LABORATUVAR GÜVENLİK REHBERİNİN VE TEHLİKE İŞARETLERİNİN LABORATUVARDA KULLANIMI

LABORATUVAR GÜVENLİK REHBERİNİN VE TEHLİKE İŞARETLERİNİN LABORATUVARDA KULLANIMI Dr.Müjgan Mihmanlı Biokimya Uzmanı Tek.Emine Uğurlu Hemş.Satı Birbudak İSG Uzmanı

SUNUM içeriği Laboratuvar güvenliği Laboratuvar Güvenlik Rehberi Rehberde neler bulunmalıdır? Kullanılan Rehberlerde ana konular Rehberlerin kullanımı Tehlike İşaretleri ve Tanımlar Tehlike İşaretlerinin Güvenlik Rehberinde Kullanımı

Laboratuvar Güvenliği Laboratuvar çalışanlarının sağlığının korunması için, laboratuvarda yapılan işlemler sırasında, başta laboratuvar çalışanının kendisine ve çalışma arkadaşlarına olmak üzere, araç gereçlere, makine donanımlara ve çevreye yönelik tehlikelere karşı önlemler alma, aksayan durumları belirleme ve giderme amacını taşıyan, süreklilik arzeden, bilimsel yöntemlerin kullanıldığı bir süreçtir. 3

Laboratuvar Güvenlik Rehberi Laboratuvarda ki biyogüvenlik, kimyasal,fiziksel güvenlik, biyoemniyet açısından iş sağlığı için gerekli kuralları, işleyişleri (prosedürleri), görevlendirilen kişilerin adlarını ve görev tanımlarını, acil durumlarda izlenecek yolu ve yapılacakları içeren bir belgedir. 4

Laboratuvar Güvenlik Rehberinde neler bulunmalıdır? 1-Rehber nasıl kullanılacak 2-Kısaltmalar 3-Kapsam 4-Görev ve sorumluluklar 5-Biyolojik risk değerlendirme ve kontrol önlemleri

Laboratuvar Güvenlik Rehberinde neler bulunmalıdır? 6-Kimyasal risk değerlendirme ve kontrol önlemleri 7-Fiziksel risk değerlendirme ve kontrol önlemleri 8-Biyogüvenlik uygulama yönergeleri 9-Kimyasal uygulama yönergeleri

Laboratuvar Güvenlik Rehberinde neler bulunmalıdır? 10-Fiziksel ve diğer tehlikelere karşı uygulama yönergeleri 11-Atık yönetimi ve dekontaminasyon 12-Olay yönetimi 13-Acil durumlar ve Kazalar 14-Çalışan sağlığı ve sürveyansı

Laboratuvar Güvenlik Rehberinde neler bulunmalıdır? 15-Tanımlar 16-Kaynaklar 17-Ekler

Neden Güvenlik rehberleri önem kazandı Bilindiği üzere, 6331 sayılı Kanunun işverenin genel yükümlülüğü başlıklı 4 üncü maddesi birinci fıkrasının (c) bendi uyarınca işverenler işyerinde risk değerlendirmesi yapmak veya yaptırmak ile yükümlüdür.

Yasal Dayanak Söz konusu yükümlülüğün ne şekilde yerine getirileceği ile ilgili hususlar ise 29/12/2012 tarih ve 28512 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliğinde belirtilmektedir. Bununla birlikte, Kanunun iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin desteklenmesi başlıkları altında yer alan 6 ve 7 maddeleri kademeli olarak yürürlüğe girmektedir

TANIMLAR Risk Analizi Tehlikelerin belirlenmesi, risklerin değerlendirilmesi amacıyla tüm sistemlerde kullanılabilen iyi kurgulanmış ve sistematik bir metadolojidir. Risk analizi çalışması tehlikelerin belirlenmesi aşamasından sonra sonlandırılmaz. Aksine tehlikelerin belirlenmesinden sonra tehlikeleri önem derecelerine ve olasılıklarına göre değerlendirerek risklere ulaşılır.

Kısaltmalar 12

Kapsam Laboratuvarda biyogüvenlik ve biyoemniyet açılarından uyulması gerekli kuralları, işleyişleri (prosedürleri), görevlendirilen kişilerin adlarını ve görev tanımlarını, acil durumlarda izlenecek yolu ve yapılacakları içermelidir. Hedef Kullanıcılar için açıklama Laboratuvar çalışanları (laboratuvar ve birim sorumluları dahil) bu belgede tanımlanan kural ve işleyişlere uymakla yükümlüdür. Merkez Laboratuvarlar için kapsanan tüm birimlerin adları açıkça (biyokimya, genetik, patoloji, vb.) belirtilmelidir.

Sorumlular Bu bölümde, Laboratuvar güvenlik programındaki görevler ve görev alanların sorumlulukları tanımlanmaktadır. 3.1 Kurum yöneticisi 3.2 Laboratuvar sorumlusu (LS) 3.3 Laboratuvar Güvenlik / Biyogüvenlik Sorumlusu (LBGS) 3.4 Laboratuvar (Biyo)güvenlik Kurulu (LBGK veya LGK) 3.5 Laboratuvar Çalışanları

Biyogüvenlik uygulama yönergeleri Laboratuvara giriş-çıkış kuralları El yıkama Kişisel koruyucu donanım kullanımı Biyogüvenlik Kabini kullanımı Santrifüj kullanımı Otoklav kullanımı Otoanalizörler ve diğer cihazların kullanımı

Kimyasal güvenlik uygulama yönergeleri Güvenlik Bilgi Formları (MSDS) Kimyasalların saklanması Kimyasal maddelerle güvenli çalışma Kimyasallarla çalışma kuralları Kişisel koruyucu donanım kullanımı

Fiziksel ve diğer tehlikelere ilişkin uygulama yönergeleri Sıkıştırılmış gazlar Elektrik Yangın Düşme ve kaymalar Gürültü Radyoaktif maddelerle çalışma Ergonometri hataları

Atık yönetimi ve dekontaminasyon Biyolojik atıklar Kimyasal atıklar Evsel atıklar Tehlikeli atıklar

Olay yönetimi Bu başlık altında laboratuvarda ortaya çıkan yaralanmalı veya yaralanmasız her tür kaza, cihazlarda ya da binada hasara neden olan her tür durum, kişilere zarar ve ortama hasar verme potansiyeli olan her tür durumda nasıl bir yol izleneceğine dair bilgileri içermelidir.

Acil durumlar ve kazalar Bu başlık altında laboratuvarda ortaya çıkan yaralanmalı veya yaralanmasız her tür kaza, biyolojik ve kimyasal dökülme ve saçılma durumları, yangınlar, kesici-delici yaralanmalar ve enfeksiyöz / kimyasal maddelere maruz kalma durumlarında yapılacaklar tanımlanmalıdır.

Çalışan sağlığı ve sürveyans Bu başlık altında laboratuvar çalışanlarının periyodik muayene ve sağlık taramalarına ilişkin yönergeler yer almalıdır.

Eğitim programı Bu başlık altında eğitim programının amacı açıklanmalı ve laboratuvara ait eğitim programının kapsamına yer yerilmelidir.

Tanımlar LGR içinde kullanılan terim ve kavramların açıklamaları alfabetik olarak verilmelidir. Bunlar arasında: Aerosol, bulaş yolu, enfeksiyöz doz, kesici-delici cisim, biyogüvenlik, biyoemniyet, biyogüvenlik kabini, kişisel koruyucu donanım, olay yönetimi, vb. başlıklar yer almalıdır

Kaynaklar Metin içinde geçiş sırasına göre yazabilir ve kaynak numaralarını 1, 2,3 vb. sıralayabilir, ya da Metin içinde yazar adı ve yayın yılı ile (Lee YJ ve ark., 2013) gösterebilir ve kaynakları alfabetik sıraya göre dizebilirsiniz.

Ekler Kullandığınız formlar, deneti-listeleri ve ek olması gerektiğini düşündüğünüz belgelere bu bölümde yer veriniz. Her eke metin içinde geçiş sırasına göre bir numara verilebilir.

Güvenilir Bir Laboratuvar Laboratuvarı birim olarak değil süreç olarak değerlendiren, Preanalitik, Analitik, Postanalitik süreçlerinde risklerini inceleyen ve hatalarını ölçen, Ölçtüğü hataları periyodik değerlendirerek, DÖF başlatan, Doğru hastaya Doğru zamanda Doğru sonuç Preanalitik süreç Postanalitik süreç Analitik süreç 26

Sağlık Bakanlığında Kullanılan Rehberlerde Yer Alan Konular 1.Amaç 2. Sorumlular 3. Kapsam 4. Laboratuvar çalişanlarinin güvenlikle ilgili uymasi gereken kurallar 5. Laboratuvar güvenliği ile ilgili risk kategorileri *Kimyasal maddeler *Yanici parlayici ve patlayici maddeler (yangin güvenliği) *Elektrik güvenliği *Giriş ve çikişlara ilişkin kurallar 6.Temizlik, dezenfeksiyon ve sterilizasyon kurallari 7.Güvenlik sembolleri 8. Referans dokümanlar

Rehberlerin kullanımı Hastanelerde Kalite ve Verimlilik kriterlerini sağlamak üzere güvenlik rehberleri bulunmaktadır.

Tehlike ve Uyarı İşaretleri

Tehlike ve Uyarı İşaretleri İşveren, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 10 uncu maddesinin birinci fıkrası gereğince işyerinde gerçekleştirilen risk değerlendirmesi sonuçlarına göre; işyerindeki risklerin ortadan kaldırılamadığı veya toplu korumaya yönelik teknikler veya işin organizasyonunda kullanılan önlem, yöntem veya süreçlerle yeterince azaltılamadığı durumlarda,

Tehlike İşaretleri Bu yönetmelikte yer aldığı şekliyle sağlık ve güvenlik işaretlerini bulundurur ve uygun yerlerde kullanılmasını sağlar.

Laboratuvar Güvenlik Sembolleri Laboratuar uygulamalarında oluşabilecek tehlikelere karşı uyarmak için güvenlik sembolleri kullanılmaktadır.

Laboratuvar Güvenlik Sembolleri

Zehirli 2-Uzun zamanda etki gösterenler. (Karsinojenik, teratojenik, mutajenik, tahriş edici olabilirler) 1.Tekrarlayan maruziyet sonrasında ölüm veya kalıcı hasara neden olabilir 2.Deri veya gözde iritasyona neden olabilir 3.Kansere neden olabilir 4.Üremeyi etkileyebilir veya teratojenik olabilir 1.Göz ve deri temasını önlemek için uygun KKD kullanınız 2. Çeker ocak ve/veya maske kullanınız 3. Ayrılmış alanlarda saklayınız Zehirli 3-Biyolojik tehlikeli materyaller Yanıcı ve parlayıcı Sıkıştırılmış gazlar Tehlikeli reaktif materyaller 1.Ciddi hastalık veya ölümle sonuçlanabilir 1.Yangın tehlikesi 2.Çok düşük ısılarda yanabilir 3.Havada kendiliğinden alev alabilir veya su ile temas sonucu yanıcı gazlar oluştururlar 4.Isı ile temas ettiğinde yangına neden olabilir 1.Gazlar silindir içerisinde basınç altında tutulduğu için patlama tehlikesi olabilir 2.Silindirlerin düşmesi sonucunda patlama tehlikesi olabilir 3.Isı kaynakları ile temas sonucu patlama tehlikesi 1-Stabil değildir; su ile temas ederek zehirli veya yanıcı gazlar oluşturabilir 2-Şok, sürtünme veya ısı artışına bağlı olarak patlayabilir 3-Polimerize olabilir 1. Kontaminasyonu önlemek için önlemler alınız 2.Uygun KKD kullanınız 3.Mühendislik önlemleri kullanınız 1.Oksitleyici materyallerden ve ısı kaynaklarından uzak tutunuz 2.Çalışma alanında sigara içmeyiniz 3.Yangına karşı gerekli önlemler alınmış alanlarda saklayınız 1.Belirlenmiş alanlarda, dik pozisyonda saklayınız 2.Isı kaynaklarından uzak tutunuz 3.Zincir veya kayış ile sabitleyiniz 1-Isı kaynaklarından uzak tutunuz 2-Kimyasal ambalajını dikkati bir şekilde açınız, düşürmeyiniz 3-Serin, yangına karşı önlem alınmış bölgelerde saklayınız

Emniyetli Çalışma Koşullarının Sağlanması Laboratuvar girişinden itibaren gerekli tüm alanlarda uyarı levhaları bulunmalıdır. Çalışan ekibin bu uyarıları dikkate alacağı varsayımı ile laboratuvar içinde yaralanma, enfeksiyon, patlama ve yangın riski oluşmayacağı kabul edilebilir.

Tehlike kodları Riskleri ortadan bütünüyle aldırmak veya azaltmak için, alınması gereken önlemleri belirten bazı kodlar kullanılmaktadır. Bu kodların amacı, başta can ve mal kaybı olmak üzere insan sağlığı ve çevreye yönelik olası tehlikelerin önlenmelerine veya minimize edilmelerine yardımcı olmaktır.

Tehlike Kodları Riskleri ortadan bütünüyle aldırmak veya azaltmak için, alınması gereken önlemleri belirten "S" (SAFETY) kodları ve Kimyasalların risklerini belirten Risk kodları (R Kodları) olarak adlandırılır.

Kimyasalların özel risklerine karşı alınması gereken önlemleri belirten güvenlik kodları (S Kodları) ve anlamları Güvenlik Kodları S1 S2 S3 S4 S5 Anlamları Kilit altında saklayın Çocukların ulaşamayacağı yerde saklayın Serin yerde saklayın Yaşam alanlarından uzak tutun Kimyasalı, üretici firmanın önerdiği "... sıvısı içinde" saklayın S5.1 Su içinde saklayın S5.2 Petrol içinde saklayın S5.3 Parafin yağı içinde saklayın S6 Kimyasalı, üretici firmanın önerdiği "... inert gazı altında" saklayın S6.1 Azot altında saklayın S6.2 Argon altında saklayın S6.3 Karbon dioksit altında saklayın S7 S8 S9 S12 S13 S14 Kimyasalı barındıran kabı, "sıkıca kapalı tutun" Kimyasalı barındıran kabı, "kuru tutun" Kimyasalı barındıran kabı, "iyi havalandırılmış bir yerde saklayın" Kimyasalı barındıran kabı, "sımsıkı kapalı (gaz sızdırmaz şekilde kapalı) tutmayın" "İnsan ve hayvanların besin maddelerinden uzakta" saklayın Kimyasalı, üretici firmanın önerdiği ve kimyasal ile uyumsuz olan "... maddesinden /maddelerinden uzak tutun

Risk Kodları R 1 R 2 R 3 Anlamları Kuru halde iken patlama riski taşır Sürtünme, şiddetli çarpma, ateş (alev) veya diğer tutuşturucu kaynaklarla, patlama riski taşır Sürtünme, şiddetli çarpma, ateş (alev) veya diğer tutuşturucu kaynaklarla, çok yüksek patlama riski taşır R 4 R 5 R6 R7 R8 R9 R10 R11 R12 R13 R14 R15 R16 R17 R18 R19 R20 Metallerde çok hassas ve patlayıcı nitelikte bileşikler oluşturur Isıtma ile patlama riski oluşabilir Havada veya havasız ortamda patlama riski taşır Yangına sebep olabilir Yanıcı maddelerle teması halinde, yangına sebep olabilir Yanıcı maddelerle karıştırılması halinde patlama riski taşır Alev alıcı (tutuşucu) madde, alev alma riski taşır Yüksek alev alma riski taşır Çok yüksek alev alma riski taşır Çok tutuşucu, alev alıcı sıvılaştırılmış gaz Su ile şiddetli reaksiyon verme riski taşır Su ile temas halinde, çok yüksek alev alma riski taşıyan gaz çıkış olur Yükseltgenlerle karıştırılması halinde, patlama riski taşır Havada kendiliğinden alev alma riski taşır Kullanım esnasında alev alıcı /patlayıcı buhar /hava karışımının oluşma riskini taşır Patlayıcı peroksitler oluşturabilme riski taşır Solunması halinde zararlı olma riski taşır

Sonuç Sağlık çalışanlarının hakları ve güvenliğinin sağlanması sağlık hizmetlerinin sunumunda önemli parametrelerdendir. Kaliteli ve güvenilir bir laboratuvar hizmetinin gerçekleştirilebilmesi için laboratuvarlar güvenlik rehberleri preanalitik, analitik ve post analitik süreçleri de kapsayacak şekilde düzenlenmelidir. Çok tehlikeli iş sayılan laboratuvar çalışmalarında çalışanların haklarına yönelik düzenlemeler yapılması ve güvenliğinin sağlanması,sağlık tesisindeki hizmet sunumunun verimliliğini ve etkinliğini artırmaktadır.

Sonuç Hastanelerde Kalite ve Verimlilik kriterlerini sağlamak üzere güvenlik rehberleri bulunmaktadır. Tehlike işaretleri,kişisel koruyucu ekipmanların dolaplarda kullanım alanının dışında muhafaza edilmekte olup, Rehberler çoğunlukla içerik açısından iş sağlığı ve bina bilgilerini karşılamasına rağmen çalışanların kullanım ve içerik farkındalığı yoktur. 42

TEŞEKKÜRLER 43