BİLEŞİKLER İki ya da daha fazla maddenin belli oranda kimyasal olarak birleşmeleri sonucu oluşturdukları yeni, saf maddeye bileşik denir.
ÖZELLĠKLERĠ: 1. Yapılarında iki ya da daha fazla madde bulundururlar. Yukarıdaki örnekte de görüldüğü gibi, Karbon monoksit iki maddeden, karbon dioksit üç maddeden oluşmuştur. Örnek: Co ve CO arasındaki farkları açıklayınız? Co = Kobalt elementini ifade eder. Tek bir atomdan oluģtuğu için, elementtir. Co bir sembol dür. CO= Karbon monoksit bileģiğini ifade ediyor. C ve O 2 elementlerinden meydana gelmiģtir. Yani yapısında iki farklı madde bulundurduğu için, bilģiktir. CO bir formüldür.
2. Belli oranda birleşirler. Yine yukarıdaki örnekten anlaşılacağı gibi bire bir birleşseler CO oluşması için, 1 C ve 1O atomu tepkimeye girmelidir. Bir CO 2 molekülü oluşabilmesi için 1 C ve 2 O atomu gereklidir. Kısaca anlaşılacağı gibi bileşikleri oluşturan elementlerin kütleleri arasında belli bir oran olmak zorundadır.
3. Kimyasal olarak birleşirler. Bir bileşik oluşurken atomlar ya elektron alırlar ya verirler ya da ortaklaşa kullanırlar. Metal-ametal bileşiklerinde, metaller elektron verir, ametaller elektron alır. Ametal-ametal bileşiklerinde elektronlar ortaklaşa kullanılır. Metal-metal bileşik oluşturmazlar. Homojen olarak karışarak alaşımları oluştururlar. Kısaca bileşikler oluşurken kimyasal olay olmak zorundadır. H O H O 1 2( g) 2 2( g) 2 ( S)
5. Kendini oluşturan maddelere ancak kimyasal yöntemlerle ayrıştırıla bilirler. -Zayıf bağlı bileşikler ısı enerjisi yöntemiyle atomlarına ayrıştırıla bilirler. 1 CuO Cu O 2 -Kuvvetli bağlı bileģikler ise ancak elektrolizle bileģenlerine ayrıģtırıla bilirler. H O H 1 O 2 elektroliz 2 ( S) 2 2 -Bazı bileşiklerde geri dönüşüm mümkün değildir. CO ( k ) ( k ) 2( g) CO tümyöntem 2( g) 2( g)
6. Saftırlar. Tüm elementler olduğu gibi, tüm bileģiklerde saf maddelerdir. 7. Belli erime ve kaynama noktaları vardır. Tüm saf maddelerin belli bir erime ve kaynama noktaları vardır. K.N Sıcaklık (0 o C) E.N I. Bölge II. Bölge III. Bölge IV. Bölge V. Bölge Isı (kal)
8.Ġyonik yapılı maddeler iyonlardan, kovalent yapılı maddeler moleküllerden oluģmuģlardır. Bu konu ileriki derslerde anlatılacaktır.
9. Formüllerle gösterilirler. Tüm bileģikler, oluģtuğu sembollerin yan yana yazılmasıyla, oluģturulan formüllerle gösterilirler. Mesela: X ve Y elementlerinden oluģmuģ bir bileģiği X m Y n gibi bir formülle gösterirsek. Burada; m=x in mol sayısı Ya da sayısı. n= Y nin mol sayısı ya da sayısıdır. Benzer biçimde; H 2 SO4 bileģiği: 2 tane H atomu, 1 tane S atomu,4 tane O atomundan oluģmuģtur. Konuyla ilgili bol örnek çözülecek
Kütlenin Korunumu: BileĢiklerin, kimyasal bir olay sonucu oluģtuğunu öğrenmiģtik. Kimyasal tepkimelerde, tepkimeye giren maddelerin kütleleri toplamı, tepkime sonunda oluģan maddelerin kütleleri toplamına eģittir. Bu kurala; Kütlenin Korunumu Kanunu denir. H O H 1 O 2 elektroliz 2 ( S) 2 2 18 g 2 g 16g Örnekten de anlaşıldığı gibi, 18 gram suyu analiz ettiğimizde, 2 g hidrojenle, 16 g oksijen elde ederiz. Yani tepkimeye giren ve çıkan maddelerin kütleleri eşit olacaktır.
Sabit Oranlar Korunumu: Bir bileşik hangi yolla elde edilirse edilsin, bileşiği oluşturan atomların kütleleri arasında basit tam sayılarla ifade edilen sabit bir oran vardır. Bu orana Sabit Oranlar ya da Belirli Ağırlık Oranı Kanunu denir. Örnek: H 2 O bileşiğinde sabit oranları nedir? H:1 O:16 ÇÖZÜM: mh mo = 2 16 =1 8 Yani su bileģiği oluģurken, 1 g H 2 ile 8 g O 2 tepkimeye girmektedir.
Katlı Oranlar Kanunu: Ġki element bir biriyle birden fazla bileģik oluģturuyorsa, bu elementlerden birinin sabit miktarına karģılık gelen diğer elementin değiģen kütleleri arasında bait tam sayılarla ifade edilen sabit bir ora vardır. Bu orana Katlı Oranlar Kanunu denir. ÖRNEK: NO 2 - N 2 O Katlı oranı 4/1 N 2 O - N 2 O 3 Katlı oranı 1/3 NO 2 - N 2 O 4 Kat.Or.Kan. Uymaz C 2 H 4 - C 3 H 6 Kat.Or.Kan. Uymaz NO2- H 2 O Kat.Or.Kan. Uymaz
ÇÖZÜM: NO 2 -N 2 O bileģiğinde N lar sabit alındığında; 2NO 2 -N 2 O olur. Oksijenlerin kütleleri arasındaki oran 4O/O olur. SadeleĢtirirsek 4/1 olur. N 2 O-N 2 O 3 bileģiğinde N lar sabit alındığında; N 2 O-N 2 O 3 olur. Oksijenlerin kütleleri arasındaki oran O/3O olur. SadeleĢtirirsek 1/3 olur. NO 2 -N 2 O 4 bileģiğinde N lar sabit alındığında; 2NO 2 -N 2 O 4 olur. Oksijenlerin kütleleri arasındaki oran 4O/4O olur. SadeleĢtirirsek 1 olur. Dolayısıyla her iki bileģik aynı bileģik olduğundan katlı oranlar yasasına uymaz. C 2 H 4 -C 3 H 6 bileģiğinde C lar sabit alındığında; 3C2H 4-2C 3 H 6 olur. Hidrojenlerin kütleleri arasındaki oran 12/12 olur. SadeleĢtirirsek 1 olur. Dolayısıyla her iki bileģik aynı bileģik olduğundan katlı oranlar yasasına uymaz. NO 2 -H 2 O bileģiğinde iki değil üç farklı elementten oluģtuğu için katlı oranlar yasasına uymaz.
Formül : Bileşikleri kısaca ifade eden şekle, formül denir. Bileşiği oluşturan atomların sembollerinin yan yana yazılması ve kaçar tane atomdan oluştuğunu da, sağ alt köşesine yazılmasıyla oluşur. ÖRNEK: C 6 H 12 O 6 formülüyle gösterilen, çay şekeri; 1.C,H ve O atomlarından oluşmuştur. 2. 1 molekülü, 6 tane C, 12 tane H ve 6 tane O atomu içerir. 3. C/H =1/2 H/O=2
Formüller 2 kısımda incelenir. 1- Basit (Kaba Formül): Sadece bileşiği oluşturan atomların, cinsini ve bir birlerine oranını gösteren formüle denir. 2-Gerçek (Molekül Formül): Bileşiği oluşturan atomların, cinsini, gerçek sayısını ve bir birlerine oranını gösteren formüle denir. GERÇEK FORMÜL C 6 H 12 O 6 C 2 H 5 OH H 2 O BASİT FORMÜL CH 2 O C 2 H 5 OH H 2 O H 2 SO 4 H 2 SO 4 NOT: Metal ametal bileģiklerinin, kaba ve molekül formülleri aynıdır.
ĠYON-ANYON-KATYON-KÖK: + yada yüklü atomlara ĠYON denir. + yüklü iyonlara KATYON, -yüklü iyonlara ANYON denir. Kimyasal tepkimelerde tek bir iyon gibi davranan atom gruplarına da KÖK diyoruz. ÖR: NH4 + bir köktür. 4 ÖNEMLİ KATYONLAR Li +1 Na +1 K +1 Rb +1 Cs +1 Ag +1 Cu +1 Hg +1 +1 YÜKLÜ +2YÜKLÜ +3 YÜKLÜ Lityum Sodyum Potasyum Rubityum Sezyum Gümüş Bakır (I) Cıva (I) +1 NH 4 Amonyum Be +2 Mg +2 Ba +2 Zn +2 Cu +2 Hg +2 Fe +2 Cr +2 Pb +2 Berilyum Magnezyum Baryum Çinko Bakır(II) Cıva (II) Demir(II) Krom (II) Kurşun (II) Al +3 Fe +3 Cr +3 Sn +4 Pb +4 Aleminyum Demir(III) Krom (III) +4 YÜKLÜ Kalay (IV) Kurş. (IV)
F -1 Cl -1 Br -1 I -1 ÖNEMLİ ANYONLAR - 1 YÜKLÜ - 2YÜKLÜ - 3 YÜKLÜ Florür Klorür Bromür Iyodür OH -1 Hidrohsil -1 NO 3 Nitrat CN -1 Siyanür - 1 HCO 3 Bikarbonat - 1 MnO 4 Pernanganat O -2 S -2 Oksit Sülfür SO 4-2 Sülfat SO 3-2 Sülfit CO 3-2 Karbonat C 2 O 4-2 Oksalat CrO 4-2 Kromat Cr 2 O 7-2 Dikromat MnO 4-2 Manganat N -3 Nitrür P- 3 Fosfür PO 3-3 Fosfit PO 4-3 Fosfat
ÇAPRAZLAMA KURALI Bileşiği oluşturan katyon ve anyonlar yan yana yazılır. Katyon ve anyonların yükleri diğerinin sağ alt köşesine gelecek şekilde çaprazlanır. X +m Y -n X m Y n NOT: Bu kural, ametal-ametal bileşikleri için uygun değildir.
ÖRNEK-1: Al +3 O -2 Al 2 O 3 ÖRNEK-2: Al +3 Cl -1 Al Cl 3 ÖRNEK-3: Ca +2 O -2 Ca 2 O 2 CaO ÖRNEK-4: NH 4 +1 Cl -1 NH 4 Cl NOT: En sade biçimi molekülün formülünü verir. Bu sebeple, metal-ametal bileşiklerinde molekül formül, basit formül aynıdır.
2.METAL-KÖK BĠL. ĠSĠMLENDĠRĠLMESĠ METALĠN ADI + KÖKÜN ADI ÖRNEK: CaSO 4 : Kalsiyum Sülfat NaNO 3 : Sodyum Nitrat AlPO 4 : Alüminyum Fosfat Mg(ClO 3 ) 2 : Magnezyum Klorat CaCr 2 O 7 : Kalsiyum di Kromat CaCO 3 : Kalsiyum Karbonat FeSO 4 : Demir-II- Sülfat Fe2(SO 4 ) 3 : Demir-III- Sülfat
3. KÖK KÖK BĠL. ĠSĠMLENDĠRĠLMESĠ KÖKÜN ADI+ KÖKÜN ADI ÖRNEK: NH 4 NO 3 : Amonyum Nitrat (NH 4 ) 3 PO 4 : Amonyum Fosfat (NH 4 ) 2 SO 4 : Amonyum Sülfat NH 4 ClO 3 : Amonyum klorat 4. KÖK - AMETAL BĠL. ĠSĠMLENDĠRĠLMESĠ KÖKÜN ADI + AMETAL ADI ÖRNEK: NH 4 Cl : Amonyum Klorür (NH 4 ) 2 S : Amonyum Sülfür (NH 4 ) 3 N : Amonyum Nitrür (NH 4 ) 3 P : Amonyum Fosfür
5. AMETAL -AMETAL BİL. İSİMLENDİRİLMESİ SAYI EKİ + ELEMENT ADI + SAYI EKİ + ELEMENT ADI + ÜR ÖRNEK: NO :Azot Monoksit N 2 O :Di Azot Monoksit NO 2 : Azot Di Oksit N 2 O 4 : Di Azot Tetra Oksit N 2 O 5 : Di Azot Penta Oksit OF 2 : Oksijen Di Florür SF 6 : Kükürt Hekza Florür ClF 7 : Klor Hepta Florür 1: Mono 2:Di 3:Tiri 4:Tetra 5:Penta 6:Hekza 7:Hepta 8:Okta 9: Nona 10:Deka
6.HĠFDRATLI BĠLEġĠKLERĠN ĠSĠMLENDĠRĠLMESĠ: BĠLEġĠĞĠN ADI+ RAKAM+HĠDRAT ÖRNEK: Na 2 CO 3 X 10 H 2 O MgSO 4 X 7 H 2 O CuSO 4 X 4 H2O : Sodyum karbonat deka hidrat : Magnezyum sülfat hapta hidrat : Bakır sülfat tetra hidrat 6.ÖZEL ADLANDIRMA: Bazı bileģikler özel olarak adlandırılır. ÖRNEK: H 2 O : Su NH 3 : Amonyak NaCl : Yemek tuzu CH 4 : Metan H 2 SO 4 : Sülfirik asit CaCO 3 : Kireç taģı CaO : SönmemiĢ kireç