BÖLÜM 10 TÜRK YE EKONOM K CO RAFYASI TÜRK YE DE TARIM B ENDÜSTR B TK LER

Transkript

1 BÖLÜM 10 TÜRK YE EKONOM K CO RAFYASI TÜRK YE DE TARIM B ENDÜSTR B TK LER Topraklar m z n kullan l fl biçimi Ekili-dikili alanlar : %36 Çay r ve otlar : %26 Ormanlar : %26 Ürün vermeyen alanlar : %12 Ülkemiz tar m n n bafll ca sorunlar ; Sulama Gübreleme Tohum slah Toprak bak m Makinalaflma Pazarlama Ülkemiz Tar m n n Genel Özellikleri Ekili-dikili topraklar az olup, parçal ve da n kt r. (Yerflekilleri) ç bölge tar m n n en önemli sorunu sulamad r. Tar msal faaliyetler henüz do al koflullar n etkisinden kurtar lamam flt r. klimdeki karars zl k nedeniyle köylümüz, ayn anda ekonominin birkaç dal yla (çiftçilik, hayvanc l k, ar c l k, sebze, meyve üretimi v.s.) birden u raflmaktad r. A TAHILLAR Bu day Ekim Alanlar Çeltik Üretim Alanlar Bu day : Yaz ya fll Karadeniz k y lar d fl nda ülkemizin her yerinde üretilir. En çok üretildi i bölge ç Anadolu dur. Arpa : So u a dayan kl oldu undan daha çok ç Anadolu ve Do u Anadolu da üretilir. Çavdar : So u a en dayan kl tah ld r. Do u Anadolu ve ç Anadolu da üretilir. Çeltik (pirinç) : Bol su istedi inden akarsu vadilerinde (Amik ovas, Meriç Havzas, Tosya, Boyabat çevresi) yetifltirilir. Tütün Ekim Alanlar Tütün : ç ve Do u Anadolu nun çok sert iklime sahip yöreleri d fl nda Türkiye nin her yerinde yetifltirilir. Kalitesinin bozulmamas için üretim alanlar devlet denetimindedir. Üretimde Ege, Güneydo u Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri ilk s ralar al r. Pamuk Ekim Alanlar Pamuk : Alüvyal toprak ekim döneminde sulama, olgunlaflma döneminde kurakl k ve uzun bir yetiflme devresi ister. Ege, Akdeniz ve Güneydo u en çok üretildi i bölgelerdir. fiekerpancar Ekim Alanlar fiekerpancar : Güneydo u Anadolu d fl ndaki tüm bölgelerde üretilir. ç Anadolu, Karadeniz, Marmara ve Do u Anadolu Bölgeleri üretimde ilk s ralar al r. Çay : Yetiflme alan en dar endüstri bitkisi olan çay n üretim alan Rize ve Trabzon çevresi ile s - n rl d r. Haflhafl : Afyon, Burdur, Isparta, Uflak Keten-Kenevir : Kastamonu çevresi Susam : Ege, Akdeniz Bölgeleri Yerf st : Akdeniz Gül ve Anason : Göller Yöresi 184

2 C YA B TK LER E YUMRULU B TK LER Patates, so an, sarm sak, turp ve havuç özel koflullar istemediklerinden her bölgede yetifltirilirler. Fakat destekleme al m yap lmad ndan üretimleri y ldan y la çok de iflir. Ayçiçe i Ekim Alanlar Ayçiçe i : Trakya baflta olmak üzere, Güney Marmara, Orta Karadeniz ve Eskiflehir çevresi ile ç Bat Anadolu da üretilir. Zeytin Dikim Alanlar F MEYVE VE SEBZELER F nd k Dikim Alanlar F nd k : %80 i Karadeniz (Giresun, Ordu, Trabzon, Bolu, Kastamonu) %20 si Marmara da (Adapazar, Kocaeli, Yalova) üretilir. Üretimde Dünya birincisiyiz. Zeytin : Don olaylar ndan zarar gördü ünden k - y larda yetifltirilir. Ege, Marmara ve Akdeniz üretimde ilk üç s ray al r. Turunçgil Dikim Alanlar Turunçgiller (Narenciye) : Üretimin %85 ini Akdeniz, %13 ünü Ege, %2 sini ise Karadeniz karfl lar. M s r Ekim Alanlar M s r : Bol ya fl ister, sulama ile de yetifltirilir. Karadeniz k y lar nda bu day n yerini alm flt r. Ancak bölgede tüketildi inden ticari de eri yoktur. Ayr ca Akdeniz ve Marmara da da üretilir. Soya Fasulyesi : Akdeniz ve Karadeniz bölgelerinde üretilir. Üzüm Dikim Alanlar Üzüm : Elma dan sonra so u a en dayan kl meyvedir. Ege baflta olmak üzere Güneydo u Anadolu, Marmara ve ç Anadolu en çok üretildi i bölgelerdir. D BAKLAG LLER Baklagiller s cak ve kurak bir yaz, belirli dönemlerde ise sulama ister. Nohut, mercimek, bezelye, fasulye ve bakla bafll ca türlerdir. ncir Dikim Alanlar ncir : Don olaylar ndan etkilendi inden iç kesimlere sokulamaz. Üretiminin %85 ini Ege Bölgesi verir. Akdeniz ve Güneydo u üretildi i di er bölgelerdir. Üretimde Dünya birincisiyiz. 185

3 Di er Meyveler : Muz; yetiflme alan en dar olan tar m ürünüdür. Anamur, Alanya aras nda, kay s Malatya da, fleftali Bursa da, elma ç Anadolu da (Ni de, Aksaray) yayg n olarak yetifltirilir. Elma so u a en dayan kl meyvedir. HAYVANCILIK Ülkemizde Hayvanc l n Geliflmesi çin; Hayvan soylar slah edilmeli Meralar slah edilmeli ve yem üretimi art r lmal Mera hayvanc l yerine ah r ve besi hayvanc l na geçilmeli Erken kesim önlenerek, hayvan hastal klar ile mücadele edilmelidir. Hayvanlar n Co rafi Da l fl Ülkemizde hayvanlar n co rafi da l fl nda iklim, bitki örtüsü ve yerflekilleri etkili olmufltur. En çok beslenen tür koyundur. Koyun : Bozk rlar n yayg n oldu u ç Anadolu, ç Bat Anadolu, Güneydo u Anadolu, Marmara ve Do u Anadolu nun alçak yörelerinde yayg nd r. K l Keçisi : Akdeniz ve Do u Anadolu nun da l k yörelerinde (Fundal k) beslenir. Tiftik Keçisi : Ankara, Eskiflehir ve Çank r çevresinde yayg nd r. Büyükbafl Hayvanc l k : Erzurum-Kars çevresi, Do- u ve Bat Karadeniz k y lar nda yayg nd r. (Çay r) Kümes Hayvanc l : Marmara ve Ege Bölgeleri ile büyük flehirler çevresinde yayg nd r. Ah r ve Besi Hayvanc l : fieker fabrikalar ile büyük flehirler çevresinde yayg nd r. pek Böcekçili i : Bursa, Bal kesir ve Bilecik çevresinde (Dut a ac ) yayg nd r. Ar c l k : Mu la, Antalya, Hakkari, Erzurum, Kars, Rize, Bitlis ve Erzincan çevresinde yayg nd r. (Çiçekli bitkiler, meyve a açlar, çam ormanlar ) SU ÜRÜNLER VE BALIKÇILIK Ülkemizde su ürünleri avc l n n geliflememesinde; Aç k deniz bal kç l n n yap lmay fl, Deniz, göl ve akarsular m z n h zla kirletilmesi, Yanl fl ve zararl avlanma yöntemlerinin kullan lmas, Bal kç lar n araç-gereç ve donan m yönünden yetersiz olmas Depolama ve so uk hava donan m imkânlar - n n yetersizli i, Su ürünleri üreticilerinin örgütsüz olmas etkili olmufltur. Su ürünleri üretiminin %82 sini Karadeniz, %11 ini Marmara, geriye kalan n ise di er bölgeler karfl - lar. Mentefle yöresinde sünger avc l, Göller yöresinde ise tatl su bal kç l yap l r. Ege ve Akdeniz k y lar nda tar m ve turizmin daha fazla gelir getirmesi nedeniyle bal kç l k fazla geliflmemifltir. Japonya, ABD, Norveç, Danimarka, zlanda, ngiltere, Almanya, Kanada ve Peru dünyada bal kç l - n geliflti i ülkelerdir. ORMAN ÜRÜNLER Ormanlar m z n da l fl düzensizdir. Da l flta temel etken ya fl (nemlilik) t r. Ormanlar n da l fl : Karadeniz : %27 Akdeniz : %22 Ege : %18 Marmara : %16 Do u Anadolu : %9 ç Anadolu : %7 G.Do u Anadolu : %1 Ülkemizin sadece %26 s ormanlarla kapl d r. Bunun nedeni ormanlar n zaman içinde çeflitli flekillerde tahrip edilmesidir. Ormanlar m z n korunmas için; Gözetleme kuleleri yap lmal, Yang na havadan müdahale ekipleri kurulmal, Orman içi yol a gelifltirilmeli, Yang n n s çramas n önleyecek boflluklar b - rak lmal, Karma a açlardan oluflan ormanlar gelifltirilmeli, Orman tahribi (tarla açma, yang n, otlatma) önlenmelidir. 186

4 YERALTI KAYNAKLARI MADENLER Ülkemizde maden kaynaklar çok çeflitlilik gösterir. Da l fllar düzensizdir. Dünya çap nda önem tafl yan madenlerimiz; Bor ve krom dur. Madenin Ad Demir Bak r Ç kar ld Yerler Divri i (Sivas), Hekimhan-Hasançelebi (Malatya), Eymir (Bal kesir), Dikili-Torbal ( zmir), Çamda (Düzce) Murgul (Artvin), Küre (Kastamonu), Maden (Elaz ), Ergani (Diyarbak r) Krom Fethiye-Köyce iz-dalaman (Mu la), Guleman-Palu (Elaz ), Eskiflehir, Kütahya, Antalya, Kahramanmarafl, Adana Boksit Akseki (Antalya), Seydiflehir (Konya) (Alüminyum) Bor Susurluk, Bigadiç (Bal kesir), Seyitgazi (Eskiflehir), mineralleri Emet (Kütahya) Kükürt Keçiborlu (Isparta) Civa Sarayönü (Konya) Hal köy, Karaburun ( zmir) Kurflun- Çinko Keban (Elaz ), Kayseri Manganez Artvin, Zonguldak Volfram Mermer Lületafl Tuz Uluda Afyon, Bilecik, Gemlik, Marmara Adas, K rflehir, Eskiflehir Eskiflehir Çank r, Kars, K rflehir, Çamalt ( zmir) Tuz Gölü ENERJ KAYNAKLARI Taflkömürü : Kozlu, Kilimli, Ere li (Zonguldak) Linyit : Seyitömer, Tunçbilek Tavflanl, De irmisaz (Kütahya), Soma (Manisa), Milas-Yata an (Mu la), Afflin-Elbistan (K.Marafl), Beypazar (Ankara), Amasya, Çorum, fi rnak, Erzurum Linyitle Çal flan Santraller : Soma, Tunç bilek, Seyitömer, Yata an, Yeniköy, Gökova, Orhaneli, Afflin- Elbistan, Çay rhan Do algaz : Hamitabat (K rklareli) Jeotermal enerji : Sarayköy (Denizli) Petrol : Raman, Garzan, Batman, Diyarbak r, Ad - yaman çevresi Petrol Rafinerileri : prafl ( zmit), Atafl (Mersin), Alia a ( zmir), Batman, Orta Anadolu (K r kkale) SANAY Sanayi faaliyetlerinin ülke yüzeyine da l fl düzensizdir. Ulafl m kolayl na ba l olarak sanayi tesislerinin ço u ülkenin bat yar s nda ve k y - larda toplanm flt r. Sanayinin en fazla geliflti i bölge Marmara, en az geliflti i bölge ise Do u Anadolu dur. Bir yerde sanayinin kurulup geliflmesi flu flartlara ba l d r: Hammadde Enerji fl gücü Pazar Ulafl m Sermaye Ülkemizde sanayinin yavafl geliflmesi; sermaye azl ve ulafl m zorlu u ile ilgilidir. SANAY BES N DOKUMA VE DER MADEN filetme (METALURJ ) MAK NE - OTOMOT V KOLLAR UN VE UNLU MAMÜLLER B TK SEL YA fieker HAYVAN ÜRÜNLER KURULDU U YERLER stanbul, zmir, Ankara, Eskiflehir, Konya, Karaman, Kayseri, Gaziantep, Bolu Zeytinya : Ayval k, Edremit, Gemlik, G.Antep, Bursa. Ayçiçek: Tekirda, Edirne ç kesimlerde yayg n Uflak, Afyon, Alpullu, Susurluk, Ankara, Eskiflehir, Çorum, Erzurum, Elaz, Kars, Kayseri, Turhal, Kastamonu, Samsun, Amasya zmir, stanbul, Kars, Erzurum, Bursa, Adana, Afyon, Kayseri, Konya, Çank r, Trabzon, fi.urfa, Mardin, Ankara, Edirne, Diyarbak r, KONSERVE Çanakkale, Bal kesir, Bursa, zmir, Kayseri, VE Malatya, Antalya, Adana, Mersin, Tokat, Isparta MEYVE SUYU S GARA VE ÇK FINDIK ÇAY PEKL DOKUMA PAMUKLU DOKUMA YÜNLÜ DOKUMA HALI-K L M BATTAN YE KONFEKS YON VE G Y M Sigara : stanbul, Samsun, Tokat, Bitlis, Adana, zmir çki : Tekirda, stanbul, Çanakkale, Yozgat, Ankara, zmir, Elaz, Nevflehir, Diyarbak r Giresun, Ordu, Adapazar Rize, Trabzon Bursa, Gemlik, stanbul, Yalova Adana, Bursa, stanbul, Kayseri, Malatya, zmir, Manisa, Antalya, Denizli, Ayd n (Nazilli), Mersin (Tarsus) stanbul, Kayseri, Bursa, Siirt, Hereke ( zmit) Isparta, Kayseri, Bünyan, Ladik, Kula, Gördes, Demirci, Milas, Uflak, Simav, Sivas, Siirt stanbul, Bursa, zmir, Ankara, Adana, Eskiflehir, Diyarbak r DER VE KÖSELE stanbul, Erzurum, Bal kesir, Bolu (Gerede), Uflak, Kars, Bursa DEM R ÇEL K skenderun, Karabük, Ere li, K r kkale ALÜM NYUM Seydiflehir (Konya) KÜKÜRTKeçiborlu (Isparta) KROM Antalya, Elaz BAKIR Samsun, Ergani (Diyarbak r), Murgul (Artvin) KURfiUN- Ç NKO Keban (Elaz ), Kayseri BOR Band rma MADEN EfiYA stanbul, zmit, Bursa, Gaziantep, Denizli, Manisa, Adana, zmir OTOMOT V stanbul, Bursa, Adapazar, zmir, Adana, Aksaray, Eskiflehir, zmit GEM stanbul, Mersin, zmit, Tuzla, Pendik, zmir LOKOMOT F VAGON Eskiflehir, Adapazar, Sivas, Kayseri UÇAK Eskiflehir, Ankara, Kayseri S LAH K r kkale DAYANIKLI stanbul, zmir, zmit, Ankara, Bursa, Adana, TÜKET M Eskiflehir, Gaziantep, Manisa, Çorlu 187

5 SANAY K MYA ORMAN ÜRÜNLER Ç MENTO, CAM VE SERAM K PETRO-K MYA KOLLAR LAÇ BOYA GÜBRE KURULDU U YERLER Genelde stanbul da toplanm flt r. zmir, Samsun stanbul, zmit, Mersin, zmir Band rma, Kütahya, Mersin, Mardin, Gemlik, Karabük, Elaz, skenderun, Samsun, stanbul RAF NER LER zmit, zmir, Mersin, K r kkale, Batman LAST K DETERJAN KA IT KERESTE MOB LYA Ç MENTO CAM SERAM K HAZIR BETON TU LA K REM T zmit, Adana, Adapazar, K rflehir stanbul, zmit, zmir zmit, Çaycuma (Zonguldak), Taflköprü (Kastamonu), Aksu (Giresun), Bal kesir, Dalaman (Mu la), Taflucu (Mersin), Çay (Afyon) Düzce, Bolu, Kastamonu, Sinop, Zonguldak, Bart n, Ordu, Rize, Artvin, K rklareli stanbul (Ümraniye), zmir (Karaba lar), Bursa ( negöl), Ankara (Siteler), Manisa, Kayseri Çok yayg n: stanbul, zmir, Zonguldak, Çorum, Ankara, Afyon, Adana, Konya, Eskiflehir, Trabzon, Elaz, Mardin, Ordu, Bart n, Bolu, Erzurum, Çanakkale stanbul, Bursa, Mersin, Sinop, K rklareli, zmit, Antalya Kütahya, Çanakkale, Bozöyük, Bilecik, stanbul, Uflak, zmir, zmit stanbul, zmir, Manisa Manisa, Çorum, Kütahya, Uflak, Tokat, Kastamonu, Eskiflehir, Bart n, zmir ULAfiIM Ülkemizde ulafl m olumsuz etkileyen faktörler; Yerflekillerinin engebeli olmas K y ve iç kesimlerde do u-bat uzan fll geçit vermez da lar Derin vadiler ç kesimlerde hüküm süren karasal iklim Sermaye ve araç gereç yetersizli i T CARET D flar ya satt m z (ihraç) ürünler aras nda sanayi ürünleri ilk s ray al r. Daha sonra tar m ürünleri ve madenler gelir. hraç Ürünlerimiz: Haz r giyim (Konfeksiyon) Otomobil, dayan kl tüketim mallar, hal ve mobilya Tar m Ürünleri : Pamuk, tütün, f nd k, incir, üzüm, turunçgil ve sebzeler Madenler : Bor mineralleri, krom, bak r, çinko, kurflun, tuz Canl hayvan ve hayvansal ürünler D fl al mda ise ilk s ray petrol al r. thal ürünlerimiz: Ham petrol, ilaç, gübre, ka t ve kimyasal ürünler Elektronik ve optik aletler Makine ve donan m Tropikal ürünler : Kahve, kakao, kauçuk ve baharat TUR ZM Turizm d fl ticaret aç n kapatma aç s ndan önem tafl r. Ayr ca ticaret, inflaat, ulafl m ve haberleflme sektörlerinin geliflmesine katk da bulunur, yeni iflgücü olanaklar yarat r, el sanatlar na canl l k kazand r r. Turistik Çekiciliklerimiz: Uzun k y lar ile plajlar n varl Günefllenme süresinin fazlal Kapl ca, l ca gibi s cak su kaynaklar n n zenginli i (Yalova, Oylat, Gönen, Balçova, K z lcahamam) K fl sporlar (Uluda, Kartalkaya, Ilgaz, Elmada, Erciyes, Palandöken, Sar kam fl, Sakl - kent) ve yayla turizmi olanaklar Do al güzellikler (Pamukkale, Peribacalar, Milli parklar v.s.) Tarihi eserler Zengin su kaynaklar, göller Bunca çekicili ine ra men ülkemizde turizmin yeterince geliflememesi tan t m ve organizasyon yetersizli i ile ilgilidir. ÖZETLE Tar m ürünlerinin çeflitlilik göstermesi iklim çeflitlili i ile ilgilidir. Tar m alanlar n n az ve da n k olmas yerflekillerinin engebeli olmas ndan kaynaklan r. Yerflekilleri nedeniyle Marmara, ç Anadolu ve Güneydo u Anadolu da ekili-dikili alanlar genifl yer tutarken, Karadeniz, Do u Anadolu ve Akdeniz de az yer tutar. Yaz kurakl nedeniyle ülkemiz tar m n n en önemli sorunu sulamad r. 188

6 Ülkemizde yetiflme alan en dar olan ürünler; muz, çay ve f nd k, en genifl olan ürünler ise; bu day, flekerpancar ve tütündür. Muz, zeytin, turunçgil, f nd k, çay ve incir gibi ürünler düflük s cakl a dayan kl olmad klar ndan sadece k y larda yetifltirilirler. Haflhafl, tütün, kenevir, pirinç ve anason gibi ürünlerin ekim alanlar devlet denetimindedir. Ülkemiz f nd k ve incir üretiminde dünya birincisidir. Tar msal ürün çeflitlili i en fazla olan bölgelerimiz Marmara, Ege ve Akdeniz dir. Nedeni k fllar n l k, yaz devresinin uzun ve s cak geçmesidir. Yaz kurakl isteyen tar m ürünlerinin Karadeniz k y s nda yetifltirilmesi zordur. Meyve ve sebzelerin en erken olgunlaflt bölge Akdeniz, en geç olgunlaflt bölge ise Do u Anadolu dur. Türkiye tar m nda sulama sorunu halledilirse; Ürün çeflitlili i ve verimi artar. Ayn tarladan y lda birden fazla ürün alma olsal artar. Nadas alanlar azal r. Göçte azalma olur. Az su isteyen ürünlerin (bu day, arpa, mercimek v.s.) ekim alanlar daral r. Tar ma dayal sanayi geliflir. Tar msal üretimde dalgalanma azal r. Üretimi devlet kontrolünde olan ürünlerin üretiminde y llara göre dalgalanmalar azd r. So u a en dayan kl tar m ürünleri elma, üzüm ve çavdard r. Turunçgil ve zeytin tar m n n yap ld yörelerde s cakl k y l boyunca 0 C nin üzerindedir. Çay, f nd k, m s r ve pirinç bol ya fl ve su isteyen tar m ürünleridir. Hammaddenin kolay temin edilmesi ve tüketimin fazla olmas nedeniyle en yayg n sanayi dallar besin ve çimentodur. En geliflmifl sanayi dal haz r giyim ve tekstildir. Nedeni hammaddenin ucuz ve bol olmas, iflgücü ucuzlu udur. Çay, flekerpancar, meyve suyu, konserve ve hayvansal ürünler gibi çabuk bozulabilen hammaddeler sanayi tesislerini kendisine çekmifltir. Karadeniz k y lar nda her mevsimin ya fll geçmesi pamuk, bu day, mercimek, arpa gibi ürünlerin yetifltirilmesini zorlaflt r r. Akdeniz ikliminin özelli ini en iyi tan tan tar m ürünü zeytin, Karadeniz iklimini en iyi tan tan ürünü ise f nd kt r. ç Bölgelerimizin ekonomisinde flekerpancar ve bu day gibi ürünler büyük paya sahiptir. Eskiden sadece tah l üretilen bir yörede ürün çeflitlili inin artmas ve sebze üretiminin bafllamas sulama ile ilgilidir. Tütün, Karadeniz, Ege, Marmara ve Akdeniz k y lar nda yetifltirilen ortak tar m ürünüdür. Bu day üretiminde ç Anadolu, ayçiçe i üretiminde Marmara, zeytin, üzüm, haflhafl, tütün, incir ve pamuk (ZÜHT P) üretiminde Ege, turunçgil, muz, soya ve yerf st üretiminde Akdeniz ilk s ray al r. Rize Yöresi çay, Edremit Körfezi zeytin, Ordu, Giresun çevresi f nd k, Ergene Havzas ayçiçe i, Çukurova pamuk, Afyon haflhafl, Büyük Menderes ovas incir ve pamuk, Malatya kay s, Isparta gül tar m ile tan n r. klim koflullar bak m ndan sebze üretimine en az elveriflli bölge Do u Anadolu dur. Serac l n Akdeniz ve Ege k y lar nda yo unlaflmas k fl s cakl klar n n yüksek olmas ve güneflli gün say s n n fazlal ile ilgilidir. Ülkemizde tah l üretiminin y ldan y la dalgalanmalar göstermesi ya fl karars zl ndan kaynaklan r. Daha kârl ürünlere öncelik verildi inden k y - larda flekerpancar ve tah l tar m yap lmaz. (Karadeniz k y lar nda iklim) Ah r ve besi hayvanc l n n fleker fabrikalar çevresinde yayg nlaflmas n n nedeni flekerpancar küspesinin hayvan yemi olarak kullan lmas d r. 189

7 K y bölgelerindeki tar msal faaliyetlerde; Ürün çeflitlili i fazlad r. Modern yöntem ve teknikler yayg nd r. Ekonomik de eri yüksek ihraç ürünleri yetifltirilir. Y lda birden fazla ürün al nabilir. Erzurum-Kars çevresi ile Karadeniz k y lar nda büyükbafl hayvanc l n yayg nlaflmas n n nedeni, yaz ya fllar na ba l olarak çay rlar n genifl yer tutmas d r. Ormanlar n %80 i k y bölgelerinde bulunur. Nedeni ya fl ve nemliliktir. Akdeniz ve Ege k y lar nda orman yang nlar - n n fazla olmas yaz s cakl ve kurakl ile ilgilidir. Sanayi faaliyetlerinin en fazla geliflti i bölgeler Marmara ve Ege dir. Dünya çap nda önem tafl yan madenlerimiz bor mineralleri ve krom dur. Sanayi tesislerinin co rafi da l fl nda ulafl m çok belirleyici olmufltur. Enerji üretiminde en fazla kullan lan enerji kayna linyittir. Elveriflli özel konumu nedeniyle ülkemizde transit ticaret geliflmifltir. Orman ürünleri ve ormanc l k Bat Karadeniz bölümünde fazla geliflmifltir. Türkiye de sanayinin en fazla geliflti i bölümler Çatalca-Kocaeli, As l Ege, Adana ve Güney Marmara d r. Sebze üretiminde Akdeniz, Marmara ve Ege bölgeleri önemli paya sahiptir. Ülkemizde meralar n daralmas besi hayvanc l na geçifli zorunlu k lm flt r. Yaz mevsiminin serin ve ya fll geçmesi, ulafl m zorlu u ve konaklama tesislerinin azl Karadeniz Bölgesi turizmini olumsuz etkilemifltir. zmit, Gemlik, zmir ve skenderun körfezleri, çevresindeki sanayi tesislerinin yo unlu una ba l olarak h zla kirlenmektedir. ç bölgelerimizde sulama sorunu ve yaz devresinin k sal k fl n don olaylar n n görülmesi nedeniyle tar msal ürün çeflitlili i azd r. Hayvan türlerinin çeflitlili i s cakl k ve ya fl ile ilgilidir. Bitki örtüsü da l fl ile hayvanlar n co rafi da- l fl paralellik gösterir; Bozk r Koyun Çay r S r Fundal k Keçi Dut a ac pekböcekçili i Çiçekli bitkiler, çam orman Ar c l k Tah l tar m n n yayg n oldu u yörelerde küçükbafl hayvanc l k önem kazanm flt r. Küçükbafl hayvanc l n yayg nlaflt yörelerde ise el dokumas hal c l k ve dokuma sanayi geliflmifltir. Mera ve otlaklar n azl ve tüketim fazlal nedeniyle Marmara Bölgesi nde kümes ve ah r hayvanc l geliflmifltir. Bu day, tütün ve flekerpancar gibi ürünlerdeki fiyat art fl ve kararl l devletin destekleme al m yapmas ile ilgilidir. Tar m ürünlerinin yetiflmesinde s cakl k ve ya- fl en önemli belirleyicilerdir. Taflkömürü, linyit, su gücü ile çal flan enerji santralleri hammadde kayna na yak n olmak zorundad r. Sugücü, rüzgâr ve jeotermal enerji gibi kaynaklar hava kirlili i yaratmaz. Türkiye içinde maden tafl mac l daha çok demiryolu ulafl m ile yap l r. thalat ve ihracatta ise daha çok denizyolu kullan l r. Çünkü di er ulafl m a lar na oranla ucuzdur. 190

8 BÖLÜM 10 Türkiye Ekonomik Co rafyas TEST Afla daki tar m ürünlerinden hangisinin yayg n olarak yetifltirildi i bölgenin ya fl rejiminin en düzenli oldu u söylenebilir? A) Zeytin B) Turunçgiller C) Bu day D) Çay E) Pamuk 7. Afla daki yörelerin hangisinde hammaddesi madene dayal endüstri kolu geliflmemifltir? A) Seydiflehir B) Sinop C) Zonguldak D) Karabük E) skenderun 2. Afla daki tar m ürünlerinden hangisi, Türkiye'nin d fl sat m nda di erlerine göre daha az önem tafl r? A) Pamuk B) Tütün C) F nd k D) ncir E) Çay 3. Edirne, Samsun, Sinop ve Çorum ilerimizin ülke üretiminin % 70'den fazlas n verdikleri tar m ürünü afla dakilerden hangisidir? A) Pirinç B) F nd k C) ncir D) Zeytin E) Bu day 4. Afla daki yörelerin hangisinde pirinç üretimi önem tafl maz? 8. Afla daki termik santrallerin hangisi enerji üretiminde, di erlerinden farkl bir hammadde kayna kullan r? A) Gökova B) Soma C) Hamitabat D) Afflin Elbistan E) Yata an 9. El dokumas hal üretimi afla da verilen yörelerin hangisinde fazla geliflmemifltir? A) Gördes B) Bünyan C) Isparta D) Uflak E) Bolu A) Amik Ovas B) Rize çevresi C) Bafra Ovas D) Adana E) Meriç Deltas 5. Afla da verilen illerin hangisinde tar msal ürün çeflitlili i en azd r? A) Bursa B) Adana C) Ayd n D) Edirne E) Sivas 10. Afla daki limanlardan hangisi yat turizmi aç - s ndan fazla önem tafl maz? A) Antalya B) Bodrum C) Sinop D) Kufladas E) Kemer 6. Afla daki yörelerin hangisinde bak r madeni ç kar lmaz? A) Murgul B) Divri i C) Maden D) Küre E) Ergani 11. Afla daki ovalardan hangisi tar msal faaliyetler aç s ndan daha az önem tafl r? A) Çukurova B) Büyük Menderes C) Bursa D) Ergene E) Erzurum 191

9 12. Akdeniz Bölgesinde yaz n narenciye bahçeleri en geç 15 günde bir sulan rken, Do u Karadenizde sulamaya ihtiyaç duyulmaz. Bu durum iki yörenin hangi yönden farkl olmas yla ilgilidir? A) Toprak yap s B) Ya fl rejimi C) Ya fl biçimi D) Denize göre konum E) Yerflekilleri 13. Türkiye'de sanayi tesislerinin yaklafl k %50'si Marmara Bölgesinde kümelenmifltir. Bunda afla dakilerden hangisinin etkisi en azd r? A) Ulafl m mkanlar n n kolayl B) Sermaye birikiminin fazlal C) Genifl iflgücü olanaklar n n varl D) Pazar imkanlar n n geniflli i E) Hammadde kaynaklar n n çok çeflitli ve zengin olmas 16. stanbul, Ankara, zmir, Bursa, Konya, Adana gibi merkezlerde sebze tar m n n önem kazanmas nda afla daki faktörlerden hangisinin etkisi en azd r? A) Verimli alüvyal topraklar B) Uygun iklim özellikleri C) Tüketim pazarlar na yak nl k D) Baflka tar m ürünlerinin yetifltirilememesi E) Sulama kolayl 17. Adana, Konya, Eskiflehir, ile Bursa gibi flehirlerin geliflmesinde afla dakilerden hangisi en az etkili olmufltur? A) Çevrelerinin zengin tar m potansiyeli B) Ulafl m aç s ndan kavflak nokta olma özelli i C) Ticaretin canl olmas D) Hidroelektrik üretiminin fazlal E) Hammadde kaynaklar n n zenginli i 14. Türkiye nin çok canl ve ifllek bir transit ticarete sahne olmas nda afla dakilerden hangisinin etkisi yoktur? A) Çanakkale ve stanbul bo azlar n n B) Üç yandan denizlerle çevrili olmas n n C) Çok genifl alana sahip olmas n n D) Avrupa ile Asya aras ndaki köprü konumunun E) Farkl ekonomik yap lara sahip ülkeler aras nda yer almas n n 15. fiehir Üretim (Ton) Konya Ankara Adana Yozgat Yukar daki tabloda bir tar m ürününün baz illerimizdeki 1988 y l üretim miktar verilmifltir. Buna göre bu tar m ürünü afla dakilerden hangisidir? A) Pirinç B) fiekerpancar C) Ayçiçe i D) Bu day E) M s r 18. I. Ülkemizin en kuzeyinde yer almas II. Hinterland n n darl III. Ekili dikili topraklar n azl IV. ç k s mlarla ba lant s n n yetersiz olmas V. Do al liman olmas Sinop ilinin befleri ve ekonomik yönden yeterince geliflmemesinde yukar daki etmenlerden hangileri etkili olmufltur? A) Yaln z V B) II, III ve IV C) I ve V D) Yaln z III E) Yaln z I 19. Türkiye nin d flar ya satt ürünler aras nda afla dakilerden hangisi bulunmaz? A) Tar m aletleri B) laç C) Sebze ve meyveler D) Hayvansal ürünler E) Ulafl m araçlar 192

10 BÖLÜM 10 Türkiye Ekonomik Co rafyas TEST Ya fl (mm) 4. I. Çay II. Dokuma III. fieker IV. Konserve V. Ka t Yukar daki endüstri kollar ndan hangilerinin kuruluflunda, hammadde kaynaklar na yak n olma zorunlulu u di erlerine oranla azd r? lkb. Yaz Sonb, K fl Yukar daki grafikte mevsimlere göre ya fl miktarlar verilen bir bölgede afla daki tar m ürünlerinden hangisinin yetifltirilmesi daha kolayd r? (S cakl k koflullar uygun kabul edilecek.) A) Zeytin B) Pamuk C) Mercimek D) Bu day E) M s r 2. Karadeniz Bölgesinde tar msal faaliyetleri s - n rlayan en önemli etmen afla dakilerden hangisidir? A) Kurakl k B) Toprak verimsizli i C) Don olaylar D) Yerflekilleri E) Gübreleme 3. Afla daki akarsulardan hangisinin havzas nda yayg n olarak pirinç yetifltirilmektedir? A) Çoruh B) K z l rmak C) Büyük Menderes D) Aras E) Manavgat Mevsimler A) Yaln z I B) Yaln z II C) Yaln z III D) Yaln z IV E) I, III ve V 5. I. Pazarlama örgütlerinin yetersizli i II. Ürünlerin standartlara uygun olmay fl III. Tafl ma ve saklamada gerekli donan m n olmamas IV. Elveriflsiz do al koflullar Bat Avrupa ve Ortado u pazarlar na yak n olmas na karfl n, Türkiye sebze d fl sat m nda önemli bir geliflme göstermemifltir. Bunda yukar daki etmenlerden hangileri etkili olmufltur? A) Yaln z I B) II ve IV C) Yaln z III D) III ve IV E) I, II ve III 6. Afla dakilerden hangisi Do u Karadeniz k y - lar nda k fl l kl na ra men serac l k faaliyetlerinin yap lmas n engelleyen nedenlerden biridir? A) Topraklar n verimsizli i B) Akarsu a n n s k olmas C) Tar mda makine kullan m n n yetersizli i D) Günefllenme süresinin azl E) Orman alanlar n n fazlal 193

11 7. Türkiye'de devletin temel tar msal ürünlerin al m sat m na kat lmas "destekleme al mlar " olarak adland r l r. Afla dakilerden hangisi Türkiye'de uygulanan destekleme politikalar n n amaçlar ndan biri de- ildir? A) Üretim miktar n istenilen hedefe ulaflt rmak B) Tüketici fiyatlar n düflük tutmak C) Fiyat istikrar sa lamak D) Üreticileri belirli ürünler yetifltirmeye teflvik etmek E) Üreticinin çok çeflitli ürünler yetifltirmesini sa lamak 8. Afla daki sanayi dallar ndan hangisinin Türkiye deki yay lma sahas daha dard r? A) fieker B) Çay C) Çimento D) Dokuma E) Sigara 12. Ayçiçe i ve yerf st üretiminde ilk s ray alan co rafi bölgeler afla dakilerden hangileridir? A) Karadeniz Akdeniz B) Marmara Ege C) Ege ç Anadolu D) Akdeniz Güneydo u Anadolu E) Marmara Akdeniz 13. Türkiye'de do al yetiflme alan en genifl olan meyve afla dakilerden hangisidir? A) Üzüm B) F nd k C) ncir D) Turunçgil E) Kay s 14. Afla dakilerden hangisi orman yang n ve tahribatlar na karfl al nacak etkili önlemlerden biri de ildir? 9. Konya, Ankara, Adana ve fianl urfa gibi illerimizin tümünde çok fazla üretilen tar m ürünü afla dakilerden hangisidir? A) Pamuk B) Tütün C) Ayçiçe i D) Bu day E) M s r A) Orman içinde iyi bir yol a yapmak B) Orman köylerini tümüyle boflaltmak C) Mera ve otlak sahalar n slah etmek D) Karma a açlardan oluflan ormanlar gelifltirmek E) Yang n n s çramas n önleyecek boflluklar b - rakmak 10. Afla daki illerin hangisinde dikili alanlar içinde zeytinliklerin pay en fazlad r? A) Samsun B) Burdur C) Eskiflehir D) Bal kesir E) Ordu 11. Afla daki tar m ürünlerinden hangisinin Türkiye nin tüm co rafi bölgelerinde yetifltirilmesi mümkün de ildir? A) Bu day B) fiekerpancar C) Pamuk D) Üzüm E) Elma 15. I. Bölge % II. Bölge % fiekerpancar 38 Tütün 60 Baklagiller 21 Pamuk 30 Tah llar 60 Üzüm 45 Üzüm 23 Zeytin 60 Yukar daki tabloda iki farkl bölgemizin tar m ürünleri itibar yla Türkiye tar msal üretimindeki paylar verilmifltir. Buna göre bölgeler hangi seçenekte do ru verilmifltir? I II A) Akdeniz Marmara B) ç Anadolu Ege C) Karadeniz Güneydo u Anadolu D) Ege Karadeniz E) Do u Anadolu Akdeniz 194

12 16. Afla daki tabloda üç farkl ürünün ekim ve üretiminde ilk befl s ray alan illerimiz gösterilmifltir. I. Ürün II. Ürün III. Ürün Konya Samsun Tekirda Yozgat Ordu Edirne fianl urfa Zonguldak K rklareli Adana Sakarya Bal kesir Ankara Trabzon stanbul Buna göre, üç ürünün s ralan fl hangi seçenekte do ru verilmifltir? I II III A) fiekerpancar Pirinç Ayçiçe i B) Bu day M s r Ayçiçe i C) Ayçiçe i F nd k Zeytin D) Bu day Tütün Üzüm E) Pamuk Pirinç Tütün 19. Afla daki grafikte Türkiye pamuk üretiminin bölgelerimize göre da l fl yüzdeleri verilmifltir. %28 II %46 Buna göre VI. numara ile gösterilen bölge afla- dakilerden hangisidir? A) ç Anadolu B) Ege C) Güneydo u Anadolu D) Akdeniz E) Marmara I III %13 IV V VI %1.3 %1 % Afla daki grafikte üç farkl tar m ürününün co rafi bölgelerimize göre üretim oranlar verilmifltir. 17. Afla dakilerden hangisi Türkiye tar m nda makinalaflman n sa lad yararlar aras nda yer almaz? 100 Üretim (%) A) Al nan verimin yükselmesi B) Hasat ifllerinin zaman nda bitirilmesi C) Tar m ürünlerinde çeflitlili in artmas D) Topraklar n zaman nda sürülebilmesi E) Daha genifl alanlar n iflletilebilmesi Akdeniz Ege Karadeniz Karadeniz Marmara Akdeniz X Y Z Ürün Buna göre X,Y ve Z ile ifade edilen tar m ürünleri afla daki seçeneklerin hangisinde do ru verilmifltir? 18. zmir de yetifltirilen pamuk ile I d r'da yetifltirilen pamu un farkl zamanlarda olgunlaflmas, afla dakilerden hangisi ile ilgilidir? A) Toprak çeflidi B) Sulama C) S cakl k D) Boylam E) Rüzgar X Y Z A) Zeytin M s r Turunçgil B) Turunçgil F nd k Muz C) Tütün Çay Susam D) Pamuk Turunçgil Susam E) F nd k Zeytin Muz 195

13 TEST 30 Türkiye Ekonomik Co rafyas BÖLÜM Türkiye'nin k y bölgelerinde yap lan tar m faaliyetleri ile ilgili özelliklerden yanl fl olan afla- dakilerden hangisidir? A) Modern teknik ve yöntemlerin kullan lmas B) Elde edilen verimin yüksek olmas C) Ekonomik de eri yüksek tar m ürünlerinin yetifltirilmesi D) Yayg n olarak tah l türlerinin yetifltirilmesi E) Yetifltirilen ürünlerin d fl sat mda önemli yer tutmas Orman alan (%) Kardeniz Do u Anadolu G. Do u Anadolu Ege Marmara ç Anadolu Akdeniz Bölgeler 2. Türkiye tar m ile ilgili afla daki yarg lardan yanl fl olan hangisidir? A) Yetifltirilen tar msal ürünler çok çeflitlidir. B) Ekili dikili topraklar parçal ve da n kt r. C) Tar m n ihracattaki pay sürekli artmaktad r. D) Üretim iklim flartlar na ba l olarak y ldan y la de iflir. E) Ekili dikili topraklar n ülke yüzölçümüne oran düflüktür. Yukar daki grafikte, ormanlar n Türkiye nin co rafi bölgelerine da l fl verilmifltir. Grafikteki bilgilere dayan larak hangi yarg ya var lamaz? A) Ormanlar n % 70'den fazlas k y bölgelerinde toplanm flt r. B) Karadeniz ve Akdeniz orman bak m ndan en zengin bölgelerdir. C) Orman varl en az olan bölge Güneydo u Anadolu'dur. D) K y lardan uzaklafl ld kça orman varl azalm flt r. E) Orman da l fl enleme uygunluk gösterir. 3. Üretim Çin Hindistan Endonezya Tayland Vietnam 5. Akdeniz ikliminin karekteristik ürünüdür. So u a dayan ks zd r. K fllar l k geçen k y ya yak n yerlerde yetiflir. Yetiflme alanlar n iklim koflullar belirler. Yukar da yetiflme koflullar verilen tar m ürünü afla dakilerden hangisidir? A) Pamuk B) Zeytin C) Tütün D) Çay E) Pirinç Ülke Yukar da ülkelere göre üretim miktar verilen tar m ürünü afla dakilerden hangisidir? A) Bu day B) M s r C) Pirinç D) Pamuk E) Zeytin 6. Türkiye nin tüm co rafi bölgelerinde da n k yataklar halinde bulunan yeralt zenginli i afla- dakilerden hangisidir? A) Bak r B) Linyit C) Mangenez D) Bor mineralleri E) Taflkömürü 196

14 7. Büyük Menderes Ovas n n en önemli ve yayg n tar m ürünü afla dakilerden hangisidir? A) Tütün B) fiekerpancar C) Pamuk D) Turunçgiller E) Tah l 12. Afla daki flehirlerin hangisinde petrol rafinerisi yoktur? A) Mersin B) K r kkale C) Tekirda D) zmit E) zmir 8. Türkiye de nadas n en az uyguland co rafi bölge afla dakilerden hangisidir? A) Akdeniz B) ç Anadolu C) Marmara D) Karadeniz E) Güneydo u Anadolu 9. Afla daki tar m ürünlerinden hangisi yetiflme devresinde suya daha fazla gereksinim duyar? A) Bu day B) Arpa C) Pirinç D) Çavdar E) Yulaf 13. Afla daki ülkelerden hangisi, Dünya incir üretiminde ilk s ray al r? A) talya B) spanya C) Türkiye D) ABD E) Fransa 14. Türkiye'de elektrik enerjisi üretiminde afla - daki enerji kaynaklar n n hangisinden hiç yararlan lmaz? 10. Afla daki grafikte co rafi bölgelerimizin Türkiye bal k üretimindeki paylar gösterilmifltir. A) Linyit B) Su gücü C) Petrol D) Jeotermal enerji E) Nükleer % 81 I % 3 IV %11 % 5 III Buna göre II numara ile gösterilen co rafi bölgemiz afla dakilerden hangisidir? A) Marmara B) Karadeniz C) Akdeniz D) Do u Anadolu E) Ege 11. Türkiye'de bu day üretiminde eskiye oranla art fllar olmas na ra men d flar ya sat fl yap lamaz. Bu durumun temel nedeni afla dakilerden hangisidir? A) Pazarlama yetersizli i B) Verimin düflük olmas C) H zl nüfus art fl D) Üretimin belli bölgelerde yo unlaflmas E) Makinal tar m n yayg nlaflamamas II 15. Endüstri alan nda, enerji tüketimi en az olan bölgemiz afla dakilerden hangisidir? A) Ege B) Akdeniz C) ç Anadolu D) Do u Anadolu E) Marmara 16. Afla daki tabloda baz illerde Y bitkisinin 1993 y - l ekim alanlar verilmifltir. li Y.Bitkisinin Ekim Alan (Hektar) Sakarya A r Samsun Ordu Kocaeli Ankara Buna göre Y bitkisi afla dakilerden hangisidir? A) F nd k B) Zeytin C) Ayçiçe i D) fiekerpancar E) M s r 197

15 17. Afla daki Türkiye haritas nda s ras yla üç farkl maden yata n n ülkemizdeki da l fl verilmifltir. 19. Afla daki tabloda de iflik ürün gruplar n n dört bölgemizdeki üretim oranlar verilmifltir. II III I Buna göre bu madenler s ras yla afla dakilerden hangileridir? I II III A) Bak r Linyit Demir B) Petrol Krom Taflkömürü C) Taflkömürü Bor Alüminyum D) Krom Linyit Z mparatafl E) Demir Kükürt Bak r Bölge Tütün Pamuk Ayçiçe i fi.pancar (%) (%) (%) (%) I II III IV Buna göre üretim oranlar verilen bölgelerimiz s ras yla afla dakilerden hangileridir? I II III IV A) Karadeniz Marmara Akdeniz G.D. Anadolu B) Ege ç Anadolu Marmara Akdeniz C) Akdeniz D. Anadolu Akdeniz Karadeniz D) Marmara Karadeniz Ege Do u Anadolu E) Ege G.D. Anadolu ç Anadolu Marmara 18. Afla daki tabloda bir tar m ürününün baz illerdeki toplam a aç say s verilmifltir. B Bitkisine Ait Toplam li A aç Say s (1993) Antalya Bal kesir Hatay Eskiflehir Mu la zmir Zonguldak Buna göre bu tar m ürünü afla dakilerden hangisidir? A) F nd k B) Zeytin C) Turunçgil D) Elma E) fieftali 20. Afla daki tabloda baz illerde A bitkisinin 1993 y - l na ait üretim miktarlar verilmifltir. A Bitkisinin Üretim miktar li ( Ton ) çel Rize 2401 Gaziantep zmir Bal kesir 7576 Buna göre üretim miktar verilen tar m ürünü afla dakilerden hangisidir? A) Zeytin B) fiekerpancar C) Turunçgil D) Tütün E) Pamuk 198

16 BÖLÜM 10 ÖSS SORULARI - Türkiye Ekonomik Co rafyas ÖSS 1. Endüstri alan nda, enerji tüketimi en fazla olan bölge afla dakilerden hangisidir? A) Karadeniz Bölgesi B) Do u Anadolu Bölgesi C) ç Anadolu Bölgesi D) Güneydo u Anadolu Bölgesi E) Marmara Bölgesi 5. Türkiye'nin k y kesimleri, iklime ba l olarak, Akdeniz Ege, Marmara ve Karadeniz fleklinde üç farkl tar m bölgesine ayr lm flt r. Afla daki tar m ürünlerinden hangisi, bu tar m bölgelerinin üçünde de yetiflir? A) Tütün B) Çay C) Yerf st D) Muz E) Susam 2. Türkiye'de orman yang nlar, Bat ve Güney kesimlerine göre Kuzey kesimlerinde çok daha azd r. Kuzeyde orman yang nlar n n az olmas n n nedeni afla dakilerden hangisidir? A) Orman içi yerleflmelerin da n k olmas B) Orman alt s n r n n k y dan bafllamas C) Nem oran n n fazla olmas D) Ormanlar n daha çok yamaçlarda yer almas E) Orman içi ulafl m a n n geliflmifl olmas 6. Afla dakilerden hangisi, Türkiye'de küçükbafl hayvanc l n yo un oldu u yörelerin bir özelli idir? A) Y ll k ortalama ya fl miktar n n fazla olmas B) Tar m gelirinin yüksek olmas C) Akarsu a n n s k olmas D) Bozk rlar n genifl yer kaplamas E) Yaz mevsiminin serin geçmesi 3. Afla daki limanlardan hangisinin hinterland, di erlerinden daha genifltir? A) Trabzon B) zmir C) Antalya D) Samsun E) Zonguldak 4. Bir ülkenin ithalat nda ham ve yar ifllenmifl maddeler, ihracat nda ise yap lm fl eflya büyük bir paya sahipse bu ülke afla daki gruplardan hangisine girer? A) Turizmi geliflmifl B) Endüstrisi geliflmifl C) Tar m ürünü fazlas olan D) Nüfus yo unlu u fazla E) Yeralt zenginli i fazla 7. Türkiye'de afla daki endüstri ürünlerinden hangisinin y ll k üretim miktar hava koflullar na ba l olarak de iflir? A) Cam B) fieker C) Çimento D) Seramik E) Ka t 8. Türkiye'deki büyükbafl ve küçükbafl hayvanc - l n gelifltirilmesi ve verimin artt r lmas nda afla dakilerden hangisi en az etkilidir? A) Besicilikle ilgili e itime önem verilmesi B) Süt kuzu ve süt dana kesimlerinin önlenmesi C) Yerli rklar n slah edilmesi D) Düflük faizli kredi olanaklar n n sa lanmas E) Yaylac l n yayg nlaflt r lmas 199

17 9. Karadeniz Bölgesinin k y kesiminde pamuk yetifltirilememesinin ana nedeni afla dakilerden hangisidir? A) Tar mda makine kullan m n n yayg nlaflmam fl olmas B) Di er tar m ürünlerinin yüksek gelir sa lamas C) Vadi tabanlar n n dar olmas D) Her mevsimin ya fll geçmesi E) Orman alanlar n n genifl yer tutmas 10. Bir bo az n ifllek bir deniz yolu olmas nda afla- dakilerden hangisinin etkisi di erlerine göre daha azd r? A) Çevresinde önemli ticaret merkezlerinin bulunmas B) Nüfus yo unlu u fazla olan yerlere yak n olmas C) Büyük denizleri birbirine ba lamas D) Endüstri bak m ndan geliflmifl bölgelere yak n olmas E) Çevresiyle karayolu ve demiryolu ba lant s - n n bulunmas 11. Türkiye'de ipekli dokumac l n geliflti i bafll - ca yerler afla dakilerin hangisinde birlikte verilmifltir? A) zmir Nazilli Uflak B) Denizli Uflak fiile C) Buldan Adana zmir D) Bursa Kayseri Malatya E) Gemlik Bursa stanbul 12. Türkiye'de kereste fabrikalar n n ço unun Karadeniz Bölgesinde yer almas n n temel nedeni afla dakilerden hangisidir? 13. Türkiye'de karayoluyla yap lan tafl mac l n di er ulafl m biçimlerinden daha fazla olmas nda en önemli etken afla dakilerden hangisidir? A) Tafl tlar n bir k sm n n Türkiye'de üretilmesi B) Karayolu tafl mac l n n ucuz olmas C) Yol boyunca konaklama tesislerinin bulunmas D) Tafl t kapasitesinin artmas E) Karayoluyla Türkiye'nin her yerine ulafl labilmesi 14. Afla daki haritada,, iflaretleri ile belirtilen üç ayr ürünün Türkiye'deki bafll ca yetiflme alanlar gösterilmifltir. ** * * * Bu üç ürün, afla dakilerin hangisinde do ru olarak verilmifltir? A) F nd k Zeytin Ayçiçe i B) Portakal Bu day Pamuk C) Çay Yerf st ncir D) M s r Muz Elma E) Mercimek Tütün fiekerpancar 15. Afla daki tar m ürünlerinden hangisi, Türkiye'nin iç tar m bölgelerinin ekonomisinde daha büyük bir paya sahiptir? * A) Zeytin B) Tütün C) fiekerpancar D) F nd k E) M s r A) Tar m alanlar n n dar olmas B) Hammaddenin bol olmas C) Nüfusun bol olmas D) Su kaynaklar n n bol olmas E) Ulafl m olanaklar n n artmas 16. Afla dakilerden hangisi, bir yörede turizme paralel olarak geliflmesi beklenen bir etkinlik de ildir? A) Ticaret B) Haberleflme C) Tar m D) nflaat E) Ulafl m 200

18 17. Türkiye'de nadasa ayr lan alanlarda son y llarda azalma görülmektedir. Afla dakilerden hangisi bu durumun ortaya ç kmas nda etkili de ildir? A) Sulama olanaklar n n artmas B) Gübreleme olanaklar n n artmas C) Makineli tar m n yayg nlaflmas D) Tar mla u raflan nüfusun azalmas E) Nöbetlefle ekimin yayg nlaflmas 18. Afla dakilerden hangisi Türkiye'nin d fl ülkelere satt mallar aras nda yer almaz? A) Tütün B) Üzüm C) Pirinç D) Pamuk E) F nd k 19. Genelde iklim koflullar bak m ndan sebze tar - m na en az elveriflli olan bölge afla dakilerden hangisidir? A) Marmara Bölgesi B) Akdeniz Bölgesi C) ç Anadolu Bölgesi D) Karadeniz Bölgesi E) Do u Anadolu Bölgesi 20. Türkiye'de serac l k, hangi etmeni kontrol alt - na almay amaçlar? A) S cakl B) Nemi C) Gübreyi D) Topra E) Rüzgar 21. Türkiye'de 1935'te etkin nüfusun %81'i tar m kesiminde çal fl rken bu oran 1970'te % 67'ye düflmüfltür. Bu durum, afla dakilerden hangisine bir iflaret say labilir? A) Tar msal yat r mlar n azalmas na B) Tar m d fl sektörlerin geliflmesine C) Ekim alanlar n n daralmas na D) Tar msal ürünlerin al c bulamamas na E) Topraklar n verimsizleflmesine 22. Türkiye'de afla daki ürünlerden hangisinin tar m n n yo un oldu u yörede küçükbafl hayvanc l k en azd r? A) Ayçiçe i B) Bu day C) Susam D) fiekerpancar E) Çay 23. Türkiye'de elektrik enerjisinin bir k sm Soma Yata an Afflin Elbistan gibi termik santrallerden elde edilmektedir. Bu santrallerin kurulufl yerlerinin belirlenmesinde öncelikle afla dakilerden hangisi göz önünde tutulmufltur? A) Yo un nüfuslu merkezlere yak nl k B) Enerji tüketim merkezlerine yak nl k C) Ulafl m kolayl D) Linyit yataklar na yak nl k E) Enerji nakil hatlar na yak nl k 24. Türkiye'nin iç bölgelerinin orman bak m ndan fakir olmas nda afla dakilerden hangisi en çok etkilidir? A) Ya fl n yetersiz olmas B) Ortalama yükseltinin fazla olmas C) Toprak örtüsünün ince olmas D) Yeralt sular n n yetersiz olmas E) Tar m alanlar n n genifl olmas 201

19 25. Afla daki santrallerden hangisi jeotermal enerji ile çal fl r? A) Sarayköy B) Oymap nar C) Yata an D) Afflin Elbistan E) Hirfanl 26. Topra n verimini artt rmak ve tar m gelifltirmek için, afla dakilerden hangisi gerekli de- ildir? A) Tohum slah B) Gübreleme C) Tar mda makineleflme D) Sulama E) Üretici say s n n artmas 30. ç Anadolu köylüsü ile Do u Anadolu köylüsünün birbirinden farkl ekonomik etkinliklerde bulunmas n n ana nedeni afla dakilerden hangisi olabilir? A) Ya fl B) S cakl k C) Yerflekilleri D) Denizden uzakl k E) Toprak türü 31. Ancak 800 m'nin üstünde yetiflebilen bir bitki, öteki koflullar elveriflli ise afla daki yörelerin hangisinde görülebilir? A) Harran Ovas B) Amik Ovas C) Çarflamba Ovas D) Mufl Ovas E) Bal kesir Ovas 27. Genelde tar m ürünlerini iflleyen fabrikalar üretim alan na yak n yerlere kurulur. Türkiye'de afla daki sanayi kollar ndan hangisindeki fabrikalar n kuruldu u yerler bu genellemeye en az uymaktad r? A) Pamuklu dokuma B) Zeytinya C) Salça D) F nd k iflleme E) Çay iflleme 28. Afla daki yörelerden hangisinin turizminde karstik oluflumlar önemli yer tutar? A) Marmaris B) Ürgüp Göreme C) Pamukkale D) Çeflme E) Gordiyon 32. Eskiden beri sadece tah l üretilen bir yörede son bir kaç y ld r sebze de üretilmeye bafllanm flt r. Tar m etkileyen koflullar göz önüne al nd nda, bu yörede afla dakilerden hangisinde bir de iflme oldu u savunulabilir? A) Tar m alanlar n n geniflli ine B) Nüfus miktar na C) Gübreleme yöntemine D) Tar m aletlerine E) Sulama imkanlar na 33. Kanada'da endüstri ve tar msal faaliyetlerin ülkenin güney bölümünde bafllam fl ve burada yo unlaflm fl olmas n n temel nedeni afla dakilerden hangisidir? 29. Afla daki petrol ar tma tesislerinin hangisinin yak n nda petrol de ç kart lmaktad r? A) Batman B) Alia a C) Atafl D) Orta Anadolu E) prafl A) klim koflullar n n elveriflli olmas B) Yerflekillerinin engebesiz olmas C) Bitki örtüsün seyrek olmas D) Göllerin genifl yer tutmas E) Denize yak n olmas 202

20 34. Afla daki grafikte bir ülkenin ithalat ve ihracat nda yer alan mallar n oranlar görülmektedir. THALAT Yat r m mallar Tüketim mallar HRACAT Tar m ürünleri Maden 37. Afla daki haritada u,, iflaretleri baz zeytinya, ka t ve sigara fabrikalar n n yerlerini göstermektedir. Hammadde Sanayi ürünleri Grafikteki bilgiler göz önüne al nd nda bu ülkeyle ilgili olarak afla daki yarg lardan hangisine ulaflabilir? A) flsizlik oran fazlad r. B) Nüfus da l m dengelidir. C) Tar msal üretimi yetersizdir. D) Geliflmifl bir ülkedir. E) thalat giderleri ihracat gelirlerinden fazlad r. Bu iflaretlerin hangi fabrikalara ait oldu u afla- dakilerin hangisinde do ru olarak verilmifltir? A) Zeytinya Ka t Sigara B) Sigara Ka t Zeytinya C) Zeytinya Sigara Ka t D) Ka t Zeytinya Sigara E) Ka t Sigara Zeytinya 35. Afla dakilerin hangisinde bir yöre, burada ç - kar lmayan madenle birlikte verilmifltir? Yöre Maden A) Murgul Bak r B) Divri i Demir C) Eskiflehir Lületafl D) Soma Linyit E) Zonguldak Civa 38. Trabzon'un bir liman kenti olarak, Giresun ve Rize'ye oranla daha çok geliflmifl olmas afla - dakilerden hangisine ba lanabilir? A) Nüfusunun az olmas na B) Tar msal üretiminin çok fazla olmas na C) K y lar n n elveriflli olmas na D) Bal kç l n çok geliflmifl olmas na E) ç bölgelerle ulafl m n n kolay olmas na 36. Afla daki tar m ürünlerinden hangisi, Türkiye'nin d flsat m nda di erlerine göre daha önemli bir paya sahiptir? 39. Türkiye'de maden yataklar ve çeflitleri bak m ndan en zengin bölüm afla dakilerden hangisidir? A) Kay s B) Haflhafl C) Pamuk D) Antepf st E) Çay A) Yukar F rat B) Orta K z l rmak C) Dicle D) Do u Karadeniz E) Ergene 203

21 40. Bir yerde iklim, toprak koflullar veya ekonomik koflullar gibi nedenlerle bir biki türü çok yayg n olarak yetifliyorsa böyle bitkilere o yöre için "monokültür bitkisi" denir. Bu tan ma göre, afla dakilerin hangisinde verilen tar m bitkisi karfl s nda verilen yöre için bir monokültür bitkisi de ildir? Bitki Yöre A) Zeytin Edremit Körfezi B) Çay Rize Yöresi C) F nd k Ordu Giresun Yöresi D) Ayçiçe i Ergene Havzas E) Pamuk Antalya Yöresi 43. zmir stanbul Samsun Tokat Malatya Adana Bitlis Ekim alanlar Fabrikalar Yukar daki haritada bir tar m ürününün yetiflti i bafll ca yerler ve bu ürünü iflleyen fabrikalar gösterilmifltir. Bu ürün afla dakilerden hangisidir? A) fiekerpancar B) Tütün C) Üzüm D) F nd k E) Pamuk 44. Akdeniz Bölgesinde yürütülen afla daki etkinliklerden hangisinin ülke ekonomisine katk s en azd r? 41. Afla daki yeralt zenginliklerinin hangisinden enerji elde edilmez? A) Linyit B) Bor Mineralleri C) Do algaz D) Petrol E) Rodyoaktif minareller 42. Afla daki yerlerin hangisinde, karfl s nda belirtilen tar m ürünü yetifltirilmez? Yer Ürün A) Adapazar Ovas fiekerpancar B) Antalya Yöresi Turunçgil C) Ergene Havzas Ayçiçe i D) Eskiflehir Ovas Zeytin E) Kastamonu Yöresi Kenevir A) Enerji üretimi B) Serac l k C) Bal kç l k D) Turizm E) Endüstri 45. Karadeniz Bölgesinin k y kesiminde yetifltirilen afla daki ürünlerden hangisinin yetiflme alan do al koflullar yönünden di erlerine göre daha s n rl d r? A) Turunçgil B) M s r C) Fasulye D) Çeltik E) F nd k 46. ç Anadolu Bölgesi nde nisan ay n n ya fll, temmuz ay n n kurak geçmesi bu day verimini art rmaktad r. Buna göre, bu bölgede bu day verimi afla - dakilerden hangisiyle ilgilidir? A) Y l içinde ya fll geçen gün say s B) Y ll k ya fl n miktar C) Ya fl n y l içinde da l fl D) Y l içinde düflen ya fl n biçimi E) Topra n ya fl s zd rma derecesi 204

22 47. ç Anadolu Bölgesi nin ekim yap lan yörelerinde, ekilen tohumun niteli i ve ekim yöntemleri de iflmedi i halde bu day verimi, kurak y llarda hektar bafl na kilograma düflerken ya fll y llarda 2000 kilograma ç kmaktad r. Bu gözleme göre, ç Anadolu Bölgesi nde bu day veriminin artmas neye ba l d r? A) Sulama gereksiniminin karfl lanmas na B) Ekili alanlar n gübrelenmesine C) Ekim alanlar n n geniflletilmesine D) Nitelikli tohum kullan lmas na E) Makine gücünden yararlan lmas na 50. fiekerpancar tarladan söküldükten sonra uzun süre bekletilmeden ifllenmesi gereken bir endüstri bitkisidir. Afla dakilerden hangisi bu gereklili i karfl lay c bir önlem olabilir? A) fiekerpancar üretiminin devletçe teflvik edilmesi B) fiekerpancar n n sulak bölgelerde yetifltirilmesi C) Üretim alanlar n n s n rl tutulmas D) Ayn tarlaya iki y lda bir ekim yap lmas E) fieker fabrikalar yla üretim alanlar n n yak n olmas 48. Y ll k bu day üretim miktar nda görülen dalgalanmalar azaltmak için sulanabilir alanlar n geniflletilmesi gerekir. Bu öneriyi yapan kifli, üretim miktar nda görülen dalgalanmalar ekim alanlar n n hangi özelli ine ba lamaktad r? A) Topra n humusça zenginli i B) Yükseltisinin fazlal C) Yeralt suyu bak m ndan zenginli i D) Ya fl rejiminin düzensizli i E) Yerflekli bak m ndan nemli rüzgârlara aç kl 49. Afla dakilerden hangisi, Türkiye de narenciye tar m n n yayg n oldu u yörelerde görülen iklimin temel özelli idir? A) Yaz n çok s cak, k fl n so uk olmas B) S cakl n bütün y l s f r derecenin üstünde olmas C) Yaz mevsiminin l k ve ya fll olmas D) lkbahar n çok s cak, sonbahar n l k olmas E) Ocak, fiubat aylar nda s cakl n s f r derecenin alt na inmesi 51. Afla dakilerden hangisi fleker fabrikalar n n, Türkiye nin her yerine yay lmas na olanak sa lamaktad r? A) fieker fabrikas n n ucuza mal olmas B) fieker gereksiniminin fazla olmas C) Pancar tar m n n kolay olmas D) Pancar küspesinin yem olarak kullan lmas E) Pancar n birçok yerde yetifltirilebilmesi 52. Zeytin ve üzüm yetifltirmeye elveriflli olan Akdeniz Bölgemizde zeytincilikle ba c l n geliflmemesinin bafll ca nedeni afla dakilerden hangisidir? A) Turfanda sebze ve meyvecili e önem verilmesi B) Zeytin ve üzümü iflleyecek endüstri tesislerinin olmay fl C) Da lar nedeni ile üretime elveriflli ovalar n dar oluflu D) Ürünü iç bölgelere ulaflt racak yollar n yetersizli i E) Daha kârl pamuk üretimine öncelik verilmesi 205

23 53. Zeytin, muz, incir, çay, kahve, kauçuk vb. yeryüzünün belli kesimlerinde yetiflebilen bitki çeflitleridir. Bu bitkilerden birço unun Türkiye de yetiflmesi afla dakilerden hangisine ba lanabilir? 54. A) Bol ya fll bir ülke olmas na B) Da l k bir ülke olmas na C) Tar m alanlar n n geniflli ine D) Tar m n geliflmifl olmas na E) klimin çeflitlili ine @?4@ I40Y@@e@@ @@@?e@@e@@e?v+y@??v+mi4@? 0Ye@?@@@?.Y?/X?eW@ f?/k? /T&? 0?4@@?h?V4@@?.Y O@ 6X 6T2@ I4@@?/T.e?V+Ye @?6T2(e N@H?&@ V'@, O. 0R4@e@@@? 6Ke@@e?W-T-X?'@U?V'U?V4)eV/?'@Ue@L?V4)e@@ V+R40Y I+R40Y @@@?e@@e@@e @@@@@@@@@@@@@? f@??&@? I@MW5, 0R/?e O&U?(Y?W&?fK??W.Y I@Y@H?S, 0R/) :@L?7U?&@?@@?.Y? @@@@@@@@@@@@6? HL?S 0R+Y@0Y@ f?/k? e@@?v4@ @?g I/?V+Y I+Y?7H f?/k? e@@?v4@ W& 6?2@ (Y 0Me@@@L (Y @@@@@?.R'T&@@??V+Y f?/k? @?hg@?@? W2(??W-X f?/k? f?/k? f?/k? e@@?v4@ W&UI'U?&@?@@?.Y? J@H?/X J@HL @?&@)?V/ J@XI/? @?&@@@@??I@?'XI'@, W& V/?V+Y @?e &@U?*U?I/?V/ @??@ @@@@@@@@@@U?B1?O@?)T2@6X J@@>@1 @?e e@@ 7>@@@@ f?/k? e@@?v4@?i/?@? /XV+Y? @@g@0r4)? /XV+R4@U S)K?eI/ /T-KO. )T26X?e@@f.R4@f /XV4@? /T&? '6T26Xh /T&KO. V40MI/@?e @@@@@@@@@@@@@@ f?/k? e@@?v4@ V'e.Me W.?W-T-X W.?W&? Befl meyvenin Akdeniz Bölgesi ndeki a aç say - lar ve üretim miktarlar bulunmufl ve bunlar n Türkiye toplam içindeki pay hesaplanm flt r. Bu paylar afla daki grafikte yüzde olarak hesaplanm flt r % Meyveler Bu grafikte, muz kaç numara ile gösterilmifltir? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 A aç Üretim Yukar daki tabloda iki tar m ürününün belirli illerdeki üretim oranlar verilmifltir. Tablodaki bilgilere göre, bu iki ürün afla dakilerden hangisinde do ru olarak verilmifltir? X bitkisi Y Bitkisi A) Çay Turunçgil B) M s r Muz C) F nd k Zeytin D) Tütün ncir E) Kenevir Susam 55. Türkiye de serac l n Akdeniz ve Ege bölgelerinde daha yayg n olmas n n en önemli nedeni afla dakilerden hangisidir? 57. Afla daki haritada bir sanayi bitkisinin Türkiye deki bafll ca üretim alanlar gösterilmifltir. A) Güneflli gün say s n n fazla olmas B) K fl mevsiminin ya fll geçmesi C) Topra n verimli olmas D) Tar msal nüfusun fazla olmas E) Sulama olanaklar n n geliflmifl olmas Bu sanayi bitkisi afla dakilerden hangisidir? A) Tütün B) Pamuk C) Zeytin D) fiekerpancar E) Kenevir 206