. D. o 1 / f ~-~---> 1 T 1 TÜRK ÜNiVERSITESi.. ISLAMi İLİMLER F.AKtJLTESfl. ------- ---- DERGI.. sı - -.. - - ru.rm_~~~l ~-iil1-!!li!ill~ 4. Sayı Sevinç Matbaası - Ankara - 1980
ı f ; ' SA,İD İBN CÜBEYR VE TEFSIRİ (H. 45-95) -Doç. Dr. Fahri GÖKCAN Fakih, mukri ve müfessir olan Sa'dd İibn Cübeyr el-esedi el-kılfi (1). Tabiin'in en meşhurlarındandır. K ünyesi «Ebu Muhammed» '.. '. veya.«bbıl 'Abdillah»dır. Kaynaklar O'nun aslen Habeşli olduğunu, H. 45/665 yilında dünyaya geldiğini,.cildinin siyaıh olduğ'.ınu ittifakla/ zikretmektedirler. (2) Beni Esed kabilesinden Valiibe tbn. el I;Iarit'in kölesi olduğundan, O. na nisbetle Esedı- adıyla da şöhret kazanmıştır (3). Beni Esed kabilesiyle' o_lan yakınlığını bizzat kendisi şöyle nakletmektedir: «Bir gün bana İıbn 'Abbas (ö 68/687) kimlerden olduğumu sordu» «Ben de Bem Esed'den olduğumu söy- (1) Sa'id tbn Cübeyr'in tercemesirie yer veren başlıca kaynaklar şunlar_ dır: Ebıl Nu'aym el-işbahfuii, I;lilyetü'l~Ev:liya ve TabaJ.ı::atu'l-Aşfiya, (Beyrut 1967) IV. 272-309; İbn Sa'd, 'faba4:at_ (Beyİ-ut 1957) VI. 256-267; İbn I;Iacer el-<as~alam, Teh;r;ib et-teh;r;ib, (Haydarabat 13!25/ 1907) IV. 11-14; İbn ]jallikan, Vafeyatu'l-A'yan, (Beyrut 1969) II. _ 374; e;r;-zehebi Mul)ammed I;Iüseyn, et-tefsir ve'l-müfessirıln, (Ka-. hire 1381 1961) I. 102-HB; Şemseddin Sami, ~amılsu'l-a'lfun (İstanbul 1311/1894) IV. 2578; İbnu'l-Epr, el-kamil fi't-tanlj. (Beyrut 1965) IV. 579-580; -Sezgin, Fuat Geschichte Des. Arabischen Schrifttums (Leiden 1967) Band r. 28-29; Ebıl İsl)a~.eş-ŞiTazi, 'faba~-atu'l-fu- l_,.aha (Beyrut 1356/1956) s. 61-62; e;ı;-zehebi, Te?;kiretu'l-I;luffa? (Hayadarabat 1376/1956) I. 76-77; İbn Kuteybe, el-ma'arif, (Mısır 1~69) s. 445-446; Dr. Mul;anımed İbn Mul:ıammed Ebu Sehbe, el-israiliyy-at ve'l-mevdfı.<at fi kütübi't-tefsir (Kahire 1973) s. 94-95; ed-davıldi, Mul)ammed: İbn <Ali İbn Al:ım~d, 'faba~atu'l-müfessirln, (Kahire 1972) I. 181-182; ez-zirikli,-_i;}ayruddin, el-a'lam (t.y) III. 145. (2) İbn Jj allikan, Vafeyat,II. 371; e?;-zehebi, Te?;kiratu'l-I;I uffa?, I. 76; Zirikli, III. 145; e?;-;?;ehebi, et-tefsir ve'l Müfessirıln, I. 102. (3) İbn.I;Iacer, Teh?;ibu't-Teh?;ib IV. ll; Zirlkli, III. 145. 1
ledim. Arab mısın Meva.J.l ID.İsin dedi. Arabiardan değil, Mevalilerdeniın, decı.lın. Bunun Uzerine bana, Beni Esed kabilesrnden Allah'ın nimetille mazıhar olanlardamın diye söyleyesene» dedi ( 4). Hayatının bü)rük bir kısmını Kfrfe'de geçirdiği için: Sa1.d'e Kfıfeli denilmişdir. Sa'id İıbn Cübeyr'in ailesi hakkında fazla bir bilgiye sahip değiliz. Hele babası için, \hiç bir mah1mata raslamamız. mümkün olmadı. Annesinin adının «Ümmü Duil:ıama'» olduğu, İbn Sa'id'in naklettiği şu haberden anlaşılmaktadır : «.Bir gün Kılıfe ehirnden bir ıgrup, İbn cabbasa ıgelip sual sor:ı;nak istediklerinde, İbn cabıbas oıılara», aranızda Ümmü Duhama''nın oğlu, yani Sa'id tbn Cüıbeyr var<ken bana sual sormağa niye geliyorsunuz» dedi.(s). Şu haıberden de Sa'id tb n Cübeyr'in Küfe' de. annesiyle birlikte oturduğu ve annesine karşı daima saygılı olduğu anlaşılmaktadır. Asibağ ]bn Zeyd'in naklille göre, «Sa'id İbn Cübeyr'in ıbir horozu vardı. O öttüğü za: man sahaılı narnazına kalkardı.. Gecelerden bir..gece, ho1:1oz ötmedi ve Sa'id de namaza kalkamadı. Sa'id, «ne o1du bu ho1:1oza Allaılı onun sesilli kessin» dedi. Bunun üzerine horoz bir daıha ö:tmedi. Annesi de Sa'id' e «hiçbir şey hakkında bundan ıböyle ibeddua etme» dedi ( 6). Başka bir haberde de Sa'id İıbn Cübeyr, annesiyle aralarında geçen bir hadiseyi şöyle nakletmektedir: «:Bir. ıgün beni akrep sokmuştu. Annem. «seni mut1aka afsuıılatacağım» diye yeıpin etti. Bunun üzerine ben de annemin yeminini bozmamak için afsun yapana, akrebin so 1 kmadığı elimi uzattım (7) demektedir ( 8). Annesi hakkında bize ulaşan ij:ıajberle:rıden sonra, iki oğlu ve hayatının sonuna doğru da bir kızı olduğu, kıaymi.klarda zikredilmektedir. Yezid Eibıl caıbdullaılı, Sa'1din kı,zı hakionda «Sa'id tbn Cübeyr, Haccac Gö. 95/1l3)'ın eniriyle Mekke'de tutuifclanıp Kfrfe'ye getirildiğinde, Haccac'a teslim edilmeden bir müddet için evinde \ (4) İbn Sa'd, VI. 256. (5) İbn Sa'd, VI. 257; Zirikli, III. 145; Teh~bu'>t-Teh~ib, IV. 12; :Ş:ilye, IV. 273. (6) :Ş:ilye, IV. 274; Teh~ibu't Teh~ib, IV. 12. (7) TehPbu't-Teh~ib, IV. 275. (8) Sa'id İbn Cübeyr'in afsun gibi şeylere inanmadığım gösteren başka bir delil dı:: Ebu Şihab Musa :illiri Naf:i<den gelmektedir. Ebfr Şihab <<Birgün Mekke'de Sa'id İbn Cübeyİ-'in yanına girdiğimde, O'nun şiddetli bir baş-- ağruna tutulmuş olarak gördüğünü, yanındaki bir adamın da O'na «başa6-ısını giderecek bir afsuncu getirey:im mi? diye sorduğunu, Sa'id'io. de «]Jayır benim afsuncuya ihtiyacım yoktur» dediğini, bize nakletmektedir. J:Iilye, IV. 280. 2
ailesinin yanına gelmesine müsaade edildi. Bunu duyen Küfe ule:. ması, evine gelerek O'.ilunla sehıbet etmeğe.lbaşladılar. Sa'isJ: kucağında küçüık. ibir kız çocuğu olduğu ha:lde gülüyordu. Kızı babasının ayağının iba@ı oiduğunu görünce ~ğlamağa başladı» demektedir (9). cabdullah İbn -sa'id ve cabdulmelik tbn Sa.id adlarmdaıki iki oğlu ise (10) b~baları kadar şöhret bulmasalar da, İslam aleminde, bilhassa hadis ve fıkıh ilminde isimlerini duy.ırmtışlar, Bu1!ari, Bbu Davıld ve Tirmi~i, bu iki kardeşten hadis riıvayet etmişler (U). en Nesru 'Ahduliah Ebn Sa']d'in til,ca o1duğıunu, et T~i de babasından daha efdal olduğunu söylemektedir (12). c.abdullah ve cabdulmehk kardeşler ilk öğrenimlerini babaları Sa'id İ1bn Cüıbeyr' den görmüşler ve ha!bal~rmdan hadis riyayet etmişlerdir ( 13). Sa'id İbn Cübeyr'jn talebesi 'Ata) :bb n es-sa' i b ( ö. 1371 754)in rivayetine göre Sa'id, «Ben çocuklarım için daima dua ederim» demektedir _( 14). O kutup yetiştirıdiği çocuklarınin, muteıber hadis mecmualarmda ti]ş:a ojanıik kaıbul edildiğille ve onlar için daima dua ettiğine göre, Sa'!d'in iyi bir aile reisi olduğu anlaşılmaktadır. Sa'!d İibn Cüheyr'in diğer aile fertleri ve nesebi hakkmda bir bilıgi, kaynaklarda göriilniemektedir. Bunda, Said'in Rabeş Ii ve mevrui olmasının, büyük bir rolü olması muhte1ileldir. s"a.'ld :tbn Cübeyr'in ge.çirnini ne ile sağlajdığı, bir gelir kaynağının buli.ınup buluıımadığı da bizce meçliuldür. Bildiğimiz en mühim husus, (Abdullah İbn CUtbe İbn Mes'ud Küfe kadısı iken, Sa'!d İbri Cüıbeyr'in O'nun katipliğini yaptığı, sonra da Ebu Bürde İbn Mesüd'un katipliğini yapınağa baş~adığıdır (15). Yaptığı bu - işin, O'nun için daimi bir geçim kaynağı olması mümkün değildir; zira ileride tekrar bahsedeceğimiz <<neyru'l-cemacim» olayına adı karıştığı için, ailesi. Küfe' de oturmakta iken, kendisi ölünceye kadar; çeşitli memleketlerde firarda ıkalmıştır. Sa'!d İbn Cübeyr'iiı ailesi hakkında yeteri derecede bilgiye sahip olmasak da O'nun ilmi hayatı, fazileti tefsir, hadis ve fıkı!h (9) İbn Etir, el-kamil fi't-tılıib., IV. 580; :Ş:ilye, IV. 274-275. (10) İbn ~uteybe, el-me'arif, s. 446. (ll) İbn I;Iacer, Teh~ibu't-Teh~ib, VI. 394. (12) a.e, V. 236. (13) a.e, IV. 12. (14) I;Iilye, IV. 275. (15.) el-israiliyyat ve'l-;mevçifıat, s. 95; ]jallikan, II. 372; el-ma'arif. s. 445. 3
.. ilımin.de İslam alemille yaptığı ılıizm.etler,. muasır1an ve taleıbeleri tarafından, daha sonraki nesillere bol bol. aktarılmış ve Ona ilminin ~celiğinden dolayı «Cehbe~u ı~<ulema» denilmiştir ( 16).. \ Sa'id İbn Ciibeyr, İbn 'Abbas'ın en ileri geien taleıbelerinden biri idi. İlk olarak İbn 'Aıbbas (r:a)'dan Kur'an ve kıraat'.dersleri, bilahare de tefsir, hadis ve fıkıh dersleri almıştır. RD.rvayetlerinin çoğunu İbn 'Abbas (r.a)'dan etmiştir (17). Sa'id İıbn Cüıbeyr, <<Sahlfemle İbn <Abbas'a gelir, ondan hadis yazardım. Sahife dolduğunda'eğer İbn cabbas (r.a) imiaya devam ederse, onu paıbuçlarıma yazardım. O da dolduğunda avuçlanma yazardım» (18)_. şeklindeki ifadesiyle yalnız hafızasına güıvenmeyip,. aldığı ilmi, yazdığını 'da itiraf etmektedir. İbn cabbas (r.a)'in diğer meşihur bir talebesi Mücahid (ö. 103/721) den gelen rivayete.göre, İbn <Abbas (r.a), Sa'ld İbn Cüb~yr'in hadis rivayet etm~kteki kabiliyetini ve, ilmi kudretini bizzat gözleri ile gönnek için, birgün Sa'id' e «hadis rivayet et» dedi. Sa'ld de, «Senin huzurlında mı rivayet ed~yim dedi. İbn 'Aıbbas (r.a) ta «hadiıs dvayet etmeıkle Allahın nimetine nail olmak istemez misin? isabet edersen ala, yok ılıata edersen ben sa~ n~ öğretirim» (19) dedi._ İbn Sa'd'in naklettiği diğer biı: habere göre de, İbn 'Abbas (r.a) kendisine sual somnağa gelen Kf.ı!fe ehlinden bir gruba, «aranızda Sa'J:d İbn Cüıbeyr varken bana sual sonuağa ~ niye geliyorsunuz?;> (20). şeklindeki sözleri ile de, artık Sa'ld İbn Cübeyr'in ilmi hüviyetinin, kemale erdiğini ifade etmek istemiştir. tbn <Abbas'tan sonra, Sa'id tbn Cübeyrı:in en çok ilim aldığı şahıs, <Abdullah İbn 'Ömer (ö. 73/692) dir (21). Bu husuısta Sa;id :iıbn Cübeyr «Biz K ılle' de bir mesel e hakkında iihtilaf edersek, onu yanıma yazıyor ve gidip 'Abdull aih tb n cömer' den soruyordum ( 22). demektedir. Yine Sa'id İıbn Ciibeyr, Hacası <Abdullah İbn 'Ömer'l~ aralarında geçen bir hadi~eyi şöyle anlatıyor: «Yüzüğümün üze- (16.i (17) (18) (19) (20) (21) (22) I:lilye, IV. 273; Te?;kiretu'I-I:luffa~, I. 76. Te?;kiretu1-I:luffa~. I. 67; Ibn Jjallikan, ır.' 3n. Ibn Sa'd, VI. 257. İbn Jjallikan, II. 371; İbn Sa'd, 256-257. İbn Sa'd, VI. 257; Zi.rikli, III. 145 İbn Hacer, Teh?;ibu't-Teh?;1b, IV. 12; eci-davıldl, 'faba].catu'l-müfessi~!n, I. 181. İbn tfallikan, IL 371. İbn Sa'd, VI. 258. 4
, ne ( ~ı.. -.:,...) J f$'!.1 ~ ) yazmıştım, caıbdullah İbn cömer bu yazıyı okuyunca, il:ıoş karşılamayıp silmemi enıretti. Ben de sildim ve/ «Salıd :tbn Cüıbeyr yaz;dım» (23) demektedir. Hacası cabdullah İbn <Ömer de, Sa'M İıbn Oübeyr'in ilmi ıkıudretini be1irtmek.üzere, «Bir gün bir tajd aın;ı geld:p ft'ı:raizden hir mesele socııduğıında. git Sa'id İbn Cüıbeyr'e s:or, O hesapta benden.daha al:iımdir, ılıer.kesin hakkını, hak sa!lıihine verir» (24) dediğini rrakletmekıtecliır. Sa'id İbn Cübeyr'in Kur:an'ı ezbere bildiği ve iyi bir. hafız olduğu hususunda pekçok rivayetler vardır. Vefa) İbn İyas, «hirgün Sa'id İbn Cübeyr bana, «Kur'an'ı al ve beni takip et» dedi. Ben de Kur.'anı aldım ve <?nu dinlerneğe başladım. O, Kur'anı baştan sona kadar ezbere okiımadan meclisten kalkmadı» (25) demektedir. <.Aıbdulmelik İbn Ebi Süleyman, «Sacid'in alim ve zihlıid bir kimse olduğunu, her iklgecede bir dafa Kıur'an'ılhatmettiğini nakletmektedir. (26) Hatta Onun Kafbe'de bir rekat namazda!çur'an'ın tamamını okuduğu rivayet edilmektedir (27). Bu hususta bizzat ke.::ıdisi «hastalık ve yorgunluğum hariç, Hz. Hüseyn'in katlfrıden sonra iki gecede bir Kur'an'ı lıatmecliy.ordunı» (28) demektedir... Her zaman ve her devirde, gerek vehim, gerekse nıezheb tal:!s- su bu sebebiyle, bir şahıs hakkında inüsbet :görüşün yanında, nıenfi görüşler de yer alaıbilir, İbri Şirin (ö. 110/728) den gelen bir haber hariç, araştırma imkanını bulduğumuz bütün kaynaklar, Sa'id İbn Cüibeyr hakkında nıüsbet görüşlerini beyan etmişlerdir. Yalnız Sa'id :iıbn Cübeyr'in «Deyru'l~Cemacim» olayına adı kanştığı için, İlbn Sirin Omi «Sa'id İlbn Cüıbeyr ahniağın biri idi. O yapacağını yapıtı, ısonra da Mekke'ye gelip halka fetva verrneğe başladı» (29) demektedir. Bundan başka bir otorite olduğunda, ittifat halindedirler. Eıbu'l-Ka:srm et-taberi, «isa'id İlbn Cülbeyr ti~a, hüccet ve müs.lüırnanlaırın ima:rnıdın> (30) demektedir. :tbn IjLiJbban ise, «Sa1{d'in (23) a.e, VI. 258. (24) İbn Sa'd, vr. 258.. (25) İbn Jjallikfuı, IL 371. (26) e~-zelıebi, Te~kiretu'l-]juffa?, I.. 76; İbn Sa~d, VI. 259;Jjilye, IV. 273~ (27) İbn Sa'd, VI. 259~ Te~kiratu'l-Jjuffa?, I. 76; ed-davfrdl, I. 182. (28). İbn Sa'd, VI: 259-260.... (29) İbn Sa'd, VI, 259-260. (30) e~-zehebi, et-tefsir ve'l-müfessirıln, I,\ 103. ; r 5
günahtan sakınan, faziletli bir kimse olduğunu; el-kütüipü'ıs-sitte _ sahiplerinin, Onun tff?:.a olduğunu, ittifakla kabul ettikleriiıi>> (31) söylemektedir. _ ~atacfe de demiştir ki: «Tci:biin»in en alimi dört zattır: Menasik'de, 'Ata İbn Ebi Rebah; tefsirde Sa'id İlbn Cüıbeyr; _siyerde İkrime, mev'izede helal ve haramda da Hasan el-basri'dir (32). Maymun :tbn Mihran, «~Sa'id İihn Cüibeyr öldü, ama yer yüzünde o~un ilmine muhtaç olmayan kims~ yoktur» (33) dedi. Gerçekten Sa'id İbn Cübeyr, ilme ve ilim adamlarına çok önem verirdi. «İn-. sanların helaka uğramasının alameti nedir? diye soran Hilal İibn Ha!bbab'a «ulemasının o JJ+emieketten gitmesi veya ölırıesidir» (34) diye cevap vermiştir. Sa'id İbn Cübeyt'in ilmi, fazileti ve takwasıyla halkın üzerinde olan tesirlerini. ve halkın Ona olan.güvenini, Ebu Şiha.b, şahid olduğu bir hadiseyle bize şöyle nakletmektedir: «Sa'id İbn Cübeyr'i tavaif ederıken papucunun ibir tekinin ipinin koptuğunu, -diğer tekini de kendisinin çıkardığını gördüm. Halk Onun papuçsuz, yalınayak ta\caf ettiğinıi' :görünce, onlar da papuçlarını çıkardılar» (35) demektedir. Velhasıl Sa'id tbn Cübeyr, her yönüyle mükemmel bir insandır. Ne yazık ki bu ilim ve fazilet abidesi, Emevilerin Irak Vali'si :Ş:accac'a (ö. 95/713)'ın zulmüne, genç yaşında ku:r1ban gitmiştir. Sa'id :tbn Cübeyr'in şahsiyetini, ilmini ve :Ş:accac'a karşı verdiği mantıki cevapları göstermek için; ş~hit edilme hadisesini burada zikretmeyi, uyıgun gördille Şehit Edilme Hadisesi : :Ş:accac, MuJ:ıammed ]bnu'l-eş'a 'ı kwk!bin kişilik bir ordu ile Türkmenistan tarafına göndermiş ve Sa'id İbn Cü:beyr'i de Ordunun iaşesine memur etmiştir. İbnu'l-ıBş'as gördüğü lüzılm üzerine emrindeki kuvvetlerle birlikte :Ş:accac'a karşı isyan etmiş; fakat «[[)eyrıi'l-cemacim» denilen yerde :Ş:accac'ın ordusuna yenilerek Türkistan taraflarına kaçmıştı: Taraftarları)lınihir kısmı idam edilmiş, bir kısmı da çeşitli yerlere dağılmıştı. İşte Sa'id İbn Cüıbeyr de. (31) a.e, I, 103. (32) 1srailiyyat, s. 95; Taşköprü-Zade, II, 74. (33) tbn Sa'd, VI.266; I:filye, IV, 273; Teh~ibu't-Teh~lb, IV, 12. (34) İbn Sa'd, VI, 262; I;!ilye, VI, 276. (35) I;!ilye, IV. 282. 6
bu esnada Isfahana sığıninıştı. Sa'id'in.tevkif edilmesi için :Ş_accac' tan emir alan Isfahan Valisi, durumu gizlice ona bildirir ve Sa<ıd'in Isfaihandan Azarbeycan'a gitmesini sağlar. Orada da rahat edemeyen Sa'id İbn Cübeyrr'Ömer İbn <.Aibdi'l-'Aziz'in Vali bulunduğu Mekke'ye gider ve kendisi ıgibi mültecilerle ıbirlikte Vali'nin himayesinde raıhat bir. hayatyaşamağa başlar (36). Bir müddet sonra. 'Ömer İbn 'A;bdi'l-';Aziz'in yerine HaHd İbn 'A!"bdillah el-kasri Vıali olunca, ibu yeni Valinin fena bir adam olduğunu ve Mekke' den hemen uzaıklaşmasının ıgerektiğini Sa'id İbn Cüibeyr'e tavsiye edenler bulundu. Fakat Sa'id -ı;m taıvsiyeyi kabul etmeyerek «vallahi ben şimdiye kadar firar edip durdum, Artık Allah Taala' dan haya ediyorum, mukadder ne ise yerini bulacak» demiştir. Filhakika, çok geçmeden yeni Vali, Sa'id İ!bn Cüıbeyr'i tutuklatıp, bağlı olarak o sıra'da Vasit'da bulunan :Şaccac'a gönderdi. Sa'id İbn Cübeyr, Haecac'ın huzuruna çıkarken, «:Doğrusu ben, senden Ralımana sığınınm. Eğer mü' min ve tak:va sahibi isen, fenalık yapmazsın» (37) ayetini okumuştur. :Şaccac. bu muhterem zatı ıgörünce, Vali ]jalid'i kast ederek: <<Allah şu nasraniıye dölüne lanet etsi~, -Bu zatı t'ıtup bana göndermiş ise de ben O'nun kıymetini ibilmez miyim?» (38) diye kendi kendine söylendi. Sonra Sa'id ]bn Cübejrr'le aralarıncia şöyle bir konuşma başiadi, :Şaccac -:...:... Ya Sa'id, neden ibarr:ıa karşı isyan et:tın?- - Ben müslümanlardan kah hata ve kah isabet eder bir ferdim; başka bir şey değilim. (39). - Neden İbnu'l-Eş'a 'a taraftarlık -ettin? - iben Ona verdiğim bir aıhidden dolayı böyle hareket ettim, _diye cevap verdi. I;Iaccac pek hiddetlenerek : ' ;.- (36) İbnu'l-Etir, el-kfunil Fi't-Tarth, IV. 579; İbn Jjallikan, II. J72. (37) Meryem 18. (38) el-kfu:rıil fi',t-tartlj. IV. 580. (39) a.e., IV. 580. 7
1 ı t \ : 1. ı - -Ya Sa'id ben Mekke'ye.gelip de İbnZüıbeyr'i öldürdüğüm, zaman, Emir'l-Mü'mitıiİı cabdu'l-melik namı:q.a seriden ve Mekkelilerden ahi d'. almış değil mi idim?' - Evet almıştın, I;Iacdic : - Sonra ben KUfe'ye Vali o1dum, biatı yeniledim.' Sende o zaman Emiru'l.. Mü'minin adına tekrar biat etmiş değil mi idin? - Evet etmiştim. - O halde neden Emiru'l-Mü'ı:n:inin adına yaptığın iki aıhdi unuttun ı:la bir. Çulihacı. oğlu Çulhacıya verdiğin b-ir ahdi yerine getirmek istedin (40) senin adın nedir?. - Benim adım Sa'id İbn Cübeyr'dir. ----, Hayır. Öyle değil; Şa'td İbn Küseyr'dir. -Annem benim adımı senden daha iyi bilir. - Sen de annen de şakidir.. Gaybı ancak senden başkası bilir.. - ıben senin dünyanı cehennem ateşine.döndereceğim. - Sen, senin böyle bir kudret oldu~u bilse idim, senden başkasını ilaılı ittihaz etmezdim ( 41). - Halife hakkında fikrin nedir? _:_ Ben onların vekili değilim. - Ben seni öldüreceğiı;n. Ne suretle 'öldürülmeni istersin? - Yok, Şaki herif, sen ],<en din için istediğin ölümü seç. Allah hakkı için bugün sen beni nasıl~öldürür isen, yarın ben de aihirette seni o şekilde öldüreceğim. Sa'id İ.'bn Cübeyr, I):accac'ın işaretiyle ö1dürillmek üze:re dışarı çıkarılırken gülümsedi. Bunu gören I):accac, Sa'ld'e gülümsemesinin sebebini sordu. Sa'id de: «Ben ;ıenin Alla:h'a karşı. olan cüretinden, Allah Taala'nın da Jıılmu saıbrından dolayı taaccup ederek.gülüm- 1 T -(40) el-k8mil fi't-tilıih, IV. 580. ( 41) İbn Ballikfut, II.?fl2 8
). sed.i~ (42) dedi ve aralannda yine şöyle bir konuşma başladı: -Hayır, ben seni öldüreceğim. -. - O halde annem ismfmde isabet- etmiş. Şehit olursam Sa'id olurum. - cali ile cömer hakkında ıie deıisin? Bunlar cennette midirler, yoksa cehennemde mi? ;; Ben cennet ile eelhennemi gidip görmedirp.. Eğer onları ge :iiıp ddlıaşsa iıdim, onların hallerine vaık:ııf olarak sana cevap verirdim (4~).. - cabdu'l-melik hakkında ne dersin? - Ona dair bana. nasıl srual sorarsm ki, Onun günahlarmdan biri de.sen değilmisin (. I):acdk. eellada emir verince, Sa'id İbn Cüıbeyr yüzünü kibleye. çevirerek, «Şüıbhesiz ben sadece hak dine ıboyun eğip yüzümü, gökleri ve yeri yaratmış olan Allah'a çevirdim» ( 44) ayetini. okudu. Yüzünü k:ııbleden çevir diler. Bu defa <<Hangi tarafa yönelirseniz, orası Allah'a ibadet yönüdür» (45) ayetini okudu. I):accac: «Boynunu vurun» d.i ye haykırmca, Sa'id, «sizi o arzdan yarattık; yine ölümünüzden sonra sizi ona aöndüreceğiz» ( 46) ayetm'i okudu ı_:e «Ya Raıbbi kanimı I):accac'a helal kılma ve Onu benden sonra yaşatma» diye beddua etti ( 47). Nfuayet cellad o neziılı vücudu göivdesinden ayınrken Sa'id, üç defa kelime-i Tevhidi okumuştu (48). H1cri 95/714 senesinin şaban ayında, 49 yaşmda iken yasif da I):accac tarafından şehid edilen Sa'id İibn Cüıbeyr, aynı şehre defnedlld.i. Kabri müslümanlar. tarafından ziyaret edilmektedir ( 49). İmam Al,ır.ıJ.ed İbn I):anıbel, bu hadiseyi_ teessüfle yad ederek demiştir ki : «I;Iaccac, Sa'id İbn Cü:beyr'i (42} :illin ]jallikfuı, II. 373. (43) a.e, II. 373. (44) En'am 79. (45) Bakara 115. (46) Taııa 55. ( 47) 1bn ]jallikfuı, II. 373. (48). el-kamil fi't-tanb, IV. 580..\. (49) İlbn ]jall:ikfuı, II. 373; İlbn Sa'd, VI. 266; İbn I;Iacer, Tehı;ibu't Tehı;ib, IV. 13; et-tefsir ve'l-müfessinln, I. 103; Sezgin, Fuad, Band I. 28. / 9
f 1 şehit etti. Öyle bir zatı ki, yeryüzüiıdekilerin hepsi de Ona, Onun ilmine muhtac idi (SO). ŞEYHLERİ Sa'id İbn Cüibeyr'in tefsir ilmindeki yerini tayin etmek ıçın, şüphesiz Onun yetişmesini sağlayan ve bir kısmı Asibabtan olan hocaiarını da zikretmek gerekmektedir. Salıa:be arasında en çok ilriı aldığı ııoca:ları, daha önce zikrettiğimiz. gibi, 'Abdullah, İbn <Abbas (ö~ 68/687) ve 'Abdulİah iiın <ömer (ö. 73/692) dir. Her nakadar Bbu Hureyre (ö. 57/616), Bbu Musa el-eş'ari (ö. 44/664), <AJi tbn Ebi Talib (ö.40/660) ve Hz. <Aişe (ö. 57 /676) den hadis rivayet ettiği nakledilmekte ise de, bu doğru değildir, ve bunla~dan rivayet ettiği hadisler: de mıürseldir. Onub. bu ınınselleri hakkında YaJ:ıya tbn Sa'id derki «Sa'id'in mürsellerıi, bence <Ata':ı:iın mürselierinden da:ha makbuldur (51). İlbn <.Abbas ve tbn <ömer'den ibaşka ilm öğrendiği v.e görlişerek feyz aldiğı Saılıalbe ve Tabiftn'un en meşhurları şunlardır: <Adi İbn :Ş:atim ( ö. 67/686), caıbdullmı İbn ez-züıbeyr (ö. 73/692), Ebu Sa'id el-i;ludri (ö. 78/697), Enes İbn Malik (ö. 93/711), Ebu c.a!bdirral_ırrian es-sülemi (ö. 72/691)'dir. Sa'id!ıbn Cüıbeyr, Yukarda adı geçen zatlardan başka, Ebu Mes'ud el-eıişan, eçl-j;:>a~ak İbn K.ays ve 'Amr İbn Meymftn giıbi.daha ihirçok şaılııslardan rivayet etmiştir (52).. TALEB E L~E Rİ c.aıbdullalı İJbn caıbbas ve 'Abdullah İibn 'Ömer giıhi ünlü kişilerin tedris halkasına devam ecliıp kendini, hadiıs, fıkıh ve bilhassa teusir ilminde yetiştiren Sa'id İıbn Cübeyr, daha çok Kılfe'de tedrisata. devam etmiş ve pek çok taleıbe yetişili.rıniştir. Talebelerinden Bbu <Amr İbn el-'ala, ( Ö. 154/770) hacası Sa'id'den Kur'an ve kıraat dersleri okuduğunu, (53) Ebu Şi:hab M-Q.sa İbn Nafic el-esedi de herıgün, saıba!h ve ikindi namaılından sonra Ondan ders. oku- (50) e~-zeheb!, Te~ratu'l-I;fufnl?, I. 77; :Ubn Jjallikfın, II. 374. (51) Teh~bu't-Teh~ib, IV. 14; ed-davii.di, 'faba~atu ı:müfessirin, I. 181. (52) Teh~ibu't-Teh~ib, IV. 11-12. (53) Mifta:tıu's-Sa<.de, I. 152; İbn Jjallikan, II. 371. 10
-duğunu, bizzat kendisi itiraf etmektedirler (S4). Sa' id :Dbn Cübeyr, öğrenmek maksadıyla kendisme sual sorulmasından hoşlanırdı. Birıgün talebelerıinden 'Ata' İibn es-sa'i!b -(ö. 137 /7S4}e «nasın en hayırlısı sual sorandır» kimdir bilir misin bana gelip böyle sizin smduğunuz gibi (SS) dedi. Hatta idamından biraz önce bile zincirle aıya kları bağlı olduğu halde, ziyaretine gelen Kılfe alimlerine, tebessüm ederek hadis rivayet etmiştir ( S6). - Yetiştirdiği ta1eıbeleri a_rasinda oğlu 'Atbdullfuh-ve 'Ahdulmelik' ten daıha önce bahsetm:lştik. Bu iki lcardeşten başka, ilirnde şöhrete ulaşmış bazı talebeleri şunlardır : Manştir İbn el-mu'temir (ö. 137/749), Ebu B1şr Cö. 123/740), el-a'meş (ö. 148/715), 'Ata' ]bn es-sa'ib (ö. 137 /754), Simak tbn Jjaİlb {5. 132/749), Selerne tbn K~hil (ö. 121/738), Ebu'z-Zübeyr el-mekki (ö. 128/745), Abdulmelik_ İbn Ebi Süleyman (ö. 145/762), Bbu 'Amr İbn el.cala' (ö. 1. 154/770), Ebu Ş]hwb MU;sa İbn Nafi'el-Esedi 've daıha pekçok zevat ondan ilim almıştır (S7). TEF SİRİ Sa'id İbn_ Cüıbeyr'in hadiste fıkıhta ve tefsirde illıtisas sahibi olduğunu, bu ilim dalları arasında eiı çok tefsir ilm1nde şahret bulduğu için, Ona müfessir denildiğini ve tefsir.de İbn 'Atbbas'ın en iyi talebesi olduğunu, daha önce zikretmiştik. Süfyan eı:ı-şevri (ö. 161/777), «Tefsir ilmini dört kişiden alınız, Onlar da Sa'id İlbn Cülbeyr, Mücahid (1ö. 103/721), 'İkrime (ö. 107 /725)ve :Oal;ıl.ıak (ö. 105/723) dır» (58) demekle Sa'id'in tefsir ilmindeki kudretini beyan etmek istemiştir. Kendisi de tefsir ilmmin ehemmiyetini belirtmek için «Kur' an okuyup ta sorira tefsir etmeyen kimse, kör ve a'rabi gibidir».(59) demektedir. - - Y azıdığı tefsiriiı mevcudiyeti kaynaklarda zikredilmekle beraber, ne yazık ki birçok tefsirler gibi zamanımıza kadar ulaşmamış- (54) İibn Sa'd, VI. 259. (55) a.e, 259. (56) el-kamil fi'-t-tarih, IV. 580. (57) İbn :Ş:acer, Teh~itm't-Tebf!ib, IV. 11-12. (58) Taşıköprüzade, II. 74; tsrailiyat, s. 95; Ateş Süleyman,- İşari Tefsir Okulu, s. 58. (59) Tefsiru't-Tabed (yeni) I. 81. ll
i \1 \ \ 1. 1 \ tır. Sa'id'in «Halife c.aıbdu'l~melik için bir tefsir yazmış olduğu söylenir. tbn Bbi I;Iatim baıbasıt).dan naklettiği bir haıberde, hp. hus~su teyid eder. Bu habere göre 'Aıbdulmelik ilbn Mervan, Sa'id İlbn Cübeyr'den bir Kur'an tefsiri. yazmasını istemişti. Sa'id, iıste~ nen bu tefsiri yazmış ve Halifeye ıgöndermişti. BH.ılliere, 'Ata) :tbn Bbi Dinar (ö. 126/713) bu tefsiri dirvaııda bu1arak almış ve Sa'id'-. den rivayet etmiş.tir (60). Fuat Sezgin ise, «Sa'id İbn Cüıbeyr'in tefsir ilmjndeki yerini tesbit için, temelden bir araştırmaya ilitiyaç var.dır. Onun tefsirinin, <kısmen filolojik, kısmen de tarihi olduğu, Taıberl ve. diğer kaynaklardan anlaşılmaktadır. Muasırlarının söz Ie!W.e göre, Sa'id İbn Cüıbeyr, yazdığı tefsiri devaimlı gözden geliriyordıu» (61) demektedir. Ne yazlik ki 'buıgjiin orijinal şek1i ile elimizde mevcud değildir. Ancak muı:ıjbıhar tefsirlerde ve hadis k:i- taplarında, $a'id'in tefsirine raslamakta:yız. Hz. Peygamber, Sa!l:ıabe, Tabitın ve kendi'sine kadar gelen tefsir hakkındaki görüşleri sinesinde toplayan bir aıısiklopedi diyebileceğimiz Tefsiru't~ Taberi, Miı:Ç.aı:nnled İıbn.Cerir et-taıberi (ö. 310/922), Sa'id'in tefsirinden ibol bol iıstifad~ etmiş ve eserinde he men hemen. bütiin surelerde, Onun te.fsirinden nakiller yapmış~ tır. Bu sebeble, Sa'id İ bn Cübeyr'in tefsir ilmindeki yerini tayin etmek niyetiyle vereceğimiz örnekler için, genellikle Taberi Tefsirine müracaat etmeyi uyıguiı gördük. (60) Prof. Dr. İsmail Cerahoğlu, Tefsir Usulü, s. 261. (61) Prof. Dr. Fuat. Sezgin, Band I. 28. f ' 12
1. a) Ayet1eri Lugat YÖnfuıden Açıklamasına Örnekler: < 3 ) ",ıl... u y~ ~u,...; ~ Ü':f..l:!..ı:t..- ı:.r-.. -2.J---!' ıj4 Wt l \:.i;.-: ~ '').!' J,~ ısi -,Jl J _u,._,: Jli. "":"' ~' ıj4 ; '~J~_ız_,...ı' r )IS' ıj4 ~' u ~ Li~ 1.:-'' _,..ej' J..lb' ( 4 ) ~ 45.~>ort V" [ 5 )~ c.)l;; J ~,~;s~j. ~ ~ ~.A,.w ~ -3 ( c )..H.ıi.~{~ l : JH.~.H J ı J -H--~ 1 : "'=",... :..H : J \.;,.~ ""' ( 7 J u u 6..;,..,., c.,;.: 6J ii J ~ ı.:.rt ~..A,;,w ı:.r-. -4 ( a >- '-'J)': ul:ı...t,.ı.,. c.}.j':--c:j)': Jli (1) Rahman, 76. (2) Tefsiru't 'faberi, XXVII. 163. (3) Mülk, ll. (4) Tefs1ru't-'faberi, XXIX. 6. (S) Hücurat, 13. (6) Tefsiru't 'faberi, XXVI. 139. _ (7) Vakia, 89. (8) Tefs1ru't 'faberi, XXVII. 212. 13
b) Asılan Aıraıpça Ohmiyan,. Ba:zı Garrb lk.eiiın:{eier Üzer:indelcl Tefsirine Örnekler: ' ~ ~: J li ~ 'ı:..rt..lo..,... U:, : J \.; l.) '...!-! ~ \;.!..ı.:.. :..ı ~ J,.:: J' ~ jj 1 ~ı _,:;rj'.. ~ 0--t..!:~ ı.:.r '~ ~ ı.:.r : 41ıt-':H d.lih ı} ( 1 ) H ~ ~l.bji j ~~ 0;... ~ j "-:-'\.:i.ll (;" \ 2 ) :zı..~:.,1\ 0 1~ ~1.-JI :~1: Jl,;, <..:;...,S.lb.JI _, ~~ ;..; u c 3 >,, er"' -.!..~ ı,!)-!.) J..A-::- J.S -.)!l<p." ~ -~:..sı..-. ı.:_ı.r... _ 2. ıj.q.: ~~~ J..Ic-' ~~'- ~l'j-'...ı~ı ~u_,-.31.ı J'",.. ~.3 { 6) J.::!-J 'ı/.. ( 5) lt AJr:> :. "' iaj ~ V"'!..!:~ ı.:.r..,... ( n ~~;...JL. 1 ı \ (1) Nisa, sı.. (2). Tefsiru't-Tabert V. 132; es-suyütl, Celaluddin, el-lt~ an fi 'Ulfuni'1 I):.ur'an, II. 111. (3) Meryem, 24. (4) Tefsiru't Taberi, XV L 70; el-itki:ln, IL 112. (S) Taııa 1. (6) ~1-İt~:mda Sa'id İbn Cübeyr'in «Talıa'ya Nabatca dediği kaydedilmektedir. el-it~an, H. 114. (7) Tefssiru't Taberi, XVI. 136. (8).Ra'd, 29. (9) Tefsiru't Taberi, XXIII. 146. \ \ 1 J 14 (lo) İflj:an'da Sa'id İbn Cübeyr'in ( ~ J_b ) kelimesine Hintce dediği nakledilmektedir. el-it~i:ln, II. 114.
"' ~ ( " ı_) H '~ l_; y.::; )IS j " ~ ı.;r....j,:o.<t...,.-'- -5 { 2} ~l: c) Fıldla A~t.Tefsir Örnekleri u Lb.iJ \ ~..ıı... cr. "~ ~ ; J li ' cjj'..j+ cr. } _, \;;...l> -ı ~ u~..j,:o.a- ~.; l J L J \9, 0 k.j.- IS! l ı.;r. ~-~..J...t&- us-. ' ~' u ı.; : J li 1 ~_; :..; \.; ~ ~ t _,..h:; ı"' Uo.Jb ~;.a..rı~ 1 ı:.y.a ~ı 1, c...j' 1 _,...;1 _,.. lj,. u~~..:ıs: J\.i t _,J:ı.; u.jb: J ~ (4 ) (.3 uıill G ~~ 1 j 1 9 "' ~ c0 f9 cr, _ı;_. ı:ı.i 1 ~ U"'.J,..R._, ı.:f -2. I_,J _,9 ' d..i.o r-r) _,.; J ).s ~ '~ 1 ' ~ I.:;..,J 1 j u.~.;.ı ' r_,..ı '' &...i! ' ' ' " ~ 0 -' ~ ~--':/ ' o..j.jb :.J.,_...., J \i; ( 5 ) ll ı.; '~ ':l,s r-r-ı 1:5 _jj' -' 1 c ft ~ j> -~ 1 ~ ~~..:..,.J:1 \.o_~...l> i. u ~ ' \.o_tı> ' : J li 1 ly' w' - - 'j U _jj \ j : j \.i ~..A..:!! J \.i 1 ~ j.)1! (.} _,o' (..$..ij 1 J-EIH!.,.J:f ~- ' ı ~ ı.:>-rl,; u _,,rw ~,i r-;-j J * 1,) i,.,., i c..s..ij' J..fb c.):! ( 6).a> _,~ (1) Furkfuı, 39. (2} Tefsiru't-Taberi, XIX. 16; İ~fuı, g. tıo. (3) Bakara, 196. (4) Tefsiru't-Taberi, I!. 209. (5)- Nisa, 8. (6) T~fsiru't-Taberi, IV. 263. ıs
---1 - _.. Al_,J ~.._,.,tp.~ l c.=jt...:.ju ~ 0~ ~..ıı..- J: -.3 ' ~ )' ~' :.;u {ı ) ":.~~ ~j;,;.:;; '..ı.o~ t:.o j.o ~ v-oj., ; t.;~,.:ıo~- 1.i.ıı ;o J.:oi ~, r )1...:, ~te'~, r )1... ~ IJ..r' J ı ( 2). f.jj \./'':ll; J\.9,..ı.~l~J~.ŞJ.s. cu~~~~~.. r~la J.J '-, ',._,.,Lp ~\ ı:.r ~ u-t ~..A.,.w ı:.r -4... ( 4) ~ ~~1~\S;ıtv,.:~: Jü (J >, v~ d) Neshe Ait Örnekler: ~ ~ \.;!! J \i..lo.>. 'J-t' J ü.) l.t.ı ı.:r...ı.o.;.;..o ~ ~. -ı ~lı~-w : Jü ~U-! ~..A.,.w ~~~Wt ~~\.b ü~ ~ 'J ( 5 )., «) ~, l,s-s.;' ti \.. 1, -'-+i c.) ~ :.ll:!-~. ' ( 71 C6) u '-f-ıı-., ~~ W W\ - ~ ~ Vd.iJ\ ~, W"'~ı.:r.' ı:.r. ~ V"!...ı:ı..a... ı:.r -2 J,~', ~' Cıt...:. H c:ı \S : J u < s >., ~... r '~.lt.,.; lo~ ; 'l.:. 1..ı' -,~ l) lıı;j ~.ır -~' ı.:.ı ~ u'.a ~' ~' r5io ~ ~ ı.ill J.J..ıı..t clj J t-' ~ ~- r ~ JS:J tı o\ (9,) u 6e o.: ı.; (1) Nisa, 93. (2) Tefsiru't-Tabeıi, V. 218. (3) Baikara. 3. (4) Tefsiru't-TaberJ:, I. 104. _ (5) Bakara, 284. (6) Bakara, 286. (7) Tefsiru't-TaberJ:, III. 145. (8) Bakara, 184. (9) B-akara, 185. (10) Tef~iru't-TtaberJ:, Il. 135. 1 ı 1 16
e) Sebeb-i Nuzüle Ait Örnekler:. ~' ı:.r ' ~...;,.Jb ~ :. ı ü ' j"ıt..jb '.)"!'. ~ lo:',:;...,c ı?.j.>._.. J. -~ ı:/' ~ ı:/' J : 4.1 ~ ~ ~ ıj-1 -".!-"-' ı:.r ı~ ~ ~'ei J.w c,.j' 6S;.J.t ~ 4.1,.._; J 4-lJ' j' 'r.'-t- ;Pıt..ııJ t L.r-!.1 ~ 4.1 J \i,. ~ t ;.> ı:/' ~; ~ \S : J li ( 1 ) i, 4-lH 0 \S'.l~lt \,_,.l l...j;: Jü 't ~j ı.j-!.1~ ü-tıft..jı.j\ '' J J-J ~' '~' 6.,11.)"'"" ~ 4.1 '~;.: ~} 4.1-'b, _,.\.; ~.,... J-1b, c _,... H,l:;t;, t ~: J\.9,,._J-., ~ili\ ~ cuj\ ( 2 ) ~ll\ 6.J..Jb ~.:;:..;' rıt~lt ~ ' ~ u,x.,,_,.j' l.:.:,..j \S:.j u ~ ıj-1 ~..a;..., ı.:.r. -..; 2 ~J-a ~ ' (c )lio '..Jb Lı..:' ' ~- ~ J \S ).J..I ' 4J ~..A.:! ü \S _,.a.;j 1 ~ ~_:;..i \.a.ji : j ü 1 ~..ı ~.J..I -' '-rj ~ ü ' ' J..Jb c,.::.j..;.s ~ ~ \;..,\... ~ w..s t.. Q.:" ':1 ' c,.::.j li$ 1 -..;.o ~.r- o o (,... - 0) ı \' ı 1 M J\i ( J),, ~~.W\~~)'~.J.t 0:t..ıJ\~ ''}' -:ı ~-':1, < 4.) ~J ~~ ı.:.ıt' L.t ı:.r' i rti' ~u'''...! ı:;-...... ~' J!~' ;,)--!,_p\...1\.,~.: Jli ~ ~~--- ı.:.r -J.... 1rt ~ ~ &:;; i J! 6. r-1='-ıt..t rj-, ~ 4..L1 \, ~ 4-LH J,_,; ~ 1 r :: ::rut r} \e.j~~ 'J..Jb di\~ : ~'-~ -=- ~: Jw : J\i ~ J\.; cil;..~,..;.~,..:.~ r.:.' 'lı A.LJ~ j..jb ' j \,;.ai..b; ı:/' 6 \a.l:i.. \.;'u \...; ~ ';- r-i ; ' : ı.:;. "=--:ı ' c.!.,;.; ' (oj ~-':1, _r;.t _}1(5) ". ~ ~ (1) Nisa, 100. (2) Tefsiru't-Taberi, V. 238. (3) Bakara, 256. (4) Tefsiru't-Taberi, III. 14. (S), Yasin, 77. (6) Tefsi~'t-Taberi, XXIII. 30
f) ]$iraat - İlınindeki -Yerine Ait Örnekler :..Jü. ~.ı...::..j\i. r,.~t L;;..Jli, ~~..?- J..;.. -ı ( 1),,,: :~~~ I,_J ~: ij cı;\~...r...ar-~~~ lt.,: (.2). ;;J}i; Jli. l,;;jı ~:.oz.ıı ~' ~ ~'"'= "...)..u_' c \..;~ \o;-j ~ ' ' ~ 1_:,; cı;'~...r. ~--- 'r-....,. 2...>) ~ ~ tı...r-~ ~,.s~' J.'.r.="" i ; " '.ri ' j ü ( 3 ). lı:ı i_}.j.. \.H; J w ~lt'..::.ji-s, ~i.j!h I.Aıi_} cı,;l,,.~,..-...ı ı.. l-4>1..-~~ g) Sa:'id İbn Cüıbeyr'den Tı:iıberi'nin Terciıhlerine Örnekler: ~~~ ~- Jl.; ( ~' ~: Jli ıı---lijt l;!_.j..:ıo,- -ı -~..ı.:u,, cu j ~ ~ ~.J.!..,A._, ~.~.. ~' ~~~ ~- 1 ı - i J J-t j) ( :- J li H)'( ;J I \..>~~~~ 1 f..k. 1j : J Ü H.) ~ jj 1..sS ( 5) H j.. l.h '!~.ı&.( V',,.. ü T,j.il J 1 J:.~ ~ 1 J ı.a\j _,.:J l ' (6)ı. \Wı ~u:jjtj.lft:jli (1) Enfun, 105. (2) Tefsrru't-Taberi, VIII. 307. (3) İsra, 24. (4) Tefsrru't 7 Taberi, XV. 27. (5) Enbiya, 105. (6).Tefsiru't-Taberi, XVII. 103. ;. 18
Taberi, bu ayet hakkındak:i çeşitli rivayetleri naıklettikten sonra /. :...,ı~~ t.> ~ Jl _,3--~, ~j.jb ~,ı, { ı ) ~ ı.:.r. ~.A-- Al \jj \.o I.!.U..) Li' şeklindeki sözleriyle mezlrur rivayetler arasında Sa'id İlbn Cübeyr'i tercih ettiğini beyan etmektedir. ' :..) 'l.j oj ::s-~ -.,>-ii_ U-~' ~: Jl.i. t?o-1' ı.:.r.' U; _ı.::ı.. -2 ~~.).Jr-ı-: ~ı.. ; 4l.J\ J _,3ıf jı.; c.;\~...,-: ~..a... ~ ~ ~..;..> a..lii ~ \ ; J li ( 2 ) " ır-...r ~ ı_r r-'l> t;.:_t \ t..!j J) r-ı--!'~' ~c: ~P. r-rj~' ~ ~~-'.l~-~ r-ı,. r~ '-<~. Taberi'nin _çeşitli rivayetler ara.sında Sa'id'i tercihi: ~ J..) ~ ~'-' ~' _,..a.l~ Jt'_,;'"~ı 6 j.jb ~,i,. ( 4). ~ (.;-! -l:f..a... ~ 1..: _ş.;) o.l.l' J _,.ij' ( Jıt ~' ~u, < 6 > r )!..., ':lt Talberi'nin çeşitli rivayetleri beyan ettikten sonra, bunlar arasında Sa'id'i terc:ihl : -..l.ı!..a... ~ 6,j1 j u.l.ll~ 't.j ~~ ~~ cill j ı.} ~ '\:4.1t ı./,,' (7) ~~ (1) Tefsiru'-t-Taberi, XVII. İ04. (2).Tıir, 21. (3) Tefsiru't Taberi, XXVII. 26.' (4)- Aynı eser, XXVII. 26. (5) Nisa, 94. (6) Tefsiru't-Taberi, V. 227. (7) Tefsiru't-Taberi, V. 227. t9
Yukarda sözü edilen- örneklerde görüldüğü giıbi, Taıberi Tefsir'inde Sa'ld iıbn Oübeyr'den çokca tercihler yapılmıştır. Bununla. birlikte, az,'da olsa Sa']d'i tenık:ird. ettiği göruimekitedir ( 62). -Netice olarak diye biliriz ki Sa'id İlbn Gü:beyr'in~Tefsiri, şarkta ve garbta bütün İslam Ülkelerinde yayılmiş, başta Taıber1: Tef.siri olmak üzere hemen hemen bütün mı:iaıhhar tefsirler, O'ndan nakillerde hu1urnnuşıtur. Ayrıca, Kütüibü~s-Sitte giıbi mutelber hadis mecmualan da istisnasız Sa'id İbn Cü:beyr'i tilş:a kaıbul edip, hadis rivayet etmişlerdir. ' -. Yukarda verdiğimiz örnekler dışında, daıha pekçok konuda fikirlerini açıkca.beyan eden Sa'id İbn Ci.jibeyr, tefsirde bazı ayetlerin mana vefrabını iza:h etmek için eski Arap şiiri ile istişhatta bulunmamış, el-f.iurılfu'l Mulp:ı.tta'a hakkında fikirler söylemekten çekinmiş, tefsirde İsrail! ha:berlere hlç yer vermemişt~r. Kendisine sorulan sualjer içinde bilmediği olurısa, açı'kca bilmiyorum demekten çekinmemiştir. Alla:h Ondan razı olsun. 20 (62) Aynı eser, XXIX. 240.