UNIVERSAL BİLGİ TEKNOLOJİLERİ ALTYAPI YÖNETİM SİSTEMİ TEKNOLOJİSİ ve ÇALIŞMA PRENSİPLERİ

UNIVERSAL BİLGİ TEKNOLOJİLERİ ALTYAPI YÖNETİM SİSTEMİ TEKNOLOJİSİ ve ÇALIŞMA PRENSİPLERİ Universal Bilgi Teknolojileri Ltd. Şti. 2010. Tüm hakları saklıdır. Sayfa 1

ALTYAPI YÖNETİM SİSTEMİ MODELLEME VE ANALİZ ÇALIŞMALARI İçindekiler XML nedir? 1 Kısaca XML Tarifleri 2 Markup dili ne demektir? 3 XML neden önemlidir? 3 Altyapı Yönetim Sistemi 5 1. Veri Taşıma Uygulamaları 6 1.1. CAD Yapısında Depolanan Altyapı Bilgilerinden u.ays ye Geçiş 6 1.2. CAD Verisinin Personel Geodatabase Formatına (.MDB) Dönüşümü 6 1.3. Elimize Koordinat Değerlerini İçeren Metin Tabanlı (TXT, ASCII vb.) Dosyası mevcut ise 8 2. Geodatabase Formatına Dönüştürülmüş verilerin u.ays ortamına aktarılması 9 2.1. Topolojik Kurallar 9 2.2. Ekran ve Veri Tasarımı 11 2.3. Halihazır Haritaların Sisteme Eklenmesi 16 3. u.ays Ortamına Aktarılan Verilerin Sorgulanması ve Analizleri 17 3.1. Sorgulamalar 17 3.2. Topolojik Analizler 19 3.3. Standart bazı analizler 19 3.4. Bu vanalara bağlanmış binaların seçimi 20 4. u.ays Web Uygulamaları 21 4.1. Grafik Harita Tabanı Hizmeti 21 4.2. Web üzerinden sorgulama 22 5. Sistemin Faydaları 23 5.1. Karar Destek Süreçleri 23 5.2. Entegrasyon 23 5.3. Veritabanı 26 5.4. Uyarlama 28 Universal Bilgi Teknolojileri Ltd. Şti. 2010. Tüm hakları saklıdır. Sayfa 2

XML Nedir? Günümüzde bilgisayar teknolojilerinin girdiği her alanda yer alan XML teknolojisi coğrafi bilgi sistemleri ve özellikle alt yapı yönetim sistemi üzerinde ilk defa Universal Bilgi Teknolojileri tarafından AYS projelerinde kullanılmakta olan GEONIS ürünleri içerisinde kullanılmıştır. GIS ya da Türkçe kısaltması ile CBS ile XML kelimesini yan yana ilk ürün u.ays olmuştur. Bağımsız bir kuruluş olan W3C (World Wide Web Consortium) organizasyonu tarafından tasarlanan ve herhangi bir kurumun tekelinde bulunmayan XML (extensible Markup Language), kişilerin kendi sistemlerini oluşturabilecekleri, kendi etiketlerini tanımlayarak çok daha rahat ve etkin programlama yapabilecekleri ve bu belirlenen etiketleri kendi yapıları içerisinde standardize edebilecekleri esnek, genişleyebilir ve kolay uygulanabilir bir meta dildir. XML ve HTML arasındaki en belirgin fark XML in verinin kendisiyle ilgilenmesi HTML in ise verinin sunumuyla ilgilenmesidir. Buna bağlı olarak HTML dokümanları veriye ilişkin şekillendirme bilgilerini içerirken XML dokümanları ise verinin tanım bilgilerini içermektedir. XML in tasarım amaçlarından biri de verinin taşınmasıdır. Bahsedilen bu özellikleri incelendiğinde XML in pek çok önemli işlevi yerine getirdiği görülmektedir. Çok farklı tipteki verileri orjinal formatlarında tek bir havuzda tutabilen XML; bilgiye hızlı, kolay ve ortamdan bağımsız olarak erişebilme imkanı sunar. Günlük yaşantımızda kullanmakta olduğumuz verilerin %80'ini oluşturan ve "unstructured" olma özellikleri nedeniyle kendi bulundukları medya dışında veri özelliklerini koruyamayan (kelime işlem, elektronik tablo çıktıları, PDF dokümanları, ses, resim vb) farklı tipteki verilerin, oryantasyona gerek duymadan hiyerarşik bir yapıda kullanılabilmelerine olanak vermekte ve bu verilerin hızlı bir şekilde sorgulanabilmelerini sağlamaktadır. Öncelikle veri transferinin kolaylaşmasını ve verinin içerik bilgisiyle saklanabilmesini hedefleyen XML, içerik ve sunum bilgilerini birbirinden ayırır. Bu özelliği ile de HTML' den farklılaşır. Kısaca XML tarifleri ise; XML bir belgenin yapısını ve görünümünü tanımlamak için kullanılan uluslararası bir standarttır. XML (Extensible Markup Language Genişletilebilir İşaretleme Dili) yapılandırılmış belge ve verilerin evrensel formatıdır. XML metin tabanlı markup dilidir ve veri alış verişinde kullanılan bir standarttır. XML bilginin yapısını tanımlamak için kullanılan bir teknolojidir. XML bilgiyi tanımlayan ve web'te bilgi alış verişi için kullanılan standart bir biçimdir. XML markup dillerini tanımlayan bir meta dilidir. XML verinin yapılandırılması ve tanımlanması için kullanılan bir teknolojidir. XML herhangi bir verinin biçimlenmesi, tanımlanması için kullanılan bir teknolojidir Universal Bilgi Teknolojileri Ltd. Şti. 2010. Tüm hakları saklıdır. Sayfa 3

Yukarıdaki tanımlar birbirine benzemektedir. Bazı kelimeler veri, tanımlama, standart vb. gibi çok fazla kullanılmış. Tanımlardaki bir farklılık XML' in hem bir teknoloji hem de bir dil olmasından doğmaktadır. Bazı tanımlar sadece XML teknolojisini tanımlarken bazıları dil olarak XML'i tanımlamışlar. Bütün bu tanımlardan şu sonuçlar çıkarılabilir; XML hem bir teknolojidir hem de bir dildir. XML dil olarak markup dilleri oluşturmaya yaramaktadır. XML verileri tanımlamak için kullanılan bir teknolojidir. XML verileri tanımlamak için bir standart oluşturmak için oluşturmuştur. XML verileri standart bir şekilde tanımladığından web üzerinde veya her hangi iki program arasında veri alış verişi kolaylaştırmaktadır. Markup Dili Ne Demektir? XML dil olarak markup dili oluşturmaya yaramaktadır. Markup dillerine örnek olarak HTML, WML vb. verilebilmektedir. Bu dillerde veriler bazı işaretlerle (etiket) işaretlenirler. Örneğin bir HTML kodunda bir başlık yazısı <h1> etiketi ile işaretlenir. Sonuç olarak bir belgedeki verileri işaretlemeye yarayan dillere markup dilleri denir. XML Neden Önemlidir? XML verilerin transferi, depolanması, sorgulanması ve yönetiminde; veriye içerik değeri katması, ihtiyaç duyduğumuz sistemi oluşturabilme esnekliği sunması, dağınık verilerin kümelenmesi, karşılaştırma yapma kolaylığı, farklı veri formatlarını ve dilleri destekleyebiliyor olması ve tüm sistemlerle çalışabilme özelliğiyle bugün ve gelecekte ihtiyaç duyduğumuz veri standardıdır. Veri öbekleri XML' le "bilgi" ye dönüşür. XML, değişik veri, kavram ve içeriklerin tanımlanması ve temsil edilmesi için uygun bir ortam sunmaktadır. Bu nedenle XML farklı alanlarda uygulama verilerinin tanımlanması ve taşınması için üretici, dil ve platformdan bağımsız stratejik bir araç olarak hızla yaygınlaşmaktadır. Örneğin, arama motorları HTML kullanarak sadece aranan kelimenin, içinde yazı olarak geçtiği sayfaları bulabilir; oysa XML yaygın kullanılmaya başlanınca sadece aradığımız şeyin gerçek içeriğiyle ilgili sayfalara çok hızlı bir şekilde ulaşmak mümkün olacaktır. Kurumsal bilginin dönemsel olarak şekil ve yapı değiştirme (Word, Excel, PDF vb) zorunluluğunun önüne geçebilmek zordur. Ama asıl zorluk, bilgiyi elektronik olarak kurum içi ve kurum dışında etkin bir şekilde paylaşabilmektir. Eğer 'bilgi', kurumsal başarının en büyük enstrümanı ise, onun korunması ve evrensel, standart ortamlarda paylaşılması, kurumların sürekliliği için de XML tercihini haklı çıkartmaktadır. Universal Bilgi Teknolojileri Ltd. Şti. 2010. Tüm hakları saklıdır. Sayfa 4

XML geleceğin veri paylaşım ve depolama dili olarak e devlet çalışmalarında da önce çıkmaya başlamaktadır. XML kullanıyor olmak için kullanıcıların dil bilmesine ya da kelime ezberlemesine gerek duyulmamaktadır. Bunun yanında kural olarak tanımlanacak konuda oldukça azdır. Tamamen metin tabanlı olduğu için basit anlamda bir kelime işlemci bile yeterli olabilmektedir. XML diğer yapılara göre oldukça hızlı çalışmaktadır. Bunun nedeni çalışma içinde yer alan her şeyin içinde tanımlanmış olmasıdır. Hatta XML veritabanından da hızlı çalışabilmektedir. Bu yüzden güncel tüm veritabanı yazılımları veri tipi olarak XML i desteklemektedir. Bununla birlikte Universal Bilgi Teknolojileri olarak u.ays olarak adlandırdığımız altyapı yönetim sistemi ESRI teknolojileri üzerinde çalışmaktadır. ESRI kendisine ait ürünler üzerinde yeni uygulama geliştirmek isteyen kuruluşlar için endüstriyel dil bağlamında Java,.NET ve Piton dillerinde sunmaktadır. Bu diller taban ürün olan ve ArcGIS üzerinde yeni uygulama geliştirmek için her ne kadar kullanılsa da üretim süreci pahalıya mal olmakta ve her değişen versiyon ile birlikte birçok kod işe yaramaz hale gelebilmektedir. ESRI tarafından üretilen endüstriyel ArcGIS ürünleri üzerinde altyapıya yönelik olarak geliştirilen bir uygulama bulunmamaktadır. Dünyada birçok kuruluş tarafından ihtiyaç duyulan bu uygulamalar arasında en başarılılar arasında yer alan ve Türkiye şartları için son derece uygun olan GEONIS ürünleri yukarıda kısaca özellikleri ve avantajları verilen XML yapısı üzerinde geliştirilmiş ve başarı ile birçok ülkede uygulama alanı bulmuştur. u.ays içinde yer alan GEONIS ürünü kullanan kuruluşlar ürün geliştirilmesi için gerekli birçok maliyetten tasarruf sağlayarak uzun süreler için kullanabilecekleri ve güncel tutabilecekleri kendilerine has altyapı çözümleri üretmeyi sürdürmektedirler. Universal Bilgi teknolojileri kurumların ihtiyaçları olan açık kod ve tasarım imkanını sunmak amacı ile XML yapısının kullanımına büyük önem vermektedir. XML konusunda geniş bilgilenme için internette Google da XML yazmak yeterlidir. Universal Bilgi Teknolojileri Ltd. Şti. 2010. Tüm hakları saklıdır. Sayfa 5

Altyapı Yönetim Sistemi Altyapı Yönetim Sistemi; İçme suyu, atık su, doğalgaz, haberleşme, elektrik vb. altyapı bilgileri ile bunlara ait üst yapılar arasındaki ilişkileri içeren bir mekansal bilgi sistemidir. Altyapı kaynaklarının yönetilmesi ve diğer sistemler ile bütünleştirilmesinin önemini ülkemizde son günlerde kendini iyice hissettirmeye başlamışş ve bu denli bütünleşik sistemlere olan ihtiyaç iyiden iyiye gün yüzüne çıkmıştır. Universal Altyapı Yönetim Sistemi (u.ays); ESRI teknolojisi üzerinde inşa edilmiş, etkin, hızlı ve gücünü kanıtlamış bir bilgi sistemidir. Modüler olarak sunulabilenu.ays çözümleri, esnek XML yapısı üzerinde inşa edildiğinden kısa sürede en az maliyetle kurumlara özel uyarlamalarr yapmayı mümkün kılmaktadır. Bu çözüm ile kurumlar daha kısa sürede, daha az personel ile daha yüksekk kalitede hizmet üretebilmektedir. u.ays masaüstü ara yüzü ve web uygulamaları olmak üzere iki basamaktan oluşmaktadır. XML ile tasarlanmış yapısı sayesinde profesyonel kullanıcılar için üretilen masaüstü araa yüzleri ve menüleri Universal Web uygulamasına rahatlıkla taşınabilmektedir. (Şekil 1. u.ays Uygulamaları) Sunulan bütünleşik Web uygulamaları çözüm olarak tamamen HTML tabanına oturtulmuş olduğundan bilgisayarlara herhangi bir eklenti yüklemeden genel kullanımda olan uygun Web tarayıcısı ile haritaları internet ortamında sözel ve grafik olarak güncellemek mümkün olabilmektedir. Universal Bilgi Teknolojileri Ltd. Şti. 2010. Tüm hakları saklıdır. Sayfa 6

1. Veri Taşıma Uygulamaları 1.1. CAD Yapısında Depolanan Altyapı Bilgilerinden u.ays ye Geçiş u.ays çözümlerine, işletim sistemi tarafından desteklenen tüm dosyaları ilişkilendirilmesi ya da depolanabilmesi mümkün olmakla birlikte süreç odaklı sistemler ile birliktede kolayca entegre edilebilmektedir. Ayrıca u.ays gümülü sistem üretimi için bir araç olarak ta kullanılmaktadır. Bununla birlikte u.ays, ESRI ve GEOCOM tarafından sağlanan birçok CBS yetenekler ile CAD dosyalarını sisteme doğrudan taşınabilmekte ya da entegre edilebilmektedir. Bir bölgeye ait CAD verilerinin AYS veritabanına taşınması, sorgusu ve analizlerin yapılabilmesi için gerekli yazılımlar ve işlem adımları aşağıdaki gibidir; 1.2. CAD Verisinin Personel Geodatabase Formatına (.MDB) Dönüşümü CAD dosyaları Veritabanı modeli mekansal bilgi ye grafik özellikleri olan ve katman şeklinde kurulu elektronik çizim olarak davranmaktadır ve CAD yazılımında, önemli olan hatlardır, yani bilgi çizimin kendisidir. Ancak durum CBS tabanlı AYS için farklıdır. Ancak CBS tabanlı AYS de bir çizim veritabanındaki verilerin gösterimidir. Bundan dolayı CAD verilerin AYS yapısı içine bütünüyle taşınması AYS işlemlerinin başlıca kalemlerinden birini teşkil etmektedir. Veri dönüşümü için öncelikli olarak veritabanı yapısına sahip olan ve su şebekesine ait hidrolojik yapının tutulduğu dosya formatlarından biri, personel geodatabase hızlı kullanımı ve veri üretimi açısından tercih edilmektedir. İlk işlem sırasını ESRI araçları yardımı ile Geodatabase yapısını Microsoft Access, Oracle ya da MS SQL Server gibi ilişkisel veritabanı yönetim sistemleri üzerinde oluşturulmasıdır. Oluşturulan veritabanı içinde altyapı bilgilerini gruplandırabilecek veri grup yapısı (dataset) inşa edilmektedir. Bu veri grupları oluşturulurken projenin sahip olduğu koordinat sistemi (konuma dayalı olarak belirlenmektedir) beraberinde tanımlanmaktadır. Oluşturulan veri kümeleri içerisine CAD ortamında tek katmanda bulunan veriler kendi içerisinde nokta(vana, vb.), çizgi (boru hattı, vb.), alan (bina, vb.), yazı (çap bilgisinin ek olarak ekrana da yazı olarak eklenmesi gibi) personel geodatabase ortamına taşınmaktadır. Oluşturulan veri yapısı ilişkisel veritabanı için SDE ortamına aktarılarak çoklu kullanıcı erişimine yönelikte yapılandırılmaktadır. Kullanıcılar SDE ortamında yetkileri dahilin de düzenleme, sorgulama ve görüntüleme yapabilmektedirler. u.ays ortamında kurumlar veritabanları tarafından sağlanan güvenlik, rol, yetkilendirme seviyesi ve buna benzer ilişkisel veritabanı yönetim sistemi (İVTYS) avantajlarını olduğu gibi kullanabilmektedir. Sistem endüstriyel standartlara sahip tüm İVTYS uyumlu olarak çalışabilmektedir. Yukarı da bahsi geçen açıklamalara örnek oluşturulması acısında kurum tarafından yayınlanan şartnamede içinde de talep edildiği şekilde grafiksel olarak gösterim yapılacaktır; Universal Bilgi Teknolojileri Ltd. Şti. 2010. Tüm hakları saklıdır. Sayfa 7

Örnek olarak su boru hattınınn veritabanına içinde bütünleştirilmesi örneklenmiştir. Bu dönüşüm iki yolla mümkündür. (Şekil 2. Boşkatmana veri yükleme) Oluşturulan veri kümelerine CAD ortamındaki verininn sahip olduğu ya da olması gerektiği alanlar, formatına uygun olarak yapılandırılmaktadır. Örneğin Şekil.3 de boru hattının sahip olması gereken alanlar(altlık, X/Y başlangıç değeri, X/Y bitiş değeri gibi ) veriye eklenmiştir. (Şekil 3. Veri Kümeleri Tanımlama) Universal Bilgi Teknolojileri Ltd. Şti. 2010. Tüm hakları saklıdır. Sayfa 8

Koordinat bilgisine sahip olması gereken veri yapıları tanımlandıktan sonra örneğin çizgi(su boru hattı gibi) verisi içerisine CAD verisinin aktarılması gerekmektedir. Bunun için ise Şekil 4 deki gibi veri yükleme olarak adlandırılan seçeneği CAD verisi üzerinde kullandığımızda, hem grafik hem de sözel bilgiler ve yeni alanları ile birlikte veritabanında (ArcSDE) yeni uzantısı ile oluşturulmuş olmaktadır. Mekansal Veritabanı Sunucusu olan ESRI ArcSDE üzerinde kullanıcılar aynı veri üzerinde eş zamanlı olarak çalışabilmekte, ayrıca çalışma alanı ile alakalı arşivlenmiş eski verilere ulaşabilmekte ve kullanabilmektedir. (Şekil 4. CAD Verisini Veritabanına Yükleme) 1.3. Elimize Koordinat Değerlerini İçeren Metin Tabanlı (TXT, ASCII vb.) Dosyası mevcut ise; u.ays ile sahip olduğumuz koordinat dosyalarını kolay bir biçimde sisteme bütünleştirmemiz mümkündür. Şekil 5 de verildiği gibi tüm vanaları içeren TXT uzantılı dosya içerisinde bulunan verileri sisteme yükleyerek tüm vanaları veritabanına aktarım işleminin bir gösterimi yapılmaktadır. Tüm CAD verileri bu yöntemlerle ilgili alanları ile birlikte veritabanında kayıt altına alınmaktadır. Bundan sonraki aşama bu verilerin u.ays içerisinde isteğe bağlı olarak düzenlenmesi ve sorgulanabilir hale getirilmesidir. Universal Bilgi Teknolojileri Ltd. Şti. 2010. Tüm hakları saklıdır. Sayfa 9

(Şekil 5. Koordinat Dosyası İle Nesnelerin Veritabanına Aktarılması) 2. Geodatabase Formatına Dönüştürülmüş verilerin u.ays ortamına aktarılması u.ays nin XML ile tasarlanmış yapısı sayesinde, kurumsal ihtiyaçları programlama bilgisi gerektirmeksizin ihtiyaçlar kolayca tasarlanıp uygulanabilmektedir. Standart ekranlar üzerinde kurumun istekleri doğrultusunda gelişen tüm istekler uyarlanabilmektedir. 2.1. Topolojik Kurallar Bilgi giriş ekranları ve veri üzerinde değişikliklere başlamadan önce yapılması gereken temel işlerden biri CAD den dönüştürülen verinin topolojik olarak kontrol edilmesidir. Yine u.ays içerisinde XML kullanılarak tasarlanmış topolojik kurallar ve sorgulamalar mevcuttur. Bu kontrolü yapmak sadece birkaç araç kontrolü ile mümkündür. Topolojik olarak birbirinden kopuk hatları bu kurallar ile belirlenmektedir. Şekil 6 da sisteme aktarılan verinin topolojik olarak kontrolü görülmektedir. Universal Bilgi Teknolojileri Ltd. Şti. 2010. Tüm hakları saklıdır. Sayfa 10

(Şekil 6. Üzerinde Topoloji Kuralı Çalıştırılmış Veri) Birbirine bağlı olması gerektiği halde kopuk olan veriler ilişkilendirildikten sonra yapılan topolojik kontrol Şekil 7 de olduğu gibidir. (Şekil 7. Kontrol ve Düzenlemeler Yapıldıktan Sonraki Topoloji) Universal Bilgi Teknolojileri Ltd. Şti. 2010. Tüm hakları saklıdır. Sayfa 11

Bu topolojik kurallar daha sonra ayrıntılı bir şekilde bahsedileceği gibi şebeke ile ilgili analizlerin yapılabilmesi için zorunludur. 2.2. Ekran ve Veri Tasarımı Veritabanına aktarılan CAD verilerinin u.ays içerisinde yeniden tasarlanması sırada yapılan işlemdir. Şekil 8 da görülebileceği gibi aktarılan CAD verileri u.ays de tanımlanmış standart ekranlara sahiptir. (Şekil 8. Su Hattı/Vana Standart Bilgi Ekranı) Standart ekranların düzenlenmesi için yine u.ays nin bir uygulaması olan GDN Studio ile XML dosyaları kolaylıkla isteğe bağlı olarak düzenlenebilmektedir. Şekil 9 deki kırmızı ile işaretlenmiş bölümler yeni eklenmiş alanlar olarak örnek gösterim yapılmıştır. Universal Bilgi Teknolojileri Ltd. Şti. 2010. Tüm hakları saklıdır. Sayfa 12

(Şekil 9. XML editöründe su hattı bilgi ekranının düzenlenmesi) XML editörü ile yapılan değişikleri u.ays içersindeki su hattı bilgi ekranında Şekil 10 de görmek mümkündür. (Şekil 10. Su Hattı Bilgi Ekranın Düzenlenmiş Hali) Universal Bilgi Teknolojileri Ltd. Şti. 2010. Tüm hakları saklıdır. Sayfa 13

Oluşturulan alanlara daha sonra yeni alan eklenmek istenir ise; Öncelikle datasetler içerisinde alanlar açılır ve daha sonra bu alana girilecek olan veriler veri içerisindeki sözel tablolara eklenir ve son olarak da XML editöründe bu alanlar istenilen ekranlara eklenerek işlem tamamlanır. Aşağıdaki örnekte; donatı verisine Fonksiyon alanının açılması, fonksiyon alanında seçilecek olan bilgilerin veri tablosuna eklenmesi (Şekil 11.) ve son olarak da XML editörü (Şekil 12) ile Donatı ekranına eklenmesi örneklenmiştir. (Şekil 11. Veritabanında Donatı_Fonksiyon Tablosunun Oluşturulması) Fonksiyon alanının alt kümeleri belirlendikten sonra XML editörü ile Donatı bilgi ekranına fonksiyon eklenmiştir. (Şekil12) (Şekil 12. XML Editöründe fonksiyon isimli alan ekleme görüntüsü) Universal Bilgi Teknolojileri Ltd. Şti. 2010. Tüm hakları saklıdır. Sayfa 14

Tüm bu işlemler tamamlandıktan sonra u.ays içerisinde yapılan değişikliklerin yürürlüğe girmesi için ilgili projenin tekrar yüklenmesi gerekecektir. Tekrar yükleme sonrası donatı ile ilgi bilgi ekranı Şekil 13 deki gibi olacaktır. (Şekil 13. Donatı bilgi ekranı son hali) Sistemde daha önce tanımlanmış bir alan üzerinde değişiklik yapmak XML editörü vasıtası ile oldukça rahattır. Örneğin not isimli bir alanın ebatlarının düzenlenmesi istendiğinde sadece Şekil 14 de görüldüğü gibi sadece yükseklik değeri değiştirip kaydetmek yeterli olacaktır. Universal Bilgi Teknolojileri Ltd. Şti. 2010. Tüm hakları saklıdır. Sayfa 15

(Şekil 14. Not Alanı için yükseklik değeri 21 birim verildiğinde görünüm) (Şekil 15. Not Alanı için yükseklik değeri 100 birim verildiğinde görünüm) Universal Bilgi Teknolojileri Ltd. Şti. 2010. Tüm hakları saklıdır. Sayfa 16

Diğer çok önemli bir fonksiyonda sisteme girilen verileri ekrana yazı olarak eklemektir. Genellikle projelerde veri aktarımında gerekli olan alanlar ekrana istenilen yere istenilen açı ile eklenmek istenilir. u.ays ile bunu kolayca sağlar. Şekil 16 de görüldüğü gibi boru hattına çapı ile ilgili bilgi yazı olarak da eklenmiştir. (Şekil 16. Nesneye ait herhangi bir öznitelik verisinin ekrana yazı olarak eklenmesi) Tüm bu değişikliklerin istenilen katmanlar üzerine uygulanması mümkündür. 2.3. Halihazır Haritaların Sisteme Eklenmesi Daha sonra altyapı bilgileri aktarıldıktan sonra halihazır verileri de sisteme bütünleştirilmektedir. Şekil 17 de bu çalışmaya yönelik örnek bulunmaktadır. Universal Bilgi Teknolojileri Ltd. Şti. 2010. Tüm hakları saklıdır. Sayfa 17

(Şekil 17. Altyapı verileri ve halihazır veriler) Ekran tasarımları ve veri girişleri tamamlandıktan sonraki aşama sorgulama ve analiz ekranlarının tasarımı olarak devam etmektedir. Burada hemen belirtmekte fayda var sorgu ve analizler veritabanına açılan alan bazında ve istenen birebir ve çapraz sorgular için üretilebilmektedir. Sorgulama ve analiz önünde herhangi bir kısıtlama bulunmamaktadır. 3. u.ays Ortamına Aktarılan Verilerin Sorgulanması ve Analizleri Sistemin XML ile tasarlanmış yapısı sayesinde tüm sorgulamalar analizler kurum ihtiyaçlarına göre düzenlenebilmektedir. 3.1. Sorgulamalar Kullanıcı XML editörü kullanarak bilgi ekranlarında olduğu gibi sorgulama ekranlarını ve içeriklerini tasarlayabilmektedir. Örneğin Şekil 18 de ilk olarak borular çap bilgisi ve malzeme bilgisine göre sorgulanmıştır. Universal Bilgi Teknolojileri Ltd. Şti. 2010. Tüm hakları saklıdır. Sayfa 18

(Şekil 18. Çap ve Malzeme Türüne Göre Borular) Bu sorguya fonksiyon, döşeme yılı ve regülatör numarasına göre koşullarını eklemek için yine XML içerisine yeni satırlar eklememiz yeterli olacaktır. Şekil 19 de XML dosyasını Şekil 20 de ise sorgunun son hali görüntülenmektedir. (Şekil 19. Sorguda Yapılan değişikliklere ait XML satırları) Universal Bilgi Teknolojileri Ltd. Şti. 2010. Tüm hakları saklıdır. Sayfa 19

(Şekil 20. Çap ve malzemeye ek olarak fonksiyon, döşeme yılı ve reg. no eklenmiş sorgu) 3.2. Topolojik Analizler Veriyi u.ays içerisine aktardıktan sonra daha öncede bahsedildiği gibi topolojik kontroller yapıldıktan ve düzeltmeler tamamlandıktan sonra şebeke analizleri yapmak mümkün olmaktadır. 3.3. Standart bazı analizler; Kapalı vanalar arasında kalan hatların belirlenmesi için kapalı vanaya kadar boyama seçeneğinin seçilmesi yeterli olacak ve hat işaretlendiğinde kapalı vana aralığında etkilenecek hatların Şekil 21 de olduğu gibi istenilen renkte boyayacaktır. Yine XML yapısından bu rengi dahi değiştirmek tamamen kullanıcı istediğine bağlıdır. Universal Bilgi Teknolojileri Ltd. Şti. 2010. Tüm hakları saklıdır. Sayfa 20

(Şekil 21. Kapalı vanalara kadar renklendirme analizi) 3.4. Bu vanalara bağlanmış binaların seçimi Hat üzerinde vanaları kapattığımızda etkilenecek olan binaları ve bu binaların listesini almak istendiğinde ise diğer bir topolojik analiz olan bina seçimi kullanmamız gerekmektedir. Şekil 22 de bu kuralın çalıştırılmış görüntüsü mevcuttur. (Şekil 22. Bağlanmış olan bina bağlantılarının seçimi) Universal Bilgi Teknolojileri Ltd. Şti. 2010. Tüm hakları saklıdır. Sayfa 21

Tüm bu özet açıklamalar masaüstü kullanıcısına ait bilgileri ve örnekleri içermektedir. Masaüstü uygulaması kurumsal istekleree ve ihtiyaçlara göre belirlendikten sonraki aşama web uygulamaları olacaktır. 4. u.ays WEB UYGULAMALARI u.ays web çözümlerinin bel kemiğini u.ays web portal teşkil etmektedir. Portal kelime anlamı itibari ile pek çok içeriği bir arada bulunduran internet sitelerine denmektedir. u.ays web portal içerisinde dinamik olarak hazırlanmış raporlar, sorgular, grafik AYS tabanı ve her kullanıcının kendisine özel olarak tasarlayabileceği bir alan bulunmaktadır. İnternet üzerindenn sunulan ücretsiz servislerin de Portal üzerine eklenmesi sağlanacaktır. 4.1. Grafik Harita Tabanı Hizmeti Portal içerisinde Partnerlerimiz SYNERGIS ve GEOCOM ile birlikte sunduğumuz bu çözüm tamamen platformdan ve tarayıcıdan bağımsız çalışabilmektedir. Uygulamanın temel modeli bile birçok CBS fonksiyonunu yerine getirebilmektedir. Web üzerinde masaüstüü kullanıcıları ile aynı sembol ve karakterleri kullanabilmek için gerekli fontları harita sunucusuna yüklemek yeterli olmaktadır. Masaüstü kullanıcılarının araa yüzlerinin web üzerinden de kullanılabilmesi için aynı XML yapısının web üzerinde de kullanılması sağlanmıştır. WebEditing eklentisi ve uygun veritabanı altyapısının (ArcSDE gibi) birlikte kullanımı ile gerek sözel gerekse mekansal güncellemeler web üzerinden yapılabilmektedir. Kullanıcılar web üzerinden basit nesne (nokta, çizgi, alan) yeni çizim, silme, taşıma, kopyalama gibi fonksiyonları yerinee getirebilmektedir. Web uygulamasından bazı örnekler; (Şekil 23. Web Su Uygulaması ve Ortofoto eklenmiş su uygulaması) Universal Bilgi Teknolojileri Ltd. Şti. 2010. Tüm hakları saklıdır. Sayfa 22

(Şekil 24. Web Office ölçülendirme) 4.2. Web üzerinde sorgulama Web üzerinde çalışan uygulamalar özellikle web düzeninin doğasından kaynaklanan kısıtlamalardan en az etkilenen araçlardan seçilerek oluşturulmuştur. Bu araçlar içinde belirli alanlara yönelik alan bazında sorgulamalar yapıldığı gibi bu sorguları e mail otomasyonu ile çalışanlar arasında paylaştırmak ta mümkündür. Bu sorgulamaların en önemli ayağını altyapı idarelerinin en önemli gündem maddelerinin başında gelen AYKOME ile birlikte çalışabilirliği çözümü olarak görebilmekteyiz. AYKOME personeli tarafından kurum tarafından yayınlanacak web sayfalarının rahatlıkla sorgulanması mümkündür. Ya da her kurum kendine özgü iş akışını kurabilmektedir. Universal Bilgi Teknolojileri Ltd. Şti. 2010. Tüm hakları saklıdır. Sayfa 23

(Şekil 25. Web Office Görüntüsünün e mail İle Gönderilmesi) 5. Sistemin Faydaları 5.1. Karar Destek Süreçleri Bir altyapı yönetim sisteminin güçlü olabilmesi için çok iyi kurgulanan topolojik ne network modelleme üzerinde çalışması gerekmektedir. u.ays nin de en güçlü olduğu yönlerden birisi sistemin üzerinde çalıştığı kusursuz modeldir. Bu model sayesinde sistem üzerinden alınacak raporlar, yapılacak analizler ve veri paylaşımları karar vericilere tartışmasız doğru ve şüpheye yer vermeyecek sonuçlar üretecektir. Bu sayede yöneticiler; Yapılacak olan yeni yatırım yerlerini belirleyebilecektir. Potansiyel müşterileri raporlayabilecektir. Tüketim analizlerini yapabilecektir. Konumsal tematik haritalar üretebilecektir. Bir kişi veya gruba iş emri gönderebilecektir. 5.2. Entegrasyon Sistemin dayandığı ESRI teknolojisi entegrasyona ve bütünleşmeye olanak sağlayan öncü bir CBS teknolojisidir. Bu sayede dünyada da birçok örneğini görebileceğimiz SAP, SCADA ve mobil uygulama entegrasyonları açısından kurumlara çok zengin ürün yelpazesinde çözümler sunulmaktadır. Özellikle SCADA entegrasyonları ile kayıp ve kaçak konularında etkin bir takip sağlanabilmektedir. Bu analizler raporlanmakta ve yönetici ekranlarından da online olarak sunulmaktadır. Universal Bilgi Teknolojileri Ltd. Şti. 2010. Tüm hakları saklıdır. Sayfa 24

Özellikle yönetim bilgi sistemlerini SAP üzerinde çalıştıran kurumlar için dünyada önerilen modeller şu şekilde sıralanabilir. RFC / TCP / IP SAPGUI işlemlerin gerçekleşmesini başlatır Verilen anahtarlar üzerinden sonuçları hesaplar GEONIS Desktop GEONIS başlatılır Harita görüntülenir Nesneler seçilir Fonksiyonlar çalıştırılır Sonuçlar SAP a verilir DCOM / IP GUI ArcSDE RDBMS Müşteriye özel geliştirme Platformların bağımsız tamamlanması Masaüstü uygulamaları için R/3 RDBMS Şekil 26. RFC ile SAP GEONIS Entegrasyonu Ma sa üst ü Sunucu-sunucu-iletişimi Sunucu fonksiyonları için ihtiyaçlar Masaüstü Tüm şirkette masaüstü için web Sunucu üzerinde şifre yönetimi GEONIS GUI Desktop XI MDM/ NetWeaver ArcSDE RDBMS GEONIS ArcGIS Server R/3 RDBMS Veritabanı- Sunucusu Uygula ma la r- Sunucusu Uygulamalar- Sunucusu Veritabanı- Sunucusu Şekil 27. Sunucular üzerinden ile SAP GEONIS Entegrasyonu Universal Bilgi Teknolojileri Ltd. Şti. 2010. Tüm hakları saklıdır. Sayfa 25

Ma sa üst ü Uygulamadan URL adresleri Web-GIS-Uygulamasın içinde sonuçların görüntülenmesi Masaüstü GEONIS Desktop HTTP / TCP / IP GUI TCP/I P ArcSDE RDBMS Arc SDE TCP/I P sunucusu WebOffice ArcGIS server Internetsunucusu NetWeaver R/3 RDBMS Internet-Sunucusu Veritabanı- Sunucusu Uygula ma- Sunucusu Veritabanı- Sunucusu Şekil 28. URL ile SAP GEONIS Entegrasyonu Web-Uygulamaları GUI içindeki tüm fonksiyonların entegrasyonun tamamlanması GIS içinde daha az fonksiyon HTTP TCP/IP Ma sa üst ü Portals server Web- Sunucusu WebOffice NetWeaver ArcSDE RDBMS GEONIS ArcGIS Server R/3 RDBMS Ve ritabanı- Sunucusu Uygulama- Sunucusu Uygulama- Sunucusu Ve rit a ba nı- Sunucusu Şekil 29. Portal çözümü ile SAP GEONIS Entegrasyonu Universal Bilgi Teknolojileri Ltd. Şti. 2010. Tüm hakları saklıdır. Sayfa 26

5.3. Veritabanı u.ays, hem mekansal verilerini hem de sözel verilerini aynı veritabanı üzerinde saklayabilmektedir. Bunun için herhangi bir teknoloji kısıtlaması yoktur ve dünyada kabul görmüş Oracle, MS SQL Server, PostgreSQL, DB2 gibi veritabanı yazılımları kullanılabilmektedir. Verilerinizi veritabanında tutmanın size sağlayacağı faydalar şu şekilde özetlenebilir: Çoklu kullanıcı desteği: Aynı anda aynı veriye birden çok kullanıcının bağlanması, sorgulama yapması ve veriyi güncellemesi (editleyebilmesi) sağlanır. Kullanıcı bazlı yetkilendirme: Sisteme bağlanacak her kullanıcıya görme, değiştirme, güncelleme vb. yetkiler verilir. Bu sayede veriyi sadece görmesi gereken kişilerin görmesi ve değiştirmesi gereken kişilerin değiştirmesi sağlanır. Veri kaybını önleme: Tüm verileriniz aynı veritabanında olacağında veri kaybı gibi bir endişe olmaz. Düzenli olarak alınan sistem yedekleri ile istenildiğinde rahatlıkla geri dönüş sağlanır. Versiyonlama ve tarihsel değişim takibi: Kullanıcılar farklı versiyonlarda çalışarak asıl verinin kendisine müdahale etmeden yine aynı veritabanı üzerinde eskiz çalışmalar yapabilir. Çalışma tamamlandığında kendi verilerini asıl veri kümesinin olduğu versiyona aktarabilir ve sistem yöneticisinin onayı ile de bu veriler tüm kullanıcılara açılır. WEB Hizmetleri ArcGIS Desktop ArcInfo ArcEditor ArcWeb Hizmetleri ArcGIS Online 3D Uygulamalar ArcGIS Explorer ArcView Kent Rehberi Google Earth ArcGIS Engine UniCAD Altyapı Bilgi Sistemi Özel Uygulamalar Eklentiler Altyapı Bilgi Sistemi İmar Durumu NETWORK VirtualEarth ArcGIS Mobile ArcPad Saha Tespitleri Mobil Tahsilat Server GIS ArcGIS Server ArcSDE ImageServer ArcIMS Dosya Tabanlı VTYS GeoDB XML Şekil 30. VTYS üzerinde çalışan mekansal ürün ailesi Universal Bilgi Teknolojileri Ltd. Şti. 2010. Tüm hakları saklıdır. Sayfa 27

Şekil 31. VTYS üzerinde çalışan kurumsal u.ays mimarisi Universal Bilgi Teknolojileri Ltd. Şti. 2010. Tüm hakları saklıdır. Sayfa 28

5.4. Uyarlama Tüm kullanıcı arayüzleri XML ile özelleştirildiğinden dolayı yazılımcı ihtiyacı olmadan kurumlar kendi öz kaynakları ile kendi kurumsal çözümlerini geliştirebilmektedirler. XML farklı veri formatlarını ve dilleri destekleyebiliyor olması ve tüm sistemlerle çalışabilme özelliğiyle günümüzde yaygın olarak tercih edilen bir dildir. İleri de ise yaygınlaşarak birçok noktada standart hale geleceği düşünülmektedir. Şekil 32. XML Editor ile bir arayüzün kişiselleştirilmesi Universal Bilgi Teknolojileri Ltd. Şti. 2010. Tüm hakları saklıdır. Sayfa 29