Yiiksek PeifonnanSl1 BetOJllarrft Yol Kaplanta Malzemesi Olarak Kullanllabilirliginin trdelenmesi

Prof.Dr. Miilt.Ergin ARIOGLV ltd Maden Miiltemlisligi Boliimu Dr. Mii.1t.Ozgiir Siimer KOYLDOGLV Yapl MerJlezi-Ar-Ge boliimii Yiiksek PeifonnanSl1 BetOJllarrft Yol Kaplanta Malzemesi Olarak Kullanllabilirliginin trdelenmesi ciris Yolmuhendisliginde, verilen tasanm ve iklim kosullannda kaplama malzemesinin secimi, projenin en incelikli bblumunu olusturmaktadlr. Yol kaplama malzemesinin secimini belirleyen ana etmenler (Sekil 1) bunlann birbirleri ile etkilesiminin karmaslkligl gbz bnunde tutuldugunda, problemin zorlugu bir kat daha artmaktadlr. Sekil 1'in dikkatle incelenmesi sonucunda, yol kaplama malzemesinin secimini denetleyen klasik etmenler olan aderans, yol surus konforu, ekonomi faktbrlerinin yanlsll-a, bzellikle cagdas yol tasanmlnda estetik ve surds gurultusu gibi etmenlerin de aglrllkll olarak rol oynadlklan gbzlenmektedir. Klasik yol muhendisligi IiteratOrOnde maizeme secimi icin baz olusturan, degisik kaplama maizemeierlnin ekonomik analizinde, sadece yol icin yapltan yatlnm maliyetleri (amortisman+faiz yokul ve yoiun tamiri ve baklml icin Yllilk masraflar gbzetiimek suretiyle bir karsltastjrma yapllmaktadlr. Ancak bu karsllastlrma, Sekil 1'de de anllan 8tmenlerin Islglnda, malzeme secimine tam cevap getirmemektedir. Burada SU eksiklik bzellikle vurgulanmalldlr. Yol kapiama malzemesinin yanlis seciminden dolayi veya yol yaplml slraslnda uygulanan mohendisligin. yeterli dozeyde olmamaslndan kaynaklanan maliyetler (can ve mal kaybl, zaman kaybl ve bunlarln maliyetleri) bu analize yanslmamaktadlr. Daha aclk anlatlm ile, bir yolun servis soresi boyunca tasan" mlndan, uygulamaprojesine kadar.su veya bu sekilde eksik yapllmaslndan kaynakianan risklerin maliyeti analitik maiiyet analiz modellerinde kesinkes dikkate ailnmall, bbylece rasyonel bir karsllastlrma yapllma imkanl yaratlimalldlr. (1) Bu sekildp yapllan bir maliyet degerlendirmesi ayrlntil1 bir sekilde Cizelge 1'de takdim edilmistir. Bu analizle i1gili boton unsurlar Cizelge 1'de verildi~i icin burada tekrar. edilmeyecektir. Kiasik yol mohendisligi literatoronde bitomlo kaplama (asfalt yoll ile beton kaplama arasmda secim, uzun Yillardan beri her iki kaplama toronon kendine has yararlan gbzetilmek suretiyle yapllagelmektedir. Mevcut projeierin yerinde, servis tifnro boyunca baklm-onanm masraflan dikkate alrndlglnda ve iyi tasarianmls beton kaplamall yollarln, asfalt kaplamal, vonara nazaran daha ekonomik oldugu ybnonde bulguiar vardlr. (2) Ozellikle 1980'li YIlJarda beton teknolojisinde katedilen teknolojik yenilikler (soperpiastiklestirici katkllar, hava surokleyici katkllar, mineral katkl-silika fume, ucucu kul vb.- Ci:zelge~1 Degi;;ik Yol Kaplamalannm Ekonomik Yanden 'Kar$lla;mnlmasl. - -Gc.)<;:me. Rislzine Gare-. iii BitOmlD kaplamali yolun Yillik toplam malivet yoko (esnek kaplama) Vi r +rt 1 M 1 = + M(t+b)1 + P{G 1 } M 9,1,TUYII (1+rt1 Wfllk yatlnm maliyeti \, " Beton kaplamali yolun Yllilk toplam maliyet yoku (rijit kaplama); iii! fvi 2 = V 2 T (1+rt 2 (1+rt2-1 + M(t+b)2 + P{G 2 } M 9,2,TUYII Ekonomik karsllastlrma fvi1 ile M2 Ylfllk maliyet boyutunda karsilastlrillr; kocok olanl tercih edilir. Siraslyia bitomlo kapiama ve beton kaplama vol seceneklerine karsi gelen ilk yatlnm miktan Faiz Slraslyla bitomlo kaplama ve beton kaplama yol seceneklerine ait servis, bmor, YII. BOyuk blcode kaplama torone, tamir+baklmlna gbsterilen bzen dozeyine bagll olarak degisir. Seceneklere ait Yllilk (tamir+baklm) yoko,tuyii Seceneklere gbre Yllilk gbcme riski. Daha bnceki proje deneyim sonuclannln degerlendinlmesiyle gbcme riskleri belirlenebilir. Gbcme oiayi (donma-cbzolme, C02 difozyonu sonucunda karbonatlasma ve korozyon, alkali silika reaksiyonu sonucl;l[lda yolda "kabarma"nln gbzlemlenmesi vb) sonucunda olusan hasann toplam parasal boyutu. 70 HAZIR BETON ~ EYLUL EKiM

BETON VOLLAR t II Kaplama malzemesinin porozloiogo II TaSlt hlzl (Kent iei otoyoll lilil Tekerlek lastiginin yapisl -baslnclkullanlm yasi II Uygulanan drenaj sistemi ve et~inligi. II Kaplama yuzeyi lie tekerlek araslndaki su filmi kallnligl VOL KAPLAMA MALZEMESiNiN SE<;iMiNi BELiRlEVEN ANA ETMENlER _V_O_l_&_S_U_R_U_~--,~r EKONOMi _ KONFORU "--_ t II Enine-boyuna geometrik anomaliler ve bu kusurlann dalga uzunluklan o Aglr trafik yoko o Yeterli ruitlikte ve kahnllkta olmayan kaplamatemel-temel am (malzeme seeimi-uygulanan iseilik dozeyil o Zeminin taslma goconon yeterli olmamasl (su geliri-zemin cins! vb,) Ii T8$lt hlzl II Yolda yaplan tamir+bc;klm islemlerinden sonra aynl kallnhk-rijitlikte kaplamanln gerceklestir!lmemesi r II Kaplama kahnllgl II Temel-temel alu malzeme kallnllklan ve cins! III Trafik yoko III Tamir+baklm kolayhgl II iklim kosullan III Tamir+baklm slkllgl ve parasal boyutu II Aderans ve yol-soros konforunun temin edilememesindendogan kazalann toplumsalekonomik yoko II Enine-boyuna geometrik anomaliler tasrt yaklt toketimini artjnr Seidl.1 Yol Kaplama Malzeme Se<;:imini Belirleyen Ana Etmeoler ~ ~ ESTETiK-SURO~ ~~ GURULTUSU t II Kaplama turo (asfalt-beton vb,) II Kaplamanln porozloiogo II Yol drenajl III Tasrt hlzl-tasltve lastik titres!mi kullanlml, verlestirme ve slklstlrma islemlerinde vapllan ivilestirmeler) savesinde betonun davanlm bzelliklerinin vanlslra servis soresi bovunca dis ajanlann etkilerine (makro ve mikro dozevde asmma, karbonmonoksit ve karbondioksit difozvonu, karbonatlasma, korozvon, tuz difuzvonu,donma-cbzonme) davanlklliigl (durabilitesi) bnemiiblcode artlnimlstlr. Bu bzellikleri taslvan beton ise "voksek performansll beton" kavraml olarak g,.jmoz beton IIteratOrOne verlesmis durumdadlr. Bu teknolojik ivilestirmeleri saglamak baklmmdan "voksek performansll beton" Oretiminde voksek kalite kontrolo uvgulanmasl, servis soresince "davanlm. ve davanlkllllk" bzelliklerini koruvabilmesi i icin vapi bzellikleri, cevre sartlan, vokleme durumu, malzeme secimi ve insa kolav!lgl parametrelerinin kanslm tasanmmda dikkatle degerlendirilmesi esas teskil etmektedir. AClktlr ki, sbzkonusu vol kaplamalannda beton kullanlml ile saglanab!len vararlar da VOk 3ek performansll beton kullanlml ile daha da yukanva cekilmektedir. Bu callsmada, voksek dayanlmll beton kullanlml, yol kaplama malzeme secimi acismdan klsaca irdelenecek, beton kaplamalann kaplamanm bmro baklmlndan asfalt kaplamalara OstOnlOgO brnek projeler Ozerinde gbsterilecek, asmma hlzi baklmmdan beton ve asfalt kaplamalann bir karsllastlrmasi yapllarak, yoksek performansll beton uvgulanacak kalite denetiminin esaslan, Avustralva'da uvgulanan bir vol projesi brnegi Ozerinden belirli bir avnntl ieinde verilecektir. 2 TaStYlclllk Af;lsmdan Yuksek Performansll Beton KuUammmm Yararlarl Yol kaplamalarlnda yoksek performansll beton kullanlmjnjn normal betona nazaran tasiylclilk aclsjndan saglavabiiecegi vararlar hesap voluvla Clkartl!arak Cizelge 2'de bzetlenmistir. Betonun baslnc davanlml ile varma-cekme davanlml araslnda vazarlar taraflndan Ostel bir bagmtl olarak ifade edilen kuvvetil ilinti (3) kullanllarak ve varma cekme davanlml ile egilme davanlml arasmdaki cevirim kullanllarak 71 HAZIR BETON ~ EYlUl-EKIM

II Kaplamanln egilme moment kapasitesl -elastik K P (4) kesit egilme gerilmeleri verilen baglntl yardlmlyla hesaplanabiimektedir. Bu baglntl beton dayanlml baklmlndan degerlendirildiginde SU iki sonuc hemen goze carpmaktadlr. Sabit beton kaplama kallnllgl icin, yoksek dayanlmll beton kullanllmasl halinde egiime dayanlml artaeaglndan kaplamanln taslyaeagl "trafik yoko" artaeaktlr. Tersi olarak, aynl "trafik yoko" icin ise yoksek dayan!mll beton kullanlldlglnda, gerekenkaplama kallnllgl azalaeaglndan "ekonomi" saglanaeaktlr. -;~~i'~~~':;-;~7~:;~:-'a-la-;l-:~:-~::s~:-;:=:;l Beton KullannTIlnm Saglayabilecegi Yararlar. III f eg M maks W h f b f b,1 f b 2 fy.'c A,B Yol kaplamaslnda olusan egilme gerilmesi ve boyutlandlrma kosulu: Mmaks f eg = W Mmaks B ~ Kfy,c = K.AJ b 1.h 2 M maks ~ 0.166.K.A.h2J~ 6 Beton kalitesinin yokseltilmesi sonueunda temin edilen yararlar: fb,2 > f b,1 Mmaks,2 > Mmaks,1. P2 >P1 Elde edilen sonuc: Yol kaplamasjnln daha aglr trafik yokonde callsma imkanl olusturul.maktadlr. f b,2> f b,1 Trafik yoko aynl, diger deyis He h2 <h1 h= sabit kaplama' kallnll~li Mmaks = sabit Elde edilen sonuc : Daha ekonomik kaplama kesiti Egilme gerilmesi Kaplamadaki maksimum egilme...momenti Kesitin mukavemet momenti Beton kaplama kallnllgl Beton baslnc dayanlml (silindir, 015x30 em) Normal beton baslnc.dayanlml YOksek perfon:nansll betonun baslnc dayanlml Varma cekme dayantml Regresyon KatsaYllari (A=0.724, B=0.256, Anoglu, KoylOoglu, 1996) 1.375 (Ersoy, 1985, s.34) Tekerlek YOkO 3 Uygulama ProjeJerinde Beton Kapiama VnU~'W'~n Asi:"dt Kajl:#~ama KaI~$ila$t~r~hna!:a BugOne kadar uygulanmls olan projelerde, aynl iklim sartlannda asfalt yollarla beton yollann servis omrobaklmjndan performanslarl, brnegin A.B.D'de eyalet karayollarl birimlerinee izlenerek kaydedilmistir. Aglr kls sartlanna ve yaz sleaklanna maruz kalan ve aglr araclan taslyan bu yollann performanslan izlendiginde, SekH 2'de gorolen sonuclar elde edilmistir. (2) GorOleeegi gibi beton yollann servis bmorieri (tamire ihtiyac gosterme sores!) eyaletler bazlnda 20-25 yli eivannda olurken, asfalt yollarda 6-14 YII olmaktadlr. Yazarlar tarafjndan servis omorlerinin oranlan hesaplanarak, beton kaplama omronon asfalt kaplama bmrone oranlnln 1.7 ila 4.5 araslnda degistigi, aglrllkll olarak ise bu oranln 1.7-2.0 civannda oldugu gorolmektedir. KaplamanJn omro soresinee verdigi hizmetin kalitesininkarsllastlnlmasl baklmlndan yapllan bir puanlama ile yollann Yillara g.ore "bozunma hlzl" da graflk gosterim He belirtilmistir. Buna gore, ilk bes YII icinde asfalt yolun kalitesi betona gore daha OstOn olmaslna ragmen, hlzla bozunmakta, asfalt yol %80 performansa yaklaslk 7 Yllda Inerken, beton vol aynt performans dozeyine yaklasrk 13 Yllda inmektedlr. Diger blr ilgi cekiei sonuc Ise, asfalt tamir kaplamasmtn "bozunma hlzr"nln yeni asfalttn da cok Ozerinde oldugu, tamir kaplamaslntn omronon 7 yrlda% 70'e indigi ve 20 Yllda tamamen ortadan kalktlgldrr. ABD'deki bazi aglr yok otoyollannln performans kaylt Ian degerlendirildiginde ortaya Clkan sonuclar, beton kaplamanln zaman icindeki performansrnl tekrar vurgulamak bakrmlndan asaglda klsaea bzetlenmistir(2): Kurulus Beton Asfalt Oran (I) (li) (I/Il), Wiseonsin* 20-25; 12-14' 1.7-1.8 Minnesota* 35 20(12;;) 1.8(2.9) Kentueky* 20+ 12+ 1.7 New York* 20-25+ 10-13 2.0-1.9 Colorado* 27 6-12 4.5-2.3 FHWA (1985)* 13-30 6-20 2.2-1.5 FHWA (1971)* 25 15 1.7 * Aglr arac trafrgl otoyollan i Drenajl yapllmlssa %25 daha uzun ii 12 Yllda 38 mm tamlr kaplamasl, 20 Yllda kalln tamir kaplamasl Seidl.2 ABD'de Cesitli Eyaletlerde Yol Kaplamalannln Servis bmro ve Beton lie AsfaltJn ve Tamlr Kaplamalannln Bozulma Hlzlnln,." KarSllastlnlmasl I 72 -'-- HAZIR BETON ~ EYlUl-EKIM

WASHINGTON OTOYOLU 100 PERFORMANS EGRILERI Ui ro E c ro 80 Veni b c ro eto n 0.. 60 Y61 c ir,x-: /7/~ c c9/~ 0'~/t E 40 ~;, '- 0 ~ c :o~ E. ro 20 ~~ E 0).- ro TI I~ 0 0 5 10 15 20 25 30 Washington: Washington'daki otoyollann performans degerlendirmesi kaplamanln durumu, yasi ve trafik VDkD gozondne allnarak degerlendirildiginde Seidl 3'de gordlen egriler elde edilmektedir. Buna gore, asfalt kaplamalann performanslilk dosendiginden itibaren, beton kaplamalara klvasla %150 200 kere daha hlzl! ddsmekte, asfalt tamir kaplamalarl ise veni asfalta gore %50 kere daha hlzll azalmaktadlr. Oregon: Eyaletteki bazllan 30 Ylldan da eski olan tom beton kaplama yollann performansl cok ivi bulunmustur. Eski betonlann bazllan planlanan trafik ydkdndn 6 katl trafik taslmalanna ragmen ivi durumda olduklan gordlmostor. Kentucky: 1;362'den beri tutulan kayltlar, beton kaplamalan %41 'inin ortalama 20 Vllda bir tamir kapiamasl gerektirdigi, % 59'unun ise ilk kaplamalannm halen kullanllmakta oldugu, bunlann vansjnln 23 ila 31 vas araslnda oiduklan rapor edilmistir. Asfait kaplamalann %94'Dnde ise ortalama 12 ylida tamir kapiamasl uvgulanmlstlr. illinois: Illinois eyaletlerarasi vollanndaki beton kaplamalar tasariandlklan performanstn cok Ozerinde bir performans gostererek planlanantn 2.7-4.0 katl kamyon trafigi taslmaslna ragmen ortalama 20 YII dayanmlstlf. louisiana: 1963-1967 Villan arasmda ir,lsa edilen beton kaplamall yollann %14'Onde ortalama 18 YIIda bir tamir kaplamasl yapllmls, %86'sl ise ortalama 20 YII servis vermistir. Asfalt kaplamalann %77'si 14 VI Ida bir tamir gormostor. ' 4-A$mma Balommdan Beton ve Asfalt Kaplamalarm Kar$lla$tlrllmasl Beton ve asfalt yollann astnma dayanlmlannjn kar Siiastlnimasl icin Norvecli arastlrmacilar taraftndan yapllan asjnma deneylerinin (5) sonuclan bu bo 10mde irdeleneeektir. Denev datalan bu callsmanjn yazarlan taraftndan'degerlendirilerek, regresyon analiz sonuclan sekil 3'de sunulmustur. Elde edilen sonuclar Sayle ozetlenebilir: iii Beton kaplamalarda astnma miktan normal dayanlmll betonlarda (20 MPa) kuru halde asfaltm %60'1, Islak halde ise asfalttn 1/3'0 Kadar olmaktadlr: iii Beton oayanlml artlkca asjnma miktan azalmakta, cok yoksek.dayanlmli beton (160-170 MPa) kullanllmasl durumunda ise aslnma miktan dogal granite esdeger bir degere ulasmaktadlr. II Betonun aslnma dayanlml,"kuru" halde,"lslak" kaplamaya gore daha fazladlr. Bununla birlikte, artan beton dayanlml ile aradaki fark kapanmaktadlf. II ASlnma dayanlml, kullanllan "agrega toro" ile de yaktndan i1intilidir. Klnlganllk indisi kdcdk olan kuvarz diyoritin aslnmasi syenitporfitr ve hornfe!se klvasla biraz daha yoksek bulunmaktadlr. Cok yoksek dayanlmlarda, klnlganllk indisi kuvars dioritin 1.6 katl ve astnma indisi yaklaslk iki katl olan jasper tasi lie Oretilen beton araslnda aslnma baklmlndan bir fark gozlenmemektedir. II Agrega toronden baglmslz olarak, dogal hava sartlan altlnda betonun servis omrd normal dayammlarda (20 MPa) asfalttn iki katl ile baslaylp, yoksek dayanlmlarda (80 MPa) asfalttn 4 katma Clkmakta, cok yoksekdayanlmlarda (160 MPa) Ise asfaltm 27 katlna Kadar ulasabilmektedir. III Oogal kum verine tas kumu kullanllmaslyla aslnmada iyilestirme saglanabilmektedir.(5) 5. Yuksek Performansll Kaplama Betonlarl i~in Kalite Denetimi d Avustralya UyguJamasl Avustralya'daki ornek uygulamalada (6), yoksek performans ozellikle betonun "Dniform"lugunun saglanmasl anlammda dosonolmektedir. Betonun Oniformlugunun sagianmasl baklmlndan, sartnamaier DC farkll yonden yoklenieileri slnlriamaktadlrlar. Bu smlrlamadan birineisi, her 50 m 3 'te bir alman iki numunenin basmc dayanlmlan fe ve bu iki degerin ortalamasl fe ile ilgili olarak verilen alt ve Ost Slnlf degerleridir. Her iki degere ait slnlrlamalar!a i1gili yaptlnmlar Sekil.4'te ozetlenmistir. Ikinei olarak, kanslm tasanml slkl bir denetim altmda tutulmaktadlr. Bununla ilgili Avustralya orneginde sartnamede yer alan degiskenlik limitlerl vine Sekil.4'te verilmistiro UcunCD olarak ise, betonun yerlestirilmesinin denetim altmda tutulmasl baklmmdan s!klsma miktan, her baslnc numunesi ile birlikte karot numunesi de almarak, Sekil.4'te aclklanan yontemle kontrol edilmesi sartnameee sart kosulmaktadlr. Bu kosullan saglamak icin ve cezalardan da kacmabilmek icin, moteahhit kanslm tasanmlnda saglanaeak olan "ortalama dayanlm" ve "standart sap- 73 HAZIR BETON EI EYlUl EKiM

BETON YOLlAR Kuru Sye~Dorfir Hornfels <) Kuvarz divorit *" Jasper Islak Sy&oitpcrfir ~ Hornfeis Kuvarz,.9iyorit * ~i Jasper / w~;-l.-~--n ~ V:= 4.682 e O. vll '28 l '" j..,:'k. -., I r =: 0.948 ; n =6!... D09al hava ~artlanna benzer ~artlarda servis bmrli Kuru I Islak f ~ - ", I, _B- '/' j,... 1-1Ill!' -.4., 'v, Ii, I Bagl.'ntl j-\,-,u. r, I :-11" n I,:-/ 1 1 d - A': B-r'~"--+--'.1..'~.()C»iS r-~n'008~i.i09')0 I 16!!~1'/! ==;r-j l -0.018 Oi-FF r- i" ni '-.L' 28 - i v., " '-' I Ii ~ d',h.j.. '-~) J.) I. LJ n - ( r. {'I'"7') n n /1 10 9'-4 ~6' 0 6,'1 1 I'., nc::') r: gf - - i I?,. I (_'l_=_-'_l._+_b 1n,'28 4.0:~ -v.01-l: i.::> I 161~~_i--.L.fJ:.- J.~Jj I -! I,-{ --!!.d3 50.888 O.8SG I 0.908 I 16 I: 35.5.169 I -1.205 I 0.912 i 13 I L_ d =_.:..;;./:..;;.'1.;..e_ ; c.'.-. J. J.,I 28 _+- --~...L----_.J.i------tl--:--ill i I I. f :'_'8_'_,_,,- 2.385 I 0.010 1.~~ 930 L16 1~386 1 0.013 ro:93'71 13 I I Y = Aef :?3 4.682 0.011! 0.948 6 $ekil.3 Dayamm-Beton Kaplama A~mma,Miktan ve Dayamm-Servis isuresi llintileri ile Asfalt ve Masif Granit Ta~mm Aym Ozellikleri ile Kar~Ila~tmlmash-(Eniyi regresyonlar <;;izelgelerde koyu belirtilmi~ ve graflk uzerinde <;;izilmi$tir) 6 74. HAZIR BETON Ii! EYiIJl-EKiM

BETON KAliTESiNi <uniformlugunu> Basme; Dayamm Degerinin Saglanmasl Sahada Kar'l$lm Tasarlml Uzerinde izin Verilen Degi$kenlik Kaplamanm Slkl$ma Miktarmm Saglanm~sl 1. 2. 3. f c,alt=32 Mpa:s: f C f c,ost=42 Mpa:s: f C tanlmlanmall f c,alt=29 Mpa:s: fc f c,ost=45 Mpa:s: f c tanlmlanmall cezalar: f c < fc,alt ise veya f c > fc,ost ise beton sakoiop degistirilir fc,alt:s:fc:s:fc,att iseveya fc,ost :s: f c:s: - c,ost ise cezall bdeme Betoncu kanslm tasanmlnl bnceden YOkleniciye vermeli Tekrar onay alinmaslnl gerektirmeden yapilabilecek degisiklikler tanlmlanmal!. Ornegin, "cimento miktan 10 kg/m 3 'ten cok, agrega miktan aglrllkca %5'ten cok degistirilmemeli" gibi slnlrlaylcl ifadeler olmall Yerinde slklsma miktarl denetlenmeli: "Karat numunenin ralatif slklsmasl" belli limitler dahilinde olmal!. Karat numune "rblatif slklsmasl" sayle tanlmianabilir. karotagl~lik haclm SiHndir numuneaglrllk hacim Bu oran %97'den kocok ise beton sbkolmeli. SekiL4 Uniform Kalitecle Beton (32 MPa) Saglamak l<;in Avustralya Omeginde.5artnamede Ongon:.ilen Slmrlamalar ma" hedeflerini kendisi risk analizleri yardlmlyla hesapladlktan sonra kanslm tasanmlnl yapmakta, Sekil.4'de verilen unsurlann birbiriyle etkilisimi de bu analize yansltilmaktadlr. Yol kaplamalannda bazl yerlerde elle beton dbkolmesi gerektigi icin elle dbkulecek beton ii:;in kanslm tasanmlaynca dosoncilmekte, laboratuvar sartlannda elde edilen kansim tasanml sahada da denenmektedir. Avustralya arnegi icin hazlrlanmls alan kanslm tasanml vebu tasanmla saglanrnasl hedeflenen ortalama davanlm, standart 5apma degerleri flkir vermek baklrnlndan SekilSte verilmektedir. Yukanda cok klsa anlatllan kalite denetiminin slkl Slkiva yapllrnasl, incelikle dosonolen kanslm tasanmlnln saglanrnasl baklmlndan boyok Q~;l :taslmasl nedeniyle, yoklenicinin aldlgl bnlemlerin basllcalan sayle 5lralanabiiir: * Beton Oreticisi yanlsira, ba~lmslz bir kurulusa beton deneylerinin yaptlnlmasl, * KanSlm bilesenlerinin kalite Oniformlugunun izlenmesi ve saglanmasl * KanSlm bilesenlerinin kesin degerleriyle kullanllmasl ve burlun komputerize bir sisternle yapllmasl * Kanstlrma ve deney sirasinda VOksek kalitenin saglanmasl * Agrega gradasyonunun sikl bir sekilde denetlenmesi * Betondaki hava miktannln her 100 m"te blcoimesi (%3-7 araslnda slnlrlandlnlmls) * Cbkmenin her beton gelisinde blculrnesi (40-60 mm ±10 mrn) Bu bnlernler sonucunda elde edilen betonun 28 gonlok dayanlml 32 ila 42 MPa arasmda kalmls, standart sapmasl 5=2.2-2.3 MPa bulunmus, diger bir deyisle hedefler bire bir tutturulabilmistjr. Bu kalite denetiminin sonuclan baklmlndan cok carplci bir brnek olusturmaktadlr. 6-S0NUClAR IIllll Yol kaplama rnalzemesinin secimi, bugone kadar sadece kaplamanln ekonomik yoko dikkate allnarak yapllmakta, tasanmda ise kaplamanln davanlm dozeyi ana parametre olarak dikkate allnarak yapllmaktadlr. Oysa tecrobeler gbstermistir ki, diger pa- 75 HAZIR BETON meylul EKiM

Makine ile Elle Yapllan!maliyet Cimento, kg/m 3 290 300 analizi sonucunda i Iri agrega (20 mm) 710 710 ceza riskini minimize Iri agrega (10 mm) 350 350 Kum, kg/m 3 830 800 Su, kg/m 3 165 170 Su azaltlci katkl, ml 725 750 Hava sorukleyici, ml 85 85 i, eden ertalama dayannn duzeyi 37 MPa, standart sapma degeri ise 2..2.2 MPa Cbkme, mm 40 60 olarak belirlenmi~tir. $ekil.5 Risk Analizleri He Karar Verilen Kan;;IID TasanIDl (6) rametreler (aderans, vol suros konforu; estetik ve soros goroltusq) de vol kaplamaslnln maliyetini onemh blcode etkilemektedir (Sekil 1l. Bu nedenle, vol kaplamalannln maliyet analizinde, Ctzelge 1'de verilen, gbcme risk maliyetine dayandlnlan hesap ybnteminin uygulanmasl daha gercekci olacaktlr. III Asfalt ve beton yolkaplamalan maliyet ve per formans aclslndan karslllstlnldlgmda SU sonuclar dikkat cekicidir. Beton kaplamalann ilk yatlnm mahyetleri yoksek, ilk Ylilardaki performansl ise asfalta gore dusuk olmaktadlr. Ancak beton kaplamalann servis bmronon asfalta nazaran cok yoksek oldugu (1.8~2.0 katl) gbzonone ailndlglnda, uzun vadeli isletme kosullannda (20+YI\) hem maliyet baklmlndan, hem de performans baklmmdan asfalta klyasla OstOnlOkler taslmaktadlr.<sekil-2) III BugOnkO cagdas beton teknolojisinde "yoksek performansll beton kavraml" verlesmistir ve tlygulama alanlan da giderek genisiemektedir.yuksek performansln getirecegi dayanlm ve dayanlkllilk artlml, beton kaplamanm gerek ekgnomiklik aclsmdan, gerekse durabilite aclsmdan asfalta nazaran saglamls oldugu avantajlan (Sekil-3) daha da belirgin hale getirecektir. III Yuksek performansli beton, yuksek kalite denetimini beraberinde getirmektedir. Beton.kaplamalann kalite denetimini saglamak baklmlndan idareler cok dikkatle hazlrlanmls kurallar koymali ve bunlara ihskin cezalan belirlemelidir'(sekil-4) Diger taraftan, yuklenici de bu kalite duzeyini saglamak baklmlndan tom onlemleri alarak kendisini bu vaptlnmlara karsi koruyabilmelidir. (Sekil-51. BolOm 5'te aynca, yoklenicinin Oretim slraslnda gozetmesi gereken ana ilkeler belirtilmistir. KAYNAKLAR (1) Siemens,T., Vrouwenvdder, T., "Durabbility -A Probabilistic Approach", IARSE Periodica-Proceedings l:p 85/85,1985, s.65-76 (2) Packard, R.G., "Pavement Costs and Quality, " Concrete International, Vol.16, No.8, August 1994, s.36-38 (3) Anoglu,Ergin,Koybioglu, 6.S..,"Yarma (<;ekme) Dayamm-Basmc,: Dayanum llintilerinin Gozden Gec,:irilmesi; 1-122 MPa Normal Dayanunh, Yuksek Dayammh, Uc,:ucu KuUu ve Ate~e Maruz Kalnll~ Betonlar ic,:in Gec,:erli Olan Bagmtmm <;lkarnlmasl ve Yiiksek Dayammh Betonlarm Nihai Birim Uzama Buyilklugunde Uygulanmasl", Yapl Merkezi ARiGE lc,: Raporu, Haziran, 1996. (4) Ersoy, U.,Betonarme, Evrim Yaymevi, 3.Baskl, 1985. (5) Gjorv, O.E., Baerland, T.,Ronning, H.R., "Abrasion Resistance of High-Strength Concrete Pavements" Concrete International, Vol. 12, No.1, Jan.1990, s.45-48. (6) Leshchinsky, A., Pattison, J.," High-Performance Concrete for Austrian Freeways" Concrete International, Vol. 16, No.10, October 1994,s.45-48. - BiBLlYOGRAFYA:- Agar,E., Suta~, 1., "Kentsd Yollarda Kaplama Sec,:imi", in~aat Miihendisligi Teknik Kongresi, s.375 389 Oglesby, C.H.,Hicks,R.G.,"Highway Engineering" John Wiley de Sons,1982 Ins!~tute of Transportation Engineers, Transportation a:qd TraffIC Engineering Handbook, Second Edition, Prentice Hall, 1982. Umar, F., YayJ-a, N.,Yol ln~aati, tt.d. ln~aat Fakultesi, 1994. 76.:- HAZIR BETON B EYLUL,EKiM