ANMED ANADOLU AKDENİZİ Arkeoloji Haberleri 2012-10 News of Archaeology from ANATOLIA S MEDITERRANEAN AREAS (Ayrıbasım/Offprint) Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations
Beydağları Yüzey Araştırmaları 2011 Surveys in Beydağları 2011 İsa KIZGUT Emrah AKALIN 24 Ocak - 5 Şubat 2011 tarihleri arasında gerçekleştirilen Beydağları Yüzey Araştırmaları 2011 sezonunda Kemer ilçesi merkezinde bulunan Idyros, Tahtalı Dağı güney ve doğu eteklerinde tespit edilen yerleşim kalıntıları ve Kemer ile Olympos arasında bulunan Beycik köyü araştırılmıştır *. İlk olarak Kemer ilçesi Ayışığı Sahili nde yer alan Club Med Otel bahçesindeki yapı kalıntısı incelenmiştir (Res. 1). Dönemi kesin olarak saptanamayan ve çokgen bir plana sahip yapının merkezi nişlerle oluşturulmuştur ve apsisin doğuya dönük olduğu anlaşılmaktadır. Söz edilen duvarların büyük bölümü ikinci kat hizasından yıkılmıştır ve malzemenin büyük çoğunluğu çevreye yayılarak yapıyı örtmüş durumdadır. Duvarlarda sıva kalıntıları tespit edilmiş, bir bölümünde kırmızı aşı boya ile yapılmış duvar resimleri görülmüştür. Tahribatın fazla oluşu nedeniyle figür ve/veya konu varlığı anlaşılamamaktadır. Bugüne dek içerisinde sadece bitki temizliği yapılmış olan yapının malzemesi çoğunlukla yerindedir. Planı tam anlaşılamayan yapının niceliği için bazı bilimcilerin önerileri vardır. Fakat kesin belirlenebilmesi için detaylı bir temizlik ve kazı çalışmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Ancak yonca planlı bir kilise ya da sinagog gibi dinsel bir yapı özellikleri gösterdiği önerilebilir. İlgili kurumlara temizlik ve kazı önerisi yapılmıştır. İkinci bir çalışma alanı olan Tahtalı Dağ teleferik alt istasyonu kuzeydoğusu bitişiğindeki tahkimatlı yerleşimdir. GNSS ölçüm aletiyle planı çıkartılmış, çevresindeki * Beydağları Yüzey Araştırmaları Genel Müdürlüğümüz izni ve maddi destekleri, Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü (AKMED) ile Akdeniz Üniversitesi Rektörlüğü destekleri ile 15 yıldır aralıksız devam etmektedir. Başta bu kurumlara, Bakanlık temsilcimiz arkeolog Ş. Altunel e, Kumluca Belediye Başkanlığı na, emeklerini esirgemeyen, zorlu koşullardan yılmayan öğrencilerimiz İ. Yalçın, A. Demirelli, H. M. Erdoğan, E. Karan, F. Karakuza, T. Atav ile N. Meydan a sonsuz teşekkürlerimizle. The Beydağları Surveys were conducted from 24 January to 5 February 2011 and covered the remains of Iydros, remains on the south and east foot of Tahtalı Dağı as well as the Beycik village located between Kemer and Olympos *. First, we examined the building remains in the gardens of the Club Med Hotel on the Ayışığı Sahili of the Kemer District (Fig. 1). The core of this polygonal structure of unknown date is formed with niches, and the apse faces east. Most of these walls have fallen down to the level of the first floor, and these fallen materials have covered the structure. There are traces of plaster on the walls and painting in red ochre, but the presence of figures or scenes could not be attested due to poor condition of the painted decoration. Most of the materials are extant because mainly vegetation was cleaned here. Some scholars have made proposals regarding the function of the building whose plan is not discernible clearly. However, it is necessary to carry out extensive cleaning inside and excavations to be able to clarify more fully its function. Yet it is possible to suggest a religious function like a church or synagogue because of its cloverleaf layout. A recommendation for cleaning and excavation has been communicated to the relevant authorities. Our second area of study this year was the fortified settlement adjoining the bottom station of Tahtalı Dağ Cable Car on the northeast. Its plan was retrieved using * Surveys in Beydağları have been going on continuously for fifteen years with the permit and financial support granted by the General Directorate of Cultural Heritage and Museums as well the support of the Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations (AKMED) and the Akdeniz University Rectorate. Our thanks are due to these institutions above all and to our state representative archaeologist Ş. Altunel, the Kumluca Municipality as well as our hardworking students İ. Yalçın, A. Demirelli, H. M. Erdoğan, E. Karan, F. Karakuza, T. Atav and N. Meydan. 131
Res. 1 Dinsel yapı kalıntıları Fig. 1 Remains of a religious building Res. 2 Tahkimatlı alan Fig. 2 Fortified area mezarların tespiti yapılarak çizimleri tamamlanmıştır (Res. 2). Tahkimat duvarında kullanılan iri, çok kenarlı taşlar ve yapıların duvarlarını oluşturan blokların yerli anakayalardan kesildiği anlaşılmaktadır. Taşın yapısı doğal tahribat nedeniyle yıpranmaya uygun olduğundan bloklarda hiçbir mimari detaya rastlanmamıştır. Bu nedenle kesin tarihleme yapılamamakta ancak, yaklaşık iki kilometre güneyinde konumlanan Hellenistik kule çiftlik ile yüzeyde gözlemlenen İ.S. 3.-6. yy. lara tarihlenebilecek seramik kırıkları nedeniyle geniş bir tarih diliminde kullanıldığı düşünülmektedir. Yerleşimin korunma duvarı ile çevrilmiş alanın dışından geçen, hemen güney aşağısında bulunan doğu-batı doğrultulu antik yolun kenarında üstü düz kapakla örtülü beş adet lahit tespit edilmiştir. Phaselis nekropolünde bulunan lahitlerle hem malzeme hem de kapak formu olarak benzeşmektedir. Sözkonusu yerleşimin yaklaşık 2 km. güney aşağısında, Kemer-Kumluca asfaltından teleferiğe çıkan yolun doğusundaki düzlükte bulunan, yerleşimin ölçüm aletiyle planı çıkarılarak yapıların tanımları yapılmıştır. Düzgün kesilmiş iri bloklarla örülen ve iki katlı olduğu tespit edilen yapı, çiftlik sahibi olan kişinin yaşadığı konut ile alt katında üretimlerin stoklandığı depodan oluşmaktadır ve 8,96x8,76 m. ölçülerindedir (Res. 3). İçi ikinci bir duvarla örülü yapının, kapı ve penceresi görülebilmektedir. Bu yapıdan ayrı olarak, irili ufaklı mekânlar ve bunları birbirine bağlayan sokaklar belirlenmiş fakat tahrip olmuş ve moloz dolgu altında kalmış mekânların işlevleri tam olarak anlaşılamamıştır. Kule çiftliğin duvar tekniği ile hiç benzeşmeyen bir duvar örgüsüyle oluşturulmuş mekânların içlerinde sıva kalıntıları bulunmaktadır. Bunların tarihleri kuleye göre daha geç dönemlerden olmalıdır. Yüzeyde görülen bazı seramik kalıntıları genellikle İ.S. 3-6. yy. lara tarihlenebilir özelliklerdedir. Res. 3 Kule çiftlik Fig. 3 Farmstead with tower GNSS, and the tombs around it were identified and drawn (Fig. 2). It was observed that the polygonal stones in the fortification and other blocks in the walls of buildings were hewn from the local rocks. As this rock is not naturally durable, no architectural detail was attested on the blocks. Therefore, no precise dating has been decided. Rather the Hellenistic farmstead with a tower located about 2 km. south and potsherds observed on the surface dating to the 3 rd -6 th centuries A.D. suggest a wide time span. Beside the ancient road passing by the south side of the fortified area are five sarcophagi covered with flat lids. These are similar to the sarcophagi in the necropolis of Phaselis with respect to material and lid form. About 2 km. south and below this settlement are buildings in the flat area east of the road to the cable car leading from the Kemer Kumluca highway. Using the same equipment we measured them, drew their plans 132
Res. 5 Yazıtlı sunak Fig. 5 Altar with inscription Res. 4 Anteli yapı Fig. 4 Structure with antae Bu yerleşimin en dikkat çeken özelliği güneydeki yapının varlığıdır (Res. 4). Yapı güneye yönlenen antesi, arka (kuzey) duvardaki yan yana iki nişi, ante uçlarının içe bakan yüzlerindeki içtekilere göre daha küçük nişleri ile dikkat çekmektedir. 4,05x3,00 m. ölçülerindedir. Yapının çevresinde dört adet sunak tespit edilmiştir. Hemen önünde ele geçen sunak yazıtlı ve Helios kabartmalıdır. Prof. Dr. B. İplikçioğlu nun yaptığı çözümlemeye göre İ.S. 2.-3. yy. a tarihlenebilen sunak iki kardeş tarafından tanrı Helios a adanmıştır. Eser Antalya Müzesi ne teslim edilmiştir. Aynı alanda büyük bölümü korunmuş kalkan kabartmalı bir blok bulunmaktadır. Bunların dışında yarısı korunmuş phiale kabartmalı bir sunak ile aşınmış ve tahrip olmuş üç adet sunak yerleşimde bulunan ve dikkat çeken önemli kalıntılardır (Res. 5). Tüm bu buluntular, yapının planı ve ikisi büyük olmak üzere dört adet niş yapıya kutsal bir anlam yüklemeye uygun görünmektedir. Önerimiz; yapının hem bu kule çiftliğe hem de yakınlarında tespit ettiğimiz küçük ölçekli yerleşimlere hizmet veren bir naos olduğudur. Kule çiftlik olarak adlandırılan ve Hellenistik Dönem e tarihlenen yapının çevresinde, sonraki dönemde gerçekleştirilen eklemelerle uzun süreli bir yaşam sürdüğü anlaşılmaktadır. Diğer bir çalışma alanı, kule çiftlik batısında bulunan ve kuş uçumu 50 m. uzaklıktaki yerleşimdir. Sadece sokaklarla ayrılan sık yerleştirilmiş yapılar bütününün, çok yoğun ağaçlık olması nedeniyle plan çıkarılmakta zorlanılmıştır (Res. 6). Çevredeki tarım terasları, iki mekânda tespit edilen zeytinyağı işliği ve işliğe ait parçalar (Res. 7), kule çiftlik kompleksinin aksine burada tarım ve üretimin yapıldığını gösteren önemli bulgulardır. Kule Çiftlik yerleşimi ile ilişkilendirildiğinde bu alandaki üretimin Kule Çiftlik sahiplerine ait olduğu ve onların yaşadığı bölgede çeşitli tapınım ve kültlerin yapıldığı kutsal and wrote down their descriptions. The two-storey structure built with large cut stones and measuring 8.96x8.76 m. is comprised of storage areas downstairs while upstairs is the dwelling of the farmstead owner (Fig. 3). Apart from this structure are many other rooms of various sizes and interconnecting alleys, but the damage level and rubble heaps did not allow us to identify their functions. The masonry of the rooms is different from that of the farmstead, and there are traces of plaster inside them. These rooms should belong to a date later than the tower. Some potsherds seen on the surface can be dated to 3 rd 6 th centuries A.D. The most striking part of this settlement is the structure in the south (Fig. 4). With an antae facing south, two niches on the rear (north) wall and smaller niches on the antae s inner facing sides, it measures 4.05x3.00 m. and has four altars around it. The altar right in front has an inscription and a relief of Helios. According to B. İplikçioğlu, the altar can be dated to the 2 nd -3 rd centuries A.D. and was dedicated by two brothers to the god Helios. The altar was turned over to the Antalya Museum. In the same area was a block with a relief of a shield, preserved to a great extent. Other important finds in the settlement are a half-preserved altar with a relief of a phiale, and three worn and damaged altars (Fig. 5). All these finds the plan of the structure and four niches, two of which are small and the other two larger should be enough to ascribe a sacred meaning to this structure. Our proposal is that this structure was a naos serving both the farmstead with a tower and small settlements in the vicinity. It is understood that this farm dating to the Hellenistic period stayed in use for a long time with later additions. 133
Res. 6 Kule çiftliğin batısı Fig. 6 West of farmstead with tower Res. 7 Ezme teknesi Fig. 7 Crushing basin bir alan bulunduğu önerilebilir. Bu bölümde semerdam kapaklı bir kaya lahti yerleşimdeki tek mezar örneği olarak belirlenmiştir. Yüzeyde bulunan seramik parçaları İ.S. 3.-6. yy. lar arasına tarihlenmektedir. Diğer bir tespit çalışmamız ise Kemer-Kumluca yolu üzerindeki Tahtalı Dağ teleferik tesislerinin giriş kapısının yaklaşık 80 m. doğusunda geniş bir nekropol alanında gerçekleştirilmiştir (Res. 8). Kaya teraslarının yapıldığı alanda çatı kiremidi parçaları, amphora dipleri ve kaba seramikler ele geçen buluntulardır. Giriş kapısından başlayan bir vadinin bitiminde tekrar yükselen yamaç üzerine konumlanmış nekropolde 10 adet kaya lahti ve 6 adet lahit tespit edilmiştir. Kaya lahitlerinin sekizi aynı kaya kütlesi üzerine diğer ikisi ise farklı bir kaya kütlesi üzerine oyulmuştur. Kaya lahitleri 1,80x0,40 m., lahitler ise 2,50x0,80 m. arasında değişen ölçülerdedir. Lahitlerin dış yüzlerinde sıva artıkları gözlenmiştir. Yol yapımı sırasındaki tahribat bu nekropole zarar vermiş ve mezar sayısını azaltmıştır. Bu mezarlar yukarıda sözü edilen yerleşim yerine yaklaşık 1600 m. uzaklıktadır. Bu yerleşimin sakinlerine ait olması uzak bir olasılıktır. Hemen güneyinde bulunan Phaselis nekropolüne ait mezarlardır. Çalışma alanı olarak belirlenen diğer bir bölge ise, Tekirova ile Ulupınar arasında kalan Beycik köyü ve çevresidir. Köy içerisinde yapılan ön araştırmalarda birçok kalıntı tespit edilmiş ve bunların tescil durumu kontrol hakkında bilgi alınmıştır. Kalıntıların tescil edildiği anlaşılmış fakat bazılarının henüz tescilsiz olduğu da görülmüştür. Her iki durumdaki eserlerin büyük çoğunluğunda tahribatın devam ettiği gözlemlenmiştir. Örneğin; köyün girişinde, yolun doğusunda 29 numaralı evde birçok eser sergilenir durumdadır. İki ezme teknesi, ezme taşı (orbis), iki adet silindirik ezme taşı, cephesinde aslan ayağı kabartması bulunan bir adet Another area of study in 2011 was the settlement 50 m. west of the farmstead with a tower. It was very difficult to draw the plans of this dense settlement with alleys due to dense vegetation and trees (Fig. 6). The surrounding cultivated terraces, olive oil workshop and pieces belonging to such workshops attested in two rooms (Fig. 7) clearly show agricultural production and cultivation here in contrast to the farmstead complex. It may be proposed that the production here belonged to the owners of the farmstead, and there was a sanctuary for various cults in their living area. The only tomb found here was a rock sarcophagus with a saddle lid. Potsherds on the surface can be dated to the 3 rd -6 th centuries A.D. In 2011 we also studied the necropolis area located about 80 m. east of the entrance facilities of the Tahtalı Dağ cable car on the Kemer-Kumluca highway (Fig. 8). In the area with rock-cut terraces are fragments of roof tiles, amphora bottoms and coarse wares. In the necropolis on the slope rising at the termination of a valley starting from the entrance facilities are ten rock sarcophagi and six sarcophagi. Eight of the rock sarcophagi are hewn into the same rock mass while the other two are found on another rock mass. The rock sarcophagi s dimensions are approximately 1.80x0.40 m. while the sarcophagi are approximately 2.50x0.80 m. Traces of plaster are discernible on the exterior of the sarcophagi. Road construction destroyed the necropolis thereby decreasing the number of tombs. These tombs are located about 1600 m. from the above-mentioned settlement. It is not very likely that these tombs belonged to that settlement, but rather belonged to the necropolis of Phaselis located just to the south. Beycik village and its environs located between Tekirova and Uylupınar were other areas of study in this 134
Res. 9 Semerdam kapaklı lahit Fig. 9 Sarcophagus with saddle lid Res. 8 Nekropol alanı Fig. 8 Necropolis area osthothek ile çeşitli genişlikte silme ve profilleri bulunan bir başka blok kayıt altına alınmıştır. In situ durumunda olmayan ve taşınarak evin bahçesine getirilen eserlerin kaynağı bilinmemektedir. Köyün içerisinde, yukarı mahalleye çıkılırken yolun batısında ve tarla içerisinde sağlam durumda bir lahit bulunmaktadır, semerdam formlu kapağı üzerindedir (Res. 9). Tek başınaymış gibi görünen lahtin yaklaşık 30 m. kuzeydoğusunda bir işlik tespit edilmiştir. Ezme teknesi parçası, kalas yuvasının bulunduğu blok işliğe ait parçalar olarak kayıt altına alınmıştır. Kalasın oturtulduğu duvarın diğer duvarlara göre daha kalın olması da işlik için önemli bir kanıttır. Beycik köyü içerisinde tespit edilen diğer bir lahit, Yukarı Mahalle, Çalbağı mevkii orman içerisindedir. Düzdam kapaklı, küçük tahribatlara karşın iyi korunmuştur. Cephesinde tabula ansata içerisinde bulunan yazıt okunabilecek durumdadır. İplikçioğlu nun ilk çözümlemesine göre İ.S. 2.-3. yy. a tarihlenebilecek lahit, Moles oğulları olan iki kardeş tarafından yaptırılmıştır ve Olympos egemenlik alanında kalmaktadır. Gerçekleştirilen bu çalışmalardan sonra araştırma sınırları içerisinde kalan ve tespiti için yerel halkın verdiği bilgilere dayanarak ulaşılan yerleşim Tahtalı Dağı güneybatı etekleri halk adlandırması ile Fırıncık mevkii nde konumlanmıştır (Res. 10). Beycik köyü kuzeydoğu sınırından sonra rahat bir patika ile yarım saatlik yürüme sonunda ulaşılabilmektedir. Yapılan ön incelemelere göre oldukça geniş ve zor bir topografya üzerine yayılmış durumdaki yerleşimde çok sayıda kalıntı bulunmaktadır. Yerleşime ulaşılan antik yol yer yer izlenmekte, kısmen de heyelan nedeniyle görülmemektedir. Yerleşim içerisinde kot farkı nedeniyle sokakların basamaklandırıldığı bölümler de bulunmaktadır. Düzgün işçilikli kesme bloklarla oluşturulmuş yapılar çoğunlukla iyi campaign. Our preliminary exploration in the village brought numerous remains to our attention, and we checked their status of registration. It was observed that most of the remains were registered while some still were not. Furthermore, we noticed that destruction on most of the remains in both categories continued. For example, house no. 29 to the east of the road entering the village contains many items on display. Two crushing basins, crushing stones (orbis), two cylindrical crushing stones, an ostothek with lion paw relief and another block with various mouldings and profiles were documented. The provenance of these items on display in the garden, while not in situ, is not known. In the village there is an intact sarcophagus in a field west of the road leading up to the upper quarters with its saddle lid still in place (Fig. 9). About 30 m. northeast of this seemingly individual sarcophagus is a work area. A fragment of a crushing basin and a block with a hole for the beam were documented as pieces related with the work area. That the wall in which the beam was fitted is thicker provides another piece of evidence for this identification. Another sarcophagus was identified in the Çalbağı mevkii forest in the village s upper quarter. Despite minor damage, this sarcophagus with flat lid is well preserved. The inscription in tabula ansata is legible. According to a preliminary evaluation by İplikçioğlu, it can be dated to the 2 nd -3 rd centuries A.D. and was made by two brothers, sons of Moles. It lies within the territory of Olympos. 135
Res. 10 Fırıncık mevkii kalıntıları Fig. 10 Remains at Fırıncık mevkii YÜZEY ARAŞTIRMA RAPORLARI We explored another settlement located in Fırıncık mevkii, so-called by the locals, on the southwest foot of Tahtalı Dağı, based on information provided by them (Fig. 10). It is accessed by a half-hour walk on an easy path leading from the northeast edge of Beycik village. The settlement extends across a wide and difficult terrain and contains many remains. The ancient road leading to the site can be followed at places; however, it is concealed under a landslide at other points. Some alleys in the settlement are stepped due to the steep slope. Structures built with cut stones are usually well preserved. Attributed to the Hellenistic period, some of these buildings have their windows and doorways intact. Located in the centre and well preserved, they should be the public building. korunmuş durumdadır. Mimari özelliklerine göre Hellenistik Dönem e ait olduğu anlaşılan yapıların bazılarında kapı ve pencere gibi elemanların korunduğu görülmüştür. Merkezde konumlanmış ve çoğunluğu iyi korunmuş bu yapıların kamuya ait olduğu düşünülmektedir. 136