bunun dışında öne çıkan diğer hususlar Kırgızistan da yaşanan istikrarsızlık ve çatışma, benzer dinamikler diğer bölge ülkelerinde de mevcut olduğundan, bölgeye yayılma riski taşımaktadır. Bölge istikrarı için önem arz eden entegrasyon projelerinde tarihi bağlarından ve halihazırdaki mevcudiyetinden dolayı Rusya nın rolü göz ardı edilmemelidir. Bölgenin istikrarı için geliştirilecek projelerin sadece menfaat ve çıkarlara dayanmaması, normatif bir yön de barındırması gereklidir. Hem bölge ülkelerinin kendi aralarındaki hem de Türkiye ile bölge ülkeleri arasındaki işbirliği imkânları araştırılırken, sadece geçmişe ve ortak kültüre atıf yapılmamalı bunun yanında ortak bir gelecek vizyonu da geliştirilmelidir. 8 Sonuç Raporu

Kırgızistan daki Çatışmaların Çözüm Yolları ve Türkiye nin Rolü Kırgızistan daki Çatışmanın Çözüm Yolları ve Türkiye nin Rolü konulu dördüncü oturumda aşağıdaki hususlar tartışılmıştır. Sovyet Birliği nin dağılmasında sonra bağımsızlığını kazanmış cumhuriyetler arasında Kırgızistan doğal kaynakları olmayan ama jeo-stratejik önemi çok fazla olan bir ülke olarak ön plana çıkmıştır. Bu özelliğinden dolayı Kırgızistan küresel ve bölgesel güçlerin bir oyun alanı haline gelmiştir. ABD, Rusya ve Çin açısından Kırgızistan ın önemi bu bakımdan çok fazladır. Kırgızistan bir taraftan büyük güçler arasında denge kurmaya çalışırken, diğer taraftan da kendi iç dengesini sağlamaya çalışmakta ama başarılı olamamaktadır. Kırgızistan da bürokratik yapı ve rejim tam oturmamıştır. Ülkede devam eden işsizlik ve sosyal adaletsizlik Kırgızistan daki çatışmaları etkileyen yapısal sorunlardır. Artan istikrarsızlık ve ekonomik problemler sebebiyle Kırgızistan dan dışarıya göç trendi de her geçen gün artmaktadır. Kırgızistan daki farklı etnik yapıların arasında özellikle Özbeklerin hayat standartları ticaretle uğraşmaları nedeniyle yükselmektedir. Bu durum diğer etnik gruplara mensup halk kesiminde Özbeklere karşı tepki duyulmasına neden olmaktadır. Özbekler açısından bakıldığında ise Rusça ülkede diğer bir resmi dilken, Özbekçe için böyle bir durumun söz konusu olmaması sorun teşkil etmektedir. Ülkede aynı zamanda aşiretçilik hüküm sürmektedir. Aşiretler iktidara geldiğinde bu durum bölgeciliğe yol açmakta ve dolayısıyla ayrımcılık nedeniyle halk arasında huzursuzluk iyice artmaktadır. Kırgızistan daki etnik çatışmanın diğer bir sebebi ise iktidar kavgalarının bölgede etkin olmasıdır. Kırgızistan daki etnik çatışmalar birçok kişinin ölümüne sebep olmuştur. Etnik çatışmalar nesilden nesile taşınan etnik problemlerle ortaya çıkabilmektedir. Fakat Kırgızistan daki etnik çatışma etnik gruplar arasındaki eşitsizlikten dolayı ortaya çıkmaktadır. Sorun tarihten gelen bir etnik sorun değildir. Ülkede en son yaşanan çatışmalar, bu gruplar arasındaki eşitsizlikten kaynaklanmaktadır. Konuşmacılar arasındaki ortak görüşe göre Kırgızistan halkı bu yüzyılın başında demokrasi istediğini ve totalitarizme müsaade etmeyeceğini açıklamıştır. İki Kırgız devriminde görüldüğü kadarıyla ülkedeki kadınlar ve genç erkekler Kırgızistan ın geleceğini etkileyebilecek ve yeniden şekillendirebilecek en güçlü potansiyeli oluşturmaktadır. Konuşmacılar arasında vurgulanan en önemli hususlardan birisi de ülkenin 3. bir devrimi kaldıramayacağıdır. Doğal kaynakları az olsa da jeo-stratejik önemi nedeniyle büyük güçlerin oyun alanı haline gelen Kırgızistan dış dengeyi kurmaya çalışırken, iç dengesini sağlayamamış, bürokratik, sosyal, etnik ve iktisadi yapısal sorunlarını çözememiştir. Kırgızistan da Barış ve İstikrar 9

Dördüncü oturumda çatışmanın çözüm yolları ve istikrarın sağlanmasına yönelik getirilen öneriler: Demokratikleşme sürecinin devam ettirilmesi, Anayasal sürecin teminat altına alınması ve totalitarizme izin verilmemesi Kırgızistan ın dış tehlikelere karşı güvenliğinin sağlanması Türkiye, tecrübesini bölge ülkeleriyle paylaşarak yeni anayasanın hazırlanması sürecinde ve teknoloji, ekonomi, yolsuzlukla mücadele gibi konularda Kırgızistan a katkı sağlayabilir. Türkiye-Kırgızistan ilişkileri ve Türkiye nin Kırgızistan da barış ve istikrarın sağlanması yönelik rolüne ilişkin yapılan değerlendirmeler: Devlet ve hükümet başkanları seviyesinde daha fazla ziyaretler gerçekleştirilmelidir. Günümüze kadar Kırgızistan ın da içinde bulunduğu bölge hakkındaki bilgiler daha çok Batılı kaynaklardan alınmıştır. Birinci elden bilgilere ulaşmak için Kırgızistan hakkında daha fazla araştırma yapılmalıdır. Türkiye de zaman zaman yaşanan gelişmeler bölgede gelişen olayların Türkiye de yankı bulmasına engel olabilmektedir. Kırgızistan da yeni anayasa hazırlanırken Türkiye tecrübesiyle bu sürece katkı sağlayabilir. Dolayısıyla Türkiye taraflarla yapıcı ilişkiler içinde bulunmalıdır. 1990 larda Türkiye nin sunduğu Türkiye modeli başarılı olamamıştır. Türkiye bölge ülkelerine başka şekilde yardımcı olabilmelidir. Türkiye nin demokratikleşme yolunda aldığı mesafe, Türkiye yi bu konu hakkında söz sahibi yapmaktadır. Bu konuda Türkiye daha fazla inisiyatif almalıdır. Teknoloji, ekonomi, yolsuzlukla mücadele gibi konularda Türkiye tecrübelerini bölge ülkeleriyle paylaşabilmeli ve aktarabilmelidir. 10 Sonuç Raporu

Kırgızistan da İstikrarın Sağlanmasında Tarihi ve Kültürel Dinamikler Kırgızistan da İstikrarın Sağlanmasında Tarihi ve Kültürel Dinamikler konulu beşinci oturumda konuşmacılar Kırgızistan da istikrarın sağlanmasında tarihi ve kültürel dinamiklerin nasıl ve ne kadar etkili olduklarını tartışmışlardır. Konuşmacılar aynı zamanda sorunun daha iyi anlaşılması için tarihi arka planın önemi üzerinde durmuşlardır. Beşinci oturumda yapılan konuşmalarda öne çıkan başlıca görüşler aşağıda gibidir. Bu oturumda konuşan konuşmacılardan ilkine göre Rusya nın 1920 lerden itibaren Kırgızistan ın da içinde bulunduğu bölgede artan uluslaştırma politikaları bölgede yaşayan Türklerin kültürlerinde, dillerinde ve sosyal yaşamlarında ciddi farklılaşmaların yaşanmasına neden olmuştur. Önce Özbekistan ve Türkmenistan Sovyet Sosyalist bölgelerini oluşturmuşlardır. 1928 de Tacikistan Özbekistan dan ayrılmıştır. Bugünkü tablo 1936 da şekillenmiştir. Türkler arasında ortak olan tarih, dil ve diğer unsurlar ayrışmıştır. Bu çerçeve içinde komünist sistemin bir gerekliliği olarak çocuklar bahçe denilen yerlerde yetiştirilmiş ve çocuk yaşlarda etnik açıdan ayrı oldukları bilinci yerleştirilmiştir. Ayrı millet yaratma amacı taşıyan bu süreçte önemli bir başka unsur da her millete farklı bir alfabe verilmesi şeklinde olmuştur. Özellikle telaffuz açısından Türkçe de tahribatlar yapılmıştır. Kazak, Kırgız ve Türkmenler 1920 li yıllarda kendi lehçelerinde konuştukları zaman çok rahat bir şekilde anlaşabiliyorken ayrı milletler yaratma politikaları sonucu şu anda ortak dil Rusça olmuştur. Söz konusu değerlendirmelerde bulunan ilk konuşmacı Kırgızistan daki çatışmanın temelinde de bu yabancılaşmanın olduğunu öne sürmektedir. Kırgızistan daki Özbek-Kırgız ayrımı ve ayrı millet olma bilinci en ufak anlaşmazlıkta bu iki grubu birbirleriyle çatışma noktasına getirmektedir. Bu nedenle konuşmacıların ortak düşüncesine göre nihai çözüm Orta Asya da geniş çaplı bir entegrasyonun ortaya çıkması ile mümkün olabilir. Beşinci oturumda konuşan ikinci konuşmacının değerlendirmesine göre Kırgızistan da yaşanan olaylar ekonomik kırılganlık, siyasi dağınıklık, kültürel politikaların dayanağının olmaması ve bağımsızlık sonrası milli ideolojinin olmaması gibi nedenlerden kaynaklanmaktadır. Bu sorunların bir yansıması olarak ülke içinde bir eğitim bütünlüğü bulunmamaktadır. Ülkede özellikle manevi değerlerde bir aşınma yaşanmakta ve gelir dağılımındaki adaletsizlikler toplumda karşılıklı (gelir durumu daha iyi olan ile olmayan) düşmanlık duygusunun oluşmasına neden olmaktadır. Üçüncü güçlere karşı bir siyaset oluşturması gerekliliği ise Kırgızistan ın yüzleştiği diğer sorunlar arasındadır. Ülkede tüm toplumu kucaklayacak bir gençlik politikasının oluşturulması bir zorunluluk haline gelmiştir. Kırgızistan daki olayların çıkışı, etnik çatışmaya indirgenemez. Ekonomik kırılganlık, siyasi dağınıklık, kültür politikalarının dayanaksızlığı, eğitim bütünlüğünün olmayışı, gelir dağılımındaki adaletsizlik ve milli ideolojinin yokluğu gibi pek çok faktör bulunmaktadır. Kırgızistan da Barış ve İstikrar 11

Sonuç ve Öneriler Sonuç ve Öneriler Bölgesel entegrasyon ve Orta Asya Birliği nin kurulması, Kazakistan ile Özbekistan arasındaki rekabetin çözülmesi, karar mekanizmalarındaki temsilde adaletin sağlanması, her aktörün eşit kabul edilmesi gibi önşartları gerektirmektedir. Sovyetler Birliği döneminde komünist bir rejimle yönetilmiş olan Kırgızistan da bağımsızlığını kazanılmasından sonra aradan 19 yıl geçmiş olmasına rağmen sürdürülebilir istikrarlı ve toplumun her kesimini kucaklayan adil ve demokratik bir yönetim sistemi kurulamamıştır. Nisan 2010 ayı seçimlerinden sonra yeni parlamenter sisteme geçilmiştir. Ancak bu sisteme ilişkin tecrübe eksikliği ülke için ekonomik sorunlarla birleştiğinde belirsizliği arttırmakta, ülke içeriden ve dışarıdan gelebilecek manipülasyonlara açık hale gelmektedir. Çalıştay da Özbekistan dan katılan bir konuşmacı Hizb ut-tahrir in Kırgızistan daki artan faaliyetlerinin ülkedeki istikrarı bozucu etkilerinin bulunduğunu belirtmiş fakat bu görüşünü destekleyecek somut veriler sunamamıştır. Ancak konu üzerinde araştırma yapılmasının Kırgızistan daki sorunların dinamiklerinin anlaşılması bakımından önemli olacağı değerlendirilmektedir. Çalıştay da tartışılan konulardan birisi de Orta Asya Birliği oldu. Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev'in ortaya attığı bu fikri özellikle Özbekistan ın, Model Sorunu nedeni ile kabul etmediği vurgulandı. Bu tartışmadan anlaşıldığı kadarıyla, Kazakistan-Özbekistan rekabeti sebebiyle her iki ülkeyi de kapsayacak bir Birlik te başat ülke olma sorunu yaşanmaktadır. Oysaki bu tür bölgesel entegrasyonlarda dikkate alınması gereken en önemli nokta karar mekanizmalarındaki temsilde adaletin sağlanmasıdır. Birliğe dahil her aktörün eşit kabul edilmesi ve üzerinde oybirliği ile anlaşılan belirli kriterler çerçevesinde temsil oranlarının belirlenmesi bir çözüm yöntemi olabilir. Diğer taraftan Çalıştay da altı çizilen bir başka konu ise Orta Asya Cumhuriyetlerinde milliyetçiliğin artması ile bölgedeki uyuşturucu kaçakçılarının ülke içinde istikrarsızlığın artmasında etkili olmalarıdır. Bu konu ülkede siyasal ve ekonomik anlamda gerçekleştirilecek reformların önündeki en önemli sorunlardan birisi olarak gösterilebilir. Sorunun çözümü için başta komşu ülkeler olmak üzere bölgesel düzeyde ve en niha-yetinde küresel düzeyde işbirliği sağlanmalı ve ortak önlemler alınmalıdır. 12 Sonuç Raporu

Başlangıç olarak Türkiye nin verebileceği destekler Yeni geçilen parlamenter sistemin kurgulanması, yasal altyapısının oluşturulması açısından Türkiye kendi tarihsel bilgi ve birikimi ile Kırgızistan a yardımcı olabilir. Türkiye özellikle kendi içerisinde kamu ve özel hukuk uzmanlarından oluşan bir komite kurarak Kırgızistan a gönderebilir. Bu komite eliyle gerekli hukuk desteği sağlanabilir. Kırgızistan da yeni parlamenter sistemde valilerin nasıl atanacağından, belediye başkanlarının atanma-seçilme usulleri ile yerel yönetimlerin organizasyon yapılarının nasıl şekilleneceğine ilişkin her türlü yardıma ihtiyaç vardır. Basit manada belediye teşkilatının ana hizmet kollarının (örneğin Fen İşleri, Su İşleri vs.) nasıl oluşturulabileceği konularında dahi Türkiye nin desteği gerekmektedir. Bu konuda Türkiye Belediyeler Birliği görevlendirilebilir. Kırgızistan da Türkiye nin öncülüğünde hem Türkiye nin tecrübelerini aktarabil ecek hem de Kırgızistan daki gelişmeleri yakinen takip edecek bir Araştırma Enstitüsü kurulabilir. Bu sayede Türkiye bölgedeki gelişmeleri hem daha yakından takip edebilir hem de karşılıklı güçlü ilişkilerin kurulabilmesi için bu kurumdan istifade edebilir. Parlamenter sistem, yerel yönetim sistemi ve ilgili hukuki altyapının yerleştirilip kurumsallaşması gibi konularda Türkiye tarihsel bilgi ve birikimini çeşitli komiteler ve araştırma enstitüleri aracılığıyla Kırgızistan a aktarabilir. Kırgızistan da Barış ve İstikrar 13

Çalıştay Programı Çalıştay Programı Birinci Oturum: Kırgızistan da Barış ve İstikrara Etki Eden Temel Sorunlar (Sosyo-ekonomik Sorunlar, Güvenlik Meseleleri, Dış Problemler) Oturum Başkanı: Prof. Dr. Bülent ARAS SAM Başkanı "Kırgızistan: Orta Asya da Sorunlarla Karşılaşmak" Murat ALAKEL Yalova Üniversitesi İstikrarsızlık Kırgızistan İçin Neden Hala En Temel ve Muhtemel Senaryo? Dr. Vladimir PARAMONOV Orta Avrasya Analitik Grubu, Özbekistan İkinci Oturum: Kırgızistan daki Çatışmaların Sosyal ve Güvenlik Boyutları Oturum Başkanı: Doç. Dr. Kenan DAĞCI- Uluslararası Çatışma Çözümleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü, Yalova Üniversitesi Kırgızistan da İstikrarsızlık Faktörü Doç. Dr. Bakhrom KHOJANOV Özbekistan Cumhurbaşkanlığı Devlet ve Sosyal İnşa Akademisi Orta Asya da Güvenliğin Sosyal Yönleri Prof. Dr. Roza SEYDUALIYEVN - Al-Farabi Kazak Milli Üniversitesi Üçüncü Oturum: Kırgızistan Çatışmasının Bölge Dinamiklerine Etkisi (Büyük Oyun; Siyasi İstikrarsızlık; Sosyal ve Siyasi Değişim) Oturum Başkanı: Prof. Dr. Ali Rıza ABAY Yalova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dekanı "Kırgızistan İkilemi: Orta Asya nın Sovyet Sonrası Kara Deliği" Doç. Dr. M. Efe ÇAMAN - Avrasya Araştırmaları Enstitüsü Müdürü, Uluslararası Ahmed Yesevi Üniversitesi / Yalova Üniversitesi Kırgızistan Çatışmasının Kazakistan a Etkisi ve Bölgedeki Yeni Büyük Oyun Doç. Dr. Mirzahan EGAMBERDIEV Stratejik Araştırmalar ve Planlama Merkezi Başkanı, Al-Farabi Kazak Milli Üniversitesi 14 Sonuç Raporu

Dördüncü Oturum: Kırgızistan daki Çatışmaların Çözüm Yolları ve Türkiye nin Rolü Oturum Başkanı: Doç. Dr. Tuncay GÜLOĞLU- Yalova Üniversitesi Kırgızistan daki Barış ve İstikrar Nasıl Sağlanabilir, Türkiye ve Komsu Ülkelerin bu Duruma Katkıları Ne Olabilir? Doç. Dr. Toktosun ATANAEV Narin Devlet Üniversitesi Rektör Yardımcısı Kırgızistan'daki Olayların Türkiye'deki Yansımaları ve Türkiye'nin Çözüme Dair Muhtemel Katkıları Yrd. Doç. Dr. Fatih ÖZBAY İstanbul Teknik Üniversitesi Beşinci Oturum: Kırgızistan da İstikrarın Sağlanmasında Tarihi ve Kültürel Dinamikler Oturum Başkanı: Doç. Dr. M. Efe ÇAMAN - Avrasya Araştırmaları Enstitüsü Müdürü, Uluslararası Ahmed Yesevi Üniversitesi / Yalova Üniversitesi Kırgızistan da Barış ve İstikrarın Temini için Tarihi ve Kültürel Dinamiklerimiz Prof. Dr. Salih AYNURAL Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü "Kırgızistan: Geleceğin Kapısında Geçmişi Sorgulayabilmek" Yrd. Doç. Dr. Reha YILMAZ Çankırı Üniversitesi Kapanış Konuşmaları Doç. Dr. Kenan DAĞCI Uluslararası Çatışma Çözümleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü, Yalova Üniversitesi Doç. Dr. M. Efe ÇAMAN Avrasya Araştırmaları Enstitüsü Müdürü, Uluslararası Ahmed Yesevi Üniversitesi / Yalova Üniversitesi Kırgızistan da Barış ve İstikrar 15

Yalova Üniversitesi Uluslararası Çatışma Çözümleri Uygulama ve Araştırma Merkezi (YÜÇAM) Yalova Üniversitesi Uluslararası Çatışma Çözümleri Uygulama ve Araştırma Merkezi (YÜÇAM) 22.09.2010 tarihli Yükseköğretim Yürütme Kurulu toplantısında alınan karar doğrultusunda Yalova Üniversitesi Rektörlüğü bünyesinde kurulmuştur. YÜÇAM Yönetmeliği 06.11.2010 gün ve 27751 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Merkezin aşağıdaki alanlarda bilimsel araştırmalar yapması öngörülmektedir: Çatışma kuramları; Çatışma çözümleri tarihi; Türkiye nin çatışma çözümleri yaklaşımları; Alternatif çatışma çözümleri geliştirme; Bölgesel çatışmalar; Sosyal ve iç çatışmalar; Ekonomik çatışmalar; Savaş sebepleri; Örgütlü şiddet; Barış durumu, halihazırdaki küresel politika, yapı ve olaylarla ilişkisi; Barış sağlama konusundaki alternatif yaklaşımlar, metodolojileri ve güncel çatışma durumlarına uygulanması; Kültürün ve kültürlerarası etkileşimin çatışma durumlarındaki rolü; Uluslararası müzakereler; Toplumsal cinsiyet, ırk, etnisite gibi kimlik etiketlerinin çatışma dinamiklerinde ve çatışma çözümlerindeki rolü; Farklı dinsel geleneklerin değer ve ahlak anlayışları ve bunların çatışma çözümüyle ilişkisi; Birlikte yaşama imkanlarının araştırılması. YÜÇAM bünyesinde sözü geçen alanlarda yürütülecek bilimsel araştırmalar şu çalışma grupları tarafından gerçekleştirilmektedir: Türkiye Çalışmaları Komşu Ülke Çalışmaları Yakın Bölge Çalışmaları Kıtasal Çalışmalar Küresel Çalışmalar 16 YÜÇAM ın bu doğrultuda ilk etkinliği olan Kırgızistan da Barış ve İstikrar başlıklı Uluslararası Çalıştay ı 15 Aralık 2010 da yapılmıştır. Merkez aynı zamanda 24 Ocak 2011 gününden başlayarak haftada bir her pazartesi, önceden belirlenen uluslararası çatışma gündemleriyle ilgili beyin fırtınası niteliğinde Pazartesi Toplantıları düzenlemektedir. İlk toplantıda Tunus taki gelişmeler üzerinde durulmuş, verimli bir tartışma gerçekleştirilmiştir. Kırgızistan da Barış ve İstikrar

Alternatives: Turkish Journal of International Relations, Yalova Üniversitesi Uluslararası Çatışma Çözümleri Uygulama ve Araştırma Merkezi (YÜÇAM) tarafından üç ayda bir çıkartılmakta ve aşağıdaki indeksler tarafından taranmaktadır: Current Contents of Periodicals on the Middle East OCLC Public Affairs Information Service CSA Worldwide Political Science Abstracts Academic Search Premier Index Islamicus Sociological Abstracts Social Services Abstracts Linguistics & Language Behavior Abstracts CIAO (Columbia International Affairs Index) EBSCO Electronic Journals Service DOAJ (Directory of Open Access Journals) Adres: Yalova Üniversitesi Uluslararası Çatışma Çözümleri Uygulama ve Araştırma Merkezi (YÜÇAM) Karizma İş Hanı Kat: 3 Yalova 77100 TÜRKİYE Telefon: 0 226 811 51 03-04 E-Posta Adresi: editor@alternativesjournal.net Web Adresi: http://www.alternativesjournal.net

http://cicr.yalova.edu.tr YÜÇAM Uluslararası Çatışma Çözümleri Uygulama ve Araştırma Merkezi e-mail: cicr@yalova.edu.tr