T.C. SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

Transkript

1 T.C. SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ LOJĠSTĠK YÖNETĠMĠ ĠÇĠN ÇOK AMAÇLI MOBĠL YAZILIM GELĠġTĠRĠLMESĠ Ġnayet Hakkı ÇĠZMECĠ YÜKSEK LĠSANS Elektronik ve Bilgisayar Sistemleri Eğitimi Eylül-2012 KONYA Her Hakkı Saklıdır

2

3 TEZ BĠLDĠRĠMĠ Bu tezdeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edildiğini ve tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada bana ait olmayan her türlü ifade ve bilginin kaynağına eksiksiz atıf yapıldığını bildiririm. DECLARATION PAGE I hereby declare that all information in this document has been obtained and presented in accordance with academic rules and ethical conduct. I also declare that, as required by these rules and conduct, I have fully cited and referenced all material and results that are not original to this work. İnayet Hakkı ÇİZMECİ Eylül-2012

4 ÖZET YÜKSEK LĠSANS LOJĠSTĠK YÖNETĠMĠ ĠÇĠN ÇOK AMAÇLI MOBĠL YAZILIM GELĠġTĠRĠLMESĠ Ġnayet Hakkı ÇĠZMECĠ Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Elektronik ve Bilgisayar Sistemleri Eğitimi Anabilim Dalı DanıĢman: Yrd. Doç. Dr. A. Alpaslan ALTUN 2012, 60 Sayfa Jüri Yrd. Doç. Dr. A. Alpaslan ALTUN Yrd. Doç. Dr. H. Erdinç KOÇER Yrd. Doç. Dr. Humar KAHRAMANLI Rekabetin hızla arttığı lojistik sektöründe müşteri beklentileri de artmaktadır. Müşterilerin; lojistik alanında güvenilir, kaliteli ve ekonomik olma gibi taleplerinin olması firma yöneticilerinin bu konumda tüm imkânlarını seferber etmelerine yol açmaktadır. Günümüzde teknoloji sürekli gelişim içerisindedir. Yeni yeni üretilen teknolojilerin lojistik alanına adapte edilmesi için yazılımlar geliştirilmektedir. Lojistik firmalar müşterilerin taleplerini karşılayabilmek ve memnuniyetlerini sağlayabilmek için güvenilir, ekonomik taşıyıcılar bulmak zorundadırlar. Bu zorunluluk çerçevesinde mobil yazılımlar geliştirilmektedir. Bu tez çalışmasında geliştirilmiş olan mobil yazılım, müşterilerin taşıtmak istedikleri ürünleri, lojistik firmaya iletmelerini ve firma yetkilileri tarafından bu ürün bilgilerinin mobil yazılıma aktarmaları sağlanmıştır. Böylece taşıyacak yük bekleyen taşıyıcıların, ürünün kendilerine uygun olup olmadığına karar vermesine yardımcı olunmuştur. Eğer kendisine uygun olan yük var ise bu yükü taşımak istediğini belirterek fiyat teklifi verebilmektedir. Firma yetkilileri ise bu veriler fiyat teklifleri içinden müşteri için en uygun teklifi onaylayarak taşıyıcıya telefon aracılığıyla daha detaylı bilgiler verilmektedir. Tez çalışmasında geliştirilen mobil yazılımın sonucunda taşıyıcıların bir yerden bir yere taşıma yaptıklarında gittikleri yerden yük bulma sorunu ortadan kaldırılmış, hem müşterinin hem de taşıyıcının ekonomik kaybını en az seviyelere indirgemesi sağlanmıştır. Böylece gelişen ülkemize ekonomik açıdan katkı sağlamasına yardımcı olunmuştur. Anahtar Kelimeler: Akıllı taşıma sistemleri, lojistik, lojistik yönetimi, mobil yazılım, tedarik zinciri yönetimi. iv

5 ABSTRACT MS THESIS THE DEVELOPMENT OF A MULTI-PURPOSE MOBILE SOFTWARE FOR LOGISTICS MANAGEMENT Ġnayet Hakkı ÇĠZMECĠ THE GRADUATE SCHOOL OF NATURAL AND APPLIED SCIENCE OF SELÇUK UNIVERSITY THE DEGREE OF MASTER OF SCIENCE IN ELECTRONICS AND COMPUTER SYSTEM EDUCATION Advisor: Asst.Prof.Dr A. Alpaslan ALTUN 2012, 60 Pages Jury Asst. Prof. Dr. A. Alpaslan ALTUN Asst. Prof. Dr. H. Erdinç KOÇER Asst. Prof. Dr. Humar KAHRAMANLI Competition is growing rapidly in the logistics industry. Rapidly increasing customer expectations. Customers reliable, high-quality and economical demands, such as company managers to lead them to mobilize all their resources.with limited opportunities for improving the use of technology companies is to help the higher levels. Today, technology is in constant development. Produced by the new technologies, new software is being developed to be adapted to the field of logistics. Logistics companies meet the demands of customers and their satisfaction in order to provide a reliable economical carriers must find. This requirement is being developed within the framework of mobile software. In this thesis, transported the desired products to customers through mobile software which has been developed, logistics companies transmit and transfer of mobile software provides information on this product by company officials. Thus, waiting to carry the load carriers, whether or not this product is suitable for them to decide over the phone helps. If it wants to move the load if you have the appropriate offer price is stated. Company officials approved the proposal of the most suitable for the customer provides more detailed information to the carrier. As a result of the mobile software was developed in this thesis when they move from one place to carriers from their cargo, eliminating the problem of finding the minimum levels of both the client and the carrier's downgrade of economic loss and thus to contribute to help the economically developed country. Keywords: Intelligent transport systems, logistics, logistics management, mobile software, supply chain management. v

6 ÖNSÖZ Bu çalışma esnasında desteğini ve değerli fikirlerini esirgemeyen danışmanım Sayın A. Alpaslan ALTUN a ve her zaman yanımda olan ve desteklerini hep hissettiğim aileme ve arkadaşlarıma sonsuz teşekkürlerimi sunarım. İnayet Hakkı ÇİZMECİ KONYA-2012 vi

7 ĠÇĠNDEKĠLER ÖZET... iv ABSTRACT...v ÖNSÖZ... vi ĠÇĠNDEKĠLER... vii SĠMGELER VE KISALTMALAR... ix 1. GĠRĠġ Tezin Amacı ve Önemi Tez Organizasyonu KAYNAK ARAġTIRMASI BĠLGĠ TEKNOLOJĠLERĠNĠN KULLANIMI E-Lojistik E-Lojistiğin geleneksel lojistik ile karşılaştırılması Gezgin Satıcı Sistemi Mobil Ajan Teknolojisi Bilgi Teknolojilerindeki Gelişmelerin Lojistiğe Etkisi LOJĠSTĠKTE BĠLĠġĠM SĠSTEMLERĠ Bilişim Teknolojilerinin Önemi Lojistik Bilgi Sistemleri Bileşenleri Lojistik uygulama sistemleri bileşenleri Lojistik planlama sistemleri bileşenleri LOJĠSTĠK YAZILIMLAR Depo Yönetim Sistemleri Taşıma Yönetim Sistemleri Konteyner Yönetim Sistemleri (CMS) MOBĠL SĠSTEMLER Kablosuz İletişimin Evreleri G G G G G Mobil Cihazlar Tablet PC vii

8 PDA GPS IPHONE Blackberry Android işletim sistemli cihazlar Mobil Cihaz Avantajları Mobil Cihazların Gelecekteki Yeri Mobil Cihazlarda Kullanılan İşletim Sistemleri Palm Symbian J2ME Windows Mobile NET Platformu NET Framework NET Compact Framework MOBĠL YAZILIM GELĠġTĠRME ÇALIġMALARI Yazılımın Geliştirilmesi Lojistik Firma Yönetici Modülü (Tedarikçi) Giriş Yük ver Verilen yükler Verilen teklifler Onaylanan teklifler Kullanıcı listesi Öneri ve talepler Taşıyıcı Modülü Kayıt ol Anasayfa Bilgi güncelleme Sorgulama Yük arz tablosu Öneri ve talepler Yer bulma SONUÇLAR VE ÖNERĠLER Sonuçlar Öneriler KAYNAKLAR ÖZGEÇMĠġ viii

9 SĠMGELER VE KISALTMALAR Kısaltmalar API : Application Program Interface APS : Advanced Planning Systems ATS : Araç Takip Sistemi BTS : Bilgi Teknoloji Sistemleri CBS : Coğrafi Bilgi Sistemi CDMA : Code Division Multiple Access CLR : Common Language Runtime CRPS : Customer Response Planning System CRS : Customer Response System EDI : Electronic Data Interchange ERP : Enterprise Resource Planning FCL : Framework Class Library GIS : Geographic Information System GPRS : General Packet Radio Service GPS : Global Positioning System GSM : Global System for Mobile Communications HTML : Hyper Textup Markup Language IMS : Inventory Management System IPS : Inventory Planning System ITU : Uluslararası Telekomünikasyon Birliği JNI : Java Native Interface JRE : Java Runtime Environment J2ME : Java 2 Micro Edition LAN : Local Area Network LES : Logistics Execution System LPS : Logistics Planning System MRP 1 : Materials Requirements Planning MRP 2 : Manufacturing Resources Planning OMS : Order Management System PDA : Personal Digital Assistant RFID : Radio Frequency Identification SCM : Supply Chain Management SDK : Software Development Kit SMS : Supply Management System SPS : Supply Planning System SyncML : Synchronization Markup Language TDMA : Time Division Multiple Access TMS : Transportation Management System TPS : Transportation Planning System WAP : Wireless Application Protocol WCDMA : Wideband Code Division Multiple Access Windows CE : Windows Compact Edition WMS : Warehouse Management System WPS : Warehouse Planning System XML : Extensible Markup Language ix

10 1 1. GĠRĠġ 1.1. Tezin Amacı ve Önemi Firmalar rekabetin kuvvetlendiği pazar koşulları içinde değişikliklere uyum sağlayabilmek ve rekabet güçlerini arttırabilmek için iş akışlarını düzenlemek ve kaynakları verimli bir şekilde kullanmak zorundadır. Bu ise, firmaların yeniden yapılanma sürecine gitmelerini zorunlu kılar. Bu noktada; bilişim sistemleri, firmalara avantaj sağlayan araçlar üreten sistemler olarak öne çıkmaktadır. Rekabetin hızla arttığı lojistik sektöründe müşteri beklentileri de hızla artmaktadır. Mobil yazılım araçları lojistik firmalarının taşıma ihtiyaçlarını çabuk, güvenilir ve düşük maliyetli olarak gidermektedir. Ayrıca bu araçlar lojistik firmalarının birbirleriyle olan iletişimini en yüksek seviyede tutmaya yardımcı olmaktadır. Günümüzde mobil aygıtların lojistik firmaların sektördeki payının artması firmaların iştahını kabartmıştır. Bu sektöre yapılan yatırımlar insanların iletişimini en kolay şekilde yapabilmelerine olanak sağlamaktadır. Bu projede, lojistik firmalarının yük taşıtacak kişileri bulmalarında kolaylık sağlayabilmeleri amacıyla bir mobil yazılım geliştirilmiştir. Bu yazılım lojistik firma sahiplerine hitap ederken aynı zamanda taşıyıcı olarak nitelendirdiğimiz kişilerin de yük bulma hususunda yaşadığı zorlukları ortadan kaldırmaya yardımcı olacaktır. Bu çalışma ile lojistik alanında birçok avantaj sağlanacaktır. Bu avantajlar aşağıdaki gibidir: 1. Taşıtıcılar ürünlerini taşıtacak kişileri aramak zorunda kalmayacaklardır. 2. Taşıtıcılar taleplerini lojistik firmalarına ileterek zamandan tasarruf sağlanacaktır. 3. Taşıtıcılar ekonomik anlamda en ucuza taşıtma imkânına sahip olacaklardır. 4. Lojistik anlamda kaliteli ve güvenli hizmet sağlanabilecektir. 5. Taşıyıcıların yük bulması hususunda kolaylık sağlayacaktır. 6. Taşıyıcıların bir yere taşıma yaptıktan sonra boş dönmeleri engellenebilecektir. 7. Taşıyıcılar paralarına firma güvencesi ile kısa zamanda ulaşabileceklerdir. 8. Lojistik hizmetinin hızlı bir şekilde olmasını sağlayacaktır. 9. Lojistik hizmeti 7 gün 24 saat sağlanabilecektir. Tezde kullanılan N@yTiN Lojistik firması tamamen hayal ürünü olarak tarafımızdan oluşturulmuş bir firmadır, fakat gereksinimleri tüm lojistik firmaları ile aynıdır.

11 2 Geliştirilmiş olan yazılımın ilk modülü firma yönetici modülüdür. Lojistik firmasına ait panel ile sistemin kontrolü sağlanmaktadır. İkinci modül ise taşıyıcı modülüdür. Bu modülde yük bekleyen ve sisteme kayıt olan kişilerin kendi kontrollerini yapmaları sağlanmıştır Tez Organizasyonu Bu tez çalışması giriş, kaynak araştırması, bilgi teknolojilerinin kullanımı, lojistikte bilişim sistemleri, lojistik yazılımlar, mobil sistemler, lojistik firmaları için mobil yazılım geliştirme çalışmaları ve sonuç ve öneriler olmak üzere sekiz bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm, giriş bölümü olup konunun genel tanımı yapılmış, çalışmanın amacından ve öneminden bahsedilmiştir. İkinci bölümde lojistik yazılımı kullanılarak hazırlanan sistemleri, lojistik yönetimi ve akıllı taşıma sistemleri alanında yapılan gelişmeler hakkında literatür bilgisi verilmiştir. Üçüncü bölümde lojistik alanında bilgi teknolojilerinin kullanımı detaylı olarak anlatılmıştır. Dördüncü bölümde lojistik sektörünün bilişim sistemleri ile paralel hareket etmesi hakkında bilgi verilmiştir. Beşinci bölümde daha önceden kullanılan lojistik yazılımlar tanıtılmıştır. Altıncı bölümde tez çalışmasında kullanılan aygıtlar ve sistemler ile ilgili bilgi verilmiştir. Bu sistemler kullanılarak geliştirilmiş olan yazılım için kullanılan.net Compact Edition Patformu hakkında bilgi verilmiştir. Yedinci bölümde tez çalışması olarak geliştirmiş yazılımın tanıtımı ve kullanımı anlatılmaktadır. Sekizinci bölümde ise sonuçlar ve önerilere yer verilmiştir. Tez çalışmasının sonunda kaynaklar ve referanslara yer verilmiştir.

12 3 2. KAYNAK ARAġTIRMASI Lojistik alanında birçok çalışma mevcuttur, fakat mobil ile lojistik alanının birleşmesi hususunda yapılan çalışmalar yeni yeni ortaya çıktığından dolayı fazla bir kaynağa ulaşılamamaktadır. Bu alanda yapılan çalışmalar genel olarak lojistik alanının gelişmesi, lojistik yönetimi ve akıllı taşıma sistemlerinin gerçekleştirilmesi konusunda olmuştur. Burcu Adıgüzel (2005), yüksek lisans tezinde rekabetçi pazar koşullarında, lojistik firmalarının değişikliklere uyum sağlayabilmek ve rekabet üstünlüğü kazanabilmek için iş akışlarını düzenleyerek kaynaklarını verimli bir şekilde kullanmaları gerektiği konusuna vurgu yapmıştır. Bu sebeple bilişim sistemlerinin etkin olarak kullanılmasının önemi anlaşılmaktadır (Adıgüzel, 2005). Zehra Filiz Ünlü, çalışmasında bilişim teknolojilerine yapılan yatırımlardan, işletmelerin gerçek anlamda fayda sağlayabilmelerini ve kendi işlerini etkin şekilde analiz ederek kendilerine en uygun teknolojilerden yararlanmalarını ifade etmiştir. İşletmeye uyarlanması önerilen, bilişim teknolojilerinin operasyonel ve yönetimsel açıdan potansiyel getirileri ve riskleri bilişim teknolojilerinin yönetilmesi ile sağlanabilir tezi savunulmuştur (Ünlü, 2007). Burçin Girgin, (2007) yüksek lisans tezinde tedarik zincirinin yönetilmesinde kullanılan verilerin çok sık değişmesi ile bu verilerin takibini zorlaştırdığını söylemektedir. Bu zorluğu ortadan kaldırabilmek için bilgisayar yazılımları ve mobil cihaz uygulamaları hususunda yazılım geliştirilerek tedarik zinciri yönetimine katkıda bulunulabilir hususu çalışmasında görülebilmektedir (Girgin, 2007). Nevra Yaman (2009), lojistik faaliyetlerin içerisinde önemli bir yere sahip olan, taşıma sistemi ile önemli bir maliyet kalemini oluşturan taşıma maliyetlerini ele almış ve nakliye planlaması yaparak taşıma maliyetlerinin minimize edilebilmesi için sistemin öncelikle matematiksel modelini hazırlamıştır. Sistem karmaşıklığı arttığında, doğrusal optimizasyonun yeterli sonuç veremeyeceği düşünülerek kurulan matematiksel model, sezgisel tekniklerden tavlama benzetimi kullanılarak çözülebileceği anlaşılmıştır (Yaman, 2009). Mustafa Yıldırım, 2009 yılında İSFALT A.Ş. firmasının lojistik süreçleri ve tedarik zincirinde bilgi eksikliği ve bilgiye kolay ulaşılamamasından kaynaklanan problemleri olduğunu ve bu problemleri çözmek için son zamanların en popüler bilgi teknolojilerinden olan RFID (Radio Frequency Identification Radyo Frekanslı

13 4 Tanıma) sistemlerinin yardımı ile İSFALT A.Ş. firmasının süreçlerine son derece katkı sağlayacağı görüşünü savunmuştur (Yıldırım, 2009). Lojistik sektöründe, depolama alanındaki faaliyetleri ele alan Efe Oktay, faaliyetlerin geleneksel yöntemler ile gerçekleştirildiğinde, maliyet oranlarının yüksek olduğu; günümüz teknolojisi kullanılarak gerçekleştirildiğinde ise daha kısa sürede ve daha verimli gerçekleştirilebileceği görüşünü savunmaktadır. Bu görüşün lojistik alanına önemli bir katkı sağlayacağı anlaşılmaktadır (Oktay, 2010). Lojistik alanı, çeşitli alanlarla iç içe bulunmaktadır. Bu alanlar içerisinde araç takip sistemleri önemli yer kaplamaktadır. Jackson (2009) bu alanda yaptığı çalışmalar ile optik araç takip sistemini geliştirmiştir. Bu sistem ile araç pozisyonları tahmin edilebilmektedir. Bu çalışmanın odak noktası ise geliştirilen navigasyon izleme uygulamalarıdır. Optik sistemin çalışması, tekrarlanan kalibrasyonlar ile oluşturulmuştur (Jackson, 2009). Sita Manohar Gudivada tarafından 2010 yılında mobil sensör yardımıyla takip lokasyon yazılımı geliştirilmiştir. Bu yazılım için kullanılan mobil sensörler çeşitli şartlar altında test edilmiştir. Bu test sonucunda gelecekte farklı çevre koşulları dikkate alınarak bu sistem üzerinde çalışmaların yapılabileceği vurgulanmıştır. Bu sensörler çevrede daha önceden tanımlanmış nesnelerden veriler toplayabilmektedir. Ayrıca bu sistemin hava mobil lokasyonu için üç boyutlu gösteriminin geliştirilebileceği savunulmaktadır (Gudivada, 2010). Hazer Ahmed ve arkadaşları büyük kentsel alanlarda büyüyen tıkanıklığa çözüm sağlayabilmek için çevre izleme akıllı sistemlerini geliştirmişlerdir. BTS (Bilgi Teknoloji Sistemleri) ayağını oluşturan ulaşım sistemleri, bilgi toplama ve işleme için kullanılan yöntemleri gerçek zamanlı olarak iletmektedir. BTS sistemleri sayesinde yol durumu hakkında bilgi alarak performansı en üst seviyeye çıkarmaya yardımcı olacak düşünceleri savunmaktadırlar (Hazem, 2007). Jaehoon Jeong 2009 yılında akıllı taşıma sistemleri için kablosuz mobil sensörler konulu tezinde karayolarında insanların güvenliğini sağlayabilmek için akıllı cihazları yola yerleştirerek, bu cihazların etkilerini arttırabilmek ve güvenliği sağlayabilmek için araç izleme, yol verilerinin algılanması, yol gözetleme, yol durum bilgi paylaşımı ve ters veri iletimi gibi bilgileri ulaştırabilmek için yol ağlarının özelliklerini incelemiştir (Jeong, 2009). Danny Tseng akıllı ulaşım sistemleri ile ilgilenmiştir. Bu ilgisi genellikle araçlar için gerçek zamanlı iletişim ve merkezi olmayan koordinasyon yöntemlerinin işleyişleri

14 5 ile ilgilidir. Çalışmalarında bazı ortak koordinasyon hedeflerine ulaşmak için araçlara, merkezi olmayan koordinasyon yöntemlerini uygulamayı araştırmıştır. Bir dağıtık mod değişimi algoritması kullanarak araçların eylemlerine koordineli olarak cevap vermeleri sağlanılmıştır. Bu dağıtık mod değişim algoritması bir vaka çalışmasına karşı değerlendirilerek gelecekteki araştırmalar için olası yönleri sunulmaktadır (Tseng, 2008). Tahera Anjuman 2009 yılında online akıllı taşıma sistemlerinin değerlendirilmesi adlı çalışmasında kamu kurum ve kuruluşların BTS varlık yönetim sistemi gereksinimlerini değerlendirmiştir. Bu gereksinimler ülke çapında yapılan çalışmalarla belirlenmiştir. Kamu kurum ve kuruluşlarında CBS (Coğrafi Bilgi Sistemi) varsa BTS varlık sisteminden daha etkili olacağı anlaşılmıştır. Eğer CBS tabanlı bir sistem yoksa BTS varlık sistemini kullanarak kuruluş tabanlı CBS sisteminin alt yapısı oluşturulmuştur (Anjuman, 2009). Hao Chu ve arkadaşlarının kablosuz bağlantı sayesinde araç bilgi sistemi konusunda araştırmaları mevcuttur. Akıllı ulaşım sistemlerinde GSM (Global System for Mobile Communications) şirketlerinin sağladığı GPRS (General Packet Radio Service) sayesinde uzaktaki araç hakkında bilgi alınabileceği fakat bu bilgilerin büyük çaplı değil de ufak çaplı bilgiler olabileceği vurgulanmıştır. Bu bilgilerin daha hızlı bir şekilde olabilmesi için ise IPV6 teknolojisinin kullanılması gerekmektedir. Bu da bant genişliğini arttıracağından performansı üst seviyelere çıkacaktır hususu üzerinde durmuşlardır (Hao ve ark., 2005). Chin E. Lin ve arkadaşları gerçek zamanlı GPRS gömülü sistem sayesinde uzaktan yerleşik yer tanımlama konusu üzerinde çalışmışlardır. Hava kirliliği izlemek için motor çalışma sistemi izleyen bütünleşik teşhis sistemini geliştirmişlerdir. Mikroişlemci tarafından izlenen motor, hataları alarak GPRS üzerinden merkeze iletir ve bu sayede bölgesel üretilen hava kirliliğini veritabanından okuyarak gerekli tedbirler alınabilmektedir (Lin ve ark., 2007). Rahim H. A. ve arkadaşları TMS320VC6713 araç konum sistemini geliştirmişlerdir. Bu sistem birçok akıllı taşıma sistemlerinde ve lojistik alanında kullanılabilmektedir. RS232 ve GPS (Global Positioning System) modülü yardımıyla, kısa mesaj servisi araçların konumunu göstermektedir, böylece hayatımızın kolaylaşmasına katkı sağlamışlardır (Rahim ve ark., 2010).

15 6 3. BĠLGĠ TEKNOLOJĠLERĠNĠN KULLANIMI Günümüzde lojistik yönetimi, kanal yönetimine bilgi teknolojilerinin entegre edilmiş formu olarak algılanabilmektedir. En kritik noktalardan bir tanesi yüklemenin gözlemlenebilirliği ve müşterilerin faaliyetler konusunda anlık olarak bilgilendirilebilmesidir. Ürünler ve faaliyetler hakkındaki bilgi sadece tedarikçi ve alıcılar arasında değil ağ yapısındaki diğer ticari ortaklar tarafından da edinilebilmektedir. Yükleme faaliyetlerinin bilgi teknolojileri yardımıyla gözlemlenememesi gecikmelere ve güvenlik envanterinin artmasına neden olmaktadır. Tedarik zinciri ve lojistikte gözlemlenebilirlik envanter ve bilgiye faaliyetlerin herhangi bir anında herhangi bir yerde ulaşabilmektir, böylece lojistik planlamacıları sorunlara anında müdahale edebileceklerdir (Ross, 2004). Bilgi teknolojilerinin kullanıldığı başka bir kritik unsur lojistik planlamacılarının tedarik zincirinin farklı noktalarındaki faaliyetlerine müdahale edebilmeleridir. Aşağıda bilgi teknolojilerinden ne şekilde faydalanıldığı anlatılmaktadır (Ross, 2004). Gözlemleme: Tedarik Zincirindeki faaliyetler hakkında gerçek zamanlı bilgi sağlamayı, envanter seviyeleri, açık siparişler, üretim ve faaliyetleri takip edebilmeyi sağlar. Bildirme: Tedarik kanal planlamacılarına gerçek zamanlı istisnai durumların bilgisini geçmeyi ve tedarik zincirinde değişen durumlara göre etkin kararlar vermeyi sağlar. Benzetim: Kolay ve hızlı tedarik kanal modellemesi ve benzer durumlarda uygun aksiyonu almayı sağlayan araçlar mevcuttur. Kontrol etme: Kanal planlamacılarına kolay ve hızlı bir şekilde bir önceki kararı veya durumu değiştirebilmeleri için destek olur. Örneğin üretimi hızlandırmak ya da daha az maliyetli taşıma tipini seçmek. Ölçümleme: Mevcut kanal ilişkilerinin performanslarını değerlendirmek için gerekli ölçü birimlerini ve performans amaçlarını tanımlamak ve gelecekteki performans için gerçekçi beklentiler edinmek. Bu uygulamalar lojistik planlamacılarına sipariş ve yükleme fonksiyonlarında destek, iş akış kontrolü, alarm mekanizması, fiyat politikaları gibi konularda destek olmaktadır. Son teknoloji ile entegre bir şekilde işleyen bu fonksiyonların hepsi lojistik kararlarının doğru şekilde verilmesini amaçlamaktadır (Ünlü, 2007).

16 E-Lojistik Elektronik ticaret, Dünya Ticaret Örgütü tarafından; mal ve hizmetlerin üretiminin, satışının, pazarlanmasının ve dağıtımının bilgisayar ağları üzerinden gerçekleştirilmesi olarak tanımlanmaktadır. Türkiye Elektronik Ticaret Koordinasyonu Kurulu tarafından yapılan elektronik ticaret tanımı ise: Bireyler ve kurumların, açık ağ ortamında (İnternet) ya da sınırlı sayıda kullanıcı tarafından ulaşılabilen kapalı ağ ortamlarında yazı, ses ve görüntü biçimindeki verilen işlenmesi, iletilmesi ve saklanması temeline dayanan ve değer yaratmayı amaçlayan ticari işlemlerin tümü şeklinde ifade edilmektedir (Özbay ve Devrim, 2000). E-lojistik; daha fazla bilgi ve hizmetin sunulduğu, geleneksel lojistiğin gelişmiş şeklidir. Daha açık bir anlatımla; geleneksel lojistik süreçlerinde (satınalma, depolama müşteri hizmetleri vb.) internet teknolojilerinin temel alındığı sistemdir. Bu süreci tanımlamak gerekirse artık lojistik hizmetler şu aşamaları takip etmektedir (Sivri, 2010): Malın alınması (sökülmesi gereken bir birim, örneğin bir fabrikada olabilir), Otomatik yük haline getirilmesi (paketlenmesi ve etiketlenmesi), Elleçleme işleminin gerçekleştirilmesi (otomatik olarak), Yüklemede otomasyon yazılımlarından yararlanılması, işlemlerin ve evrakların elektronik ortamda standart bir format üzerinden gerçekleştirilmesi ve hazırlanması, Otomatik yükün toplam lojistik planlaması ile güzergâha sokulması, Güzergâh üzerinde araçların uydu ve haberleşme sistemlerinin de kullanılarak takibinin gerçekleştirilmesi, Liman, depo veya antrepoya indirilecek yükün, bilgisayarlı entegre liman, depo veya antrepo otomasyon sistemi ile otomatik boşaltılma işleminin gerçekleştirilmesi, İnternet tabanlı çevrimiçi elektronik gümrük müşavirliği hizmetlerinin sağlanması, Elektronik gözetim, denetim ve sigorta hizmetlerinin sağlanması, Yükün limandan, depodan taşınarak yerinde teslim edilmesi, hatta bu bir tesis ise kurulup çalışır vaziyette müşteriye teslim edilebilmesi. E-lojistik kavramının temelde iki bileşen etrafında şekillendiği ifade edilebilir. Bu iki bileşen; optimizasyon ve yönetimdir. Sipariş ve dağıtım döngüsünün daha etkin

17 8 bir şekilde gerçekleştirilmesine yönelik olarak ulaşım faaliyetlerinin ve depolamanın optimizasyonu ve yönetimi önemli bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Üretim öncesi lojistik faaliyetleri incelenirken bu konuya ilişkin vermiş olduğumuz hizmet adımlarının, dağıtım döngüsü üzerine oturtulmuş bir modeli olarak da görülebilecek olan hizmet optimizasyonunun nasıl sağlanabileceğini de aşağıda vereceğimiz şemayla açık bir şekilde ifade edebiliriz (Sivri, 2010). ġekil 3.1. Hizmet Optimizasyonu Şekil 3.1 de görüldüğü gibi, müşteri tarafından elektronik ortamdaki imkanlar kullanılarak verilen sipariş, bütün akışın kontrol edildiği ve yönlendirildiği yönetim merkezinde değerlendirilmekte ve onaylanmasının ardından iş emrinin verilmesi ve bu emrin alındığının merkeze bildirilmesi, müteakiben yüklemenin gerçekleştirilmesi ve bu işlemin merkeze bildirilmesi, ardından merkezdeki müşteri bilgi servisi aracılığıyla malın yüklendiğinin müşteriye bildirilmesi, mal yerine ulaştığında boşaltma işleminin yapılması ve bu durumun merkeze bildirilmesi ve son olarak da müşteri bilgi servisi aracılığıyla müşterinin malın indirildiği yönünde bilgilendirilmesidir. Bütün bu faaliyetler elektronik ortamda ve genellikle otomatik olarak gerçekleştirilmektedir. Mal akışının devamlı bir şekilde gözlenebileceği böyle bir sistem içerisinde en hızlı ve en esnek çözüm üretilerek hizmetin optimal bir şekilde sağlanmasına imkan tanınmaktadır (Sivri, 2010).

18 9 Sonuç olarak, internet ve e-ticaretin gelişmesi ile lojistik sektörü de gelişecek ve değişime uğrayacaktır. E-ticaretin lojistik işletmelerine uygulanması şu yararları sağlayacaktır (Reynolds, 2001): Gerekli ürünlerin temini, Ürünlerin koşullara uygun yerlere konumlandırılması, Ürünlerin rekabet edilebilir fiyatla sunulması, Ürünlere ihtiyaç olduğu sırada kullanılır halde bulundurulması, Ürünlerin müşterilere doğru zamanda teslim edilmesidir E-Lojistiğin geleneksel lojistik ile karģılaģtırılması Elektronik ticaretin gelişimi ile geleneksel lojistik kökten değişmiş, çevik ve yüksek hızlı bir lojistik yaklaşımı gerekli hale gelmiştir. Geleneksel lojistik ile e-lojistik karşılaştırıldığında (Çizelge 3.1), en temel farkın lojistik görüşünün değişiminde yaşandığı görülmektedir. Artık müşteriler satın alma düğmesi ne bastıkları andan malları teslim alma zamanına kadar bazı durumlarda malların dönüş anları kendilerine özgü, esnek ve yüksek hızlı, hizmet devamlılığı olan teslimatlar talep etmektedirler. Çizelge 3.1. Geleneksel lojistik ile e-lojistik karşılaştırılması (Deborah, 2001). Geleneksel Lojistik E-Ticaret Üzerinden lojistik Taşıma Büyüklüğü Büyük Hacim Küçük hacim, paket Müşteri Stratejik Bilinmiyor/Kimliği gizli Talep Türü İtme Sistemi Çekme sistemi Envanter/Sipariş Akışı Tek Yönlü Akış Çift yönlü akış Ortalam Sipariş Miktarı 1000$ dan daha fazla 100$ dan daha az Güzergâhlar Yoğun ve merkezi Az parçalanmış dağınık Talep Durağan Dönemsel, parçalı Sorumluluk Tek bağlantı Tüm tedarik zinciri E-lojistik hizmeti standart lojistik hizmetlerinin bir alt koludur, ancak bazı özellikleri ile ayrı bir sektör olarak ortaya çıkmış ve gittikçe de ayrılmaktadır. Çizelge 3.1 de de belirtilen, her iki lojistik hizmet arasında gözlenen farklar şu şekilde açıklanabilir (Sivri, 2010):

19 10 Lojistiğin araç, depo, liman gibi ayırımlarına karşılık e-lojistik sadece internet tabanlıdır. E-lojistikte işin bizzat yapılması değil yapılan veya yaptırılan işin kontrol altında olması önemlidir. Lojistik, standart kayıt sistemini kullanırken, e-lojistik entegre, web tabanlı uygulamaları kullanır. Tüm hizmetin online olarak takip edilmesi önemlidir. Lojistik hizmetlerde iletişim manuel yapılırken e-lojistikte internet bazlı EDI (Electronic Data Interchange) kullanılmaktadır. Bilgi formu, sipariş formu, fatura, ödeme makbuzu gibi manuel bazlı doküman, e-lojistikte önemini yitirmiştir. Lojistik hizmetlerde merkezi depolar kullanılırken e-lojistik müşteriye yakın dağınık alanlara yayılmış depolar gerektirmektedir. E-lojistikte siparişin müşteriye ulaşma hızı fiyatından daha önemlidir ve en kısa olmak zorundadır. Sevkiyat lojistikte paletler veya kamyonlarla yapılırken, e-lojistikte küçük paketlerde ve küçük ölçekle yapılır. Lojistikte taşımalar arasındaki süre uzunken e-lojistikte çok kısadır. E-lojistik siparişlerin sık verildiği sektörlerde hizmet vermektedir. Lojistikte hizmet ihtiyacı kolayca tahmin edilebilirken e-lojistikte edilemez. Planlama yapılması e-lojistikte son derece zor ve gerçekçi olmaktan uzaktır. Taşıma hızı lojistikte yavaşken e-lojistikte hızlı olmak zorundadır. Stoğun görünürlüğü lojistikte az iken e-lojistikte fazladır Gezgin Satıcı Sistemi Gezgin satıcı sistemleri, el terminalleri ile teslim yerlerinde sipariş, tahsilat, teslim bilgileri gibi verilerin ister gün sonunda toplu olarak, ister online girilmesine olanak tanıyan teknolojilerdir. Bu teknoloji sayesinde hangi müşterilerden, ne kadar tahsilât yapıldığı, hangi siparişle ilgili ne kadar teslimat kaldığı, yeni alınan siparişler, sevkiyat planı, stok durumu gibi veriler operasyonel olarak kullanılabilir (Yıldırım, 2009).

20 Mobil Ajan Teknolojisi Agentlar (ajanlar), kişi veya kuruluşlar adına özerk olarak hareket edebilen bilgisayar programlarıdır. Ait olduğu kişinin işlerini yapabilecek, bilgisayarlar arasında hareket edebilen programlardır. Her ajan görevini kendi inisiyatifine göre yerine getirebilmesi için kendi çalışma sürecine sahiptir. Genel olarak tüm süreçte yapılan seçim, haberleşme, karar verme gibi işlemler bu programlar sayesinde otomatik olarak yapılabilir (Yıldırım, 2009). Bunlardan bazıları: Satın alma için gerekli iletişimin kurulmasını veya tedarikçi seçimini otomatik olarak yapar. Tüm bileşenlerin aynı yazılımı kullanmasına gerek yoktur. Farklı yazılımlar arasında arayüz oluşturur. İnternet bağlantısı kopsa da tekrar bağlanıldığında gerekli işlemleri bitirir. Stok düzeyleriyle harekete geçmesi gereken bileşenleri otomatik uyarır. Yapılan işler çok güçlü işlemcilere gerek duysa bile ajanlar işleri paylaştırarak işlemi kolaylaştırır. Süreçten yapılan değişiklikler, değişikliklerden etkilenen bileşenlere ajanlar sayesinde iletilir Bilgi Teknolojilerindeki GeliĢmelerin Lojistiğe Etkisi Bilgi teknolojilerindeki hızlı gelişme birçok alanı etkilemiştir. Lojistik sektöründe de yeni anlayışlar, yapılanmalar ve uygulamaların doğmasına neden olmuştur. Lojistikte amaç, süreç boyunca yapılan işlemlerin düşük maliyetli, hızlı, sürekli ve güvenilir bir şekilde yapılmasıdır. Bunun gerçekleşmesinde bilgi çok önemlidir. Bilgiye hemen ulaşabilme ve bilgi paylaşımı ile bir yönetim sistemi çatısı altında hedeflenen ideal lojistik sistemine ulaşılabilir. Lojistik süreçlerin bilgi teknolojileri ile geliştirilmesi, maliyetlerin azaltılması ve sürecin etkin yönetimi çalışmalarına olanak sağlar. Bilgi teknolojileri, önemli bir araç olarak gelişmenin önündeki engelleri kaldırarak sürekli iyileşme bilincini ortaya koyması açısından önemli bir fikir de sağlar.

21 12 Bilgi teknolojilerinin getirdiği faydalar ve oluşturduğu yeni ve hızlı süreçlerle birlikte gelişmenin önündeki engeller de kalkmaya başlar. Gelişmenin önündeki en büyük engellerden biri; doğru bilgiye, istenen zamanda, en ekonomik ve hızlı bir şekilde ulaşamamaktır. Bilgi teknolojileri, sistem için maliyet oluşturan ve sistem performansını etkileyen tüm unsurlara daha etkin bir şekilde odaklanmayı sağlar. Optimum süreçlerin oluşturulması için araçların yer ve konum takibi, ürünlerin güvenilir bir şekilde teslimi, sürecin yakından takibi, çeşitli tasarruf kalemlerinin bulunması gibi çalışmalara olanak sağlar (Yıldırım, 2009). Yapılan işlerin elektronik ortamda yapılması ve bilginin elektronik ortamda yönetilmesi için sağlam bir altyapı gereklidir. Firmanın lojistik sisteminin gerçekleşmesinde minimum gereksinimler ve bunu gerçekleştirebilecek sistemlerin güvenilirliği ve uygulanabilirliği iyi analiz edilmelidir (Cengiz, 2006). Son yıllarda, lojistik firmaları verimliliklerini arttırmak amacıyla kendilerini yenileme ihtiyacı hissetmekte ve bu amaçla, bilgi-işlem teknolojileri alanındaki gelişmelerden yararlanmaktadırlar. Diğer taraftan, lojistik firmaları bilgi-işlem teknolojilerini üreten firmaların en önemli müşterileri haline gelmişlerdir. Her iki taraf da hızla artan e-ticaret uygulamaları ve yeni iş modellerinin de birer parçası olarak ciddi projelerde yer almaya başlamışlardır. Özellikle, işletmelerden müşteriye veya işletmeden işletmeye geliştirilen lojistik uygulamalarda, sürecin her iki ucundaki firma da bilgi işlem teknolojileri üreten firmalardan önemli destekler almaktadırlar (Gentry ve Vellenga, 1996).

22 13 4. LOJĠSTĠKTE BĠLĠġĠM SĠSTEMLERĠ Lojistik firmaları müşterilerinin gün geçtikçe artan isteklerini karşılamak ve gerçek zamanlı tedarik zincir yönetimini yönetebilmek için ciddi bilişim yatırımları yapmak zorundadırlar. Bu yatırımların da haliyle getirdiği bir maliyet vardır. Lojistik firmaları müşterileri ile uzun vadeli kontratlar yaparak bu yatırımlarını amorti etmek zorundadırlar. Gün geçtikçe, lojistik firmalarının müşterileri ile uzun soluklu işbirlikleri arttıkça Türkiye deki lojistik sektörünün bilişim altyapısı güçlenmektedir. Lojistik sektöründe tüm dünyada olduğu gibi Türkiye de de çok önemli değişim ve gelişmeler yaşanmaktadır. Mal hareketlerinin hacmi ve miktarının son yıllarda gittikçe artması, bu hareketleri yönetecek bilgi teknolojilerinin de benzer şekilde hızla gelişimine neden olmaktadır. Bilgi teknolojilerindeki gelişim, diğer birçok sektöre göre değerlendirildiğinde, lojistik sektöründe çok daha yoğun olduğu görülmektedir. Malların hareketinin planlamasında, evrakların hazırlanmasında, sevkiyat, teslimat, mal bedellerin tahsili, iade mallar gibi lojistikle ilgili bütün lojistik süreçlerde bilgi teknolojilerinin kullanımının yaygınlaştığı görülmektedir. Bu nedenle, bilgi teknolojilerinin lojistik stratejik planlama olarak kullanımı hayati rol oynamaktadır. Ürünlerin, doğru zamanda, doğru yerde, doğru bilgi ile sunulmasına imkân verecek olan, anında nitelikli bilgi transferi sağlayan bilgi teknolojileri sayesinde gerçekleştirilmektedir. Müşterilere nitelikli, rakiplerine göre çok hızlı çözümlemeler ortaya koyabilme becerisini kazandırmaktadır. Lojistik süreçlerde taşıma operasyonlarından, siparişin alınmasına, sevkiyat bilgilerine, teslimat yerleri, dönüş yükü gibi filo yönetiminin temelini oluşturan bilgi teknolojilerine dayalı alt yapısına kadar tüm süreçler, bilgi teknolojileriyle yönetilebilmektedir (Anonim, 2012a). Bilgi teknolojilerinin kullanımı taşımacılık operasyonları ile sınırlı kalmamaktadır. Lojistik zincirin bir parçası olarak tüm taşıma modlarında, malların birleştirildiği veya dağıtımının yapıldığı taşıma terminallerinde gönderici, taşıyıcı, terminal işletmecisi, alıcılar gibi lojistik hizmet alan ve verenlerin tümünü ilgilendiren bütün kesimlerin hizmet alt yapıların bilgi teknolojileriyle kullanımı, sistemin bir bütün olarak yapısının etkinliğini arttırır (Anonim, 2012a). Sistemin bütünleşmiş olması, her bir hizmet üreten işletmenin bilgi işlem alt yapıları ile çalışması, günümüzde artık birbirleriyle entegre hale dönüşmüş yapıların da oluşmasını sağlar. Alıcının sipariş vermesinden itibaren, üretimle ilgili lojistik, finansal

23 14 planlama, depo yönetimi, stok kontrolü, taşımacıların sevkiyat planlaması gibi süreçlerin tamamı, birlikte, birbirleriyle etkileşimli gerçek zamanlı hizmet üretecek duruma dönüşmüştür. Lojistik süreçler içinde üzerinde önemle durulması gereken süreçlerin biri de depolama ve ambalajlamadır. Ambarların teknolojik gelişmelerle ürün kabulünden, stok yönetimine, raf sistemlerinden yükleme boşaltmaya kadar uzanan tüm sistemler günümüzde bilgi teknolojilerine bağlı hale gelmiştir. Mevcut lojistik operasyonlar yanında geleceği de tahmin etmek önemlidir. Bilgi sistemlerinin gücünün gelişmesi, lojistik işletmelerin karmaşık işlemlerini yapabilecek hale getirmiş ve geleceğe yönelik tahminlerle modellemelerde bilgi teknolojileri vazgeçilmez konuma gelmiştir (Anonim, 2012a). Lojistik sektöründe öncelikle kullanılan programları sıralarsak; E-Ticaret ve E-Lojistik Internet Intranet Extranet Gps Gprs 3G Elektronik Veri Değişimi (EDI) Kurumsal Kaynak Planlaması (ERP) Malzeme İhtiyaç Planlaması (MRP 1) Üretim Kaynakları Planlaması (MRP 2) Tedarik Zinciri Yönetim Sistemi (SCM) Depo Yazılım Sistemi (WMS) Taşıma Yönetim Sistemi (TMS) Coğrafi Bilgi Sistemi (GIS) Araç Takip Sistemi (ATS) Sipariş Yönetim Sistemi (OMS) İleri Planlama Sistemleri (APS) RFID Barkod 4.1. BiliĢim Teknolojilerinin Önemi Bütün canlı sistemler, kendi yaşam düzenlerini korumak ve varlıklarını sürdürebilmek için, madde ve enerjiyi işlemek ve denetlemek zorundadırlar. Bilişim

24 15 sistemleriyle; bilginin sistemli denetimi başta olmak üzere, belli amaçlar çerçevesinde, iletilmesini, işlenmesini, saklanmasını ve bu işlevleri yerine getirecek yöntem, aygıt ve sistemlerin gerekli yazılımlarla birlikte geliştirilmesinin bilgi ve deneyimi ifade edilmektedir. Günümüzde bilişim teknolojisi, denetimde zaman, mekân ve coğrafi uzaklık faktörlerinin getirdiği sınırlamaları ortadan kaldırarak, ses, görüntü, hareketli görüntü, veri biçimindeki bilgi aktarımlarını tek ve esnek bir şebeke içinde gerçekleştirmeyi mümkün kılacak bir boyut kazanmıştır (Adıgüzel, 2005) Lojistik Bilgi Sistemleri BileĢenleri Lojistik, müşteri tepkisinin (talebinin) planlanması ve uygulanması, stok yönetimi, tedarik, nakliye ve depolama demektir tanımından yola çıkılacak olursak, bir lojistik operasyonunda bilgi sistemleri temel olarak iki katmandan oluşmaktadır: 1. Lojistik Uygulama Sistemi (LES Logistics Execution System) 2. Lojistik Planlama Sistemi (LPS Logistics Planning System) Lojistik uygulama sistemleri bileģenleri Lojistik uygulama sistemlerinin bileşenleri şunlardır (Oktay, 2010): Müşteri yanıt sistemi (CRS Customer Response System) Stok yönetim sistemi (IMS Inventory Management System) Tedarik yönetimi sistemi (SMS Supply Management System) Nakliye yönetimi sistemi (TMS Transportation Management System) Depo yönetim sistemi (WMS Warehouse Management System) Lojistik planlama sistemleri bileģenleri Lojistik planlama sistemlerinin bileşenleri şunlardır (Oktay, 2010): Müşteri yanıt planlama sistemi (CRPS Customer Response Planning System) Stok planlama sistemi (IPS Inventory Planning System) Tedarik planlama sistemi (SPS - Supply Planning System) Nakliye planlama sistemi (TPS Transportation Planning System) Depo planlama sistemi (WPS Warehouse Planning System)

25 16 5. LOJĠSTĠK YAZILIMLAR İş hacminin günden güne artması, bilişim teknolojilerindeki gelişmeler ve elektronik ticaretin yaygın olarak kullanılması sonucunda lojistik faaliyetlerinin yürütülmesi konusunda önemli değişikler sağlanmıştır. İnternet teknolojileri veri değişimini büyük ölçüde, hızlı bir şekilde karşılamaya başlamıştır. İşletmelerin depo ve müşterilerdeki envanter seviyelerini, sipariş modeli verilerini takip edememeleri, taşınan ürün ve taşıma ekipmanları gibi lojistik süreçlerinin önemli değerlerini yeterli ölçüde izleyememeleri lojistik yazılımların gelişimine neden olmuştur. Temel lojistik faaliyetlerdeki tüm süreçleri entegre eden yazılımlar geliştirilerek taşıma, yükleme ve boşaltma sürelerinin azalmasına bağlı daha düşük maliyetler, artan yükleme ve envanter doğruluğu, azalan sipariş temin süreleri sağlanmıştır. İşletmeler optimize lojistik yazılımları aracılığıyla lojistik süreçlerinde gerekli değişiklikleri sağlayabilmişlerdir. Bilişim teknolojileri ve internet kullanımının gelişimiyle işletmeler depolama süreçlerini temelden değiştirdiler. İnternet teknolojileri depo görevlilerinin siparişleri daha kolay almalarını ve siparişlerle ilgili envanterleri daha etkin şekilde takip edebilmelerini sağlamıştır. Tüm avantajlarının yanı sıra bilişim teknolojilerinin getirdiği dezavantaj düşük sipariş verme maliyetlerine bağlı olarak depolar, daha sık ve küçük partilerde siparişlerle çalışmaya başladılar ve bu durum da siparişleri ekonomik yükleme planlarına göre düzenleme zorunluluğu getirmiştir. Ayrıca işletmeler sık verilen siparişler ve envanter taşıma maliyetleri arasında seçim yapmak durumunda kalmışlardır. Artan taşımacılık maliyetleri azalan envanter tutma maliyetlerini sağlayarak, taşınan ya da depolanan ürünün büyüklük, hacim gibi özellikleri envanter tutma maliyetlerindeki düşüşün, taşıma maliyetlerindeki artışı karşılayıp karşılamadığını belirleyebilir konuma gelmiştir (Scott, 2003). İşletmeler tedarikçi ve müşterilerdeki envanter seviyelerini takip etmek, müşterilerinin sipariş süreçlerini gözlemlemek için Depo Yönetim Sistemlerini ve ekipmanların lokasyon ve pozisyon bilgilerine ulaşmak için Taşıma Yönetim Sistemlerini kullanmaya başlamışlardır. Sipariş dağıtımının çizelgelenmesinden önce sipariş iptal vb. bilgilerini öğrenerek, gerçek zamanlı yeniden çizelgeleme işlemleri yapabilme, daha etkin yönetim kararları alma konumuna gelmişlerdir (Ünlü, 2007).

26 Depo Yönetim Sistemleri Depo Yönetim Sistemi (WMS) yazılımları operasyonel gereklilikler, bir ürünün tesiste nereden alındığı, aynı destinasyona giden diğer ürünlerle gruplanabilirliği, uzun süreli depolama yapmadan en erken ne zaman taşımasının yapılabileceği, sipariş yönetim ve konsolidasyonu gibi unsurlar üzerine odaklanır. Birçok araştırmacı envanter yönetimine operasyonel perspektiften bakmaktadır. Tedarik zincirinde çekme stratejisi mi, itme stratejisi mi izleneceği, sipariş verme işlemi için optimal sipariş seviyelerinin tespiti, her bir stok lokasyonundaki emniyet stok seviyelerinin takibi olarak bakmaktadır. Stok seviyeleri önemlidir; çünkü bu stok seviyeleri, müşteri hizmet seviyelerinin birincil belirleyicileridir (Napolitano, 2001). WMS nin bakış açısına göre ürün karakteristiklerini (boyut, lokasyon, destinasyon) bilmek yükleme sayısını azaltarak kar sağlamaktır (Scott, 2003). Etkin envanter yönetimi, işletmelerin tedarik zinciri maliyetlerini düşürmeleri ve müşteri hizmet seviyelerini azaltmaları için tek yol değildir TaĢıma Yönetim Sistemleri Taşıma Yönetim Sistemi (TMS) ürünlerin fiziksel akışını gözlemleyerek tedarik zincirindeki unsurları bir arada tutmayı sağmaktadır. TMS iki alanda karar destek aracı olarak kullanılmaktadır. Bu alanlar: planlama ve optimizasyon taşıma faaliyetlerinin yürütülmesidir. Planlama ve optimizasyon çalışmaları süresince taşıma modu seçimi, taşıma konsolidasyon işlemleri, yükleme süreçlerinin koordinasyonu bu sistemlerle sağlanmaktadır. Yürütme ve operasyon modlarında kullanıldığında rotalama, çizelgeleme, navlun takipleri işlemleri bu sistemlerden takip edilmektedir. TMS implementasyonuyla işletmenin tüm lojistik maliyetlerinin %30-%60 ını oluşturan taşıma maliyetlerinde %10-%40 düşüş sağlandığı ölçümlenmiştir (Gilmore ve Tompkins, 2000). Günümüz lojistik yazılımlarından sadece gerçek zamanlı veri sağlayabilmeleri değil, tedarik zincirinde verileri entegre edebilmeleri, değişen koşullar altında yanıt verebilmeleri için gerçek zamanlı karar vermeyi desteklemeleri gerekmektedir. Tedarik zinciri süreçlerinin yürütülmesinde WMS ve TMS yazılımlarının her ikisinin de kullanılması ve sistemlerin entegre çalışmasıyla tedarik zincirindeki ürün akışlarının takibini yapılması daha sağlıklı olmaktadır. Bilgi değişimiyle envanterlerin

27 18 gözlemlenebilirliği, karar destek sistemlerinin daha çok veriye dayalı olması, mevcut müşteri memnuniyet seviyelerinde kalınarak operasyonel maliyetlerin düşmesi sağlanmıştır. Bir tedarikçinin son müşteriye düşük maliyetlerle iyi hizmet sağlaması için tedarikçinin kendi tedarik zincirlerini küçük maliyet toleranslarıyla yönetebiliyor olması gerekir, aksi takdirde son müşteriye sağlanan hizmet bedeli yüksek olacaktır (Scott, 2003). Tedarikçiler ve müşterilerin kabul edilebilir fiyatlarda uygun miktarlarda ürün siparişi verebilmeleri ve taşıyabilmeleri gerekmektedir. WMS ve TMS yazılımlarının bütünleşmesi tedarikçilerin operasyonel maliyetleri düşürebilmelerini kolaylaştırmalı, son müşteri için düşük maliyetler sağlayabilmelidir. İnternet teknolojilerinin kullanımı ve bilişim teknolojilerinin sağladığı getiriler, müşterilerin daha sık ve küçük partilerde sipariş vermeleri WMS ve TMS yazılımları arasındaki bütünleşme gereksinimini güçlendirmektedir (Ünlü, 2007). Amaçlar -Dinamik işleme değişiklikleri -Temin süresi ve çeşitliliği düşürmek Bilgi Akışı Entegre WMS/TMS Bilgi Akışı Amaçlar Açık Sorular Amaçlar -Envanter seviyesine düşürmek - Dar Boğazlar -Boş alanları azaltmak -Sipariş iklimali - Planlama ve yürütme -Sürücünün bekleme arasındaki farklar zamanını azaltmak -Akış sağlama - Teknoloji WMS Envanter gözlemlenebilirliği TMS -Taşıma kapasitesi -Gelen Envanter Açık Sorular : Açık Sorular : - Fazla akış nasıl düzenlenir? - Kapasite nasıl planlanır? - Çekme sisteminde aynı miktarda sipariş çeşitli günlerde nasıl düzenlenir? - Maliyetten kısmak için modal/inter modal taşıma yöntemlerinin araştırılması - Fiili sipariş profilinin gözlemlenebilirliği ġekil 5.1. WMS, TMS ve Entegre WMS/TMS sistemleri için amaçlar ve açık sorular (Scott, 2007).

28 Konteyner Yönetim Sistemleri (CMS) Artan küreselleşme ve ticari ilişkilerdeki gelişme ile birlikte Konteyner Yönetim Sistemleri (CMS) özellikle büyük çaptaki işletmeler için kaçınılmaz olmuştur. Bu yazılımlar tedarik zinciri ERP (Enterprise Resource Planing) sistemlerinin göz ardı ettiği takip ve izleme sürecine odaklanmaktadır. Otomatik tanımlama sistemleri ve sensör teknolojileriyle entegre edilerek atıl durumda olan konteynerlerin takibi sağlanmakta, liman ve terminallerdeki envanterler takibe alınmakta, konteynerlerin lokasyon ve statü bilgileri bilinmektedir (Ünlü, 2007). Konteyner Yönetim Sistemleri (CMS) tedarik zinciri süreçlerinde, tüm lokasyonlarda konteynerlerin takibini ve içeriklerini, hızlı ve etkin şekilde sağlayan yazılımlardır. İmalatçıların, üçüncü parti lojistik sağlayıcılarının, acentelerin, taşıyıcıların konteynerler, konteyner hareketleri ve içerikleri üzerinde kontrol kurmasını sağlamaktadır. Konteyner Yönetim Sistemlerinin diğer uygulamalarla entegre olması gerekmektedir. Şekil 5.2 de bu bütünleşme gösterilmektedir: ERP Sistemleri TMS WMS Konteyner Yönetim Sistemleri Malzeme Yönetim Sistemleri Sipariş Yönetimi Sistemleri GPS Bazlı Araç Takibi Tedarik Lojistiği Sistemleri ġekil 5.2. CMS nin diğer sistemlerle bütünleşmesi (Dempsey,2003). Takip ve izleme özelliği göz ardı edildiğinde en temel kullanımıyla müşteri talepleri doğrultusunda taşınacak konteynerlerin ağırlık bilgileri, taşınacak ürünlerle ilgili özellikler, (tehlikeli yük, yanıcı yük, değerli envanter vb.), güzergâh bilgileri CMS sistemine işlenmektedir. Bir taşıma yönetim sistemi (TMS) ile entegre edilerek çizelgelenen konteynerlere planlamacılar tarafından uygun araçlar atanmaktadır.

29 20 Böylelikle hem konteynerlerin, hem araçların etkin şekilde çizelgelenmesi sağlanır. Özetlenecek olursa Konteyner Yönetim Sistemleri aşağıda süreçleri yerine getirmektedir (Ünlü, 2007): Liman ve terminallerdeki konteynerlerin Web tabanlı olarak takip edilmesi. Konteynerler terminalde yerleştirildiği ve terminalden taşıma süreci için alındığında hem sahanın, hem konteynerin statülerinin takip edilmesi. Konteyner sahasında konteynerler ve envanterlerin gözlemlenerek taşıma süreci başlayacağında ilgili personel ve ekipmanlara görevlerin atanabilmesini sağlamaktadır. Boşta duran konteynerlerin takibinin yapılmasıyla taşıma sayılarının artması, müşteriye dolu giden konteynerin tekrar yüklenerek dolu taşımasının yapılması sağlanmaktadır. İş gücü yönetim sistemleriyle (LMS) entegre edilerek şoför iş gücünün de etkin şekilde çizelgelenmesi sağlanmaktadır. Müşterilerin ya da üçüncü parti işletmelerin WMS ile entegre edilerek envanterlerin depodaki yerleşimi için girdi sağlamaktadır. Üçüncü parti işletmelerle gerçek zamanlı bütünleşme sağlanarak fatura, irsaliye gibi belgeler otomatik olarak yaratılmaktadır. Ödeme süreleri kısaldığından kârlılık artmaktadır. Güzergâh, müşteri, konteyner tipi, araç vb. kriterler açısından CMS sistemlerindeki raporlama araçları yardımıyla kârlılık analizleri yapılarak kriterler üzerinde optimizasyon çalışmaları daha efektif bir şekilde gerçekleştirilmektedir.

30 21 6. MOBĠL SĠSTEMLER 6.1. Kablosuz ĠletiĢimin Evreleri Kablosuz iletişim teknolojileri son 20 yıl içinde birkaç basit telefon görüşmesinden birbirleriyle rekabet eden çok sayıda teknolojinin bulunduğu bir pazara dönüşmüştür G Kablosuz iletişimin 1979 yılında ortaya çıkan ilk neslidir. Analog teknoloji kullanılmış ve sadece ses iletimine imkân tanımıştır (Alagöz, 2005) G Sayısal kablosuz iletişime imkân veren ikinci nesil 1990 yılında sahneye çıkmıştır. 2G Amerika Birleşik Devletleri nde PCS (Personel Communications Services) olarak bilinir. PCS bünyesinde birbiriyle rekabet halinde olan üç teknoloji barındırmaktadır. Bu teknolojiler: CDMA (Code Division Multiple Access), TDMA (Time Division Multiple Access) ve GSM (Global System for Mobile Communications) dur. Bu üç teknolojinin de iletişim trafiğini düzenlemek için farklı teknikleri mevcuttur (Alagöz, 2005) G 2.5G, 2G ile 3G arasında bulunan ve 3G nin avantajlarının bir bölümünü daha uygun fiyatlarla tüketiciye ulaştıran teknolojilere verilen addır. GPRS te bir 2.5G teknolojisi olarak tanınmaktadır. Avrupa, Amerika ve Japonya nın su anda kullanmakta olduğu 2G standartları (sırasıyla GSM, CDMA, PDC) aynı değil ve her bir standardın 3G ye ulaşma rotası ve tekniği de farklıdır (Alagöz, 2005).

31 G Uluslararası Telekomünikasyon Birliği ne (ITU) göre 3G; veri iletim ve aktarım hızının mobil kullanımda 144 kbps, yaya kullanımında 384 kbps ve iki durumun birlikte kullanımında ise 2 Mbps değerlerinden daha yüksekte olmasıdır. ġekil 6.1. CMS 3G teknolojisi ile uyumlu cep telefonu Uygulamada pek çok 3G ağı ve cihazı veri iletiminde 384 kbps hızına ulaşabilmektedir ki bu da pek çok geniş bant ev bağlantılarından daha hızlıdır. GSM de bu hız 9.6 kbps, GPRS te 40 kbps, CDMA da ise 14.4 kbps değerleriyle sınırlıdır. 3G teknolojilerinin sağladığı bazı özellikler aşağıda sıralanmıştır (Mennen, 2005): Büyük boyutlu eklentilere sahip olan e-postaları hızlı bir şekilde alabilme ve gönderebilme. 3G telefonlarının hemen hepsinde faks alabilme özelliği mevcuttur. Fakat bunun için sahip olunan mobil telefon numarası haricinde yeni bir numara edinilmelidir. İnternette daha hızlı gezme olanağı sağlar. GPRS altında çalışan WAP sayfalarına ihtiyaç yoktur. Video konferans, video ile konuşma, resimli mesajlaşma ve tam ekran video görüntüleyebilme özelliklerine sahiptir. 2G teknolojilerinde bulunmayan gerçek zamanlı uygulama çalıştırabilme. 3G cihazlarının çoğunda anlık hava durumu öğrenme, navigasyon tespiti ve televizyon seyretme gibi özellikler sunulmaktadır. E-günlük, rehber, otomatik hatırlatma, düzenleyici pek çok PDA özelliğinin 3G teknolojileri sayesinde telefonlarda da uygulanabilmesi.

32 23 WCDMA (Wideband Code Division Multiple Access) ağında küresel gezinme olanağı sağlamaktadır G Dördüncü nesil olarak adlandırabileceğimiz 4G, geleceğin teknolojisi olabilecektir. 4G, yazılımla tanımlanan radyo iletişimi olarak da kullanılmaktadır. Şekil 6.2 de gösterilen 4G teknolojilerinin 2013 yılında dünyanın her yerinde kullanılacağı tahmin edilmektedir (Köroğlu, 2002). ġekil 6.2. Kablosuz teknolojilerin veri hızları Mobil Cihazlar Tablet PC Tablet PC son yıllarda hızla yayılan ve ülkemizde de yavaş yavaş ama artan bir ivmeyle satışı yapılan cihazdır. Dizüstü bilgisayar özelliklerinin yanı sıra Şekil 6.3 teki gibi özel ekranı ve kalemi sayesinde, ekran üzerine yazı yazabilme özelliği de mevcuttur. Ekranı 180 derece döndürülüp katlanılabilir. Özel kalemi sayesinde el yazısı ile yazılan yazılar bir silgi gibi silinebilmektedir.

33 24 ġekil 6.3. Tablet PC nin görüntüsü Bu özelliklerinin dışında el yazısıyla yazılan yazılar text biçiminde düzeltilebilmektedir. Yani tablet PC, el yazısıyla yazılan İngilizce bir yazıyı örneğin arial biçimine çevirebilme özelliğine sahiptir. El yazısının karmaşıklığı da yazının çevrilmesinde olumsuz bir faktör değildir. Matematiksel fonksiyonları bile yüksek bir başarıda çevirmesi bunun kanıtı diye düşünülmektedir. Bunların dışında Tablet PC nin diğer bir özelliği ise ses tanımasıdır. Yani bilgisayarın ses komutlarıyla hareket ettirilebilmesidir (Keskin, 2009) PDA PDA, bir hesap makinesinden çok daha fazla işleve sahip ve masaüstü bilgisayarları gibi bilgi saklama kapasitesi olan küçük, taşınabilir avuç içi bilgisayarıdır (Puskar vd., 2004). PDA cihazlarının hemen hemen hepsinde adres defteri, takvim, zaman çizelgesi, note pad ve e-posta fonksiyonları temel olarak bulunmaktadır (Baumgart, 2005). Bir PDA aracılığı ile kablosuz ağ kullanılarak bilgiler zaman ve mekân sınırlaması olmaksızın değiştirilebilir (Luo, 2004). PDA ları pek çok farklı modeli olmasına karşın çoğu modellerde Palmtop yazılımları veya Microsoft Windows un Windows Mobile adını verdiği yazılımların özel bir versiyonu kullanılmaktadır. Bütün modeller dizüstü ya da masaüstü sistemlerde yer alan ara yüzler gibi modellenebilmektedir. Bilgisayar ve PDA arasında yapılan eşlemeler bu dijital cihazların en popüler özellikleri arasında yer almaktadır.

34 25 ġekil 6.4. PDA cihazı Şekil 6.4 te gösterildiği gibi bazı PDA lar sadece özel uçlu yazma aletleriyle çalışabilirken, diğerleri ise minyatür bir klavye yardımı ile çalışabilmektedir. Bir PDA da el yazısı tanıma, ses tanıma ve dijital ses kaydedici özellikleri de ayrıca bulunabilen özellikler arasındadır. Bazı modellerde paket yazılım programları üzerine kurulu olarak gelirken farklı yazılım programları da daha sonra isteğe bağlı olarak yüklenebilmektedir. Ayrıca PDA cihazında cep telefonunun işlevselliği ile kablosuz yerel alan ağı (WLAN) kapasitesi birleştirilmiştir. PDA aracılığı ile e-posta kontrolü, mesaj gönderme ve borsa takip etme gibi işlemleri yapabilmek için internete bağlanılabilir. Flash kart okuyabilme özelliği ile PDA cihazında harita, sunum, hesap çizelgesi gibi dokümanları saklayabilme ve iletme olanağına ulaşılabilmektedir. Windows Mobile yazılımının sunduğu ve içerisinde Microsoft Excel ve Microsoft Word programlarının da yer aldığı uygulamalar sayesinde PDA aracılığı ile bilgisayarda yapılabilen mini uygulamalar PDA da da yapılabilmektedir. (Anonim, 2000a).

35 GPS ġekil 6.5. GPS cihazı Şekil 6.5 te gösterilen GPS (Global Positioning System) navigasyon ve kesin konumlandırma cihazıdır. Amerikan Savunma Bakanlığı tarafından 1973 yılında geliştirilen GPS cihazının asıl kullanım amacı askerlerin ve askeri araçların (uçak, gemi, araba vb.) o anda nerede olurlarsa olsunlar tam konumlarını belirlemektir. Günümüzde ise GPS cihazının hem ticari hem de bilimsel amaçlı olarak çok farklı alanlarda kullanımı gerçekleşmektedir. Ticari olarak GPS cihazının kullanımı uçak, gemi ve arabalarda ve ayrıca gezme, balıkçılık ve kayak gibi eğlence sporlarında navigasyon ve konumlandırma amaçlıdır. Bilimsel alanda ise GPS cihazının kullanımı yer bilimlerinde öne çıkmaktadır. Meteorolojistler GPS cihazını hava tahmini ve küresel ısınma çalışmalarında, jeolojistler ise deprem araştırmalarında yer kürenin deprem esnasında ve iki deprem arasındaki tektonik hareketlerini takip etmede kullanmaktadırlar (Keskin, 2009). GPS sistemi, uzay bölümü (uydular), kontrol bölümü (yer istasyonları) ve kullanıcı bölümünden (GPS alıcısı) oluşur (Anonim, 2009a) IPHONE Standart donanım, standart işletim sistemi, standart uygulamalar içermektedir. Apple firması Macintosh lar üzerinde yürüttüğü stratejiyi mobil cihazlarda da devam ettirmektedir (Çamoğlu ve Atasever, 2010).

36 27 ġekil 6.6. IPHONE cep telefonu Blackberry Daha çok çalışanlara hitap eden bu cihaz, çoğunlukla e posta alıp verme, belge okuma ve yazma amacıyla kullanılmaktadır (Çamoğlu ve Atasever, 2010). ġekil 6.7. Blackberry cep telefonu

37 Android iģletim sistemli cihazlar Google firmasının ürettiği işletim sistemini kullanan bu cihaz için Java geliştirme araçlarıyla uygulama geliştirilebilmektedir. Mobil cihaz alanında son yıllarda katılan Android, Google kullanıcıları tarafından yakından takip edilmektedir (Rogers ve ark., 2009) Mobil Cihaz Avantajları Mobil cihaz uygulamalarının birçok avantajı vardır. Bu avantajların başında ise, cep bilgisayarı ile mobil telefonların birleşmesiyle, artık çalışanlar hareket serbestliğine kavuşmuştur. Masaüstü bilgisayarları vasıtasıyla sürekli işletme ilgili verileri kontrol etmek zorunda olan yöneticiler masalarına bağlı durumdaydılar. Randevuları, planlamaları, iş gezileri hep zorlu bir planlama gerektiriyordu. Ama mobil cihazlar ve bu cihazlarda yazılımlar ve teknik özellikler sayesinde artık özgürce hareket edilebilmektedir. Bunun dışında, radyo frekanslı cihazların farklı aşamalarda kullanılması bazı zorunlu hareketliliği de önlemektedir. Örneğin barkot okuma platformlarında yarı mamul ya da mamul maddeler, barkot okuyucunun önünde geçmek zorunda kalıyordu. Her bir ürün için belili platformların kurulması gerekiyordu. Aynı şekilde nakliye araçlarının takibi elle yapılıyordu. Ama radyo frekansı ile veri transferi yapan çok farklı cihazların kullanılması ile artık takip ve gözlemleme çok kolay bir hale gelmiştir. Fabrika içindeki veya dışındaki her hangi bir parti mal, radyo vericisi sayesinde takip edilebilmektedir. Bu nakliye araçlarının ve hatta üretimde kullanılan önemli cihazların takibi için de geçerlidir (Girgin, 2007) Mobil Cihazların Gelecekteki Yeri Ünlü bilim kurgu romanı yazarı Isaac Asinov ilk kez robot kelimesini ortaya attığında bu fikir çoğu kişi için hayal ürünü olarak görülmekteydi. Günümüzde ise robot kelimesini sıkça duymaktayız. Robot yarışmaları ile en gelişmiş robotlar birbirine üstünlük sağlamaya çalışmaktadır. Mobil cihazlarla ilgili olması gereken en önemli özellik cihazlar arası standartlaşmadır. Bu sayede kişisel bilgisayarlarda standartlaşmanın bir benzerini mobil cihazlarda beklenmektedir.

38 29 Onlarca fonksiyonu üzerinde toplayan bu cihazlar yakında bununla da yetinmeyip ödeme araçları olarak, toplu taşıma araçlarında, restorantlarda, hatta mağazalarda kullanılmaya başlanacaktır. Bu cihazlar arabamızın, evimizin, iş yerimizin kapı anahtarı, alarm kumandası olabilir. Belki de günümüz ihtiyaçların tamamı mobil cihazlar üzerinde toplanır. Hatta oylamalar, nüfus sayımları gibi işlemler bile bu cihazlar ile yürütülebilir. Bulut Bilişimi (Cloud Computing) ile gelecekte verilerinizin tümü uzak bir sunucuda tutulacaktır. Bu sayede bu verileri yönetmek için bir mobil cihaz yeterli olacaktır (Çamoğlu ve Atasever, 2010) Mobil Cihazlarda Kullanılan ĠĢletim Sistemleri Mobil cihaz uygulamalarında kullanılan cihazlar çok çeşitlidir. Her işletmenin gerek mevcut gerekse alacağı bilgisayar özelliği bulunan mobil cihazlar farklı firmalar tarafından üretilmektedir, fakat bilgisayarların temel özelliklerini barındırırlar. Zaten mobil cihaz uygulamalarının gelişmesinde donanımdan çok bu donanımlarda çalışacak programların geliştirilmesinin rolü vardır. Teknik özelliklerin başında mobil cihazlarda kullanılan işletim sistemleri gelir (Girgin, 2007) Palm Palm OS orijinal olarak US Robotics firmasının çıkardığı Pilot isimli PDA için tasarlanmıştır. İşletim sisteminin ilk sürümü Pilot 1000 ve Pilot 5000 cihazlarında, ikinci sürümü PalmPilot Personal ve PalmPilot Professional isimli PDA larda kullanılmıştır (Boztaş, 2006). PDA lar PALM (Palm OS işletim sistemi kullanılır ) ve Pocket PC (Windows CE işletim sistemi kullanılır ) diye ikiye ayrılır. Ayırım işletim sistemi kaynaklıdır, fakat donanım da tamamen birbirinden farklıdır. Palm OS açık kodlu ve iyi dokümante edilmiş bir işletim sistemidir. Yapısı olgu güdümlüdür. Her türlü eylem bir olgu üretir, bu bir olgu sırasına (event queue) girer ve işlemlenir. Gelişmiş bir bellek yöneticisi (memory manager) vardır. Bellek işletim sisteminin bazı fonksiyonlarının çağırılması ile kullanıma alınır (allocate). Tüm kalıcı bellek işlemleri RAM de geçekleştirilir. Kullanıma alma eylemi durağan veya devingen olabilir. Durağan kullanımda alınan bellek bölgesi belirli bir adreste tutulur. Devingen

39 30 türde ise bellek içeriği işletim sistemi tarafından başka adreste tutulabilir. Tüm devingen bellek bölgelerinin özgün bir numarası vardır. Erişim bu numaranın verilmesi ile işletim sistemi üzerinden (bir tabloya bakması sureti ile) yapılır. Bu bir miktar yavaşlığa neden olur, ancak böylece işletim sistemi tarafından bir çöp toplama işlemi yapılabilir. Palm OS un DataBase (File Manager) yapısal desteği vardır. Burada DataBase (dosya) kayıtlardan (record) oluşur. Bir dosya yöneticisinden beklenecek yarat, yok et, kopyala, vb. işlevler mevcuttur. Bunlar yalnızca kayıtlardan oluşmuş bilgi depoları olup. ilişkisel değildirler (Boztaş, 2006). Palm OS için birçok yazılım geliştirme aracı üretilmiştir. Metrowerks CodeWarrior, Handheld Basic, NS Basic, AppForge, Pocket Studio, OrbForms Designer, CASL, Pocket C ve PDA Toolbox gibi yazılımlar ile Palm OS programları geliştirilebilir. Palm aynı zamanda J2ME ve MIDP profillerini de desteklemektedir Symbian Symbian Nokia, Ericsson, Panasonic ve Psion ortaklığıyla kurulmuş bir şirkettir. Markalar arası uyumsuzluğu giderici bir yapı olarak tasarlanmıştır. Amacı farklı markaların gelecekteki ürünleri için ortak bir platform oluşturmaktır. En önemli ürünü olan Symbian OS ise, mobil cihazlarda, ikinci ve üçüncü nesil telefonlar için temel işletim sistemi olmuştur (Boztaş, 2006). Symbian OS, Symbian şirketi tarafından mobil cihazlar (PDA lar ve akıllı telefonlar) için geliştirilmiş bir işletim sistemidir. Psion şirketinin geliştirdiği EPOC işletim sistemine dayanmaktadır. Symbian işletim sistemi ortamında; C++, Java ve Visual Basic yazılım araçları kullanılarak program yazmak olanaklıdır, ancak özellikle C++ ile işletim sisteminin sunduğu bütün servislere API ler (Application Program Interface) kullanılarak erişmek ve servis hizmetlerinden faydalanmak mümkündür. Bunun için Visual C++ v6.0 ortamının kullanılmasına gereksinim duyulmaktadır (Kaya, 2009). Temel olarak Symbian telsiz haberleşme cihazlarında kullanılmak üzere özel olarak tasarlanmış açık bir standarttır ve her donanım üreticisi tarafından kullanılabilir. Symbian uygulamaları doğal makine kodunda derlendiğinden uygulamalar Java 2 Micro Edition a (J2ME) göre daha hızlı çalışmaktadır. Birçok Symbian lı telefonda olan SyncML (Synchronization Markup Language) desteği ile telefonlar, PDA lar ve bilgisayarlar arasında rehber, takvim ve paylaşımı ve senkronizasyonu kolayca

40 31 gerçekleştirilebilir. Birçok Symbian lı telefonda kızılötesi ve bluetooth desteği olduğundan, telefon şebekesine ihtiyaç kalmadan hızlı bir yerel bağlantı sağlanabilir ve uygulamalar arası veri transferi hızlı olur (Boztaş, 2006) J2ME Tüketici aygıtları ve gömülü aygıtlar (cep telefonları, PDA lar, TV dekoderleri ve diğer türden tüm mobil ve kablosuz aygıtlar) için tasarlanmış Java platformudur. J2ME, JRE (Java Runtime Environment), Standard Edition gibi Java platformunun standart yönergelerine uygun olarak üretilmiş ve sektörün önde gelen mobil aygıt üreticileri ile kablosuz hizmet sağlayıcılarının katkılarıyla geliştirilmiştir. J2ME, cep telefonunlarına ya da PDA aygıtına yeni uygulamaların gücünü ve en ileri kablosuz bağlantı teknolojisinin avantajlarını kazandıran bir platformdur. JMobil telefon gibi küçük cihazlar için geliştirilecek olan Java uygulamalarının standardını belirlemektedir. Standart J2SE nin (Java 2 Standart Edition) bir alt grubu gibi olmaktadır (Kaya, 2009). J2ME nin desteklediği kullanıcı arayüzü (user interface) oluşturma özelliği ile geliştiriciler kişiye özel bir görsel yapı hazırlayabilmektedir. Symbian kullanan telefonlar J2ME desteği de vermektedirler. Bu yüzden J2ME uygulamaları seri 60 gibi Symbian işletim sistemi içeren telefonlarda da çalışmaktadır. Bunlar J2ME nin güçlü yönleridir (Boztaş, 2006). Java dili yorumlanmış bir dildir. Bu yüzden derlenmiş olan Symbian uygulamaları daha hızlı çalışır, performans olarak J2ME uygulamalarından daha iyidir. J2ME, standart Javanın desteklediği JNI (Java Native Interface) yı desteklememektedir. Bu yüzden uygulama geliştirenler Java ile telefonun diğer yapılarına (SMS gibi) ulaşamazlar. Bu yapıları kullanmak için telefonun özel API lere sahip olması gereklidir. Nokia nın SMS API si gibi buna imkân veren API lerde tüm telefonlarda olmadığından, uygulamaların tüm telefonlarda aynı şekilde çalışması mümkün olmamaktadır (Kaya, 2009). J2ME ile uygulama geliştirmek için ilk aşamada uygulamanın çalışacağı mobil cihazlara göre konfigürasyon ve buna bağlı olarak profilin belirlenmesi gerekmektedir. Daha sonra bu konfigürasyon ve profile sadık kalarak uygulamalar geliştirilmiştir. Bu geliştirilen uygulamalar aynı profile sahip bütün cihazlarda çalıştırılabilmektedir.

41 Windows Mobile Microsoft Windows uzun süre mobil cihaz işletim sistemlerinden uzak durarak, Windows CE ile mobil cihazlar için işletim sistemi geliştirmeye başlamıştır. Microsoft, mobil cihazlar için kendi PC ürünleri ile uyum içinde çalışan ve kullanıcı ara yüzü Windows dünyasını çağrıştıran Windows CE işletim sistemini geliştirmiştir. Pocket PC için uygulama geliştirme masaüstü Windows için uygulama geliştirmeye benzerlik göstermektedir. Bunun için temel olarak derleyici, hata ayıklayıcı, yazılım geliştirme aracı (Software Development Kit- SDK) ve araçların üzerinde çalışacağı bir iş istasyonu ile programlanacak bir Pocket PC gerekmektedir (Boztaş, 2006). Windows Mobile Microsoft firması tarafından PDA ve akıllı telefonlar gibi mobil cihazlar için tasarlanmış olan bir işletim sistemidir. Windows CE çekirdeği üzerine temellendirilmiştir. Kullanımı kolay, bilinen ofis yazılımının mobil sürümü üzerinde çalışan bir yazılımdır. Kişisel bilgisayarların birçok özelliğini smartphone veya el bilgisayarı gibi bir mobil cihaza taşıyan işletim sistemidir. Windows Mobile da temel programlama dilleri Visual Basic ve C# tır. Visual Studio ile birlikte Compact Framework sürümleri gelerek PDA lar üzerinde yazılım geliştirilmesine imkân tanımaktadır (Boztaş, 2006). Genel olarak geliştirilecek yazılım Windows tabanlı işletim sistemi kullanan bir bilgisayarda tasarlanarak Windows mobile ortamına aktarılması ile gerçekleştirilmektedir. Bu da bize hem zaman açısından kolaylık hem de yazılımı geliştirme açısından imkân tanımaktadır. Windows Mobile 6 ise bir önceki sürüm temel alınarak hazırlanmıştır. Windows mobile 6.1 ile oldukça stabil bir hale gelmiştir. 6.5 ve 7.0 versiyonları da duyurulmuştur. Windows Mobile in genel özellikleri ise şunlardır (Özlü, 2007): 1. Cihaz başlatıldığında birçok işletim sisteminde bulunan "masaüstü" benzeri bir ortam yerine "bugün ekranı" (Today screen) gelir. Bugün ekranı randevuları, yapılacaklar listesini, e-posta mesajlarını gösterir. Bu ekrana daha fazla şey eklemenizi sağlayan programlar bulunmaktadır. Ayrıca artalan resmi değiştirilebilmektedir. 2. Üstte bulunan görev çubuğu saati, ses düzeyini ve bağlantı bilgilerini gösterir. Çubukta bulunan "başlat" düğmesi Windows'un masaüstü sürümlerindeki başlat düğmesine benzemektedir.

42 33 3. Windows Mobile ile birlikte (PDA larda) Word Mobile, Excel Mobile, PowerPoint Mobile gibi programlar gelir. Bu programlar masaüstü sürümleri kadar özellik içermese de temel görüntüleme ve düzenleme işlemleri için yeterlidir. PowerPoint Mobile ise sadece sunumları görüntülemek için kullanılabilir, düzenlemeye izin vermemektedir. 4. Outlook ve Windows Media Player programları da Windows Mobile ile yüklü gelen yazılımlardandır. 5. Windows un masaüstü sürümlerinin aksine görev çubuğu üstte, menüler altta bulunur. Ayrıca "kapat" düğmesi genellikle programları kapatmak yerine simge durumuna küçültür, ancak açık programlar görev çubuğunda listelenmediği için bu durum birçok programın açık kalmasına ve dolayısı ile sorunlara sebep olabilmektedir NET Platformu.NET Platformu, Microsoft firması tarafından 2002 yılında piyasaya sürülen, bir iş stratejisi olması yanında geliştiricilere yönelik birçok teknolojiyi kendi içinde barındıran bir platformdur. Bu platformun ana amacı, işletme sahipleri ve geliştiricilerin, diğer Microsoft ürünleri ile mükemmel bir uyumluluk içinde kendi yazılımlarını, cihazlarını ve diğer bilgi sistemleri işlemlerini hızlı ve verimli bir şekilde Web, Windows ve Mobil ortamlarda geliştirmelerini amaçlamaktadır. Bu platform içinde sunucular, servisler, web tabanlı veri depolama sistemleri ve cihaz yazılımları bulunduğu gibi, Web-Servisleri, Click-Once ve benzeri yeni teknolojileri de tam destek sağlamaktadır..net Platformunun sahip olduğu ana özellikler şunlardır (Yiğit, 2009): Bilgisayar cihazlarının uyumlu bir şekilde birbirleriyle çalışabilmesini sağlayarak, bu cihazların kendi aralarında otomatik bilgi güncelleme ve senkronize işlevlerini yerine getirmektedir. HTML (Hyper Textup Markup Language) yerine XML (Extensible Markup Language) teknolojisinin ağırlıklı olarak kullanılması ise daha interaktif web sitelerinin tasarımını mümkün kılmaktadır. Veri depolamayı merkezileştirerek, bilgiye daha etkin ve kolay bir şekilde ulaşılmasını sağlar ve kullanıcı ile cihazlar arasındaki bilgi alış verişini senkronize etmektedir.

43 34 , faks ve telefon gibi birçok iletişim cihazlarına entegre olabilmektedir. Geliştiriciler için, hatalardan arınmış ve daha üretken tekrar kullanılabilen modüllere sahiptir. C#, VB, C++, J# vb. günümüzün en popüler programlama dillerini destekleyerek, geliştirilen modüllerin Web, Windows ve Mobil ortamlarında ortak bir şekilde kullanılmasını sağlamaktadır NET Framework.NET Framework, yeni nesil uygulama ve XML Web Servislerinin çalışması ve yazılmasını sağlayan bütünleyici bir Windows bileşenidir. NET Framework aşağıdaki işlevleri gerçekleştirmek için tasarlanmıştır (Yiğit, 2009); 1. Kalıcı nesne tabanlı programlama ortamı sağlayarak kodların yerel olarak depolanması ve çalıştırılmasını veya kodların yerel olarak depolanması fakat internet ile dağıtılarak, uzaktan çalıştırılmasını sağlamaktır. 2. Kodların, geliştirme aşamasında çalıştırılmasını sağlayarak, sürüm sayısını azaltmak ve hata oranını minimum düzeye çekmektir. 3. Üçüncü parti güvenilir kodların veya modüllerin güvenli bir şekilde çalıştırılmasını sağlamaktır. 4. Yazılmış veya yorumlanmış kodlardaki performans problemlerini en aza indirgeyecek kod çalıştırma ortamı oluşturmaktır. 5. Geliştiricilerin yazdıkları kodların aynı anda Windows, Web ve Mobil ortamlarında kullanılmasını sağlamaktır..net Framework, iki ana bileşenden oluşmaktadır. Bunlar CLR (Common Language Runtime) ve FCL (.NET Framework sınıf kütüphaneleri) dir. CLR,.NET Framework bileşeninin temel yapısını oluşturmaktadır. CLR bileşenini, kodun çalışma süresinde devreye giren, bellek yönetimi, iş yönetimi ve yönlendirme gibi çekirdek işlevlerini yerine getiren diğer bir yandan güvenli ve sağlam tip güvenli kodlar yazılmasını zorlayan bir araç olarak görülebilir. CLR tarafından işlenmiş kodlara Managed kod, aksi durumda ise bu kodlar Unmanaged kod olarak adlandırılmıştır. NET Framework uygulamaları Unmanaged uygulamalar tarafından kullanılabildiği gibi, Managed ve Unmanaged özellikleri bir arada bulunduran programlarda mevcuttur (Yiğit, 2009).

44 35 FCL, uygulama geliştirmemizi kolaylaştıracak olan hazır sınıf kitaplıklarıdır (Çamoğlu ve Atasever, 2010). Şekil 6.8 de yapısı görülen. NET Framework, program geliştirme aşamasında ister konsol ister GUI (Graphical User Interface) uygulamaları veya ASP.NET teknolojisi ile web sayfaları ve web servisleri yapımında kullanılan, tekrar tekrar kullanılabilen, geniş kapsamlı ve nesne tabanlı sınıflardan oluşan kütüphanedir (Yiğit, 2009). ġekil 6.8..NET framework yapısı NET Compact Framework.NET Compact Framework mobil cihazlar için geliştirilmiş.net Framework ün küçültülmüş bir versiyonudur..net Framework teki her özelliği barındırmasa da, tam olarak nesneye yönelik sınıf ve fonksiyon kitaplarıyla birçok temel işlemin gerçekleştirilebilmesini desteklemektedir. Ayrıca mobil cihazların özel durumlarına göre düzenlenmiş olan fonsiyonlarla işlemci ve bellek kullanımında performans mobil cihazlara uygun olarak düzenlenmiştir (Fox ve Box, 2003).

45 36.NET Compact Framework kurulabilmesi için Windows tabanlı bir el cihazına ve el cihazına uygun.net Compact Framework sürümüne ihtiyaç vardır. Son zamanlarda ise Windows tabanlı çoğu mobil cihazın üzerinde.net Compact Framework yüklü gelmektedir (Özay, 2007)..Net Compact Framework ün şimdiye kadar yayınlanmış üç sürümü bulunmaktadır (Şekil 6.9):.NET Compact Framework 1.0.NET Compact Framework 2.0.NET Compact Framework 3.5.NET Compact Framework 1.0.NET Compact Framework 2.0.NET Compact Framework 3.5 Pocket PC Pocket PC 2000 Pocket PC 2002 Windows Mobile 2003 for Pocket PC Windows Mobile 5 Windows Mobile 6 Windows Smartphone Mobile 2003 for Windows Mobile 5 Windows Mobile 6 Smartphone ġekil 6.9..NET compact framework yapısı (Çamoğlu ve Atasever, 2010).

46 37 7. MOBĠL YAZILIM GELĠġTĠRME ÇALIġMALARI 7.1 Yazılımın GeliĢtirilmesi Bugün yazılım gelştiricilerin kullandığı belli başlı birkaç platform ve bu platformlar üzerinde çalışan uygulamalar vardır. Bu platformlardan bazıları tamamen ücretsiz olup, herhangi bir lisans ücreti talep edilmeksizin bileşenlerini geliştiricilere sunmakta, böylece şirketlere ve bireylere herhangi bir maliyete katlanmadan yazılım geliştirme olanağı sağlamaktadır. Bu ücretsiz platformlar genellikle platformun kurucuları ve üyeleri, yani bireyler tarafından desteklenmekte ve geliştirilmektedir (Oktay, 2010). Lisanslı platform ve yazılım geliştirme uygulamaları, veritabanlarının açık kaynak kodlu ve bireyler tarafından geliştirilen uygulamalara göre daha stabil olmaları, versiyon serisi ile takip edilebilir olması, standartlar dahilinde geliştirildiğinden ve kullanıldığından dolayı platformu veya uygulamayı herhangi bir zamanda başka bir ekibe devretmenin daha kolay olması gibi argümanlar, günümüzde büyük şirketlerin lisanslı ve kapalı kaynak kodlu platform ve uygulamaları tercih etme sebebi olarak gösterilmektedir. Şirketin büyüklüğü fark etmeksizin standartlığı ve kullanım kolaylığı nedeniyle en çok tercih edilen lisanslı yazılım geliştirme platformu ise.net Framework ile beraber çalışan Microsoft Visual Studio uygulamalarıdır. Bu çalışmada lojistik faaliyetlerin mobil yazılım sayesinde nasıl kolaylıklar sağlayacağını gösterebilmek için Lojistik adında hayali bir firma kurularak yazılım geliştirilmiştir. Bu yazılımı geliştirebilmek için kullanılan platformlar şunlardır: Donanım: LG R580 Dizüstü bilgisayar, 800 Mhz, 4 GB Bellek, Intel Core 2 Duo, P7550 CPU Platform:.NET Framework 3.5, Microsoft Visual Studio 2008, Programlama Dili: C# İşletim Sistemi: Microsft Windows Compact Edition 5.0 Veritabanı: Microsft SQL Server Compact 3.5 Geliştirilen bu mobil yazılım iki kısımdan oluşmaktadır. Bunlar: 1. Lojistik Firma Yönetici Modülü (Tedarikçi) 2. Taşıyıcı Modülü

47 38 ġekil 7.1. Lojistik firması için geliştirilen mobil yazılımın çalışma prensibi Çalışmada geliştirilen mobil yazılımın çalışma prensibi Şekil 7.1 de gösterilmiştir. Sistem, tedarikçi firma modülü, taşıyıcı modüller ve veritabanından oluşmaktadır. Veritabanı taşınacak yükler ve tedarikçilerin bilgilerini içermektedir. Aynı zamanda taşıyıcılarla ilgili bilgilerde veritabanında tutulmaktadır. Lojistik firması taşıyıcılarla telefon aracılığıyla iletişime geçerek taşıma işlemi ile ilgili bilgilendirme yapar. Taşıyıcılarda bulunan el terminalleri ile taşınan yükle ilgili bilgi girişimi ve taşıma işlevi bilgilerini görüntülemeyi sağlamaktadır Lojistik Firma Yönetici Modülü (Tedarikçi) Lojistik işlemlerini gerçekleştirmek isteyen müşteriler, gerekli ekipmana sahip güvenilir bir taşıyıcı bulmakta zorlanmaktadırlar. Bu zorlukların önüne geçebilmek için geliştirilen mobil yazılım sayesinde gerekli bilgiler lojistik firmasına iletilir. İletilen bu bilgiler lojistik firması tarafından sisteme kayıt edilerek müşterinin, en uygun ve en yakın taşıyıcıyı bulmasına yardım edilir. Böylece firma tarafından müşterinin taşıyıcı bulma sıkıntısı ortadan kaldırılmıştır. Yönetim modülünün bölümleri aşağıdaki gibidir:

48 GiriĢ Giriş bölümü, hem taşıyıcılar hem de yöneticiler için ortak olarak tasarlanmıştır. Bu bölüm sayesinde firma yöneticileri, müşterilerin taleplerini, taşıyıcılar tarafından verilen teklifleri, onaylanan teklifler gibi birçok işlemleri gerçekleştirebilmektedirler. Yönetici kendisine ait olan kullanıcı adı ve şifresi ile giriş yaptığında sistem tarafından yönetici, yönetici modülüne yönlendirilmektedir. Taşıyıcılar giriş yaptığında ise sistem tarafından taşıyıcılar, taşıyıcılar modülüne yönlendirilmektedir. Şekil 7.2 de şifre giriş ekranı gösterilmiştir. Taşıyıcılar giriş yaptığında diğer formlarda bu taşıyıcıyı tanıyabilmek en büyük sorunu oluşturmaktadır. Çünkü taşıyıcının verdiği teklif gibi işlemler taşıyıcıya özel olmaktadır. Bu amaçla degisken_class adında bir sınıf oluşturulmuştur. Bu sınıfta tanımlanan public static int userid_degisken değişken sayesinde kullanıcıya ait olan ID ye her form sayfasında kolaylıkla ulaşılabilinmektedir. ġekil 7.2. Giriş ekranı

49 Yük ver Yük Ver sekmesi; yetkili kişilerce, müşteriler tarafından iletilen talepleri yerine getirmek üzere müşterilerin bilgilerini girmeleri için oluşturulmuştur. Bu sekmede müşterinin ve taşıtacağı ürünlerin birçok bilgisi bulunmaktadır. Şekil 7.3 te yük ver sekmesinin ekran görüntüsü verilmiştir. ġekil 7.3. Yük ver sekmesi Bu bilgiler ise şunlardır: Nereden, Nereye, Yük Cinsi, Ağırlık, Yükleme Tarihi, Teslim Tarihi, Son Teklif Tarihi, Telefon ve Adres. Nereden sekmesi müşterilerin taşıtacak oldukları yüklerin hangi ilde olduğunu belirtir. Nereye sekmesi müşterilerin taşıtacak oldukları yüklerinhangi ile gideceğini belirtir. Yük Cinsi, taşınacak yükün ne tür bir yük olduğu gösterir. Ağırlık sekmesi taşınacak yükün ağırlığının bilinmesini gösteren bir veri alanıdır. Böylece o yükün büyüklüğüne göre aracın tahsis edilmesi sağlanmaktadır. Yükleme Tarihi, müşterinin taşıtmak için talep ettiği yükün hangi tarihte araca yükleneceğini gösterir.

50 41 Teslim Tarihi sekmesi ile müşterinin taşıtmak için talep ettiği yükün gideceği ilde hangi tarihte orada olması gerektiği belirtilir. Son Teklif Tarihi, taşıyıcılar, yükü taşıyabilmek için firmaya talepte bulunmaktadırlar. Bu taleplerini en son hangi zamana kadar vermeleri gerektiği bilgisini gösterir. Telefon sekmesi, müşteriyle firma yetkililerinin iletişime geçebilmeleri için müşterinin telefon numarasını gösterir. Adres sekmesi, müşterinin yükünün hangi adreste olduğunu gösterir. Tüm bu veriler mobil cihaz üzerinden girildikten sonra Ekle butonuna tıklandığında girilen veriler veritabanına kayıt edilerek Verilen Yükler sekmesinde görülebilmektedir Verilen yükler Verilen Yükler sekmesi lojistik firmasına, ürünlerini taşıtmak için talepte bulunan müşterilerin, bilgilerinin firma tarafından girilmesiyle görülebilen bir ekrandır. Bu ekran sayesinde girilen verilerin yanlış olması durumunda düzenlenebilmektedir. Müşterinin taleplerinden vazgeçmesi veya herhangi bir sebeple silinmesi gereken durumlarda ise sistemden silinebilmektedir. ġekil 7.4. Verilen yükler sekmesi

51 42 Şekil 7.4 te de görüldüğü üzere teklif bekleyen yükler bulunmaktadır. Bu verilen tekliflerden, teklifleri onaylanan veya teklif verme süresi biten yükler verilen yükler sekmesinden silinmektedir. Verilen yükler veritabanındaki Nakliye tablosundan çekilmektedir. Aşağıda Nakliye tablosundan verileri almaya yardımcı olan Sql kodu gösterilmiştir. komut = new SqlCeCommand("Select *from Nakliye", connection); Çekilen bu yükler liste tablosunda görüntülenmektedir. Böylece yönetici hangi yük üzerinde değişiklik yapacaksa o yükü seçerek düzenle veya sil onay kutusunu seçerek işlemine devam edebilmektedir Verilen teklifler Verilen Teklifler sekmesinde lojistik firması tarafından verilen teklifler, taşıyıcılar tarafından o yükü taşıma talepleri firmaya iletilmektedir. Firma yetkilileri, verilen tekliflerden en uygun olanı seçerek Kabul Ediyorum onay kutucuğunu işaretlemektedirler. Kutucuk işaretlendikten sonra onayla butonu tıklandığında firma tarafından bu kullanıcıya yükü taşıma hakkı verilmektedir. Taşıyıcının sisteme kayıtlı olan telefon numarası lojistik firma tarafından aranarak taşıyıcıya detaylı bilgi verilmektedir. ġekil 7.5. Verilen teklifler sekmesi

52 43 Şekil 7.5 te görüldüğü gibi seçilen teklif onaylandığında onay mesajı gelerek verilen teklif, teklifler sekmesinden silinerek onaylanan teklifler bölümüne gönderilmektedir. Onaylama butonuna basıldığında programın arka planında şunlar gerçekleşmektedir: Program Nakliye tablosundan, Teklif_id numarası bir yani teklif verilmiş durumda olan ve Onay_id si sıfır olan veriyi almaktadır. Alınan veriler arasından Kullanici tablosundaki Kullanici_id si ile Nakliye tablosundaki Kullanici_id sinin aynı olduğu satırdan kullanıcı adını alarak ekrandaki liste tablosuna aktarılmasını sağlayan Sql kodu aşağıda gösterilmiştir. Select n.*,k.kullanici_adi from Nakliye n, Kullanici k where n.onay_id='0 and k.kullanici_id=n.kullanici_id and n.teklif_id='1'" ġekil 7.6. Nakliye ve kullanıcı tablosu arasındaki ilişki Liste tablosundan onaylanması istenen yükü, ListViewItem secilen= listview3.focuseditem; int degisken; degisken=int.parse(secilen.subitems[0].text); kodları yardımı ile seçilmektedir. Seçilen bu veri onaylandığında Nakliye tablosunda bulunan Onay_id 1 olarak güncellenir ve onaylanan teklifler bölümüne gönderilmektedir Onaylanan teklifler Onaylanan Teklifler sekmesinde taşıyıcılar tarafından verilen teklifler lojistik firması yetkililerine iletilmektedir. Verilen bu tekliflerden firma tarafından uygun olan teklif onaylanmaktadır. Onaylanan bu teklifler Onaylanan Teklifler sekmesinde yer almaktadır. Şekil 7.7 de onaylanan teklifler sekmesi gösterilmiştir.

53 44 ġekil 7.7. Onaylanan teklifler sekmesi Onaylanan teklifler yani Onay_id si 1 olan bu teklifler arasından herhangi bir nedenle sorun çıkması dâhilinde, sorun çıkan ya da vazgeçilen teklifi seçerek teklifi iptal et butonu tıklanır ve onaylanmış teklif tekrardan Onay_id si 0 olarak güncellenerek verilen teklifler bölümüne gönderilmektedir Kullanıcı listesi Bu bölümde lojistik firmasına kayıtlı olan taşıyıcıların listesi bulunmaktadır. Bu listedeki kişilerin adı soyadı, nereli olduğu, telefon numarası, araç tipi, taşıyabileceği yük miktarı, araç modeli, faks numarası, e-posta adresi, T.C. kimlik numarası gibi firma için gerekli olan bilgiler barındırılmaktadır.

54 45 ġekil 7.7. Kullanıcı listesi sekmesi Kullanıcılar listesinde firmaya uygun olmayan taşıyıcılar veya verdiği taahhütleri yerine getirmeyen taşıyıcılar bulunması durumunda listeden bu taşıyıcılar seçilerek sil butonu yardımıyla sistemden kaldırılmaktadır. Kolay yoldan verilen bilgilere ulaşılmak istendiğinde ise hızlı menü kısmında bulunan Lojistik butonuna tıklandığında menülere rahatça ulaşılabilinmektedir. Bu sayede menü içeriklerini arama derdinden kurtulmuş olunmaktadır. Çıkış butonu sayesinde ise sistemden tamamen çıkılmaktadır Öneri ve talepler Öneri ve talepler formu kullanıcıların herhangi bir sıkıntı, şikâyet ya da önerisi olduğu zaman kendi modüllerinden yazdıkları talepleri yöneticiye iletmek amacıyla kullanılmaktadır. Böylece sistemde oluşan hatalar ya da yaşanan sıkıntılar görülerek en kısa zamanda müdahale etme olanağı sağlanılmıştır. Şekil 7.8 de öneri ve talepler sekmesi gösterilmiştir.

55 46 ġekil 7.8. Öneri ve talepler sekmesi 7.2. TaĢıyıcı Modülü Lojistik faaliyetlerin gelişmesiyle taşıt sahipleri de araçlarını tam donanımlı hale getirerek geliştirmektedirler. Fakat bu donanım araç sahiplerinin yük bulma sıkıntılarını ortadan kaldıramamaktadır. Eskiden beri süregelen yük bulma sorunları günümüzde de yaşanılmaktadır. Araç sahipleri taşıyacak yük bulduklarında maliyetleri bir hayli fazla olmaktadır. Bir yerden bir yere taşıma gerçekleştirdiklerinde ise dönüşlerinde yük bulamayarak ekonomik açıdan zorluk yaşamaktadırlar. Bu zorlukların önüne geçebilmek için geliştirilen mobil sistem sayesinde taşıyıcıların yük bulma sıkıntısı ortadan kaldırılmıştır. Bu modülde yer alan bölümlere değinecek olursak: Kayıt ol Bu sekmede lojistik firmasının mobil sistemine kayıt olmak isteyen taşıyıcı, giriş sekmesindeki kayıt ol butonuna tıklayarak kayıt sayfasına ulaşabilmektedir.

56 47 ġekil 7.9. Kayıt ol sayfası Şekil 7.9 ta görüldüğü gibi taşıyıcı bilgilerinin eksiksiz ve doğru bir şekilde girilmesini sağlayan form görülmektedir. Bu formda TC Kimlik No, Kullanıcı Adı, Şifre, Şifre Tekrar, Cep Tel, Faks, Araç Tipi, E-Posta, Modeli, Taşıyabileceği Yük ve Adres alanları yer almaktadır Anasayfa Anasayfa sekmesinde lojistik firmasının logosu ve açıklamaları bulunmaktadır. Ayrıca lojistik firmasının veritabanındaki yükler arasından rastgele seçilen yükün; nereden-nereye, yükün cinsi, son teklif tarihi gibi bilgileri, kayan yazı ekranı üzerinden takip edebilmelerine olanak sağlanılmıştır. Bu olanak dâhilinde kısa sürede yük hakkında bilgi sahibi olabilmektedir. Şekil 7.10 da anasayfa görülmektedir.

57 48 ġekil Anasayfa sekmesi Bilgi güncelleme Bilgi güncelleme sayesinde sistemi kullanan kişiler kişisel bilgilerini değiştirebilmektedir. Bilgi güncelle sekmesi tıklanarak değiştirilmesi gereken yerleri değiştirip sisteme tekrardan kayıt edebilmektedirler. Şekil 7.11 de bilgi güncelleme sekmesi gösterilmiştir. ġekil Bilgi güncelleme sekmesi

58 Sorgulama Sorgulama sekmesi sayesinde hem ekonomik açıdan hem de zaman açısından taşıyıcıların kâr etmeleri sağlanmıştır. Taşıyıcı, herhangi bir ilden aldığı yükü müşterinin istediği şehre götürmesiyle işini tamamlamış olup dönüşünü boş olarak yapmaktadır. Taşıyıcının boş dönmesinin engellenmesi için sorgulama sekmesinde bulunan nereden kısmına bulunduğu ili yazarak, o ilden taşıyabileceği yüklerin listesine ulaşabilmesi sağlanılmıştır. Böylece ekonomik açıdan taşıyıcıların kaybı engellenmiştir. ġekil Sorgulama sekmesi Şekil 7.12 de görüldüğü gibi sistemde kayıtlı olan yükler listelenmiştir. Taşıyıcı bu listeden kendine uygun olan yükü seçerek Teklif Vereceğim kutucuğunu işaretlemektedir. Kutucuğu işaretlemesi ile, metin kutusu ve teklif ver butonu aktif hale gelmektedir. Aktif olan metin kutucuğuna seçtiği yüke ait fiyat teklifi girebilmektedir. Şekil 7.13 te fiyat teklifi verilmesinden sonraki ekran görüntüsü gösterilmiştir.

59 50 ġekil Teklif verme ekranı Teklif verme işlemi programın geri planında şöyle gerçekleşmektedir: Teklifi veren taşıyıcının ID si id = degisken_class.userid_degisken; kod yardımı ile oluşturduğumuz sınıftan alınır. Nakliye tablosunda bulunan Kullanıcı_id bölümüne eklenir. Böylece hangi yüke hangi kullanıcı teklif verdiği takip edilir. Teklif_id bölümü bir olarak güncellenir ve artık bu yüke teklif verilmiş durumda bulunmaktadır. Bu teklifleri değerlendiren firma yetkilileri yük için en uygun teklifi seçerek taşıyıcıyı bilgilendirmektedirler. Bu işlemi ise aşağıdaki Sql kodu ile gerçekleştirmektedir. komut = new SqlCeCommand("UPDATE Nakliye SET Kullanici_id='"+id.ToString()+"', Verilen_Fiyat='"+textBox7.Text+"', Teklif_id='1 WHERE Yuk_id='"+degisken+"'", connection); Yük arz tablosu Taşıyıcı belli başlı yükleri sorgulayarak bulmak istemeyebilir. Bu gibi durumlarda ise Yük Arz Tablosu sekmesi ile lojistik firmasına kayıt edilmiş ve herhangi bir taşıyıcıya taşıması için verilmemiş olan yüklerin hepsinin listesini bu kısımda görebilmektedir. Bu kısımdan kendisine uygun olan yüke en düşük ne kadar teklif verilmiş gibi verilere de ulaşabilmektedir. Eğer taşıyıcının daha önceden vermiş olduğu bir teklif var ise vermiş olduğu tekliften daha düşük teklifin verilip verilmediğini

60 51 de kontrol edebilmektedir. Kısacası bu form sayesinde yük hakkındaki tüm verilere ulaşabilinmektedir. ġekil Yük arz tablosu Öneri ve talepler Öneri ve talepler sekmesinde taşıyıcıların sistemle ilgili önerileri veya talepleri iletilmektedir. Sistemde bulunmasını istedikleri ya da sistemde oluşan hataları bildirmek üzere lojistik firma yetkililerine bu kısımdan da ulaşabilmeleri için tasarlanmıştır. Böylece firma yetkilileri tarafından sistemin hataları kısa zamanda giderilebilecektir. Taşıyıcılar bazı konularda aksaklıklar yaşayabilirler. Bu aksaklıklar, taşıdığı yükün devrilmesi ya da yükün kırılması gibi olaylarda firma yetkililerine bu bölümden 7 gün 24 saat ulaşabilmeleri için geliştirilmiştir. Şekil 7.15 de öneri ve talepler sekmesi gösterilmiştir.

61 52 ġekil Öneri ve talepler Daha önceden yönetici modülünde de bahsedildiği gibi taşıyıcı modülünde, kolay yoldan verilen bilgilere ulaşma imkânına sahip olmaları düşünülmüştür. Hızlı menü kısmında bulunan Lojistik butonuna tıklandığında menülere rahatça ulaşılabilinmektedir. Çıkış butonu sayesinde ise sistemden tamamen çıkılabilmeleri sağlanmıştır. Şekil 7.16 da hızlı menü sekmesi gösterilmiştir. ġekil Hızlı menü sekmesi