TMMOB COĞRAFĐ BĐLGĐ SĐSTEMLERĐ KONGRESĐ 2009 02-06 Kasım 2009, Đzmir ĐZMĐR DOĞALGAZ BĐLGĐ PAYLAŞIM VE YÖNETĐM SĐSTEMĐ (NGISS) S. G. Bilgen 1 1 ĐZMĐRGAZ,Đzmir Doğalgaz Dağıtım A.Ş.,Yapım Đşletme Müdürlüğü, Coğrafi Bilgi Sistemleri Uzmanı, gokcen.bilgen@izmirgaz.com.tr ÖZET Bilginin üretilmesi, elde edilmesi kadar bu bilginin verimli bir şekilde yönetilmesi de gelişimi hedefleyen kurum ve kuruluşlar için benimsenebilecek en önemli stratejilerden birisidir. Söz konusu bilginin yönetimi çeşitli bilgi sistemleri, uygulamalar ve teknolojiler bütününü kapsayan çözümleri beraberinde getirmektedir. Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) coğrafi verinin toplanması, depolanması, sorgulanması ve analiz edilerek kullanılmasını sağlayan bir teknoloji olup kuruluşların coğrafi tabana dayanan bilgilerinde karar vermelerine yardımcı olmaktadır. Konuma dayalı olan çalışmalarda verinin tek bir yerde toplanması ve bu veri üzerinden istenilen sorgulama ve analizlerin yapılabilmesi yönünden aynı zamanda yöneticiler için bir karar destek sistemi olarak değerlendirilebilecek olan CBS teknolojisi altyapı hizmetleri ile ilgili çalışmalarda da oldukça etkin bir şekilde kullanılmaktadır. Đzmir de doğalgaz dağıtımı ve işletilmesi konusunda tek yetkili şirket olarak hizmet veren Đzmirgaz A.Ş., kuruluşundan bu yana Đzmir ili içinde dağıtım bölgesi sınırları kapsamında, doğalgaz hizmeti ile ilgili her şeyi sistematik ve düzenli bir şekilde yürütebilmek ve özellikle doğalgaz şebekesini daha verimli, güvenli ve kontrollü olarak kullanabilmek ve gerek şebeke gerek adres tabanlı her türlü altyapı bilgisine hızlı ve doğru bir şekilde ulaşmak amacı ile CBS kullanarak çalışmalarına devam etmektedir. Bu çalışma, Đzmirgaz A.Ş. de CBS tabanlı olarak kurulan Đzmir Doğalgaz Bilgi Paylaşım ve Yönetim Sistemi(NGISS) kapsamında CBS fonksiyonlarından ve avantajlarından şirket içindeki ilgili süreçlerde nasıl yararlanıldığını ortaya koymaktadır. Aynı zamanda CBS nin diğer sistemlerle birlikte çalışabilirlik fonksiyonu ile ihtiyaç duyulan bilgiye hızlı ve kolay erişim sağlanabildiği gösterilmektedir. Anahtar Sözcükler: Birlikte Çalışabilirlik, Adres/Numarataj, Uygulama Geliştirme, Altyapı Bilgi Sistemi, Sorgulama/Analiz ABSTRACT NATURAL GAS INFORMATION SHARING AND MANAGEMENT SYSTEM OF ĐZMĐR (NGISS) Management of information is one of the most considerable strategies as well as producing or having data for any company that aims developing. Geographic Information Systems (GIS) is a new technology that includes collecting, storing, querying and analyzing spatial data. It is also an effective tool for decision making process for administrators. ĐZMĐRGAZ is the only natural gas distribution company in Izmir, following its activities with GIS technology for the efficient and safe usage of the natural gas network beginning from its establishment. In this study, it is aimed to show that how make good use of GIS functions or its advantages in the scope of GIS based Natural Gas Information Sharing and Management System of Izmir. At the same time, it displays that it is easy to access information very speedy and easily by means of integration function of GIS with the other systems. Keywords: Address, GIS Applications, Infrastructure Information Systems, Querying 1. GĐRĐŞ Dünyada hızla gelişen ve yaygınlaşan bir kullanım alanına sahip olan Coğrafi Bilgi Sistemlerinin ülkemizde de son yıllarda kullanımı artmış ve sistem farklı alanlarda kullanılmaya başlanmıştır. Coğrafi Bilgi Sistemleri birçok sektörde olduğu gibi kent altyapısına dair çalışmalarda da bilgisayar ve internet teknolojisine dayalı olanaklar sunmakta ve de bilginin güncel olarak tutulmasını kolaylaştırmaktadır. Güncel ve de merkezi bir yerde toplanan bilgiye kolay erişilebilmesi ise kurum yöneticilerinin veya kullanıcıların kendileri ile ilgili süreçlerde CBS yi etkin bir karar destek aracı olarak kullanabilmelerini sağlar. Bilgi paylaşımı olgusundan hareketle CBS tabanlı olarak geliştirilen NGISS projesi ile Đzmirgaz A.Ş. içerisindeki çeşitli süreç ve faaliyetlerde sahip olunan bilginin paylaşılarak en etkin ve de verimli şekilde kullanılabilmesi hedeflenmiştir. Đzmir Doğalgaz Bilgi Paylaşım ve Yönetim Sistemi Đzmirgaz A.Ş için tasarlanmış doğalgaz altyapı şebeke verileri ile mekansal üstyapı bilgilerini sözel bilgilerle sayısal ortamda ilişkilendiren; harita tabanlı bilginin merkezi bir veritabanında, abone, şebeke altyapısı, bakım-onarım vs gibi diğer sistemlerarası bilgilerle eşleştirilerek bütünleşik bir yapıda toplandığı, sorgulandığı ve analiz edilerek sunulduğu bir sistemdir. Đhtiyaç duyulan bilgilere hızlı ulaşılması ve kullanılması, bilginin yönetilmesi ve bilgi üzerinde stratejik karar verilmesinin sağlanması sistemin kullanıcılar açısından belirlenmiş olan ana hedefleri arasında yer almaktadır. 2. CBS VE KURUMSAL YÖNETĐM ĐZMĐRGAZ A.Ş.; 5216 Sayılı yasa ile Đzmir Büyükşehir Belediye hizmet sınırlarının genişletilmesiyle sınırları yeniden belirlenen Đzmir ili ve Tire ilçesinden oluşan doğalgaz dağıtım bölgesi için doğalgaz dağıtım lisansı almış ve bu tarihten itibaren yatırım çalışmalarına başlamıştır.
Đzmir Doğalgaz Bilgi Paylaşım ve Yönetim Sistemi (NGISS) ĐZMĐRGAZ A.Ş, Đzmir ilinde doğalgaz altyapı yatırımlarını yaparak, yatırım yapılan mahallelerdeki cadde ve sokaklarda bulunan kullanıcıların taleplerini almak, doğal gaz kullanımına geçmelerini sağlamak ve tüketim tespiti, tahakkuk, tahsilât ve benzeri işlemlerin takip, denetim, kontrolü ile kanuni yükümlülüklerinin gerekliliklerini yerine getirmek üzere faaliyette bulunur. Kurum, yapılacak tüm işlerde Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu (EPDK) nun yönetmeliklerine kararlarına ve süreçlerine bağlı kalmak zorundadır. Şekil 1: Đzmirgaz A.Ş. Faaliyetleri ve CBS Doğalgaz şirketleri, Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu nun 4646 sayılı Doğalgaz Piyasası Kanunu Müşteri Hizmetleri Yönetmeliği Madde 64 e göre doğalgaz altyapı bilgi sistemi kurmak zorundadır. Söz konusu maddede, kurulması zorunlu kılınan sistemin genel kapsam ve özellikleri ile birlikte sistem dahilinde sahip olunması gereken sorgulamalar da ana hatları ile belirlenmiştir. Bu sistem; istenilen ölçek ve standartlarda harita üretimi, doğalgaz şebeke ve bağlantılarının bilgisayar ortamında üretilmesi, modellenmesi, analiz edilmesi, görüntülenmesi, sorgulanması ve müşteri hizmetlerini içeren bir bilgi sistemidir. Harita üretimi, güncel verinin tutulması, internet tabanlı uygulamaların geliştirilmesi vs gibi fonksiyonlar dikkate alındığında kurulması zorunlu kılınan sistemin CBS tabanlı bir sistem olması kaçınılmazdır. Ön proje çalışmaları sırasında Đzmir ilinin genel özellikleri değerlendirmeye alınmış olup şehir ile ilgili detaylı veri toplama çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Elde edilen veriler doğrultusunda tasarım ve projelendirme çalışmalarına geçilerek ĐZMĐRGAZ A.Ş. lisans belgesinde belirtilen alanların tümünde proje çalışmaları tamamlanmıştır. Nazım imar planları ve dağıtım bölgesi sınırları içinde kalan imarlı alanlar dikkate alınarak dağıtım şebekesi tasarımı yapılmıştır. Tasarım ve projelendirme aşamasından sonra imalat sürecine geçilmiştir. Bu süreçte doğalgaz şebekesinin durumu ve bu şebekenin geçtiği güzergah ile doğalgaz hattının kesiştiği diğer altyapıların konumlarını gösteren haritalar olarak tanımlanan as-built haritaları oluşturulmuştur. Gerek projelendirme aşamasında gerek imalat aşamasında oluşturulan bu harita CBS tabanlı merkezi bir bilgi sisteminde toplanmış oluşu işletme aşamasındaki faaliyetlerin izlenme ve kontrolü için oldukça kolaylaştırıcı bir roldedir. Đşletme süreci, imalatı tamamlanmış olan hattın güvenli ve kontrollü olarak kullanımı, gerektiğinde acil durum yönetimi gibi aşamaları kapsar. Tüm bu süreçlerin yanı sıra hangi sokaklarda yatırım çalışmaları var? Doğalgaz kullanan bölgeler nereler? Hangi bölgelerde talep yoğunlaşmakta? gibi soruların cevaplarının alınmasında gerek kurumiçi bilgilendirme gerekse kurumlararası koordinasyon kapsamında harita tabanlı gerekli iletişimlerin gerçekleştirilmesi CBS tabanlı olarak geliştirilen Đzmir Doğalgaz Bilgi Paylaşım ve Yönetim Sistemi(NGISS) ile sağlanır. 3. GELĐŞĐM AŞAMALARI (METHODOLOJĐ) Đzmir lisans bölgesi, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) tarafından bugüne kadar çıkarılmış en kapsamlı bölgedir. Bu alan; 22 ilçe, bu ilçelere bağlı 38 belde, yaklaşık 500 mahalle, yaklaşık 30000 cadde ve sokak bilgisini kapsamakta olup hedeflenen yatırım çalışmalarının tamamlanması sonucunda ise 1000000 müşteriye hizmet götürülmesi planlanmıştır. Bu derece kapsamlı bir alana hizmet edecek projede tüm bu bilgilerin toplanarak sunulduğu ve işletildiği bir sistemin oluşturulması sürecinde ilk ve en önemli adım sistem tasarımının yapılmasıdır. Bu doğrultuda hazırlanan CBS Sistem Tasarım Raporu nda gereken tüm teknik detaylar belirlenmiştir. Belirlenen kapsamda tespit edilen amaç ve hedefler doğrultusunda oluşturulması gereken alt sistemler belirlenerek altlık haritaların oluşturulması aşamasına geçilmiştir. Altlık haritaların oluşturulması en önemli adımlardan biri olup sistem kullanıldığı sürece gereken veri güncelleme çalışmaları ile de sürekli desteklenmektedir. Altlık haritaların hazırlanmasından sonra uygulamaların oluşturulması aşamasına geçilmiştir. Tüm bu süreçlerin tamamlanması ile eş zamanlı olarak sistem, şirket içinde kullanılmaya başlanmıştır. Kullanım aşaması ile birlikte ortaya çıkan ve belirlenen çeşitli ihtiyaçlar doğrultusunda gerek verilerin güncellenmesi gerek uygulamaların işlevselliğinin geliştirilmesi ile sistemin etkinliği daha da artırılmıştır. Sistem bir CBS uzmanı sorumluluğunda yönetilmektedir. Bütün yetki dağıtımları, kullanıma açılacak tablolar ve güncelleme şekilleri bu uzman tarafından değiştirilebilmektedir. Sistemde ayrıca iki ana kullanıcı grubu mevcuttur: birincisi; veri üretiminden sorumlu olan kullanıcılar ikincisi ise herhangibir veri girişi söz konusu olmayan, sadece sorgulama, analiz ve raporlama yapma imkanı olan kullanıcılardır.
Bilgen 3.1 Sistem Tasarımı Sistem amaç ve hedeflerinin belirlenmesi, üretilecek haritaların ve uygulama araçlarının tespit edilmesi yanı sıra yazılım ve donanım teknik altyapısının oluşturulması ile sistem tasarımının ilk aşaması gerçekleştirilmiştir. Oldukça fazla sayıda ve çeşitlilikte olan verinin kullanıcılara en uygun şekilde bilgi verebilmesi için organize edilerek yönetilmesi sağlanmıştır. 3.1.1 Kapsam, Amaç Ve Hedefler Amaç, Đzmir Doğalgaz projesi kapsamında verilecek abonelikler için CBS tabanlı adres ve öznitelik verilerini içeren veritabanlarının tasarlanarak tüm abonelik bilgilerinin adres tabanlı bu veritabanları üzerine eklenmesi, böylece gerek şebeke altyapı gerekse abone bilgilerine harita tabanlı olarak merkezi bir yerden hızlı erişimin sağlanması ve bu bilginin kolay paylaşımını gerçekleştiren bir Bilgi Paylaşım ve Yönetim Sisteminin oluşturulmasıdır. Belirlenen bu amaç doğrultusunda oluşturulması gereken alt sistemler ve bu sistemlerarası geçişleri düzenleyen entegrasyonlar düzenlenmiştir. Adres Bilgi Sistemi ve Şebeke Bilgi Sistemi belirlenen alt sistemlerdir. Abone Bilgi Yönetim Sistemi(ABYS), Bakım Onarım Malzeme Yönetim Sistemi(MAXIMO) ve Proje Yönetim Sistemi gibi diğer sistemler ile bilgi paylaşımı ise gerçekleştirilen entegrasyonlar ile sağlanmıştır. Her bir alt sistem için ayrı hedefler belirlenmiştir. Adres Bilgi Sistemi Ülkemizde kullanılan adres formatları incelendiğinde standart bir sistemin olmadığı görülmektedir. Adres bileşenlerinin çokluğu, numarataj çalışmalarının gerekli hassasiyette ve doğru yapılamaması, kurumların kendi dokümanlarında bile aynı adres formatlarını kullanmayışı ve adres bileşenlerinde yapılan değişikliklerden (yeni sokak açılması, yeni bina numaraları vb.) kurumların haberdar olmayışı ülkemizde bir adres karmaşıklığına yol açmıştır. Konumsal bilgi sistemlerinden optimum yarar sağlayabilmek için öncelikle numarataj tabanlı adres bilgi sistemlerinin oluşturulması gerekir. Hem yazılımların özellikleri, hem de kullanıcı açısından, adres bileşenlerinin standart bir forma sokulması gereği vardır. Oluşturulan bu standart adres yapısının istenilen bilgi paylaşım ve yönetim sistemi kapsamında yapılacak sorgulama ve analizler için bir altlık niteliğinde olması hedeflenmiştir. Şebeke Bilgi Sistemi Doğalgaz altyapı şebeke verilerini CBS ortamına kolay bir şekilde aktarmak ve güncel olarak tutulmasını sağlamak, doğalgaz tesislerini daha verimli, güvenli ve kontrollü olarak kullanabilmek ve abone bazlı her türlü doğalgaz altyapı bilgisine hızlı ve doğru bir şekilde ulaşabilmek amacı ile Şebeke Bilgi Sistemi tasarlanmıştır. Bu sistemle hatların konumlarını diğer altyapı elemanlarına göre tanımlayabilmek için doğalgaz hatları ile kesişen diğer altyapı tesisleri de CBS tabanlı olarak üretilmekte ve bakım ve onarım gerektiğinde kullanmak amacı ile bölgenin doğalgaz altyapısı görülebilmektedir. Tüketim ve arıza analizlerinin CBS ortamında yapılması sağlanmakta, arıza ve bakım istatistikleri takip edilmekte ve şebeke bilgilerinden envanter raporları üretilip bölge, zaman ve şebeke kriterleri ile sorgulama yapılabilmektedir. 3.1.2 Teknik Altyapı Sistemin oluşturulmasında Coğrafi Bilgi Sistemi yazılımı olarak MapInfo Professional kullanılmaktadır. MapInfo Professional yazılımı doğrudan ileri düzey veritabanı yönetim sistemi yazılımı olan Oracle veritabanı sistemine erişebilmekte ve verileri Oracle veritabanında saklayabilmektedir. Bu yüzden hem merkezi bir sistemde çok kullanıcılı veri üretiminin sağlanması hem de diğer uygulamalar ile entegrasyonun sağlanması veritabanı düzeyinde gerçekleşir. Böylece karşılıklı olarak veritabanında CBS yazılımına yüklü bir veri akışı sağlanabilmekte ve harita tabanlı bilgi sistemine gerektiğinde konumsal olmayan fakat konuma ait oluşumlara açıklık kazandıran bilgiler gönderilmektedir. CBS iş istasyonları windows tabanlı olup istemci-sunucu mimarisi ile çalışmaktadır. Bütün işlemler istemci tarafında yapılırken verilerin sunulması oracle veritabanı tarafında yapılmaktadır. CBS iş istasyonları, Coğrafi verileri Oracle veritabanından yerel diske indirerek çalışmaktadır. Yapılan editleme işlemleri kullanıcının onay vermesi durumunda oracle veritabanı ile senkronize edilmektedir. Yani sunucu ile iletişim sadece veri senkronizasyonu gerçekleştiğinde yapılmaktadır. Bu yöntem ağ üzerindeki trafiği rahatlatmaktadır. MapInfo yazılımı, Oracle veritabanında çalışırken Oracle sürücülerini kullanmaktadır. WEB sunucusu ise uzak kullanıcılar ve kurum içinde web tabanlı sorgulama ihtiyacı bulunan kullanıcılar ve bunun dışında EPDK ya sağlanacak kullanıcı ile doğrudan rapor verebilme imkanı sağlamaktadır. WEB sayfasından müşterilere harita tabanlı bilgi verme ihtiyacı da bu sunucu tarafından karşılanmaktadır.
Đzmir Doğalgaz Bilgi Paylaşım ve Yönetim Sistemi (NGISS) CBS programlama dili olarak MapBasic, sorgulamalar için SQL, masaüstü uygulama geliştirme aracı olarak Delphi ve internet tabanlı uygulama geliştirme aracı olarak ise MapXtreme kullanılmıştır. 3.2 Altlık Haritaların Oluşturulması Coğrafi Bilgi Sistemi tabanlı herhangibir sistemin çalışabilmesi için öncelikle sayısal altlıkların mevcut olması gerekmektedir. Altlık haritalar oluşturulurken değişik formatlarda elde edilen sayısal haritaların belirlenen CBS formatına dönüştürülme aşaması gerçekleştirilmiştir. Veriler coğrafi koordinat sistemine oturtulmuş ve nokta, çizgi, poligon düzeltmeleri yapılarak ayıklanan veri tespit edilen formata getirilmiştir. CBS ortamına dönüşüm yapıldıktan sonra gerekli olan veritabanı bilgileri yine bu verilerden veritabanına aktarılarak gerçekleştirilmiştir. Örneğin bina numaraları veya mahalle isimleri harita üzerinde bulunan bir yazı iken adres-numarataj katmanının veritabanına bir özellik olarak eklenmiştir. Adres Bilgi sistemi kapsamında bu yöntemle şuandan itibaren yaklaşık 150000 binanın adres verisi tektek birebir eşleştirme yöntemi işe oluşturulmuştur. Tüm binaların numaraları ilçe, mahalle, kat-daire saiyıları vb. bilgileri ile birilikte sisteme eklenirken aynı zamanda her bir adresin hangi sokaktan numara aldığı eşleştirmesi de yapılmış ve ona göre sistemde kodlanarak tanımlı hale getirilmiştir. Şebeke Bilgi Sistemi kapsamında ise 111 km çelik hat, 1300 km polietilen hat, 37000 adet servis kutusu, 1650 adet vana, 60 adet bölge regülatörü, 9000 adet diğer altyapı kuruluşlarına ait nokta verisi sistemde tanımlı hale getirilmiştir. Şebeke verilerinin saysallaştırılmasında ve dönüşümlerinde sahadan toplanan koordinat verilerini tutan dosyaların istenilen formata getirilmesi için hazırlanan uygulamalar kullanılmıştır. Tüm verilerin giriş ve güncellemesinde yatırım çalışması yapılan bölgelere öncelik verilmekte ancak yeni veri girişi, güncelleme işlemleri süreci sürekli devam etmektedir. Veri dönüşümlerinin yapılıp işlenmesinden önce yapılan veri ihtiyaç tespitleri sonucunda veritabanı tasarımları gerçekleştirilmiş ve hangi katmanların ve bu katmanlarda ne tür bilgilerin tutulacağı belirlenmiştir. Katmanlar oluşturulup ilgili veriler bu katmanlara atıldıktan sonra veri uyumluluğu kontrolleri gerçekleştirilmiştir. son aşama olarak hazırlanan verilerin oracle veritabanına yüklenmesi aşamasına geçilmiştir. Bu aşamadan sonra sisteme yapılacak herhangibir yeni veri girişi geliştirilen uygulamalar ile gerçekleştirilmeye devam edilmektedir. Uygulamalar, girilen her verinin doğruluğunu onaylamakta ve kontrollerini yapmaktadır. 3.3 Uygulamaların Geliştirilmesi CBS nin bir önemli fonksiyonu da çeşitli arayüz tasarımlarının yapılabilmesine olanak vermesidir. Böylece kullanıcının kontrollü ve hızlı veri girişi yapabilmesi sağlanmış olur. Geliştirilen arayüz tasarımları öngörülen ihtiyaçlar doğrultusunda yeniden düzenlenebilir çeşitli menüler eklenebilir veya çıkartılabilir. Đzmirgaz A.Ş de CBS tabanlı Bilgi Paylaşım ve Yönetim Sistemi oluşturulması kapsamında geliştirilen uygulamalar masaüstü ve web tabanlı olarak iki grupta incelenebilir: 3.3.1 Masaüstü Uygulamalar 3.3.1.1 Adres Bilgi Sistemi Masaüstü Uygulaması Adres verilerinin sorgulanması, güncellemesi ve yeni adreslerin girilebilmesi için geliştirilen uygulamadır. Uygulama, MapInfo runtime üzerinde Delphi arayüzü ile geliştirilmiş olup kullanıcının çok basit bir arayüz ile çalışması sağlanmıştır. Uygulama; harita fonksiyonları, pencere içinde yakınlaşma, uzaklaşma, kaydırma gibi araçlar ile harita içinde gezinebilme gibi özellikleri ile birlikte veritabanındaki adres bilgilerine doğrudan erişim, verilerin düzenlenmesi, adres sorgusunun yapılabilmesi, istenilen adresin ilçe/mahalle/sokak/bina numarası detayında sorgulanabilmesi, seçilen adreste abonelik işleminin yapılıp yapılmadığının görüntülenebilmesi gibi özelliklere sahiptir. 3.3.1.2 Şebeke Bilgi Sistemi Masaüstü Uygulaması Doğalgaz şebeke altyapı verilerinin de mevcut sistem içerisinde bütünlüklü olarak kullanılmasına yönelik olarak tüm şebeke veri analizleri yapılmış ve gerekli katmanlar, tablolar oluşturulmuştur. Adres bilgi sistemi uygulamasında olduğu gibi harita fonksiyonlarını içeren bir arayüz tasarımı yapılmıştır. Uygulama; boru hattı, vana, servis kutusu gibi şebeke altyapı bilgilerine oracle veritabanı üzerinden erişim, güncellenmesi ve sorgulanabilmesi, dışarıda hazırlanmış olan projelerin otomatik olarak dönüşümünün gerçekleştirilmesi gibi fonksiyonlara sahiptir.
Bilgen 3.3.2 WEB Tabanlı Uygulamalar Đnternet tabanlı olarak geliştirilen bu uygulama hem şirket içinde hem de internet üzerinden diğer kullanıcılara harita üzerinde sorgulama, analiz yapma ve rapor çekme ihtiyaçlarını karşılamak üzere oluşturulmuştur. Bu servis aynı zamanda şirketin uzak kullanıcılarına ve de müşterilerine web üzerinden bilgi alışverişi yapma imkanı sağlar. 4 SĐSTEM FONKSĐYONLARI Herhangibir projenin CBS tabanlı olarak geliştirilmesi CBS nin birçok fonksiyonundan yararlanılması avantajını beraberinde getirir. Tematik haritalama, etiketlendirme, sorgulama, raporlama, çıktı alma gibi özelliklerden bu proje kapsamında en fazla yararlanılanları aşağıda belirtilmiştir: 4.1 Veri Görüntüleme Harita tabanlı olarak üretilen ve tablosal özellikleri ile girişleri yapılan veriler veritabanına entegre edilmiştir. CBS nin katman yapısı ile oluşturulan veriler tek bir yerde açılarak tüm bilgiler görüntülenebilir. 4.2 Sorgulama / Raporlama Veritabanları oluşturulup sayısal haritalarla ilişkilendirildikten sonra istenilen sorgulamalar yapılabilir. Çalışma alanı içinde yer alan tüm adresler harita üzerinde mahalle, cadde/sokak ve bina numarası ölçeğinde gösterilerek adres bilgi sistemi oluşturulmuştur. Böylece herhangi bir adres verisine ve diğer numarataj bilgilerine verilen adres bilgisinden ulaşmak mümkündür. Sistem kullanılırken iki türlü sorgulama yapılabilir. Birincisi, sözel veri üzerinden sorgulama yapılabilir ve grafik ortamda veya istenirse sözel tablolarda görüntülenilir. Örneğin Đşkent Sitesi 220/71 sokak 3 numaralı binanın sözel bilgilerini getir ve o binanın haritasını açarak işaretleyerek göster gibi. Đkincisi, grafik bilgiler üzerinden sorgulama yapılıp sözel bilgiye ulaşılabilir. Örneğin görüntüdeki servis kutusunun özellikleri nelerdir? Hangi binalar bu servis kutusundan gaz alıyor? Kapasitesi ne kadardır? gibi Harita üzerinde seçilen bölgede veya sistemde bulunan nesnelerle ilgili istatistikî bilgiler alınabilir. Örneğin, belirlenen doğalgaz hattından yararlanan abone sayısının tespiti, tiplerine göre servis kutusu sayısı, boru uzunlukları gibi. 4.3 Harita Üretimi Đstenilen amaca yönelik olarak harita üretimi gerçekleştirilebilir ve bu harita üzerinde seçilen bir bölge, printer veya plottera istenilen ölçekte çizdirilebilir. Değişik tabakalar ve sorgulamalar yapılarak çeşitli tematik haritalar üretilmektedir. Örneğin ilçe-mahalle haritaları, doğalgaz kullanım yoğunluk haritası, tiplerine göre servis kutularının dağılım haritaları gibi 4.4 Güncelleştirme Gerek adres yapısındaki gerek doğalgaz şebekesine dair her türlü değişiklikler belirlenen standartlara göre coğrafi bilgi sistemlerine aktarılmakta ve sözel veriler grafik veriler ile kontrollü olarak ilişkilendirilmektedir. Böylece bilginin güncellenmesi sağlanarak doğru bilgiye hızlı bir şekilde erişilmekte ve de zaman kaybı önlenmektedir. Sistemdeki verinin kalitesi ve güncelliği ile bu veriler kullanılarak yapılacak analizlerin ve alınacak raporların niteliği birbiri ile oldukça ilişkilidir. Veriler ne kadar güncel olursa elde edilen raporların güvenilirliği o derece artar. Bu raporların herhangibir problemin çözümünde yöneticiler için karar mekanizması oluşturduğu da düşünülecek olursa veri güncelliğinin ve güncel verinin kullanımının önemi daha da anlaşılabilecektir. 5 ANALĐZ, SONUÇLAR, KARAR VERME Bu bölümde, yukarıda açıklanan CBS fonksiyonlarından faydalanılarak, oluşturulan sistemin ĐZMĐRGAZ A.Ş. içerisinde ne gibi işleyişlerde kullanıldığı örneklerle birlikte incelenmeye çalışılacaktır. Yıllık Yatırım Planlarının Oluşturulması Bugüne dek yapılan yatırımların harita üzerindeki dağılımlarının görüntülenmesi, yapılan yatırım miktarları ile ilgili istatistikî bilgilerin elde edilmesi, yatırım yapılması yönünde taleplerin yoğunlaştığı bölgelerin mekânsal olarak görüntülenmesi veya seçilen herhangibir bölgedeki hane adetleri veya tahmini potansiyel doğalgaz kullanıcısı adetlerinin belirlenmesi gibi çeşitli aşamalarda NGISS kullanılmaktadır.
Đzmir Doğalgaz Bilgi Paylaşım ve Yönetim Sistemi (NGISS) Đletişim, Bilgilendirme Faaliyetleri Şekil 2: Yıllara Göre Planlanan Yatırım Bölgeleri ve Doğalgaz Kullanan Bölgeler Haritası Yıllık yatırım planları oluşturulup yeni yatırım götürülecek alanlar belirlendikten sonra bu kapsama alınan adres listeleri oluşturulmaktadır. Listeler; ilçe, mahalle, sokak hatta bina numarası detayında hazırlanabilmektedir. Hazırlanan listeler, ilgili kişi veya kurumları bilgilendirmek amacı ile kullanılır. Aynı zamanda, liste oluşturulmasına gerek kalmadan kurumsal web sitesi üzerinden de yeni yatırım yapılacak adreslerin bilgisine güncel olarak erişilebilmektedir. Yeni yatırım yapılacak bir bölge veya herhangibir adres sistem üzerinde işlendiği takdirde eş zamanlı olarak güncel web sayfasından da yayını gerçekleşmekte böylece ilgili kamuoyuna bu konuda anlık bilgi akışı sağlanmaktadır. Acil Durum Senaryoları CBS nin belirli kriterlere göre mekansal sorgulama analiz fonksiyonları kullanılarak oluşabilecek acil bir duruma müdahale kapsamında yapılması gerekenlerle ilgili senaryolar da oluşturulabilmektedir. Örneğin, herhangi bir arıza durumunda o bölgeyi besleyen vananın tespitinin yapılması, seçilen herhangi bir vananın kapatılması durumunda bundan etkilenecek abone sayısının ve adreslerinin belirlenmesi bu konudaki istatiksel raporların alınabilmesi gibi çeşitli işlemler CBS teknolojisi kullanılarak gerçekleştirilmektedir. Ayrıca, arızalı olan hatta en hızlı nasıl ulaşırım?, arızalı olan hattın bağlı olduğu kontrol vanası nerededir? gibi soruların cevabının da alınmasıyla sistem, gerek kullanıcılar gerekse yöneticiler açısından bir karar destek mekanizması haline gelmektedir. Gelen Doğalgaz Kullanım Taleplerinin Değerlendirilmesi Sistemde, eş zamanlı olarak nerelere yatırım yapıldığı hangi bölgelerin mevcutta hangi tarihten itibaren doğalgaz kullanmaya başladığı bilgileri görüntülenebildiği gibi seçilen herhangibir adreste aktif kullanıcı olup olmadığı bilgisi de sorgulanabilmektedir. Bunun yanı sıra doğalgaz kullanmak isteyen ve yeni talepte bulunan adresler de sistem üzerinden takip edilebilmektedir. Aynı zamanda bu adreslerin taleplerine hangi tarihte ne cevap verildiği, hangi yatırım süreci kapsamında imalatının gerçekleştirileceği başvuru tarihi gibi bilgiler de sorgulanabilmektedir. Şekil 3: Gelen Servis Kutusu Talep Noktalarının Bölgelere Göre Dağılım Haritası
Bilgen Güzergâh/Rota Belirleme Belirli aralıklarla okuma işlemlerinden önce gidilecek aboneliklerin bilgileri el terminalleri üzerine aktarılır. Abonelik işlemleri adres bilgi sistemi ile uyumlu çalışıyor olduğundan saptanmış kriterlere ve adreslere göre bir ağ içinde en uygun güzergah tespiti yapılır. Belirlenen bu güzergah doğrultusunda sayaç okuma, faturalandırma işlemleri gerçekleştirilir. Okuma aralıklarına göre güncel abonelik adresleri bu güzergaha dahil edilir. Abonelik Kaydına Açılan Adreslerin Takibi Doğalgaz dağıtım şirketleri ilgili abonelik işlemlerini gerçekleştirdikten sonra detayı Doğalgaz Piyasası Dağıtım ve Müşteri Hizmetleri Yönetmeliği Đkinci kısım-müşteri Hizmetleri Birinci Bölüm de belirlenen süreler kapsamında ilgili müşteriye gaz arzını sağlamakla yükümlüdür. Bu hükmün gerekliliklerini yerine getirebilmek için işlem yapılan adresin ilgili yatırım programlarına uygunluğunun kontrolü gerekmektedir. Bu kontrol, harita tabanlı bilgilendirme sistemi ile otomatik olarak gerçekleştirilmekte, abonelik işlemleri ile ilgili sürecin başlaması öncesinde adres üzerinden uygunluk elemesi yapılmakta eğer adres belirlenen süreler içerisinde yatırım yapılacak bölge kapsamında yer almakta ise ona göre abonelik işlemleri gerçekleştirilmektedir. Adres, kısa süre içerisinde yatırım kapsamına alınmayan bir bölgede ise müşteriye ona göre bilgilendirme yapılmaktadır. Harita ekranı üzerinden istenilen bilgiye erişim Şekil 4: Abonelik Đşlemi Yaptıran Adreslerin Bölgelere Göre Dağılım Haritası Harita ile ilişkilendirilebilen her türlü bilgi tek ekrandan görüntülenebilmektedir. Örneğin, abonelik işlemleri gerçekleştirilen adresler harita üzerinden kolaylıkla takip edilebilmekte ihtiyaç duyulan analiz ve sorgulamalar yapılabilmektedir. Şebeke tarafında ise mevcut hatların konumları, planlanan güzergâh bilgileri ve diğer altyapı kuruluşlarına ait hat bilgileri ile bir bütün olarak görüntülenebildiği gibi şebeke elemanları ile ilgili yapılan bakımonarım, değişiklik, tadilat vb. bilgileri de takip edilebilmektedir. Böylelikle aynı anda birden çok türde veriye ulaşılabilmekte ve de sahip olunan bilginin kullanımı hızlanmakta, yaygınlaşmakta ve kolaylaşmaktadır. Hazırlanan arayüz tasarımları ve kısayol tuşları ile de kullanım kolaylığı sağlanmaktadır. Şekil 5: Şebeke Bakım Bilgilerinin Bölge ve Türlerine Göre Dağılım Haritası
Đzmir Doğalgaz Bilgi Paylaşım ve Yönetim Sistemi (NGISS) Kurumlararası Veri Paylaşımı CBS birçok farklı alanda kullanılabilen ve kullanılan yere göre uyarlanabilen bir teknoloji olduğundan verilerin üretimi açısından her bir amaca yönelik uygun standartlar geliştirilebilir. Ancak burada önemli olan altlık niteliğindeki veridir. ĐZMĐRGAZ A.Ş. sahip olduğu mekânsal verileri sözel bilgileri ile birlikte sorgulanabilir bir yapıda internet üzerinden paylaşmaktadır. Bunun dışında ĐBŞB (Đzmir Büyükşehir Belediyesi) CBS birimi ile yapılan çalışmalar neticesinde belediye tarafından kurulan fiber optic hatlarla yerel bilgi paylaşım ağına dahil durumdadır. Bu kapsamda ĐBŞB ile doğrudan bağlantı sağlanmış olup veri paylaşımı ile ilgili konular kapsamında bir protokol oluşturulmuştur. Söz konusu protokolün devreye alınması ve teknik çalışmaların sonuçlandırılması neticesinde anlık bilgi paylaşımının sağlanması hedeflenmiştir. Online Kazı Đzni Uygulaması Söz konusu uygulama, ĐBŞB AYKOME Müdürlüğü ile ortak çalışma kapsamında gerçekleştirilmektedir. Bu kapsamda WEB tabanlı olarak geliştirilmiş olan uygulama kullanılmaktadır. Đzmir BŞB AYKOME Müdürlüğü nün uygulamasına göre kazı çalışmasının geçekleştirilmesi sürecinde, kazı çalışması yapacak kişi veya kurumların şehirde faaliyet gösteren tüm altyapı kuruluşlarından tektek izin alınması sonucunda kazı-ruhsatının çıkarılması gerekmektedir. ĐZMĐRGAZ A.Ş. VE AYKOME Müdürlüğü ile ortaklaşa çalışmalar sonucu geliştirilen bu uygulama ile vatandaşın kazı çalışması yapacağı noktada doğalgaz hattı olup olmadığı veya gözlemci gerekli olup olmadığı bilgisi sistem üzerinden online olarak bildirilmektedir. SONUÇ Karar verme sürecinde yöneticilerin karar vermek için ihtiyaç duydukları bilgiler ne kadar güncel, doğru ve hızlı ulaşılabilir ise yöneticilerin kararları da o denli doğru, hızlı ve dayanaklı olacaktır. Bu noktada karar destek sistemleri ve coğrafi bilgi sistemlerinin karar destek sistemi olarak kullanımı ortaya çıkmaktadır. Coğrafi verilerle çalışan kurum ve kuruluşların uzmanlık alanlarında daha hızlı ve daha doğru bilgi edinmeleri ve bu bilgiyle analiz yapabilmeleri ve karar destek sistemi oluşturabilmeleri ancak CBS ile mümkündür. CBS kullanılarak yapılan tüm çalışmalarda zaman kaybı azalmakta, bilgiyi elde etmek ve kullanmada teknolojinin sağladığı avantajların verimliliği artırdığı görülmektedir. ĐZMĐRGAZ A.Ş. kuruluşundan bu yana CBS teknolojisi ile çalışmalarını yürütmektedir. CBS tabanlı olarak geliştirilen Đzmir Doğalgaz Bilgi Paylaşım ve Yönetim Sistemi (NGISS) ile sahip olduğu sistematik bilginin paylaşımını ve verimli bir şekilde yönetilmesini hedeflemiştir. Bu hedef doğrultusunda CBS etkin bir karar destek aracı olarak kullanılmakta sorgulama yapabilme, uygulama geliştirme, veri güncelleme gibi çeşitli fonksiyonlarından yararlanılmaktadır. Toplanan verinin kolay güncellenebilmesi CBS nin sağladığı önemli avantajlardan biridir. Ancak, günümüzde kurumlar tarafından ayrı ayrı gerçekleştirilen veri üretim ve güncelleme işleminin belirli bir standart ve düzene oturmamış olması veri karmaşasına yol açmaktadır. ĐZMĐRGAZ A.Ş. gerek kurum içi gerek kurumlar arası tüm çalışmalarında bilgi paylaşımına önem vermekte olup bu konuda gerekli hassasiyeti göstermeye devam etme hedefindedir. KAYNAKLAR Tecim V., 2008. Coğrafi Bilgi Sistemleri Harita Tabanlı Bilgi Yönetimi, Renk Form Ofset Matbaacılık. Bilgen S.G., Tecim V., 2006. CBS Tabanlı Doğalgaz Altyapı Bilgi ve Yönetim Sistemi Projesi: Đzmir-Karşıyaka Örneği, Fatih Üniversitesi 4. Coğrafi Bilgi Sistemleri Bilişim Günleri, 550-562, Đstanbul. ĐZMĐRGAZ A.Ş dokümanı, 2006. Đzmirgaz CBS Tasarım Raporu, Başar Coğrafi Bilgi Sistemleri 4646 Sayılı Doğalgaz Piyasası Kanunu EPDK Temel Teknik Kriterler