ÖĞRETMENLİK ALAN BİLGİSİ TESTİ ÖABT SINIF ÖĞRETMENLİĞİ ALAN EĞİTİMİ

Transkript

1 ÖABT 2015 Soruları yakalayan komisyon tarafından hazırlanmıştır. ÖĞRETMENLİK ALAN BİLGİSİ TESTİ ÖABT SINIF ÖĞRETMENLİĞİ ALAN EĞİTİMİ İLKOKUMA YAZMA EĞİTİMİ - TÜRKÇE ÖĞRETİMİ FEN VE TEKNOLOJİ ÖĞRETİMİ İLKOKULDA MATEMATİK ÖĞRETİMİ HAYAT BİLGİSİ ÖĞRETİMİ - SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİ BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ÖĞRETİM Konu Anlatımı Özgn Sorular Ayrıntılı Çözmler Test Stratejileri Çıkmış Sorular

2 Komisyon ÖABT Sınıf Öğretmenliği Alan Eğitimi Konu Anlatımlı ISBN Kitapta yer alan bölmlerin tm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tm ya da bölmleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kltr Bakanlığı bandrol ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrol olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1.Baskı: Ocak 2015, Ankara Proje-Yayın Yönetmeni: Demet Tamer Trkçe Redaksiyon: Şafak Tangıç Dizgi-Grafik Tasarım: Ahmet Kip Kapak Tasarımı: Grsel Avcı Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No:13987 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 ÖN SÖZ Sevgili Öğretmen Adayları, Elinizdeki bu kitap, Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Sınıf Öğretmenliği Alan Eğitimi Testi kapsamındaki soruları çözmek için gerekli bilgi, beceri ve teknikleri edinme ve geliştirme srecinde siz değerli öğretmen adaylarımıza kılavuz olarak hazırlanmıştır. Kitabın hazırlanış srecinde, sınav kapsamındaki temel alanlarda kapsamlı alanyazın taraması yapılmış, bu kitabın gerek ÖABT de gerekse gelecekteki meslek hayatınızda ihtiyacınızı maksimum derecede karşılayacak bir başucu kitabı niteliğinde olması hedeflenmiştir. Detaylı, gncel ve anlaşılır bir dilde yazılan konu anlatımları, çıkmış sorular ve detaylı açıklamalarıyla desteklenmiş, her nite içeriği ÖSYM formatına uygun, çözml test sorularıyla pekiştirilmiştir. Ayrıca konu anlatımlarında verilen bilgi ve çözm tekniklerine ek olarak uyarı kutucuklarıyla önemli konulara dikkat çekilmiştir. Yoğun bir araştırma ve çalışma srecinde hazırlanmış olan bu kitapla ilgili görş ve önerilerinizi adresini kullanarak bizimle paylaşabilirsiniz. Geleceğimizi gvenle emanet ettiğimiz siz değerli öğretmenlerimizin hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerine katkıda bulunabilmek midiyle... Başarılar...

4 SINIF ÖĞRETMENLİĞİ ÖABT İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER ÖABT SINIF ÖĞRETMENLİĞİ, 50 sorudan oluşmakta ve Sınıf Öğretmeni Adaylarının Alan Bilgisi (Temel Matematik, Genel Biyoloji, Genel Fizik, Genel Kimya, Trk Dili, Cumhuruyet Dönemi Trk Edebiyatı, Çocuk Edebiyatı, Uygarlık Tarihi, Trk Tarihi ve Kltr, Genel Coğrafya, Trkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği) ile Alan Eğitimi alanlarındaki bilgi ve becerilerini ölçmeyi hedeflemektedir. Öğretmenlik Alan Bilgisi Testinde çıkan sorular, Sınıf Öğretmenliği Lisans Programlarında verilen akademik disiplinlere paralel olarak hazırlanmaktadır. Sınavdaki Alan-Soru dağılımı aşağıdaki tabloda belirtilmiştir. Genel Yzde Yaklaşık Yzde Soru Sayısı Alan Bilgisi Testi % a) Temel Matematik b) Genel Biyoloji c) Genel Fizik d) Genel Kimya e) Trk Dili f) Cumhuriyet Dönemi Trk Edebiyat g) Çocuk Edebiyatı h) Uygarlık Tarihi i) Trk Tarihi ve Kltr j) Genel Coğrafya k) Trkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği % 12 % 6 % 6 % 6 % 12 % 6 % 6 % 6 % 6 % 6 % 8 Alan Eğitimi Testi % Genel Kltr, Genel Yetenek ve Eğitim Bilimleri Sınavlarınıza ek olarak gireceğiniz Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi ile ilgili verilen bu bilgiler ÖABT Sınıf Öğretmenliği Sınavı çerçevesinde hazırlanmıştır. Sınav içeriğinde yapılabilecek olası değişiklikleri ÖSYM'nin web sitesinden takip edebilirsiniz.

5 İÇİNDEKİLER İLK OKUMA YAZMA ÖĞRETİMİ İLK OKUMA YAZMA ÖĞRETİMİ...3 Birinci Sınıf Çocuklarının Gelişim Özellikleri ve İlk Okuma Yazma Öğretimi İlişkisi...3 Gelişim ve Gelişme...3 Olgunlaşma...3 Hazırbulunuşluk...4 Fiziksel Gelişim Özellikleri...4 Sosyal ve Duygusal Gelişim Özellikleri...5 Zihinsel/Bilişsel Gelişim Özellikleri...6 Ahlaki Gelişim Özellikleri...6 İlk Okuma Yazmaya Hazırlık...7 Okuma...7 Okuma İlkeleri...7 Okumaya Hazır Oluş ve İlgili Faktörler...8 Takvim Yaşı...8 Cinsiyet...8 Sağlık Sorunları...8 Beyin Başatlığı...8 Genel Zekâ...8 Zihinsel Dşnme...8 Özel Bilişsel Problemler...8 Görsel Ayrım...8 İşitsel Ayrım...8 İlişkilendirici Öğrenme...8 Dikkat...8 Sözel Dil Gelişimi...8 Kitap Harf ve Satırlarının Özellikleri...8 Yazma...8 Yazmayı Etkileyen Unsurlar...9 Oturuş Biçimi...9 Kas Gelişimi...9

6 vi Yönler...9 El Tercihi...9 Boşluklar...9 Harfler...9 Yazımında Gçlk Çekilen Harfler...10 Kalem ve Kalem Tutma...10 Yazılacak Kâğıt ve Kâğıdın Pozisyonu...10 Yazma Hızı...10 Çizgi Takibi...10 Bitişik Eğik Yazı ve Gerekçeleri...10 Cumhuriyet Döneminde İlk Okuma Yazma Öğretimi, Kullanılan Yöntem ve Teknikler İlkokul Programı İlkokul Programı İlkokul Programı İlkokul Program İlkokul Programı İlkokul Programı İlköğretim Okulu Programı...12 İlk Okuma Yazma Öğretiminde Kullanılan Yöntem ve Teknikler...12 Bireşim/Sentez/Tmevarım Yöntemleri...13 Harf (Alfabe) Tekniği...13 Ses Tekniği...13 Hece Tekniği...13 Ses Temelli Cmle Tekniği...14 Çözmleme/Analiz/Tmdengelim Yöntemleri...14 Öyk (Metin) Tekniği...14 Cmle Tekniği...14 Sözck (Kelime) Tekniği...15 Karma Yöntemler...15 İlk Okuma Yazma Öğretimi ve Ses Temelli Cmle Yöntemi...16 Ses Temelli Cmle Yöntemi...16 Ses Temelli Cmle Yönteminin Özellikleri...16 Ses Temelli Cmle Yönteminin İlkeleri...17 Ses Temelli Cmle Yönteminin Aşamaları...17

7 vii İlk Okuma Yazmaya Hazırlık...17 a. Genel Hazırlık...17 b. Okumaya Hazırlık...17 c. Yazmaya Hazırlık...18 İlk Okuma Yazmaya Başlama ve İlerleme...18 a. Sesi Hissetme ve Tanıma...18 b. Sesi/Harfi Okuma ve Yazma...18 Ses/Harf Grupları...19 c. Hece, Kelime ve Cmle Oluşturma...19 ç. Metin Oluşturma...19 Okur Yazarlığa Ulaşma...19 Çözml Test...20 Çözmler...23 KAYNAKÇA...25 TÜRKÇE ÖĞRETİMİ TÜRKÇE ÖĞRETİMİ...29 Trkçe Dersi ( sınıflar) Öğretim Programı ve Özellikleri...29 Öğrenme Alanları...30 Dinleme...30 Konuşma...30 Okuma...31 Yazma...32 Görsel Okuma ve Görsel Sunu...33 Trkçe Dersi ( sınıflar) Öğretim Programı nda Temalar...33 Zorunlu Temalar ve İçerik Önerileri...34 Seçmeli Temalar ve İçerik Önerileri...34 Temaların Özellikleri ve Metin Seçimi...34 Atatrkçlk ile İlgili Kazanımlar...34 Ara Disiplinlerle ile İlgili Kazanımlar...35 Kazanımların Öğrenme Alanlarına Genel Dağılımı...35 Yapılandırmacı Yaklaşıma Göre Trkçe Öğretimi Öğrenme Öğrenme-Öğretme Sreci...35

8 viii 3. Öğretmenin Rol...36 Trkçe Dersi ( Sınıflar) Öğretim Programı nda Öğrenme-Öğretme Sreci Hazırlık...36 a) Ön Hazırlık...36 b) Zihinsel Hazırlık Anlama Zihinde Yapılandırma Kendini İfade Etme Ölçme ve Değerlendirme...37 Öğrenme Trleri...37 Sesli Okuma...37 Sessiz Okuma...37 Sorgulayıcı Okuma...37 Sorgulayıcı Dinleme...37 İkna Edici Konuşma...38 Sorgulayıcı Konuşma...38 Betimleyici Yazma...38 Öykleyici (Hikâye Edici) Yazma...38 İkna Edici Yazma...38 Reklam Yazma...38 Şikâyet Yazısı...38 Karşılaştırmalı Yazma...38 İş Birliği Yaparak (Paylaşarak) Yazma...38 Planlı Yazma...38 Sorgulayıcı Yazma...38 Not Alma...38 Trkçe Öğretiminde Kullanılan Yöntem ve Teknikler...38 Trkçe Öğretiminde Ölçme ve Değerlendirme...39 Çözml Test...40 Çözmler...42 KAYNAKÇA...44

9 ix FEN VE TEKNOLOJİ ÖĞRETİMİ FEN EĞİTİMİ VE FEN BİLİMLERİNE İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR...47 A. Eğitime ve Öğretime İlişkin Temel Kavramlar...47 Eğitim...47 Öğretim...47 Öğrenme...47 Öğretme...48 Öğrenim...48 Davranış...49 Yaşantı...49 İlke...49 Strateji (Yaklaşım)...49 Teknik...49 Yöntem (Metot)...49 B. Fen Bilimlerine İlişkin Temel Kavramlar...50 Olgu...50 Kavram...50 Genellemeler...50 Kuram...50 FEN, BİLİMSEL BİLGİ VE BİLİMSEL YÖNTEM...50 Fen...50 Bilimsel Bilgi...50 Bilimsel Yöntem...51 Bilimsel İşlem Becerileri...51 Bilimsel Çalışmanın Ürnleri...53 FEN VE TEKNOLOJİ OKURYAZARLIĞI...54 FEN, TOPLUM, TEKNOLOJİ VE ÇEVRE...54 FEN'E YÖNELİK TUTUMLAR...54 FEN ÖĞRETİMİNİN AMAÇLARI...55 FEN ÖĞRETİMİNİN TÜRKİYE VE DÜNYADAKİ TARİHSEL GELİŞİMİ...55 YAPILANDIRMACI YAKLAŞIM VE FEN ÖĞRENME...56 Yapılandırmacı Yaklaşımın İlkeleri...57 Yapılandırmacı Öğrenme-Öğretme Srecinde Temel Faktörler...57 Yapısalcı Öğrenme Ortamlarının Tasarımı...57 Yapılandırmacı Yaklaşımda Öğretmen...57

10 x Yapılandırmacı Yaklaşımda Öğrenme Sreci...57 Yapılandırmacı Yaklaşımda Ders Tasarımı...57 BİLİŞSEL GELİŞİM VE FEN EĞİTİMİ...58 İLKÖĞRETİM FEN PROGRAMININ ÖZELLİKLERİ...59 Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programında Öğretmenin Rol...59 Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programında Öğrencinin Rol...59 Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programında Benimsenen Strateji...59 Fen Bilimleri Dersinin Yapısı...59 Fen Bilimleri Dersi Bilgi Öğrenme Alanı...59 Fen Bilimleri Dersi Beceri Öğrenme Alanı...60 Fen Bilimleri Dersi Duyuş Öğrenme Alanı...60 Fen Bilimleri Dersi Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre (FTTÇ) Öğrenme Alanı...60 Programın Uygulanmasıyla İlgili Esaslar...61 BİLİMSEL SÜREÇ BECERİLERİNİ GELİŞTİRME...61 Bilimsel Sreç Becerilerinin Değerlendirilmesi...63 Bilimsel Sreç Becerilerinin Geliştirilmesine İlişkin Örnek Bir Etkinlik...63 KAVRAM ÖĞRETİMİ...64 Kavram Geliştirme Sreçleri...64 Kavram Öğretimi...64 Kavram Haritaları...65 Kavram Ağları...65 Zihin Haritaları...66 Bilgi Haritası...66 Anlam Çözmleme Tabloları...67 Vee Diyagramları...67 ÖĞRETİM MODELLERİ...68 Sorgulayıcı-Araştırma Temelli Öğretim...68 Probleme Dayalı Öğretim...70 Proje Tabanlı Öğretim...72 İş Birliğine Dayalı Öğrenme...73 Öğrenme Döngs (5E Öğrenme Modeli)...75 Çoklu Zekâ Kuramı...75 Sözel- Dilsel Zekâ...76 Görsel-Mekânsal Zekâ...76 Bedensel- Kinestetik Zekâ...76

11 xi Mantıksal-Matematiksel Zekâ...76 Kişiler arası- Sosyal Zekâ...76 Kişisel-İçsel Zekâ...76 Doğa Zekâsı...76 Mziksel-Ritmik Zekâ...77 FEN ÖĞRETİMİNDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...77 Geleneksel Ölçme Değerlendirme...78 Çoktan Seçmeli Sorular...78 Eşleştirmeli Sorular...78 Doğru- Yanlış Tipi Sorular...78 Kısa Cevap Soruları...79 Açık Uçlu Sorular...79 Alternatif Ölçme Değerlendirme...79 Performans Değerlendirme...79 Öğrenci Ürn Dosyası Değerlendirme...80 Gözlem Tekniği...80 Görşme Tekniği...80 Öz ve Akran Değerlendirme...80 Dereceleme ve Puanlama Ölçekleri...81 Tanılayıcı Dallanmış Ağaç...82 Yapılandırılmış Grid...82 Kavram Haritaları...82 Kelime İlişkilendirme Testleri...82 FEN VE TEKNOLOJİ ÖĞRETİM PROGRAMINA İLİŞKİN ÖRNEK ETKİNLİK GELİŞTİRME...83 Çözml Test...85 Çözmler...89 KAYNAKÇA...91 İLKOKULDA MATEMATİK ÖĞRETİMİ MATEMATİK NEDİR?...95 MATEMATİĞİN TEMEL ELEMANLARI...95 Teorik-Uygulamalı Matematik...95 Klasik-Modern Matematik...95 Akademik Matematik-Okul Matematiği...95

12 xii MATEMATİĞİ ÖĞRENME VE ÖĞRETME...96 Davranışçı Yaklaşım...96 Btnlkç (Gestaltçı) Yaklaşım...96 Fonksiyonalist Yaklaşım...97 Bilişsel Gelişmeci Yaklaşım...97 Yapılandırmacı Yaklaşım...97 Buluş Yoluyla Öğrenme...97 Okulda Öğrenme (Tam Öğrenme)...98 Bilgi-İşlem Yaklaşımı...98 Anlamlı Öğrenme (Sunuş Yoluyla Öğretim)...99 GERÇEKÇİ MATEMATİK EĞİTİMİ...99 Çoklu Zekâ Kuramı...99 Öğrenme Stilleri...99 Matematik Öğretimi Yöntemleri...99 Dz Anlatım Yöntemi...99 Tanımlar Yardımıyla Öğretim Buluş Yoluyla Öğretim Analizle Öğretim Senaryo ile Öğretim Gösterip Yaptırma Yöntemiyle Öğretim Kurallar Yardımıyla Öğretim Deneysel Etkinliklerle Öğretim Oyunlarla Öğretim İlkokul Matematik Dersi Öğretim Programı Yeni Programın Özellikleri MATEMATİK EĞİTİMİNİN GENEL AMAÇLARI Temel Beceriler Problem Çözme Matematiksel Sreç Becerileri Duyuşsal Beceriler Psikomotor Beceriler Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT) Programın Öğrenme-Öğretme Yaklaşımı Programın Ölçme ve Değerlendirme Yaklaşımı...103

13 xiii Eğitim Sistemi Problem Çözme Problemi Anlama Plan Yapma Planı uygulama Çözmn Doğruluğunu ve Geçerliğini Kontrol Etme Çözm Genelleme ve Yeni/Özgn Problem Kurma Problem Çözme Öğretimi Sistematik liste yapma Tahmin ve kontrol Diyagram çizme Bağıntı bulma Değişken kullanma Benzer problemlerin çözmnden yararlanma (Basitleştirme) Geriye doğru çalışma Eleme Tablo yapma Muhakeme etme Problem Kurma Matematiksel ifadeye uygun problem kurma Şekil veya tabloya uygun problem kurma Cevabı zihinde tutarak problem kurma MATEMATİK EĞİTİMİNDE PROBLEM ÇÖZME Problem çözme için öğretim Problem çözmeye ilişkin öğretim Problem çözme ile öğretim DOĞAL SAYILAR VE DÖRT İŞLEM ÖĞRETİMİ Sayma Sistemleri Doğal Sayılar Onluk Sayma Sistemi DOĞAL SAYILARIN ÖĞRETİMİ

14 xiv İlkokul Matematik Dersi Öğretim Programında Doğal Sayılar Alt Öğrenme Alanı Kazanımları Hazırlık Çalışmaları BİR BASAMAKLI DOĞAL SAYILARIN ÖĞRETİMİ İKİ VE DAHA ÇOK BASAMAKLI DOĞAL SAYILARIN ÖĞRETİMİ DOĞAL SAYILAR ARASINDAKİ İLİŞKİLERİN ÖĞRETİMİ Doğal Sayıların Yuvarlanması Sıralama ve Örntler Dzen DOĞAL SAYILARDA DÖRT İŞLEM ÖĞRETİMİ İşlem Öğretimi Toplama İşleminin Öğretimi İlkokul Matematik Dersi Öğretim Programında Doğal Sayılarla Toplama İşlemi Alt Öğrenme Alanı Kazanımları Sınıf Sınıf Sınıf Sınıf Hazırlık Çalışmaları İşlem tekniğinin öğretimi İşlem özelliklerinin öğretimi İşlem sağlamasının öğretimi Zihinden Toplama İşlemi Öğretimi Toplama işlemini gerektiren problemler Çıkarma İşleminin Öğretimi Sınıf Sınıf Sınıf Sınıf Hazırlık Çalışmaları İşlem tekniğinin öğretimi İşlem sağlamasının öğretimi Zihinden Çıkarma İşlemi Öğretimi Çıkarma işlemini gerektiren problemler Çarpma İşleminin Öğretimi

15 xv İlkokul Matematik Dersi Öğretim Programında Doğal Sayılarla Çarpma İşlemi Alt Öğrenme Alanı Kazanımları Sınıf Sınıf Sınıf Hazırlık Çalışmaları İşlem özelliklerinin öğretimi İşlem tekniğinin öğretimi İşlem Sağlamasının Öğretimi Çarpma işlemini gerektiren problemler Bölme İşleminin Öğretimi İlkokul Matematik Dersi Öğretim Programında Doğal Sayılarla Bölme İşlemi Alt Öğrenme Alanı Kazanımları Sınıf Sınıf Sınıf Hazırlık Çalışmaları İşlem özelliklerinin öğretimi İşlem tekniğinin öğretimi Kalanlı bölme işleminin öğretimi İşlem sağlamasının öğretimi KESİR SAYILARI VE DÖRT İŞLEM ÖĞRETİMİ Kesir Sayılarının Öğretimi İlkokul Matematik Dersi Öğretim Programında Kesirler Alt Öğrenme Alanı Kazanımları Sınıf Sınıf Sınıf Sınıf İlkokul Matematik Dersi Öğretim Programında Kesirlerde Toplama İşlemi Alt Öğrenme Alanı Kazanımları Sınıf İlkokul Matematik Dersi Öğretim Programında Kesirlerde Çıkarma İşlemi Alt Öğrenme Alanı Kazanımları Sınıf...123

16 xvi Hazırlık Çalışmaları Kesir Sayılarıyla Problem Çözme Toplama ve Çıkarma İşlemi Öğretimi İşlem Özelliklerinin Öğretimi ONDALIK KESİRLERİN ÖĞRETİMİ Ondalık Kesirlerin Öğretimi İlkokul Matematik Dersi Öğretim Programında Ondalık Kesirler Alt Öğrenme Alanı Kazanımları Sınıf Ondalık Kesirlerin Çözmlenmesi Ondalık Kesirlerin Karşılaştırılması GEOMETRİ ÖĞRETİMİ Çocuklarda Geometrik Dşnmenin Gelişimi Geometri Öğretimi İlkokul Matematik Dersi Öğretim Programında Geometri Öğrenme Alanı Kazanımları Sınıf Uzamsal İlişkiler Geometrik Cisimler Eşlik Örnt ve Sslemeler Sınıf Geometrik Şekiller ve Cisimler Simetri Örnt ve Sslemeler Sınıf Dzlem Doğru Nokta Açı Üçgen, Kare, Dikdörtgen ve Çember Simetri Örnt ve Sslemeler Sınıf Açı ve Açı Ölçs Üçgen, Kare ve Dikdörtgen

17 xvii Geometrik Cisimler Simetri Örnt ve Sslemeler ÖLÇME VE ÖLÇÜLER ÖĞRETİMİ Ölçme ve Ölçler Öğretimi İlkokul Matematik Dersi Öğretim Programında Ölçme Öğrenme Alanı Kazanımları Sınıf Uzunlukları Ölçme Paralarımız Zamanı Ölçme Tartma Sınıf Uzunlukları Ölçme Paralarımız Zamanı Ölçme Tartma Sıvıları Ölçme Sınıf Uzunlukları Ölçme Paralarımız Zamanı Ölçme Tartma Sıvıları Ölçme Çevre Alan Sınıf Uzunlukları Ölçme Zamanı Ölçme Tartma Sıvıları Ölçme Çevre Alan Uzunluk Ölçleri Öğretimi Alan Ölçleri Öğretimi Sıvı Ölçleri Öğretimi...137

18 xviii Tartma Öğretimi Zaman Ölçleri Öğretimi VERİ ÖĞRETİMİ Veri Öğretimi İlkokul Matematik Dersi Öğretim Programında Veri Öğrenme Alanı Kazanımları Sınıf Tablo Sınıf Nesne Grafiği Tablo Sınıf Şekil Grafiği Tablo Stun Grafiği Olasılık Çözml Test Çözmler KAYNAKÇA HAYAT BİLGİSİ ÖĞRETİMİ HAYAT BİLGİSİ ÖĞRETİMİ Hayat Bilgisi Dersinin İçeriği Hayat Bilgisi Öğretiminin Amaçları DÜNYADA HAYAT BİLGİSİ DERSİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ TÜRKİYE DE HAYAT BİLGİSİ DERSİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ HAYAT BİLGİSİ ÖĞRETİM PROGRAMI Programın Vizyonu Programın Temel Yaklaşımı ve Yapısı Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programında Yer Alan Beceriler Eleştirel Dşnme Yaratıcı Dşnme...155

19 xix 3. Araştırma İletişim Problem Çözme Bilgi Teknolojilerini Kullanma Girişimcilik Trkçeyi Doğru, Etkili ve Gzel Kullanma Karar Verme Kaynakları Etkili Kullanma Gvenlik ve Korunmayı Sağlama Öz Yönetim Bilimin Temel Kavramlarını Tanıma Temalarla İlgili Temel Kavramları Tanıma Kişisel Nitelikler Öz Saygı Öz Gven Toplumsallık Sabır Hoşgör Sevgi Saygı Barış Yardımseverlik Doğruluk Drstlk Adalet Yeniliğe Açıklık Vatanseverlik Kltrel Değerleri Koruma ve Geliştirme Temalar Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programında Atatrkçlk Konuları Belirli Gn ve Haftalar Okul ve Aile İlişkisi İlişkilendirmeler...170

20 xx ÖĞRENME ÖĞRETME SÜRECİ Kavramlar KAVRAM ÖĞRETİMİ Kavram Öğrenme (Geliştirme) a. Kavram Öğretiminde Geleneksel Yöntem (Kuraldan Örneğe) b. Modern Yöntem (Örnekten Kurala) c. Öğrenme Döngs Yaklaşımı Kavramsal Değişim Yaklaşımı a. Tanılayıcı Dallanmış Ağaç b. Kelime Çağrışım Testi c. Yapılandırılmış Grid d. Kavram Haritası Kavram Yanılgılarının Giderilmesi HAYAT BİLGİSİ DERSİNDE ÖĞRETMENİN ROLÜ HAYAT BİLGİSİ ÖĞRETİM PROGRAMINDA ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Çözml Test Çözmler KAYNAKÇA SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİ SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİ Sosyal Bilgilerin Tanımı SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİNE FARKLI YAKLAŞIMLAR Vatandaşlık Aktarımı Olarak Sosyal Bilgiler Öğretimi Sosyal Bilim Olarak Sosyal Bilgiler Öğretimi Yansıtıcı Araştırma Olarak Sosyal Bilgiler Öğretimi DÜNYADA SOSYAL BİLGİLER GELENEĞİ TÜRKİYE DE SOSYAL BİLGİLER GELENEĞİ SOSYAL BİLGİLER VE SOSYAL BİLİMLER SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİNİN AMAÇLARI...207

21 xxi Evrensel Amaçlar Bilgiye İlişkin Amaçlar Beceriye İlişkin Amaçlar Tutum ve Değerlere İlişkin Amaçlar Sosyal Katılıma İlişkin Amaçlar Ulusal Amaçlar Sosyal Bilgilerde İçerik: Kapsam ve Yapı İçeriğin Sıralanması Programın Temel Yaklaşımı PROGRAMIN YAPISI BECERİLER Tarihsel Empati Kanıtı Tanıma ve Kullanma Becerisi Bilgiyi Kullanılabilir Biçimlerde Plânlama ve Yazma Becerisi Mekânı Algılama Becerisi Tablo, Diyagram ve Grafik Okuma Becerisi Karşılaştırma Yapma Becerisi Sebep-Sonuç İlişkisini Belirleme Becerisi Karar Verme Becerisi Ktphane ve Referans Kaynaklarını Kullanma Becerisi BECERİ ÖĞRETİMİ KAVRAMLAR KAVRAM ÖĞRETİMİ DEĞERLER DEĞER ÖĞRETİMİ Değer Açıklamak Ahlakî Muhakeme...220

22 xxii 3. Değer Analizi Gözlem Yoluyla Değer Öğretimi BİREY VE TOPLUM KÜLTÜR VE MİRAS İNSANLAR, YERLER VE ÇEVRELER ÜRETİM, DAĞITIM VE TÜKETİM BİLİM, TEKNOLOJİ VE TOPLUM GÜÇ, YÖNETİM VE TOPLUM KÜRESEL BAĞLANTILAR GRUPLAR, KURUMLAR VE SOSYAL ÖRGÜTLER ZAMAN, SÜREKLİLİK VE DEĞİŞİM Çözml Test Çözmler KAYNAKÇA BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ÖĞRETİM BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIF KAVRAMI Birleştirilmiş Sınıf Uygulamasını Zorunlu Kılan Nedenler Birleştirilmiş Sınıflarda Öğretimin Esasları Birleştirilmiş Sınıflarda Öğretimin Yararları Birleştirilmiş Sınıflarda Öğretimin Sınırlılıkları Birleştirilmiş Sınıfların Oluşturulması Birleştirilmiş Sınıflı Okulların Kendine Özel Durumları Öğrencilerin Kendi Kendilerine Çalışmaları Öğretmenli Dersler Ödevli Dersler Sınıf Çalışması Kme Çalışması İlgi Kmeleri Seviye Grupları Bireysel Çalışma Sesli Çalışmalar Sessiz Çalışmalar...245

23 xxiii Yardımcı Öğrenciler Planlı Çalışma Çalışma Ortamı ÖLÇME - DEĞERLENDİRME ARAÇ VE YÖNTEMLERİ Dereceleme Ölçekleri Kullanma Nedenleri Çözml Test Çözmler KAYNAKÇA...254

24 İLK OKUMA YAZMA ÖĞRETİMİ

25 3 İLK OKUMA YAZMA ÖĞRETİMİ İlk okuma yazma öğretiminin gerçekleştirilmesi bir amaç değil, bireyin sonraki öğrenmelerine kaynaklık edecek bir araçtır. Bu nedenle ilk okuma yazmanın öğrenilmesi bireyin sonraki öğrenmeleri için bir anahtar gibidir. Bireyin bu anahtara sahip olması, onu nasıl, nerede, ne zaman ve ne kadar kullanacağını bilmesi etkili okuryazarlık olarak da görlebilir. İlk okuma yazma öğretiminde etkili bir öğretmen olmak için de okuma yazma srecinin, bu sreçte yapılması gerekenlerin ve öğretim özelliklerinin bilinmesi gereklidir. Okuma ve yazma karmaşık bir sreçtir, geçmişte edinilen bilgiler ve deneyimler, bireysel farklılıklar, sözck tanıma stratejileri, neden-sonuç çıkarma becerileri, okuma amaçları, gdlenme ve okunan metnin zorluk dzeyi gibi birçok farklı özellikten etkilenebilir. Okuma ve yazmanın genel özellikleri şöyle ifade edilebilir: Okuma ve yazma, anlam oluşturma işlemidir. Okuma ve yazma dille ilgili bir sreçtir. Okuma ve yazma bir sreç sonunda öğrenilir ve sreklilik esastır. Okuma ve yazmayı öğretmede birçok farklı yöntem ve teknik kullanılabilir. Okuma ve yazma öğretimini etkili şekilde gerçekleştirilebilmek için bu çağ çocuklarının özelliklerini tanımak, bilmek ve buna uygun öğrenme-öğretme sreçleri tasarlamak gereklidir. Birinci Sınıf Çocuklarının Gelişim Özellikleri ve İlk Okuma Yazma Öğretimi İlişkisi Bireyin gelişim özellikleri ile ilk okuma yazma öğretimi sreçleri arasında çok sıkı ve doğrusal bir ilişki vardır. Bu nedenle bireylerin gelişim özelliklerinin bilinmesi, ona göre davranılması ve öğrenme-öğretme sreçlerinin de buna göre dzenlenmesi ilk okuma yazma öğretiminde elde edilecek başarıyı doğrudan etkileyecektir. Bu bağlamda aşağıda ilk okuma ve yazma öğretimiyle ilgili bazı kavramlara ayrıntılı olarak yer verilmiştir. Her çocuğun fiziksel yapısı ve gelişim hızı birbirinden farklıdır. Bu da byme, olgunlaşma, öğrenme ve hazırbulunuşluk durumlarını doğrudan etkilemektedir. Ancak bu kavramların sıklıkla birbiriyle karıştırıldığı görlmektedir. Bu nedenle aşağıda bu kavramlara yönelik açıklamalara yer verilmiştir. Gelişim ve Gelişme Gelişim, bir sreç (örneğin; bilişsel gelişim); gelişme ise bu srecin sonunda oluşan bir rn (örneğin; okuma yazma davranışını kazanma) olarak değerlendirilebilir. Gelişmede önce byme ve olgunlaşma, sonra öğrenme gerçekleşir. 1. Gelişim biyolojik faktörlerden ve çevreden etkilenir. 2. Gelişimde bireysel farklılıklar söz konusudur. Her birey benzer sreçleri farklı dönemlerde yaşayabilir. 3. Gelişimde bir sıra vardır: Gelişim baştan ayağa doğrudur. Çocuk önce başını tutmayı, sonra oturmayı, ardından yrmeyi öğrenir. Gelişim içten dışa doğrudur. Çocuk önce nesneye uzanır, onu elleriyle kavrar, daha sonra parmaklarını kullanmaya başlar. Gelişim genelden özele doğrudur. Çocuk önce byk kas kontroln, sonra da kçk kas kontroln kazanır (önce ellerini kullanmayı daha sonra kalem tutmayı öğrenir). 4. Gelişimin hızı her yaşta aynı değildir. Gelişim belli yaşlarda hızlı, belli yaşlarda yavaştır. 5. Gelişim tm alanlarıyla bir btndr. Herhangi bir gelişim alanının aksaması diğer alanları da olumsuz etkileyebilir. 6. Gelişim devamlılık gösterir, yaşam boyu devam eder. Olgunlaşma Olgunlaşma, vcut organlarının kendinden beklenen görevi yerine getirebilecek seviyeye, bir başka deyişle organizmanın belli bir davranışı yapabilecek dzeydeki biyolojik kapasiteye ulaşmasıdır. Olgunlaşmada fiziksel ve zihinsel gelişim olmak zere iki boyut vardır. Birey bir görevi yerine getirebilmek için fiziksel ve zihinsel açıdan yeterli olmalıdır. Bunun sonucunda birey kendisinden beklenen belirli davranışları yerine getirebilir. Olgunlaşma, byk oranda öğrenme yaşantıları ve çevresel faktörlerden bağımsız olarak organizmanın belli bir yetkinliğe ulaşmasıdır. Olgunlaşma, öğrenmenin ön koşuludur. Olgunlaşma olmadan öğrenme gerçekleşmez. Olgunlaşma, öğrenmenin temelidir. Birey, olgunlaşma ile daha önce yapamadığı ve öğrenemediği birçok şeyi öğrenebilir ve yapabilir. Ancak, davranışları öğrenebilmek ve yapabilmek için yaşantılar geçirmesi gerekir. Olgunlaşma kalıtımsal (genetiksel) özellikler taşır. Olgunlaşma kişinin doğuştan getirmiş olduğu potansiyelin zaman içerisinde ortaya çıkmasını ifade eder. Kişinin herhangi bir çaba göstermesine gerek yoktur. Kendiliğinden meydana gelen bir sreçtir. Gelişim; kişinin döllenmeden başlayarak bedensel, zihinsel, dil, duygusal ve sosyal yönden (byme, olgunlaşma ve öğrenmenin etkileşimiyle) son aşamasına ulaşıncaya kadar srekli ilerleme kaydeden değişimidir. GELİŞİM (Sreç) GELİŞME (Sonuç) DEĞİŞİM (Farklılaşma) DEĞİŞME (Ürn)

26 4 Byme, bedensel gelişim ile ilgilidir. Fiziksel olarak bir artışı içerir. Olgunlaşma ise, byme kavramı ile birlikte muktedir olmayı da içerir. Örneğin bir çocuğun bacaklarının uzaması bymedir, ancak bacaklarının yrmeye yaraması ise olgunlaşmadır. Hazırbulunuşluk Hazırbulunuşluk; olgunlaşma, ön bilgi, ilgi, istek ve tutum gibi değişkenlerin etkileşiminin bir sonucudur. Hazırbulunuşluk, bir şeyi öğrenebilmek için gerekli olan ön koşul davranışların kazanılmış olması anlamına gelir. Diğer bir deyişle bireyin yeni bir öğrenme durumunda sahip olduğu özelliklerin tmdr. Bireyin olgunlaşmasının yanında önceki öğrenmelerinin, ilgilerinin, tutumlarının, gdlenmişlik dzeyinin bir sonucudur. Yapılan araştırmalar ve gözlemler çocukların belli başlı gelişim dönemleri olduğunu ortaya koymaktadır. Bu dönemlerde çocukların belirli davranış kalıpları ve ortak eğilimlerinin olduğu görlmektedir. Öğretmenlerin bu eğilim ve ortak özellikleri bilmeleri, uygulamakla ykml oldukları eğitim-öğretim programını çocukların bu özelliklerine göre uygulamalarına olanak sağlar. Gelişim dönemleri kesin çizgilerle birbirinden ayrılamamakla birlikte genel hatlarıyla birinci sınıf öğrencilerinin gelişim özellikleri ve birinci sınıf öğretmenlerinin görevleri şöyle açıklanabilir: Fiziksel Gelişim Özellikleri Fiziksel gelişim; bedenin ağırlıkça artması ve boyca uzaması yanında, bedeni oluşturan tm alt sistemlerin de bymesi ve olgunlaşmasını içeren bir gelişim alanıdır. Alt sistemler kapsamında; kemiklerin bymesi (iskelet oluşumu), kasların bymesi (kemiklerin hareket kazanması), beynin bymesi ve gelişimi, dişlerin, duyu organlarının ve iç salgı bezlerinin ve tm iç organların ağırlık ve hacim yönnden gelişimi yer almaktadır. Gelişim, kalıtım ve çevre etkileşiminin bir rndr. Hazır olma, organizmanın bir konuyu tam olarak öğrenebilmesi için gerekli gelişme dzeyine, ön bilgilere ve gdlenme dzeyine erişmesidir. Organizmanın bir davranışı yapabilecek gelişim dzeyine gelmesi, ön bilgilere sahip olması ve olumlu tutum (gdlenme) sahibi olması hazırbulunuşluk dzeyinin temel göstergesidir. Hazır olma, bireyin belli bir gelişim görevini olgunlaşma ve ön öğrenmeler yoluyla yapabilecek dzeye gelmesidir. Örneğin; öğrencinin okuyabilmesi için öncelikle gerekli gelişim dzeyine (olgunlaşma) ulaşma ve sesleri tanıma, ayırt etme ve ses farkındalığı gibi ön bilgilere sahip olması gerekir. Hazırbulunuşluk, olgunlaşma ve öğrenmenin etkileşimi sonucu daha önce gerçekleştirilmeyen bir davranış ve becerinin başarılması için gerekli şartların oluşmasıdır. Bir çocuğun konuşabilmesi için belli bir dil yapısına ve esnekliğine, harf ve heceleri söylemesine ve en önemlisi de yeteri kadar kelime hazinesine ulaşması gerekir. Yaş, olgunluk seviyesi, o duruma karşı geliştirilen motivasyon ve duygu durumları hazırbulunuşlukta önemlidir. Okuma yazmayı öğrenmek için çocuğun bir kısım organlarının olgunlaşması yanında, çocuğu buna heveslendirmek ve okuma yazma alıştırmaları yaptırmak gibi hazırlık çalışmaları da gereklidir. Hazırbulunuşluk, olgunlaşmaya göre daha geniş bir kavramdır. Hazırbulunuşluk olgunlaşma ve öğrenme (ön bilgiler-ilgi ve tutum) sonucu belli davranışları yapmaya hazır olma durumudur. Çocuğun fiziksel gelişiminin sağlıklı olabilmesi için, Yeterli ve dengeli beslenmeye, Dzenli uyku ve dinlenmeye, Temizlik ve hastalıklardan korunmaya, Açık hava ve bedensel aktivitelere ihtiyacı vardır. Fiziksel gelişim çocukların sosyal ve zihinsel gelişimlerini de etkilediği için çok önemlidir. Birçok fiziksel yetersizlik ve hastalık erken yaşlarda tespit edilirse tedavisi mmkn olabilmektedir. Özellikle görme, işitme ve konuşma gibi sorunlar okuma yazma öğretimi açısından önemlidir ve öğretmenin bu konuda yeterli bilgi ve beceriye sahip olması gerekmektedir. Bu bakımdan birinci sınıfa başlama çağına gelmiş çocukların sahip olması gereken fiziksel gelişim seviyelerinin belirlenmesi önemlidir. Buna göre birinci sınıf öğrencileri; Fiziksel gelişimleri bakımından önceki dönemlere göre daha yavaş fakat srekli bir gelişme izlemektedirler. Byk kaslarını kontrol edebilmektedirler. Fiziksel gçlerini ve becerilerini test etmekten hoşlandıklarından atlamayı, koşmayı, yuvarlanmayı vb. severler.

27 5 Çoğunlukla dengelerini sağlayabilecek dzeydedirler. Tek ayakları zerinde durabilir, dar bir duvar zerinde yryebilir, bisiklete binebilirler. Kendi ayakkabılarını bağlayabilir; dğme ve fermuarlarını açıp kapatabilirler. Kendilerine fırlatılan bir topu yakalayabilir, bir topu 4-5 kez sektirebilirler. Fiziksel beceri gerektiren oyunlar oynamaktan hoşlanırlar. Harfleri, şekilleri, rakamları ve desenleri kopyalayabilirler. Sağ ve sol ellerini daha etkin kullanmaya başlayabilirler. Yukarıda sıralanan fiziksel özelliklerden okuma yazmayı en fazla etkileyen özelliklerin başında, bu dönem çocuklarının byk kaslarında önemli bir gelişme gözlenirken kçk kaslarındaki gelişmelerin henz devam etmesi ve çocukta 6 yaş civarında sağ ya da sol (solak) elden birisinin baskınlığının belirginleşmesi gelmektedir. Bu nedenle çocukların ince ve kçk hareketleri iyi yapmasını beklemek gerekecektir. Genellikle kız öğrencilerin ince kaslarla ilgili becerilerde daha etili oldukları gözlenirken erkeklerin ise daha byk kasların kullanımını gerektiren becerilerde daha etkili oldukları görlmektedir. Öğretmenin bu durumun bilincinde olması ve etkinlikleri ona göre planlaması ve uygulaması gerekmektedir. Kçk kas gelişimi zayıf olan öğrenciler için hamur ve çamur oyunları, kesme yapıştırma çalışmaları, parmak oyunları gibi etkinlikler dzenlemelidir. Sol elini kullanan bir öğrencinin sağ elle yazı yazan öğretmeni izleyerek sol eli ile yazı yazması oldukça gçtr. Sol eliyle yazı yazmaya alışan bir öğrencinin sağ elle yazı yazmaya zorlanmaması gerekir. Çnk bir eli tercih etme beynin fiziksel gelişim ve olgunlaşmasıyla ilgilidir. Eğer beynin sağ yarım kresi fazla gelişmiş ise çocuk sol elli, sol yarım kresi fazla gelişmiş ise de sağ olmaktadır. Öğretmen bu dönemde öğrencilerin genel vcut temizliğine (yıkanma, tırnak, saç, el, yz ve burun temizliği vb.), ağız ve diş sağlığına (diş fırçalama vb.), beslenme alışkanlıklarına (dzenli öğn, yemek seçmeme, zararlı gıdalardan uzak durma, obezite vb.) ve uyku dzenine dikkat etmeli, öğrencileri ve ailelerini bu konularda bilinçlendirerek onları yönlendirmelidir. Sosyal ve Duygusal Gelişim Özellikleri Sosyo-duygusal gelişim, çocuğun duygularının farkında olması, kendini tanıması, yeterliliklerini ve yetersizliklerini bilmesi, hangi durumda nasıl davranacağını bilerek duyguları zerinde denetim kurması, böylelikle iç dnyasında yaşadıkları ile çevrenin beklentileri arasında denge kurabilmesi, yaşadığı topluma uyum sağlaması olarak ifade edilebilir. Çocuk, duygusal gelişim srecinde olumlu ve olumsuz duyguları doğal bir şekilde yaşar. Olumlu duygulara uygun tepkiler vermek önemliyken çocuğun olumsuz duygular yaşama sıklığı ve yoğunluğu çok önemlidir. İleriye yönelik olumsuz duyguların oluşmasını engellemek için çocukta temel gven duygusunu oluşturmak son derece önemlidir. Araştırmalar, temel gven duygusu geliştirmemiş çocukların ileride aşırı korku, kıskançlık, sabırsızlık, saldırganlık gibi anti-sosyal davranışlar gösterme olasılıklarının fazla olduğunu ortaya koymaktadır. Buna göre birinci sınıf öğrencilerinin sosyal ve duygusal gelişim özellikleri bakımından şunlar söylenebilir; Bu çağdaki çocukların byk çoğunluğunun en iyi arkadaşı ve dşmanı vardır. Yalnız oyun oynamak yerine grupla oyun oynamak isterler. Eleştiri ve başarısızlıktan hoşlanmazlar. Sık sık birbirleriyle konuşmak ihtiyacı hissederler. Daha çok kendilerini dşnrler, benmerkezcidirler. Kçk işlerde yardımseverdirler. Daha kçk yaştaki çocuklara bakmaktan veya onlarla oynamaktan hoşlanırlar. Ailelerinden daha fazla sevgi ve ilgi beklentisindedirler. Mizah yönleri gelişmeye başlamıştır. Yukarıdaki gelişim özellikleri incelendiğinde genel olarak bu dönem çocuklarının en önemli özelliklerinin, kendilerini tanımlamalarında serbest bırakılma ihtiyacı içinde oldukları görlmektedir. Bu dönemde özellikle yetişkinlerin mdahalesi olmadan oyun ortamlarına girebilecekleri fırsatların sunulması önemlidir. Benlik sayısının gelişmesi bakımından da yetişkinlerle iletişim içinde olmaları gereklidir. Okul çağı çocuğunun duygusal ve sosyal gelişim özelliklerinin temelinde benmerkezcilikten uzaklaşma ve sosyalleşme girişimleri vardır. Paylaşma, sevme, sevilme, bir gruba ye olma, aidiyet duygusu vb. nitelikler bu dönemde kazanılmaya başlanmaktadır. Değer verilmekten hoşlandıkları için gerek sınıf içi gerekse sınıf dışı görevlerde daha etkin olabilmektedirler. Öğretmenlerin öğrencilerin olumlu benlik saygısı edinmeleri bir başka deyişle aşağılık duygusuna kapılmamaları için gerekli önlemleri almaları, olumlu benlik saygısı kazandırıcı ortam ve fırsatlar yaratmaları gerekmektedir.

28 6 Zihinsel/Bilişsel Gelişim Özellikleri Birinci sınıf çocukları Piaget in sınıflamasına göre işlem öncesi (2-6 yaş) dönemden somut işlemler dönemine (6-11) geçiş aşamasındadırlar. Okula başlama yaşının erkene çekilmemesi durumunda stteki ifade geçerli olurken yaşın öne çekilmesi durumunda da öğrenciler genel olarak işlem öncesi dönemdedirler denilebilir. Bu dönemin en önemli özelliği dil gelişimiyle birlikte algı, öğrenme, akıl yrtme, problem çözme gibi yeteneklerdeki hızlı gelişmedir. Somut işlemler dönemindeki çocukların zaman kavramı oluşmuştur. Bu dönem çocukları dn bugn ve yarını birbirinden ayırabilirler. Ancak mevsim ve uzun yıllara ilişkin zaman kavramları henz bu dönemde çok net değildir. Çocuklar ancak dokuz yaşına doğru, bir yıllık sreyi kafalarında canlandırmaya başlayabilirler. Bu dönem itibarıyla çocukların dşnme sreçleri mantıklı olmaya başlamaktadır. Bu dönemin en belirgin özelliği korunum ilkesinin kavranmış olmasıdır. Buna göre birinci sınıf öğrencileri; Konuşma ve kendini ifade etme becerileri çok hızlı gelişir. Bu da okul başarısı için önemlidir. Oyun esnasında okulda öğrendikleri sözckleri ve ifadeleri kullanma alıştırmaları yaparlar. Birbirleriyle kendileri ve aileleri hakkında konuşurlar. Dikkat sreleri artmaktadır. Saati ve haftanın gnlerini anlamaya başlarlar. Dnden bir gn önce, yarından bir gn sonra kavramlarını kullanabilirler. Daha iyi yoğunlaşırlar. Dramatik oyunları daha karmaşık ve zengindir. Nesneleri byklklerine, uzunluklarına, renklerine göre ayırabilirler. Byklk kavramını anlarlar (en byk en kçk gibi). Aynı, daha fazla, daha az kavramlarını anlarlar. İçinde-dışında, altında-stnde, önnde-arkasında kavramlarını anlarlar. Karmaşık neden-sonuç ilişkileri kurabilirler. Bazı durumlar karşısında ne yapması gerektiğini değerlendirebilir: Yağmurda dışarı çıkmak isterse ne yapması gerektiğini bilir. Yukarıdaki belirtilen zihinsel/bilişsel özellikler incelendiğinde öğretmen ve ailenin öncelikle, çocukların hayal gçlerini geliştirmeye yönelik etkinlikler dzenlemeleri gerektiği söylenebilir. Bununla birlikte yukarıdaki becerilerde ulaşabilecekleri mkemmellik dzeyleri ise alıştırma olanağı ve bu becerileri öğrenmek için gdlenmiş olmanın yanı sıra byk ölçde de öğrenme sırasında çocuklara yapılacak rehberliğe bağlıdır. Ayrıca öğrencilerin soyut dşnemedikleri gözden kaçırılmamalı, yapılacak tm etkinlik ve uygulamalarda buna dikkat edilmelidir. Ahlaki Gelişim Özellikleri Piaget, çocuğun bilişsel gelişimi ile ahlaki yargıları arasında ilişki olduğuna inanmaktadır (Kognitif görş). Piaget ye göre (0-6 yaş arasında), çocukların kuralları yoktur. Okul öncesi dönemde, çocuklarda kural kavramı olmadığından bu dönemde ahlak söz konusu değildir. Bu nedenle ahlak gelişimi, çocuğun işlem öncesi dönemden, somut işlemler dönemine geçtiği 6 yaşına kadar başlamaz. Ortalama 2 yaşındaki çocukların, kural olmaksızın sadece oynadıklarını gözlemiştir. 2-6 yaş arasındaki çocuklar ise, kuralların farkındadırlar. Ancak, kuralların ne amaçla olduğunu, uyulduğunu ve gerekliliğini anlayamazlar yaş arasındaki çocuklar kuralları izlemede sık sık tutarsızlık göstermekle birlikte, kuralları kabul ettikleri belirlenmiştir. Bu yaş çocukları, kuralların yksek bir otorite tarafından konulduğunu ve değiştirilemez olduğunu dşnrler. Oyun kurallarının, grubun kararına göre değiştirilebileceğini anlayabilmeleri çok gçtr yaşına kadar kurallar bilinçli olarak kullanılmaz ve izlenmez. Oyunu aynı kurallarla oynayabilir; kuralların oyuna yön vermek ve oyuncular arasındaki anlaşmazlıkları en aza indirmek için konulduğunu anlayabilirler. Aynı zamanda, kuralların herkesin stnde anlaştığı basit şeyler olduğunu; bireylerin anlaşarak kuralları değiştirebileceklerini kavrayabilirler.

29 7 İlk Okuma Yazmaya Hazırlık Okuryazarlık, ilköğretimden önce başlayan ve yetişkinliğe kadar devam eden bilişsel, sosyal, dilsel yönleriyle karmaşık ve aktif bir sreç olarak tanımlanmaktadır. Bireysel bir beceri olan okuryazarlık, okuma yazma, konuşma, dinleme, görsel okuma ve görsel sunu becerileriyle dşnme becerilerini içerir. Çocuklar bu becerileri okulda ve gerçek yaşam ortamlarında öğretmen, aile ve akran grupları tarafından desteklenerek bireysel deneyimleriyle edinirler. Okuma ve yazma, eğitimin ve öğrenmenin en önemli ögelerindendir. Okuma ve yazma devam eden bir sreç olduğundan öğretmenlerin bu srecin işlevlerini, okuma ve yazma gelişiminin önemli özelliklerini bilmeleri gereklidir. Bu nedenle çocukların iyi okuyucu olmaları için gelişimleri, ilk okuma yazma hazırlık döneminden başlayarak öğretmenleri ve aileleri tarafından çok yakından izlenmeli ve değerlendirilmelidir. İlk okuma yazmaya hazırlık; okuma ve yazma öğrenebilmek için gerekli olan görsel, işitsel ayırt etme, dinleme ve anlama gibi becerilerin geliştirilmesini içermektedir. Okuma ve yazmaya ilişkin ilk deneyimler çocuğun doğumundan formal okuma yazma eğitiminin başlamasına kadar devam eder. Bu deneyimlerin tamamı okuma yazmaya hazırlık olarak kabul edilmektedir. İlk okuma yazmaya hazırlık ise bu bilgilerin değerlendirilip geliştirilmesi için ilköğretim birinci sınıfın başlangıcında okuma ve yazmaya ilişkin yapılan tm hazırlıkları içermektedir. İlk okuma yazma öncesinde okumaya hazır olma önemlidir. Okumaya hazır olma çocuğu formal okuma yazma öğretimine hazırlayan öğrenmeler ve davranışların btndr. İlk okuma yazmaya hazırlıkta çocukların harfleri ve harfler arasındaki benzerlikleri ve farklılıkları fark etmesi, sesleri ayırt etmesi, renkleri belirlemesi, kalem tutması, kitapları karıştırması, hatta ayağında top zıplatması ve tek ayak stnde durması gibi birbirinden farklı tm davranışların onların başarılı olmalarında onlara yardımcı olan yeterlilikler olduğu gözden kaçırılmamalıdır. Bu becerilerin bir kısmı ilk okumaya hazırlık programında kazanılabileceği gibi okul öncesi, anaokulu srecinde de kazanılabilir. Bu nedenle okuma ve okumaya hazır oluşla ilgili srecin incelenmesinde yarar vardır. Okuma Okuma, ön bilgilerin kullanıldığı yazar ve okuyucu arasındaki etkili iletişime dayalı, uygun bir yöntem ve amaç doğrultusunda, dzenli bir ortamda gerçekleştirilen anlam kurma işlemi olarak tanımlanmaktadır. Bu tanıma göre anlam ne sadece okunan materyalde, ne tmyle okuyan kişinin zihninde ne de içinde bulunulan ortamda değildir. Anlam kurma, okuyucunun ön bilgilerini kullanarak karşılaştığı kaynaklardan öğrendiklerini sentezleyerek yeni bir dşnceye ulaşmasıdır. Okuma zihinde gerçekleşen, anlam kurmaya dayalı karmaşık bir dşnce rndr. Bu sreçte değerlendirme, muhakeme etme, problem çözme, hayal kurma gibi ögeler yer almaktadır. Anlam kurmada yazarlar kendi dşncelerini, sözckleri, cmleleri, paragrafları ve farklı görselleri kullanarak ortaya koymaktadır. Ancak hiçbir metin tmyle kendi kendini ifade edici değildir. Okuyucu okuma sırasında ön bilgilerini, deneyimlerini ve muhakeme becerilerini kullanarak, metinde sunulan görseller ve diğer kavramlardan da yararlanarak yeniden anlam kurmak durumundadır. Bir başka deyişle anlam kurma, okuyucunun yazılı dildeki sembolleri tanıma ve algılamasına, dilsel bilgisine, zihinsel becerilerine ve dnya ile ilgili tecrbelerine dayanır. Okumada anlam kurma sreci yukarıda sıralanan ögelerin birbirleriyle uyumuna, bireylerin istekli olmasına, ilgisine, bireysel yargılarına, okumanın amacına ve okumanın gerçekleştirildiği ortama da bağlıdır. Okuma İlkeleri Okuma Anlam Kurma Srecidir: Hiçbir yazılı kaynak kendini ifade edici değildir. Okuyucu ön bilgilerini kullanarak onu çözmeye çalışır. Okunan bir metinden anlam çıkarma byk oranda bireyin ön bilgilerine bağlıdır. Okuma Akıcı Olmalıdır: Akıcı okuma; noktalama işaretleri, vurgu ve tonlamalara dikkat edilen, geriye dönş ve kelime tekrarına yer verilmeyen, heceleme ve gereksiz duruşlar yapılmayan, anlam nitelerine dikkat edilerek konuşurmuşçasına yapılan okumadır. Okuma Stratejik Olmalıdır: Stratejik okuma, okuyucunun okuma amacına uygun okumasıdır. Okuyucunun yazılı metnin gçlk derecesine göre, konu ile ilgili ön bilgilerini okuma ortamına aktararak, uygun bir amaç ve yöntem belirleyerek okumasıdır. Okumaya Gdlenme: Gdlenme ya da isteklendirme okumayı öğrenme ve geliştirmede çok önemlidir. Gdlenme çok farklı biçimlerde olabilir. Bu da bireysel farklılıkları ön plana çıkarmakta ve öğretmenin bu konudaki roln belirginleştirmektedir. Okuma Hayat Boyu Srmelidir: Okuma devamlı gelişen bir beceridir ve bir defada halledilebilecek bir konu değildir. Bunun için hemen her gn belli bir zaman dilimi okumaya ayrılmalıdır.

30 8 Okumaya Hazır Oluş ve İlgili Faktörler Okumaya hazır oluşluk, çocuğun dzenlenen öğretim programlarından yararlanmasına yardımcı olan, yetenekler ve kazanılmış becerilere bağlı genel bir olgunluk seviyesidir. Takvim yaşı, cinsiyet, sağlık sorunları, beyin başatlığı, genel zekâ, zihinsel dşnme, özel bilişsel problemler, görsel ayrım, işitsel ayrım, ilişkilendirici öğrenme, dikkat, sözel dil gelişimi ve kitap harf ve satırlarının özellikleri okumayı etkilediğinden okumaya hazır oluşla ilgili temel faktörler olarak sıralanabilir. Bunları kısaca açıklayalım. Takvim Yaşı Takvim yaşı çocuğun doğumundan okula başlayıncaya kadar geçen sreyi ve çocuğun okula başlama yaşını ifade etmektedir. Cinsiyet Okumaya başlamada biyolojik cinsiyet anlamında bir fark olmamakla birlikte kltrel anlayışlar ve okulun tutumu nedeniyle herhangi bir cinsiyet lehinde ya da aleyhinde bir fark oluşabilmektedir. Sağlık Sorunları Okula başlayan çocuklarla ilgili öğretmenlerin dikkat etmesi gereken ve zor fark edilen iki temel sağlık sorunu görme ve işitmeyle ilgilidir. Bu durum okuma ve yazma öğretimiyle de yakından ilgilidir. Ancak bunların yanında diğer sağlık sorunları da okumayı etkileyebilir. Beyin Başatlığı Beyin başatlığı, okuma ve yazma ile ilgili işlemlerde beynin sağ ya da sol yarım kresinin daha etkin olmasını ifade eder. Bu özellikle kalem tutma ve yazmayı doğrudan etkileyen bir unsurdur. Genel Zekâ Genel zekâ, zihinsel bymenin birbiriyle ilgili birçok aşamasının normal ölçsn ifade eder. Bir başka ifadeyle zekâ yaşı ile takvim yaşı arasındaki uyum dzeyi, genel zekâ dzeyi olarak ifade edilebilir. Zihinsel Dşnme Zihinsel dşnme zihinsel işlem yapabilme yeterliliğidir. Piage ye göre birinci sınıf öğrencileri ya işlem öncesi (2-6 yaş) ya da somut işlemler dönemine (6-11 yaş) geçiş aşamasındadırlar. Bu nedenle bu dzey öğrencilerin zihinsel işlem yapabilme yeterliklerinin sınırlı olduğu söylenebilir. Özel Bilişsel Problemler Hatırlamada yetersizlik, algılama zayıflığı, dikkati toplayamama, açıklayamama, odaklanamama veya dil yetersizliği gibi sorunlar özel bilişsel problemlere örnek olarak verilebilirler ve bu tr problemler okuma ve yazmayı olumsuz etkilemektedir. Görsel Ayrım Bazı çocuklar görsel uyarıcıların (harf, sözck, cmle ve resim vb.) ana karakterlerine dikkat ederken, kendileri için daha da önemli olabilecek bazı detaylara (renk, şekil, ebat ve yön vb.) dikkat etmeyebilir ya da fark etmeyebilir. İşitsel Ayrım İşitilen seslerin doğru anlamlandırılması, birbirine yakın seslerin ve sözcklerin (birbirine çok yakın sesler/sözckler z-s, p-b ve kolay-kalay, muhabere-muharebe vb.) doğru ayrılmasıdır. İşitsel ayrımın okumayla ve konuşmayla doğrudan ilişkisi vardır. İlişkilendirici Öğrenme Harflerin, sözcklerin veya seslerin sözck ve harflerle doğru ilişkilendirilmesi (söylenmesi) okumanın öğrenilmesinde önemlidir. Dikkat Dikkat, dşnceyi belli bir şey stnde yoğunlaştırabilme gcdr. Dikkat, bilincin odağıdır. Okuma yazma öğrenmedeki başarısızlıkların byk oranda bununla ilişkili olduğu dşnlebilir. Sözel Dil Gelişimi Sözel dil gelişimi söz varlığı/dağarcığı ve cmle kavramlarıyla yakından ilişkilidir. Sözel dil gelişiminin iyi olması okuma yazmayı da olumlu yönde etkilemektedir. Kitap Harf ve Satırlarının Özellikleri Harflerin byklk ya da kçklğ, kalınlık ya da inceliği ve satırda yoğunluğu ya da azlığı gibi özellikleri kapsamaktadır. Bu tr özellikler okumayı etkileyebilmektedir. Yazma Yazma, dşnceleri ifade edebilmek için gerekli sembol ve işaretleri motorsal olarak retebilmektir. Yazmadaki en önemli unsurlar ise hız ve okunabilirliktir. Bu iki unsurun istenilen dzeyde kazanılabilmesi, harflerin şekil olarak basit ve kolay retilebilir nitelikte olmasıyla ilişkilidir. Çnk harfler kolay ve hızlı bir şekilde retilmezse çocuk, yazma sırasında fikirlerin dzenlenmesi ve yazıların sayfa zerinde uygun bir şekilde yerleştirilmesi gibi organizasyonel yapıyla ilgilenemez. Bu durum ilk başlarda yazmada nitelik ve nicelik sorununu oluştururken ilerleyen dönemlerde yazmaktan nefret etmeye kadar da gidebilir. Yazmayla ilgili mekanik zorluklar yazmayı olumsuz etkileyebilir. Çnk harfleri yazmak için çok fazla dikkat harcamak, yazı btnlğ için gerekli ve önemli olan anlamın ve geliştirilmiş fikirlerin unutulmasına neden olur. Dikkati bilinçli bir şekilde yazmanın mekanik yönne ayırma, yazıdaki planlamayı olumsuz yönde etkileyerek retilen yazının daha az karmaşık ve fikirsel ilişki yönnden zayıf olmasına yol açar. Ayrıca çocuk mekanik boyutla çok fazla meşgul olursa fikirlerini etkilice ifade etmek için yeterli zaman bulamaz.

31 9 Yazma öğretimine hangi harflerle (dik temel ya da eğik) başlanması gerektiği konusunda ortak bir görş yoktur. Bu konudaki araştırma sonuçları da farklılık göstermektedir. Hangi tr harflerle yazı öğretilirse öğretilsin önemle zerinde durulması gereken nokta, yazmayı yeni öğrenenlerin karşılaştıkları sorunların dikkatle, sabırla ve ciddiyetle ele alınması gerektiğidir. Yazmayla ilgili evrensel amaçlar göz önne alındığında yazmanın kişisel tarzın gelişmesine, okunabilirliğe, hıza, akıcılığa ve sanatsallığa yardımcı olması amaçlanmaktadır. Ancak bu amaçlara ulaşmak o kadar da kolay değildir ve öğretmene önemli görev ve sorumluluklar dşmektedir. Yazmayı Etkileyen Unsurlar Oturuş Biçimi Yazmada öncelikle dikkate alınacak husus oturma biçimidir. Çocuklar sıraya oturduklarında ayakları yere tam basmalıdır. Oturulan sıra ve kullanılacak masa boyunun buna uygun olması gereklidir. Bir başka deyişle ne masa ne de sıra yksek ya da alçak olmamalı, öğrencinin boyu ile orantılı olmalıdır. Oturuşta yazı yazarken serbest kalan el masa zerinde bulunmalı ve defteri kontrol edecek pozisyonda olmalıdır. Yazarken masanın zerine başını koymak, başını elini destekleyerek tutmak veya dik tutmaya çalışmak, dizlerini masanın altında sallamak ve srekli açıp kapamak ya da fazla açmak, yazmayı olumsuz etkilemektedir. Öğrenci yazı yazarken kullandığı eline göre sağa ya da sola belli bir açıyla dönmek durumundadır. Ancak bu açının çok fazla olmaması gereklidir. Kas Gelişimi Yazı yazarken omuz, kol, bilek, el ve parmak kasları aktif olarak kullanılır. Söz konusu kasları gelişmemiş öğrenciler yazı yazarken zorlanırlar. Bu nedenle öğrencilerin yazmada aktif olarak kullandıkları bu kaslarının geliştirilmesi ve gçlendirilmesi yazma performansları bakımından önemlidir. Kas gelişiminde byk kaslardan kçk kaslara doğru (omuz, kol, bilek, el ve parmak kasları) bir yol izlenmelidir. Havada byk ve kçk boyutlu yazma çalışmaları yaptırılarak omuz hareketleri, masada, yerde, kum masasında yaptırılan yazma çalışmalarıyla da kol, bilek, el ve parmak kasları geliştirilebilir. Hamur ve çamur oyunları, direksiyon çevirme, hayali elma, armut toplama, el parmaklarıyla koşan at ve yağmur yağdırma hareketleri yaptırma vb. de söz konusu kasların gelişimine katkı sağlayabilir. Yönler Trkçede yazma yön yukarıdan aşağıya ve soldan sağa doğrudur. Dnyada ise bazı dillerin sağdan sola ya da yukarıdan aşağıya doğru yazıldığı görlmektedir. Öğretmen daha çizgi çalışmaları yaptırırken sonraları da yazarken ve yazdırırken buna dikkat etmelidir. Ayrıca harflerin yazılış yönleri ve nereden nereye gidecekleri ve nasıl bağlanacakları konusu da harflerin yönleriyle ilgilidir. Öğretmen harfleri yazarken harflerin ve hareketlerin yönn gösteren okları kullanmalı, öğrencilerin dikkatini çekmelidir. El Tercihi Yazmada belki en önemli ayrıntılardan biri, kullanılacak elin hangisi olduğudur. Bireyler yazarken sadece sağ ya da sol ellerinden birini kullanmayı tercih edebileceği gibi her iki elini de kullanma eğiliminde olabilirler. Çocuklar sağ ya da sol ellerinden hangi ellerini kullanmak isterlerse istesinler tercihlerine karışılmamalı, mdahale edilmemeli, öğretmenin istediği elin kullanımına zorlanılmamalı ve öğrencilerin tercihleri desteklenmelidir. Ancak sol ellerini kullanan öğrencilere öğretmen özel olarak yardım etmelidir. Sol elli öğrencilerin yazdıklarını kolayca görebilmeleri için masaları sağ elli öğrencilerinkine göre daha alçak olmalıdır. Sol elli öğrenciler kalemi tutum noktasından daha yukarıdan tutmalıdır. Kâğıt eğimi sağ elli öğrencilerinkine göre tersine olduğundan faklı elini kullanan öğrenciler aynı sırada oturtulmamalıdır. Sol elli öğrenciler yazarken kaleme daha çok baskı yaptıklarından kalemin dayanıklı olması ve çok sivri uçlu olmamasına dikkat edilmelidir. Boşluklar Yazıda boşluk kavramı, cmleler, kelimeler ve harfler arası boşlukları kapsadığı gibi sayfa kenarlarındaki (st-alt ve sağ-sol) boşlukları da kapsar. Yazıda gerekli uygun boşlukların bırakılması hem okunabilirlik hem de estetik açıdan önemlidir. Uygun boşluk bırakma öğretimi sayfa kenar boşlukları, harfler arası boşluklar, sözckler ve cmleler arası boşluklar biçiminde sıralı olarak verilmelidir. Öğrencilerin sözckler ve cmleler arasında bırakmaları gereken boşluklar defterde ve tahtada yazma durumuna göre pratik olarak (bir kçk o harfi kadar, bir/ iki kalem kalınlığı, bir/iki parmak ve bir/iki el genişliği vb.) somutlaştırılıp ölçlendirilebilir. Harfler Yazı öğretiminde temel amaç okunaklı ve bir o kadar da çabuk yazı yazma alışkanlığını öğrenciye kazandırmaktır. Bunun için harflerin şekillerinin öğrenciye, doğru kavratılması gerekir. Motorsal retimin hızını artırmak için de çocuk, harflerin şekillerini zihninde öncelikle hızlı ve doğru bir şekilde canlandırabilmelidir. Harf öğretimi, harflerin yönleriyle ve hareket sayılarıyla birlikte uygulamalı yapılırsa hatırlama da daha kolay ve dzenli olacaktır. Ancak harflerin birbirinden bağımsız olarak yeterli bir şekilde de olsa öğrenilmesi, etkin okuma yazmanın kazanılması açısından tmyle yeterli değildir. Bunun yanında öğrencinin öğrenilen harfin temel özelliklerini, neye benzediğini, bir harfi diğerinden ayıran özellikleri bir harfin byğ ile kçğ arasındaki benzer ve farklı yönleri söyleyebilmesi gereklidir. Okuma ve yazma öğretiminin tm aşamalarında olduğu gibi harflerin yazım aşamasında da öğretmene çok önemli görev ve sorumluluk dşmektedir. Bu nedenle yazma işlemlerinin tmnn öğretmen kontrolnde olması ve zerinde durulan becerinin kazandırılmasına yetecek tekrarı ve uygulamayı içermesi gerekmektedir.