TÜRKİYE EKONOMİSİ MAKRO EKONOMİK GÖSTERGELER (Kasım 2015) TEPAV Perakende Güven Endeksi-TEPE (Ağustos 2015) TEPE, Ekim ayında bir önceki aya ve geçen yılın aynı dönemine göre arttı. Geçtiğimiz 3 ayda işlerin durumu ve önümüzdeki 3 ayda satış, satış fiyatı ve istihdam beklentisi hem Ekim 2014 e hem de Eylül 2015 e göre arttı. Türkiye, geçen yıla göre AB-28 den daha kötü performans sergiledi. Perakende güveni geçen aya ve geçen yıla göre arttı: Ekim ayında -5,8 puan değerini alan TEPE, bir önceki aya göre 4,6 puan, geçen yılın aynı dönemine göre 9 puan arttı. TEPE değerinin artmasında geçtiğimiz 3 aya göre işlerdeki ve önümüzdeki 3 ayda satış beklentisindeki artış ve stoklardaki azalış etkili oldu. İşlerin durumu geçen yılın aynı dönemine göre (Ekim 2014 e) 4,9 puan, Eylül 2015 e göre 5 puan azaldı. Böylelikle geçen yılın aynı dönemine göre işlerin durumunun denge değeri Ekim 2015 te -38,2 puan oldu. Perakende güvenine alt sektörler itibariyle bakıldığında Ekim 2015 te, geçen yılın aynı dönemine göre en fazla artış motorlu taşıtlar sektöründe gerçekleşti. Bu sektörü mobilya, aydınlatma ekipmanı ve ev içi kullanım ürünleri, birden fazla türde ürün satan bakkal, market ve büyük mağazalar ve tekstil, hazır giyim ve ayakkabı sektörleri takip etti. Bu dört sektördeki artış ortalama artışın üzerinde gerçekleşti. Yiyecek, içecek ve tütün ürünleri ve Diğer sektörlerindeki artış ise ortalama artışın gerisinde kaldı. Elektrikli ev aletleri, radyo ve televizyonlar sektöründe ise perakende güveni geçen yılın aynı dönemine göre azaldı. TEPE anketine soru bazında bakıldığında Ekim 2015 te, hem Ekim 2014 e göre hem de Eylül 2015 e göre geçtiğimiz 3 ayda işlerin durumu ve önümüzdeki 3 ayda satış, satış fiyatı ve istihdam beklentisi artarken, işlerin geçen yıla göre durumu ve gelecek yıl mağaza sayısı beklentisi azaldı. Buna karşın önümüzdeki 3 ayda tedarikçilerden sipariş beklentisinde Ekim 2014 e göre artış yaşanırken, Eylül 2015 e göre azalma yaşandı. TEPAV İstihdam İzleme Bülteni (20.11.2015) İnşaat Sektörünün İstihdamı 1 Yılda 147 Bin Arttı. Maden sektöründe; özellikle Kömür ve Linyit Çıkaran firmalarda İstihdam yüzde 47 azalırken, İmalat Sanayide istihdam geçen yıla göre 43 bin artmıştır. Sigortalı çalışan sayısı ise en hızlı Ardahan da arttı. Buna mukabil yine son 1 yılda kadın istihdamında 304 bin artış oldu. Kadın istihdamının otomotiv sektöründeki artışı ise 3 bin olmuştur. 1
Türkiye genelinde faaliyet gösteren işyeri sayısı Temmuz 2015 te geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 4,2 (68 bin) artarak 1 milyon 695 bin olmuştur. İl bazında işyeri sayısına bakıldığında; Temmuz 2015 te geçen yılın aynı dönemine göre tüm illerde işyeri sayısı artmıştır. İşyeri sayısını en çok arttıran il, İstanbul (16 bin) olmuştur. İstanbul u; Ankara, İzmir, Bursa, Antalya ve Kocaeli takip etmiştir. Esnaf sayısı Temmuz 2015 te geçen yılın aynı dönemine göre 62 bin (yüzde 3,2) artarak 2 milyon 10 bin olmuştur. Esnaf sayısı en fazla (15 bin) İstanbul da artmıştır. İstanbul u; Diyarbakır, Kocaeli, Adana ve Antalya takip etmiştir. Oransal olarak bakıldığında esnaf sayısı en fazla (yüzde 77,1) Diyarbakır da artmıştır. Çiftçi sayısı Türkiye genelinde Temmuz 2015 te geçen yılın aynı dönemine göre 98 bin (yüzde 10,6), geçen aya göre 4 bin azalmıştır. Çiftçi sayısı 78 ilde azalmış, sadece 3 ilde artmıştır. Çiftçi sayısı en fazla azalan il 9 bin ile Mersin olmuştur. Çiftçi sayısındaki azalmada mevsimlik çalışanlar etkili olmuştur. Kamu çalışanı sayısı ise Türkiye genelinde Temmuz 2015 te geçen yılın aynı dönemine göre 83 bin (yüzde 2,9), geçen aya göre 11 bin artmıştır. Kamu çalışanı sayısı 14 ilde azalmıştır. İstanbul, 10 bin artış ile kamu çalışanı sayısı en fazla artan il olmuştur. İstanbul u; Şanlıurfa, Konya, Antalya ve Diyarbakır izlemiştir. Temmuz 2015 verilerine göre 4/a sigortalı kapsamında prime esas ortalama günlük kazancı, geçen yılın aynı ayına göre en hızlı artan sektör, yüzde 21 ile kok kömürü ve petrol ürünleri imalatı olmuştur. Bu sektörü; yüzde 17,9 ile kömür ve linyit çıkartılması ve yüzde 17,7 ile uluslararası örgüt ve temas faaliyetleri izlemiştir. Bir yılda ortalama günlük kazancı en hızlı artan il yüzde 15 ile Siirt olmuştur. Siirt i; Tekirdağ, Osmaniye, Düzce, Karaman ve Kırşehir izlemiştir. İlave olarak; İşsizlik ödeneğine başvuru yapanların sayısı Eylül 2015 te geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 0,5 oranında (368) artmıştır. Geçen aya göre 5 bin azalış görülmüştür. İşsizlik ödeneğine başvuru en çok İstanbul, Antalya, Gaziantep ve Konya da artmıştır. Özel Sektörün Yurt Dışından Sağladığı Kredi Gelişmeleri (Eylül 2015) 2015 yılı Eylül sonu itibariyle özel sektörün yurt dışından sağladığı uzun vadeli kredi borcu 2014 yılsonuna göre %9,9 (~16,7 milyar dolar) artarak yaklaşık 184,3 milyar ABD doları olmuştur. Aynı dönemde kısa vadeli kredi borcu ise %37,8 lik bir azalışla 27,6 milyar ABD doları seviyesine gerilemiştir. Böylelikle toplam kredi borcu yaklaşık 85 milyon ABD doları azalarak 211,9 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleşmiştir (Grafik). 2
Grafik: Özel Sektörün Yurt Dışından Sağladığı Kredi Borcu (2004 2015 Q3) 200 180 Milyar ABD Doları 167,68 166,31 177,25 184,34 160 155,91 140 120 121,99 141,16 128,64 119,95 126,97 139,79 Uzun Vadeli Kredi Borcu 100 80 82,30 Kısa Vadeli Kredi Borcu 60 40 20 36,98 10,18 50,90 13,30 10,75 8,58 10,64 6,60 19,02 24,89 30,64 41,44 44,29 39,65 33,36 27,55 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Q1 2015 Q2 2015 Q3 Özel sektörün yurt dışından sağladığı uzun vadeli kredi borcunun borçluya göre dağılımı incelendiğinde, finansal kesimin kredi borcunun (%54,2), finansal olmayan kesimin kredi borcundan (%45,8) daha fazla olduğu görülmektedir. Bununla birlikte 2014 yılının son çeyreğine kadar uzun vadeli krediler içinde finansal kesimin payının, finansal olmayan kesimin payından daha düşük bir seviyede olduğu görülmekteydi. Finansal kesimin payının yükselmesinin temelinde, bankaların kredi borcunda gerçekleşen artış yatmaktadır. Büyük çoğunluğunu bankaların oluşturduğu finansal kesimin uzun vadeli kredi borcu, 2014 yılsonuna göre 15 milyar ABD doları artarak 100 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleşmiştir. Finansal olmayan kuruluşların borcu ise 2014 yılsonuna göre 1,7 milyar ABD doları artmış ve 84,4 milyar ABD doları olmuştur. Alacaklıya göre dağılım verileri, tahvil alacaklıları hariç toplam kredi borcunun büyük ölçüde özel alacaklılara olan borçlardan oluştuğunu göstermektedir (%90). Özel alacaklıların uzun vadeli kredi borcu 2015 yılı Eylül ayı sonunda, 2014 yılsonuna göre 15,3 milyar ABD doları artarak 138,2 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleşmiş ve böylelikle toplam uzun vadeli kredilerdeki payı %74,9 olmuştur. Tahvil hariç toplam kredi borcunun %10 unu oluşturan resmi alacaklar ise 15,4 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleşmiştir. Özel sektörün yurt dışından sağladığı kısa vadeli kredi borcunun borçluya göre dağılımı incelendiğinde, borcun tamamına yakınının finansal kesime ait olduğu görülmektedir. Finansal kuruluşların kredi borcunun toplam kısa vadeli borçlar içindeki payı %91 iken finansal olmayan kesimin payı %9 dur. 3
Kısa vadeli kredi borcu içinde finansal kuruluşların borcu 2015 yılı Eylül sonu itibarıyla, 2014 yılsonuna göre 16,5 milyar ABD doları azalarak; 25,1 milyar ABD dolarına ulaşırken, finansal olmayan kuruluşların borcu 283 milyon ABD doları azalmış ve yaklaşık 2,5 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir. Alacaklıya göre dağılım incelendiğinde ise kısa vadeli toplam kredi borcunun (tahvil alacaklıları hariç) neredeyse tamamının özel alacaklılara olan borçlar olduğu (%99,3), bunun da büyük ölçüde yabancı ticari bankalara olan borçlardan oluştuğu görülmektedir. Yabancı ticari bankalara olan borçlar, 2015 yılı Eylül sonunda, 2014 yılsonuna göre 15,5 milyar ABD doları azalmış ve 22,5 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleşmiştir. Bunların yanı sıra uzun vadeli kredi borcunun döviz kompozisyonuna bakıldığında, özel sektörün yurt dışından ağırlıklı olarak ABD doları cinsinden borçlandığı görülmektedir. ABD doları cinsinden borçların, toplam kredi borçları içindeki payı bir önceki çeyrekliğe göre 0,6 yüzde puan azalmış ve 2015 yılı Eylül sonu itibarıyla %60,9 olmuştur. Bunun ardından sırasıyla, %32,9 ile Euro, %4,4 ile Türk Lirası ve %1,9 ile diğer dövizler gelmektedir. Kısa vadeli kredi borcunun döviz kompozisyonuna bakıldığında da ağırlığın ABD doları cinsinden kredilerde olduğu görülmektedir. ABD doları cinsinden borçların, toplam kısa vadeli kredi borçları içindeki payı bir önceki çeyrekliğe göre 1,3 yüzde puan artarak; 2015 yılı Eylül sonu itibarıyla %58,8 olmuştur. Bunun ardından sırasıyla, %27,5 ile Euro, %13,2 ile Türk Lirası ve %0,5 ile de diğer dövizler gelmektedir. 2015 yılı Eylül sonu itibarıyla özel sektörün uzun vadeli finansal olmayan kredi borcunun %57,5 i hizmetler, %42,1 i sanayi ve %0,4 ü de tarım sektörü tarafından kullanılmıştır. 2000 li yılların başlarından 2007 yılına kadar kredi borcunda sanayi sektörü öne çıkarken, 2007 yılından itibaren hizmetler sektörünün uzun vadeli borçlanmadaki payı artmaya başlamıştır. Kısa vadeli finansal olmayan kredi borcunun sektörel dağılımına bakıldığında sanayi sektörünün payını 2014 yılsonuna göre payını 2,4 yüzde puan artırdığı görülmektedir. Sanayi sektörü tarafından kullanılan kredilerin, kısa vadeli finansal olmayan krediler içindeki payı 2015 yılı Eylül sonu itibarıyla %53,9 olarak gerçekleşmiştir. Hizmetler ve tarım sektörlerinin payları ise sırasıyla, %43,6 ve %2,5 dir. Son olarak özel sektörün yurt dışından sağladığı kredi borcu 2015 yılı Eylül sonu itibarıyla kalan vadeye göre incelendiğinde, 1 yıl içinde toplam 70,0 milyar ABD doları kadar anapara geri ödemesi gerçekleştirileceği görülmektedir. Kısa Vadeli Dış Borç İstatistikleri (Eylül 2015) Kısa vadeli dış borç stoku Eylül 2015 itibarıyla 2014 yılsonuna göre %8,8 (~ 11,7 milyar ABD doları) azalmış ve yaklaşık 121,1 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir (Grafik). Aynı dönemde bankalar kaynaklı kısa vadeli dış borç stoku %11,9 azalarak 84,4 milyar ABD dolarına, diğer sektörler kaynaklı kısa vadeli dış borç stoku da %0,4 azalarak 36,5 milyar ABD dolarına gerilemiştir. 4
Grafik: Kısa Vadeli Dış Borç Stoku (1990:Q1-2015:Q3, Milyon ABD Doları) 140,000 120,000 100,000 2015- Q3; 121,092 80,000 60,000 40,000 20,000 0 1990-Q1 1990-Q3 1991-Q1 1991-Q3 1992-Q1 1992-Q3 1993-Q1 1993-Q3 1994-Q1 1994-Q3 1995-Q1 1995-Q3 1996-Q1 1996-Q3 1997-Q1 1997-Q3 1998-Q1 1998-Q3 1999-Q1 1999-Q3 2000-Q1 2000-Q3 2001-Q1 2001-Q3 2002-Q1 2002-Q3 2003-Q1 2003-Q3 2004-Q1 2004-Q3 2005-Q1 2005-Q3 2006-Q1 2006-Q3 2007-Q1 2007-Q3 2008-Q1 2008-Q3 2009-Q1 2009-Q3 2010-Q1 2010-Q3 2011-Q1 2011-Q3 2012-Q1 2012-Q3 2013-Q1 2013-Q3 2014-Q1 2014-Q3 2015-Q1 2015-Q3 Kısa vadeli dış borç stokunun %69,7 si bankalar kaynaklı borçlardan oluşmaktadır. Bankalar kaynaklı borçların %35,3 ünü ise krediler oluşturmaktadır. Diğer sektörlerin yurt dışından sağladığı kısa vadeli borçlar ise 2014 yılsonuna göre %0,4 oranında azalarak 36,5 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleşmiştir. Kısa vadeli dış borç stokunun borçlu bazında dağılımı incelendiğinde, tamamı kamu bankalarından oluşan kamu sektörünün borcunun Eylül 2015 itibarıyla, 2014 yılsonuna göre %14,1 oranında azaldığı ve 15,4 milyar ABD dolarına gerilediği görülmektedir. Kısa vadeli dış borç stokunun %87 sini oluşturan özel sektörün kısa vadeli dış borç stoku ise 2015 yılı Eylül sonunda, 2014 yılsonuna göre %7,9 oranında (9,1 milyar ABD doları) azalmış ve 105,5 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleşmiştir. Alacaklı bazında dağılım incelendiğinde ise özel kredi alacaklıların %58,4 ünü oluşturan parasal kuruluşlara olan kısa vadeli borçların 2015 yılı Eylül sonu itibarıyla, bir önceki yılsonuna göre %14,9 oranında azaldığı ve 70,5 milyar ABD dolarına gerilediği görülmektedir. Aynı dönemde parasal olmayan kuruluşlara olan kısa vadeli borçlar ise %3,7 oranında artmış ve 47,3 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleşmiştir. 2015 yılı Eylül sonu itibarıyla 2,9 milyar ABD doları olan tahvil ihraçlarının 2014 yılsonuna göre %31,1 oranında daraldığı görülmektedir. 5
Son olarak kısa vadeli dış borç stokunu kalan vadeye göre değerlendirmek gerekirse 2015 yılı Eylül sonu itibarıyla, orijinal vadesine bakılmaksızın vadesine 1 yıl veya daha az kalmış kısa vadeli dış borç stokunun 170,7 milyar ABD doları olduğu görülmektedir. Söz konusu stokun yaklaşık %53,8 i özel bankaların borçlarından oluşmaktadır. 32,1 milyar ABD dolarlık kısmı ise Türkiye de yerleşik bankaların ve özel sektörün, yurt dışı şubeleri ile iştiraklere olan borçlarından oluşmaktadır. Kalan vadeye göre dış borç stoku borçlu bazında ele alındığında, özel sektörün %86,7 lik oran ile en büyük paya sahip olduğu tespit edilmiştir. Kamu sektörü ve Merkez Bankası nın payları ise sırasıyla, %12,9 ve %0,4 dir. Kurulan ve Kapanan Şirket İstatistikleri (Ekim 2015) 2015 Ekim ayında kurulan şirket sayısı bir önceki aya göre %1,65 azalırken kapanan şirket sayısı da %26,98 azalmıştır. Böylece 2015 yılı ilk on ayında kurulan şirket sayısı, 2014 yılının aynı dönemine göre %16,07 artmıştır. Ekim ayında sadece Bayburt ta şirket kuruluşu gerçekleşmemiştir. 2015 Ekim ayında kurulan şirketlerin sermayelerinin toplamı, bir önceki aya göre %4,24 oranında arttı. Ayrıca 2015 Ekim ayında 1.388 şirket ve kooperatif ile 1.008 gerçek kişi ticari işletmesi, ticaret sektöründe kurulmuştur. Kurulan 68 Kooperatifin 33 ü Konut Yapı Kooperatifidir. 2015 Ekim ayında 366 adet yabancı ortak sermayeli şirket kuruldu. Kurulan yabancı ortak sermayeli şirket sayısı 3.899 dur. Bu şirketlerin 1.284 ü Suriye, 289 u Alman, 241 i Irak ortaklıdır. 3.899 yabancı ortak sermayeli şirketin 587 si anonim, 3.312 si limited şirkettir. Bu şirketlerin 1.427 si toptan ve perakende ticaret, motorlu taşıtların ve motosikletlerin onarımı, 498 i imalat ve 479 u inşaat sektöründe kurulmuştur. Kurulan yabancı ortak sermayeli şirketlerin toplam sermayelerinin % 85,70 i yabancı sermayeli ortak payını oluşturmaktadır. 6