9. HAFTA (FİNANSAL KURUMLAR) Prof. Dr. Yıldırım B. ÖNAL

Transkript

1 9. HAFTA (FİNANSAL KURUMLAR) Prof. Dr. Yıldırım B. ÖNAL

2 PARA YARATAN FİNANSAL KURUMLAR KATILIM BANKALARI (ÖFK): Katılım Bankalarını (İslam bankalarını), islam toplumunun ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde organize edilen ve işlemlerinde faizi kullanmayan finansal kuruluşlar olarak tanımlayabiliriz. İslam ekonomisinin veya faizsiz ekonomik sistemin oluşturulması ve buna bağlı olarak islam bankalarının kurulması düşüncesi, islam dininin, gerek sosyal hayatın, gerekse ticaret hayatının düzenlemesi ile ilgili olarak çizdiği sınırların bir sonucudur. Bu bağlamda, İslam bankacılığının en belirgin özelliği, İslam dininde faizin haram sayılması nedeniyle, faizsiz bir ekonomik sistem geliştirmeye çalışmasıdır.

3 PARA YARATAN FİNANSAL KURUMLAR KATILIM BANKACILIĞININ DAYANDIĞI TEMEL İLKELER Sermaye Bağlantılıdır: Mudaraba (kâr zarar ortaklığı) ve muşaraka da (sermaye iştiraki) sermaye sahibi, girişimcinin uzmanlığı ve çalışması sayesinde meydana getirdiği kârı onunla paylaşabilir. Başlangıçta paylaşım oranı belli iken kârın tutarı belli değildir. Ticaretle Bağlantılıdır: İslamda faizin haram, ticaretin ve kârın helal olması katılım bankalarını müşterileriyle ticari nitelikli iş yapmaya yöneltir. Para ticareti islam da yasak olduğuna göre, kâr elde etmek için mal ticareti gerekli olur.

4 PARA YARATAN FİNANSAL KURUMLAR ÜLKEMİZDE KATILIM BANKALARI (ÖFK)VE GELİŞİMİ: Katılım Bankalarının ülkemizde faaliyette bulunmasına 1983 yılında yapılan bir düzenleme ile izin verilmiştir. İlk açılan Katılım Bankaları Albaraka Türk Ö.F.K. A.Ş. ve Faisal Finans Kurumu A.Ş. olmuştur. Bu iki kurumda 1984 yılında kurulup 1985 yılında faaliyete geçmişlerdir. Ülkemizde Katılım Bankaları ile, dini inançları nedeniyle faize dayalı sistemlere yönelmeyen ve atıl ya da üretken olmayan alanlarda tutulan yurt içi tasarrufları da ekonomiye kanalize edebilecek bir sistem oluşturulmak istenmiştir.

5 PARA YARATAN FİNANSAL KURUMLAR

6 PARA YARATAN FİNANSAL KURUMLAR Türkiye'de ve dünyada halkın bir kesimi, faiz gelirinden uzak durmaktadır. Bu nedenle klasik bankalara gitmeyen fonlar atıl kalmaktadır. Bu durum hem genel ekonomi açısından, hem de tasarruf sahibi açısından bir kayıptır. Katılım Bankaları, mali sektörde bir yenilik olarak, klasik bankalara gitmeyen fonları ekonomiye kazandırmak ve tasarruf sahiplerinin fonlarını güvenle saklamalarına ve değerlendirmelerine yardımcı olmak amacıyla kurulmuştur. Kuruluş aşamasında, dalında uzman kişilerin oluşturduğu heyetlerin görüşleri doğrultusunda ve dünyadaki uygulamalarından örnek alınarak, Katılım Bankalarının topladığı fonları değerlendirmek için yöntemler tespit edilmiştir. Bu yöntemlerle elde edilen kazancın faizden esaslı olarak farklılık gösterdiği konusunda bir görüş birliği oluşmuştur.

7 PARA YARATAN FİNANSAL KURUMLAR Katılım Bankaları Dünya nın her yerinde faaliyet gösteren, geçmişleri 30 yıl öncesine kadar dayanan, faiz yerine kar ve zarara katılma esasına göre çalışan finans kuruluşlarıdır. *Katılım Bankaları yasal ve ekonomik kuruluşlardır. Yasalar çerçevesinde ve tamamen ekonomik amaçlar doğrultusunda faaliyet göstermektedirler. Bu kurumlar kamu otoritesinin yakın denetim ve gözetimi altında çalışmaktadırlar (BDDK). *Katılım Bankalarında bulunan hesaplar belirli bir limite kadar güvence altına alınmışlardır (TMSF). *Katılım Bankaları Bankalar Kanunu kapsamına alınmışlar ve bankalarla aynı hukuki alt yapıya sahip olmuşlardır.

8 PARA YARATAN FİNANSAL KURUMLAR Katılım Bankaları mali sektörde faaliyet gösteren, reel ekonomiyi finanse eden ve bankacılık hizmetleri sunan kuruluşlardır. Katılım Bankaları, tasarruf sahiplerinden topladıkları fonları, faizsiz finansman prensipleri dahilinde ticaret ve sanayide değerlendirerek, oluşan kâr veya zararı tasarruf sahipleriyle paylaşıyor. TL, USD ve EURO bazında vadeli hesaplarda toplanan fonlar, Üretim desteği, Finansal Kiralama ve kâr/zarar ortaklığı yöntemleriyle değerlendiriliyor. Ticaretin ve sanayinin ihtiyaç duyduğu, hammadde, yarı mamul veya mamul madde, gayrimenkul, makine veya her türlü teçhizatın temini, bu yöntemler aracılığıyla sağlanmaktadır. Ayrıca halkın ihtiyaç duyabileceği bankacılık hizmetlerini sunarlar.

9 PARA YARATAN FİNANSAL KURUMLAR Katılım Bankaları, 1970'li yıllardan itibaren dünya mali gündeminde tartışılan bir konudur. Türkiye'deki ilk uygulaması ise, 1985 yılında AIbaraka Türk ve Faisal Finans Kurumu tarafından başlatılmıştır. Faizsiz bankalar, iştirakleri ve şubeleri ile halen 60'dan fazla ülkede faaliyet göstermektedirler. Bünyelerinde faizsiz esaslara göre çalışan birimler kuran batılı kurumlar da vardır. Bunlara örnek olarak, Citibank, HSBC Bank, Union Bank of Switzerland, Kleinwort Benson, ANZ Grindlays, Goldman Sachs gibi müesseseler sayılabilir. Batılı bankalarca kurulan ilk bağımsız faizsiz banka, Citibank tarafından 1996 yılında, 20 milyon USD sermaye ile Bahreyn'de kurulan Islamic Investment Bank'dır.

10 Türkiye de Faizsiz Bankacılık Sektörün Gelişimi Ürün Gelişimi 1980 Türkiye faizsiz bankacılıkla ilk olarak 1984 yılında Özel Finans Kurumları nın (ÖFK) kurulmasıyla tanıştı yılında Faisal Finans ve Albaraka Türk kuruldu yılında Kuveyt Türk kuruldu. Murabaha Mudaraba Sendikasyon İstisna Sukuk Leasing yılında Anadolu Finans, 1995 te İhlas Finans ve 1996 da Asya Finans kuruldu Sonrası Geleneksel Ürünler 2000 ler Yapılandırılmış Ürünler yılında Faisal Finans Türk ortaklar tarafından satın alınarak unvanı Family Finans olarak değiştirildi. Özel Finans Kurumları 2005 tarih ve 5411 sayılı Bankacılık Kanunu ile Katılım Bankaları olarak anılmaya başlandı yılında Anadolu Finans ve Family Finans kurumları Türkiye Finans Katılım Bankası adı altında birleşti. Türkiye de 4 Katılım Bankası bulunmaktadır. Gelecek Dönem Çok Yönlü Sofistike Ürünler Sermaye Piyasaları 10

11 PARA YARATMAYAN FİNANSAL KURUMLAR Kalkınma ve Yatırım Bankaları Kalkınma bankaları, gelişmekte olan ülkelerde yatırım sermayesi açığını gidermek ve aynı zamanda teknik yardım sağlamak yoluyla girişimcilerin temel sanayi dallarına yatırım yapmaları konusundaki kuşkularını gidermek isteyen ve böylece sanayileşme sürecini hızlandırma görevini üstlenen kurumlardır. Yatırım bankaları ise, hisse senedi ve tahvil çıkarmak suretiyle uzun vadeli kaynak sağlamak isteyen işletmelerle, tasarruflarını menkul kıymetlere yatırmak arzusundaki kişi ya da kuruluşlar arasında aracılık yapan mali kuruluşlardır. Yatırım bankaları tasarruf sahiplerine danışmanlık yapmak ve portföylerini yönetmek gibi hizmetleri de yerine getirmektedir.

12 Yatırım hizmetleri ve faaliyetleri (6362 Sayılı SP Kanunu) MADDE 37 (1) Bu Kanun kapsamına giren yatırım hizmetleri ve faaliyetleri şunlardır: a) Sermaye piyasası araçlarıyla ilgili emirlerin alınması ve iletilmesi b) Sermaye piyasası araçlarıyla ilgili emirlerin müşteri adına ve hesabına veya kendi adına ve müşteri hesabına gerçekleştirilmesi c) Sermaye piyasası araçlarının kendi hesabından alım ve satımı ç) Portföy yöneticiliği (Kalk.ve Yat.Banka.) d) Yatırım danışmanlığı (Kalk.ve Yat.Banka.) e) Sermaye piyasası araçlarının halka arzında yüklenimde bulunularak satışa aracılık edilmesi (Kalk.ve Yat.Banka.) f) Sermaye piyasası araçlarının halka arzında yüklenimde bulunmaksızın satışa aracılık edilmesi (Kalk.ve Yat.Banka.) g) Çok taraflı alım satım sistemlerinin ve borsa dışı diğer teşkilatlanmış pazar yerlerinin işletilmesi ğ) Sermaye piyasası araçlarının müşteri namına saklanması ve yönetimi ile portföy saklanması h) Kurulca belirlenecek diğer hizmet ve faaliyetlerde bulunulması

13 PARA YARATMAYAN FİNANSAL KURUMLAR Kalkınma bankaları, kıt kaynakları kalkınmada öncelikli yatırımlara yönelterek kalkınmayı hızlandırmak, kârlı yatırım alanlarını belirleyerek planlara uygun biçimde teşvik etmek, yatırımcıların proje hazırlama ve uygulama aşamalarında teknik ve idari konularda yardımcı olarak yatırım gücünü desteklemek, uluslararası kuruluş ve piyasalardan mali ve teknik yardım ile krediler alıp yatırımlara uzun vadeli kredi vermek görevlerini yürütürler.

14 PARA YARATMAYAN FİNANSAL KURUMLAR Yatırım Bankalarının Fonksiyonları; Tasarrufların yatırımlara yönelmesini sağlamak, Sermaye piyasasının gelişmesine katkıda bulunmak, İlk defa ihraç edilen menkul kıymetlerin geniş halk kitlelerine dağılımını sağlamak (halka arz faaliyeti), Sanayi kesiminin uzun vadeli fon sağlamasına yardımcı olmak, Danışmanlık yapmak biçimindedir. Açıklamalardan anlaşıldığı gibi bu tür bankalar, para yaratma özelliğinde olmayıp, kendilerine tahsis edilmiş fonları yönlendirmekte, var olan fonların kullanımlarına şekil vermektedir.

15 PARA YARATMAYAN FİNANSAL KURUMLAR Kredi ve Kefalet Kooperatifleri Küçük sanayici ve ticaret erbabı olarak adlandırılan kesim, finansal ihtiyaçlarını karşılama bakımından organize olmanın gerekliliğine inanmıştır. Bu amaçlarla ülkemizde çeşitli kredi kooperatifleri kurulmuştur. Bu kurumlar ortaklarından çeşitli şekillerde topladıkları fonları yine ihtiyaç duyan ortaklarına düşük faizle sunarak finans ihtiyaçlarını karşılamaktadır. Ayrıca kefalet müessesesine işlerlik kazandırarak, üyelerine kefil olup diğer kredi kuruluşlarının fonlarından yararlanma imkanı sağlamaktadır. Hemen hemen her ilde hatta ilçelerde dahi yaygınlaşmış Esnaf ve Sanatkarlar Kredi ve Kefalet Kooperatifleri görmek mümkündür. Daha çok kısa vadeli kredi kullandırma biçiminde hizmet sunmaktadırlar.

16 PARA YARATMAYAN FİNANSAL KURUMLAR Sigorta Şirketleri Geniş kitlelere yayılmış bireysel tasarrufları toplamanın bir aracıda sigorta şirketleri şeklindeki finansal kuruluşlardır. Sigorta şirketleri kişi ve kuruluşlara çeşitli hizmetler sunmaktadır. Bunlardan en sık rastlananı ve ilk akla geleni hayat sigortası hizmetidir. Sosyal güvenlik hizmeti şeklinde görülen ve belli bir süre prim yatırmanın karşılığında belli bir dönem sonra sürekli veya toptan gelir sağlamayı garanti eden hizmetler de vardır. Yine bazı olayların meydana gelmesi durumunda uğranılacak zararı tazmin etmenin karşılığında da sigorta şirketleri önemli miktarda fon toplamaktadır. Gelişmiş ülkelerde mali piyasanın önemli bir bölümünü oluşturan sigorta işletmeciliği ülkemizde son yıllarda gelişmeye başlamışsa da, enflasyonun gelecekte sunulacak ödemelerin değerini azaltıcı etkisi ve diğer nedenlerle gelişmesi yavaş bir seyir izlemesine neden olmuştur.

17 PARA YARATMAYAN FİNANSAL KURUMLAR Sosyal Güvenlik Kuruluşları 1950 yılına gelinceye kadar kamu görevlilerinin emeklilik sistemi değişik kanunlarla düzenlemekte iken kamu görevlilerinin memur statüsünde çalışanları bir çatı altında toplanarak emekli sandığına bağlanmıştır. İşçi statüsünde çalışanların sosyal güvenlik hizmetlerinin karşılanması amacıyla Sosyal Sigortalar Kurumu, 1971 yılında da herhangi bir meslek kuruluşuna üye olarak ve bir işverene bağlı olmaksızın kendi nam ve hesabına çalışan bağımsız esnaf, sanatkâr ve diğer bağımsız çalışanlara sosyal güvenlik sağlamak maksadıyla Bağ-Kur kurulmuştur. Geçen yıllar içerisinde toplanan fonların kötü yönetilmesi, kamu açıklarının finansmanında kullanılması her üç kurumunda aktüeryal dengelerini bozmuş ve katılımcılar açısından ve kurumlar açısından ciddi sorunlar ortaya çıkmıştır yılında çıkartılan bir düzenleme ile bu üç kurum ve bazı özel kurum sandıkları Sosyal Güvenlik Kurumu adı altında tek çatıda toplanmıştır.

18 PARA YARATMAYAN FİNANSAL KURUMLAR Sosyal güvenlik kuruluşları aracılığı ile prim şeklinde tahsil edilen fonlar zorunlu tasarruflar olarak toplam tasarruf hacmi içerisinde önemli boyutlara ulaşmıştır. Toplam tasarruflar içerisinde oran olarak da her yıl büyüyerek devam etmektedir. Bu tür fonların daha da artması sermaye piyasalarının gelişmesi açısından da önemlidir. Nitekim gelişmiş ülkelerde sosyal güvenlik ve özel emeklilik fonlarının sermaye piyasası içerisindeki payları oldukça yüksek olup sermaye piyasasını yönlendirme açısından oldukça etkindirler.

19 PARA YARATMAYAN FİNANSAL KURUMLAR Sosyal güvenlik kuruluşlarının aktueryal dengesi bozulmuş sürekli açık verir olmuşlardır. Her yıl bütçeye konulan ödeneklerle açıklar kapatılmaya çalışılmaktadır. Bu kurumların önemli bir sorunu da prim tahsilatında ki gecikmelerdir. Gecikme cezalarının yeterince caydırıcı olmaması sonucu tahsilatlar gecikmekte zaman zaman ödemeyenlere kolaylaştırıcı uygulamalar sunularak tahsilatlar yapılmaktadır.

20 PARA YARATMAYAN FİNANSAL KURUMLAR Özel Emeklilik Kuruluşları Yukarıda belirtilen üç sosyal güvenlik kuruluşunun kapsamı dışında çeşitli kuruluşlar kendileri için özel emeklilik sandıkları kurmuşlardır. Ülkemizde faaliyette bulunan ve önemli ölçüde büyüme göstermiş bazı kuruluşlar üyelerinin sosyal güvenliklerini sağlayacak bazı organizeleri de yerine getirmişlerdir. Daha çok banka sistemi içerisinde ve belli büyüklüğe ulaşmış olanların bu tür kuruluşlara sahip oldukları görülmektedir. Diğer sosyal güvenlik kuruluşları gibi bu tür kuruluşlar da fonları verimli alanlarda değerlendirmeye çalışmaktadır.

21 PARA YARATMAYAN FİNANSAL KURUMLAR Diğer bir sosyal güvenlik uygulaması da, ek sigorta ya da dayanışma uygulamalarıdır. OYAK adı altında ordu mensuplarından ek primler kesilerek oluşturulan Ordu Yardımlaşma Kurumu başarılı tek örnektir. Üyelerin primlerinden oluşan fonlarla büyük bir holding görünümünde sanayi alanında da çok başarılı yatırımların gerçekleştirilmesi sağlanmıştır. Memurlar için aynı uygulama denenmeye çalışılmışsa da 1971 yılından 1982 yılına kadar kesilen fonlar, iade edilerek MEYAK, Memur Yardımlaşma Kurumuna son verilmiştir. İşçiler için denenmesi düşünülen (İYAK) uygulamanın da sonuca ulaşmadığı görülmektedir. Bunlar dışında Merkez Bankası, Vakıflar Bankası, İş Bankası gibi bankalarında kendi çalışanları için oluşturduğu özel sandıklar mevcuttur.

22 YATIRIM KURULUŞU/ARACI KURUM Yatırım Kuruluşu: Aracı kurumlar ile yatırım hizmeti ve faaliyetinde bulunmak üzere kuruluş ve faaliyet esasları Kurulca belirlenen diğer sermaye piyasası kurumlarını ve bankaları ifade etmektedir. Aracı kurum MADDE 4 - (1) Aracı kurum, Kanunun 37 nci maddesinin birinci fıkrasındaki yatırım hizmet ve faaliyetlerinden (a), (b), (c), (e) ve (f) bentlerinde yer alanları münhasıran yürütmek üzere Kurul tarafından yetkilendirilen yatırım kuruluşudur.

23 YATIRIM KURULUŞU/ARACI KURUM Yatırım hizmetleri ve faaliyetleri (6362 Sayılı SP Kanunu) MADDE 37 (1) Bu Kanun kapsamına giren yatırım hizmetleri ve faaliyetleri şunlardır: a) Sermaye piyasası araçlarıyla ilgili emirlerin alınması ve iletilmesi b) Sermaye piyasası araçlarıyla ilgili emirlerin müşteri adına ve hesabına veya kendi adına ve müşteri hesabına gerçekleştirilmesi c) Sermaye piyasası araçlarının kendi hesabından alım ve satımı ç) Portföy yöneticiliği d) Yatırım danışmanlığı e) Sermaye piyasası araçlarının halka arzında yüklenimde bulunularak satışa aracılık edilmesi f) Sermaye piyasası araçlarının halka arzında yüklenimde bulunmaksızın satışa aracılık edilmesi g) Çok taraflı alım satım sistemlerinin ve borsa dışı diğer teşkilatlanmış pazar yerlerinin işletilmesi ğ) Sermaye piyasası araçlarının müşteri namına saklanması ve yönetimi ile portföy saklanması h) Kurulca belirlenecek diğer hizmet ve faaliyetlerde bulunulması

24 Yatırım Kuruluşları - Kuruluş şartları (6362 Sayılı SP Kanunu) MADDE 43 (1) Aracı kurumların kuruluşuna Kurulca izin verilebilmesi için; a) Anonim ortaklık şeklinde kurulmaları, b) Paylarının tamamının nama yazılı olması, c) Paylarının nakit karşılığı çıkarılması, ç) Sermayelerinin Kurulca belirlenen miktardan az olmaması, d) Esas sözleşmelerinin bu Kanun ve ilgili düzenlemelerde yer alan hükümlere uygun olması, e) Kurucularının bu Kanunda ve ilgili düzenlemelerde belirtilen şartları haiz olması, f) Ortaklık yapısının şeffaf ve açık olması, gerekir. (2) Bankalar dışındaki diğer yatırım kuruluşları için de birinci fıkradaki şartlar aranır. Kurul bu kuruluşlar için ilave şartlar öngörebilir. (3) Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar Kurulca belirlenir.

25 PARA YARATMAYAN FİNANSAL KURUMLAR Aracı Kuruluşlar Aracı kuruluşların temel fonksiyonu, dağınık ve çeşitli bireylerin ellerinde bulunan fonları üretken yatırım alanlarına kanalize etmektir. Fon talebinde bulunanlar da kendilerinin ihtiyaç duydukları paraları en uygun yerlerden yine uygun şartlarla sağlama amacındadır. Aracı kuruluşların fon sunanlara getirebilecekleri hizmetler ekonomik şartlara göre artma göstermektedir. Aracı kuruluşların faaliyetlerinin çoğalması, belli büyüklüklere ulaşmış olması ve hizmetlerinin niteliğini de etkileyecektir.

26 PARA YARATMAYAN FİNANSAL KURUMLAR Aracı kurumlar, aracılık faaliyetleri kapsamında yürütecekleri her bir faaliyet için Kurul dan yetki belgesi almak zorunda olup aşağıdaki hizmetleri sunarlar: Sermaye piyasası araçlarının ihracına veya halka arz yoluyla satışına aracılık, Daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının alım satımına aracılık, Ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli madenlere ve dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri dahil türev araçların dayandığı kategoriler itibarıyla ayrı ayrı veya bütün olarak türev araçların alım satımına aracılık, Sermaye piyasası araçlarının geri alım veya satım taahhüdüyle alım satımı (repo-ters repo), (Açık ve net değil) Portföy yöneticiliği faaliyetlerini yapabilirler. (artık yok) Aracı kurumlar ayrıca Kurulun uygun görüşü alınmak suretiyle diğer finansal ürün ve hizmetleri de sunabilirler. Yatırım danışmanlığı,(artık yok)

27 PARA YARATMAYAN FİNANSAL KURUMLAR Aracılık faaliyetleri açısından bankaların aracı kurumlardan farklılık gösteren bir durumu söz konusu olup bankalar daha önce ihraç edilmiş sermaye piyasası araçlarının borsa dışında ve hisse senedi işlemleri hariç olmak üzere borsada alım satımına aracılık yapabilmektedirler. Bankaların doğrudan borsada hisse senedi alım satımına aracılık yapmaları yasaklanmış olup bankaların hisse senedi alım satımına aracılık yapmaları için ya bir aracı kuruma ortak olup ya da yeni bir aracı kurum kurup bu kurum üzerinden yapması gerekmektedir. Bankalar repo-ters repo işlemleri, türev araçların alım satımına aracılık faaliyetini yürütebilmektedirler. Mevduat kabul etmeyen bankalar ise aracı kuruluşların yapabildiği faaliyetlerin yanısıra sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık yani birincil piyasa işlemlerine aracılık, portföy yöneticiliği ve yatırım danışmanlığı faaliyetlerini de yapabilmektedirler.

28 (9) Bu Kanunun 37 nci maddesinin (a), (b), (c), (ğ) ve (h) bentlerinde sayılan yatırım hizmet ve faaliyetleri bankalarca da yürütülebilir. Yatırım ve kalkınma bankaları aynı maddenin (ç), (d), (e) ve (f) bentlerinde sayılan hizmetleri de sunabilir. Bankaların aynı madde kapsamında yürütecekleri yatırım hizmet ve faaliyetlerine ilişkin usul ve esaslar Kurulca belirlenir. İşbu hizmet ve faaliyetlerde Kurul, sermaye piyasası araçlarının ve Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulunun görüşüyle bankaların niteliklerine göre farklı usul ve esaslar belirleyebilir.

29 Yatırım hizmetleri ve faaliyetleri (6362 Sayılı SP Kanunu) MADDE 37 (1) Bu Kanun kapsamına giren yatırım hizmetleri ve faaliyetleri şunlardır: a) Sermaye piyasası araçlarıyla ilgili emirlerin alınması ve iletilmesi b) Sermaye piyasası araçlarıyla ilgili emirlerin müşteri adına ve hesabına veya kendi adına ve müşteri hesabına gerçekleştirilmesi c) Sermaye piyasası araçlarının kendi hesabından alım ve satımı ç) Portföy yöneticiliği (Kalk.ve Yat.Banka.) d) Yatırım danışmanlığı (Kalk.ve Yat.Banka.) e) Sermaye piyasası araçlarının halka arzında yüklenimde bulunularak satışa aracılık edilmesi (Kalk.ve Yat.Banka.) f) Sermaye piyasası araçlarının halka arzında yüklenimde bulunmaksızın satışa aracılık edilmesi (Kalk.ve Yat.Banka.) g) Çok taraflı alım satım sistemlerinin ve borsa dışı diğer teşkilatlanmış pazar yerlerinin işletilmesi ğ) Sermaye piyasası araçlarının müşteri namına saklanması ve yönetimi ile portföy saklanması h) Kurulca belirlenecek diğer hizmet ve faaliyetlerde bulunulması

30 PARA YARATMAYAN FİNANSAL KURUMLAR Kolektif Yatırım Kuruluşları / Yatırım ortaklıkları (6362 Sayılı SP Kanunu) MADDE 48 (1) Yatırım ortaklıkları, sermaye piyasası araçları, gayrimenkul, girişim sermayesi yatırımları ile Kurulca belirlenecek diğer varlık ve haklardan oluşan portföyleri işletmek amacıyla, paylarını ihraç etmek üzere kurulan sabit veya değişken sermayeli anonim ortaklıklardır. (2) Yatırım ortaklıklarının; kuruluşuna ve kurucularına, anonim ortaklıkların yatırım ortaklığına dönüşümüne, yatırım ortaklığı statüsünden çıkmalarına, asgari halka açıklık oranına, faaliyet esaslarına, türlerine ve pay devirlerine, izahnameye ve izahnamenin yayımlanmasına, portföyünde bulunan varlıkların ve hakların değerlemesine ve varlıkların saklanmasına, portföy sınırlamalarına, yönetim ilkelerine, sermaye artırımlarına ve azaltımlarına, imtiyazlı pay ihracına, kâr dağıtımına ve paylarını geri almalarına, tasfiye ve sona ermelerine ilişkin usul ve esaslar ile tabi olacakları diğer yükümlülükler Kurulca belirlenir.

31 (3) Yatırım ortaklıklarının esas sözleşme değişikliklerinde Kurulun uygun görüşünün alınması zorunludur. (4) (Ek fıkra: 6525 sayılı Kanun un 40 ıncı maddesi ile)(*) Yatırım ortaklıklarının imtiyazlı pay ihracına ilişkin usul ve esaslar Kurulca belirlenir. Yatırım ortaklıkları tarafından belirli grupların yönetim kurulunda temsil imtiyazı ile oyda imtiyaz tanıyan pay ihracında 6102 sayılı Kanunun 360 ıncımaddesi ile 479 uncu maddesinin ikinci fıkrası hükümleri uygulanmaz.

32 Yatırım ortaklıklarının kuruluş ve faaliyet şartları (6362 Sayılı SP Kanunu) MADDE 49 (1) Yatırım ortaklıklarına kuruluş izni verilebilmesi için; a) Kayıtlı sermayeli anonim ortaklık şeklinde kurulmaları, b) Başlangıç sermayelerinin Kurulca belirlenen miktardan az olmaması, c) Paylarının nakit karşılığı çıkarılması ve pay bedellerinin kuruluş sırasında tam ve nakden ödenmesi, ç) Ticaret unvanlarında Yatırım Ortaklığı ibaresinin bulunması, d) Esas sözleşmelerinin bu Kanun ve ilgili düzenlemelerde yer alan hükümlere uygun olması, e) Kurulca yetkilendirilmiş bir kuruluşun portföy saklama hizmetini yürütmek üzere belirlenmiş olması, f) Kurulca belirlenecek diğer şartları taşıması, zorunludur. Değişken sermayeli yatırım ortaklıklarına ilişkin hükümler saklıdır. (2) Yatırım ortaklıklarının kurucularına 44 üncü madde; yöneticilerine 45 inci maddenin ikinci fıkrası; çalışanlarına ise 42 nci madde hükümleri kıyasen uygulanır. (3) Yatırım ortaklıklarının kuruluşuna ilişkin şartlar, yatırım ortaklığına dönüşümde de aranır.

33 (4) Yatırım ortaklıkları, esas sözleşmelerinde hüküm bulunmak kaydıyla ve Kurulun onayını almak şartıyla bir portföy yönetim şirketinden hizmet alabilir. (5) Gayrimenkul yatırım ortaklıklarının kuruluşlarında ve sermaye artırımlarında, Kurulca portföye alınması uygun görülen varlıklar ayni sermaye olarak konulabilir. Bu varlıkların değerlemesine ilişkin usul ve esaslar Kurulca belirlenir. Gayrimenkul yatırım ortaklıkları ayni sermaye karşılığı ihraç edecekleri payları Kurulca belirlenen esaslar çerçevesinde halka arz edebilirler. (6) Gayrimenkul yatırım ortaklıklarının, azami oranı Kurulca belirlenecek miktarda varlıklarının toptan satışında 6102 sayılı Kanunun 408 inci maddesinin ikinci fıkrasının (f) bendi ile bu Kanunun 23 üncü maddesi hükümleri uygulanmaz.

34 Değişken sermayeli yatırım ortaklıkları (6362 Sayılı SP Kanunu) MADDE 50 (1) Değişken sermayeli yatırım ortaklıkları, sermayesi her zaman net aktif değerine eşit olan yatırım ortaklıklarıdır. Net aktif değer ise varlıkların toplamından borçların toplamının düşülmesi suretiyle bulunan tutarı ifade eder. (2) Değişken sermayeli yatırım ortaklığının payları, yatırımcı payları ile nama yazılı olması zorunlu olan kurucu paylarından oluşur. Değişken sermayeli yatırım ortaklıklarının paylarının itibari değeri bulunmaz. Kurucu payları, sermaye taahhüdünü yerine getirmek suretiyle değişken sermayeli yatırım ortaklığını kuranlara tahsis edilir. Kurucu payları kuruluştan sonra da Kurulun izni ve genel kurul kararıyla mevcut kurucu ortaklara veya üçüncü kişilere tahsis edilmek üzere ihraç edilebilir. Kurucu paylarının devri ve itfası Kurulca belirlenen esaslar çerçevesinde Kurul iznine tabidir. Kurul onayı alınmaksızın gerçekleştirilen kurucu pay devirleri pay defterine kaydolunmaz ve bu hükme aykırı olarak pay defterine yapılan kayıtlar hükümsüzdür. Yatırımcı payları, sahibine idari haklar vermez.

35 (3) Değişken sermayeli yatırım ortaklıkları, bu Kanundaki hükümlere uygun olarak, pay ihraç eder ve ihraç olunan payları itfa eder. Değişken sermayeli yatırım ortaklıkları, pay sahibinin talebi üzerine payları itfa etmek ve ortaklık sermayesinde buna karşılık gelen pay bedelini geri ödemekle yükümlüdür. Payların itfa edilmesine ilişkin usul ve esaslar esas sözleşmede gösterilir. (4) Değişken sermayeli yatırım ortaklıklarının kurucu paylarının değerinin Kurulca belirlenen tutarların altına düşmesi yahut mali durumlarının yükümlülüklerini karşılayamayacak kadar zayıflaması hâlinde, yönetim kurulu, bu durumu gecikmeksizin Kurula bildirir. Yönetim kurulu, bildirimi takiben, gerekli önlemleri almak üzere genel kurulu derhâl toplantıya çağırır ve en geç otuz gün içinde genel kurul toplanır. Kurucu paylarının belirlenen tutara artırılamaması veya mali durumdaki zayıflığın giderilememesi hâlinde, Kurul, değişken sermayeli yatırım ortaklıkları hakkında tasfiye dâhil her tür tedbiri almaya yetkilidir. (5) Yatırım ortaklıkları, değişken sermayeli yatırım ortaklıklarına dönüşebilirler.

36 Değişken sermayeli yatırım ortaklıklarında uygulanmayacak hükümler (6362 Sayılı SP Kanunu) MADDE 51 (1) Değişken sermayeli yatırım ortaklıklarında, 6102 sayılı Kanunun; anonim şirketlerde esas sermayeye, asgari sermaye miktarına, esas sözleşmenin asgari içeriğine, ayni sermaye taahhütlerine, nominal değere, ortaklığın kendi paylarını iktisap veya rehin olarak kabul etmesine, sermaye artırım ve azaltımı usulüne, pay taahhüdü ve ödenmesine, pay devrine ilişkin kısıtlamalarına, kâr-zarar hesabı ve kârın dağıtımına, yedek akçelere ve tasfiyeye ilişkin hükümleri uygulanmaz.

37 PARA YARATMAYAN FİNANSAL KURUMLAR Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı Gayrimenkul yatırım ortaklığı; gayrimenkullere, gayrimenkule dayalı sermaye piyasası araçlarına, gayrimenkul projelerine, gayrimenkule dayalı haklara ve sermaye piyasası araçlarına yatırım yapabilen, belirli projeleri gerçekleştirmek üzere adi ortaklık kurabilen sermaye piyasası kurumlarıdır. Gayrimenkul değerleme şirketi; ortaklıkla yaptığı bir sözleşme çerçevesinde, ortaklık portföyünde yer alan gayrimenkullerin, gayrimenkul projelerinin ve gayrimenkule dayalı hakların rayiç değerlerini ve kira rayiçlerini tespit etmek konusunda hizmet veren şirketlerdir.

38 PARA YARATMAYAN FİNANSAL KURUMLAR Gayrimenkul yatırım ortaklığında görev alacak personelin dört yıllık yüksek öğrenim kurumlarından mezun olmuş olmaları ve ortaklığın faaliyet konusunu yakından ilgilendiren hukuk, inşaat, bankacılık ve finans gibi alanlarda en az üç yıllık tecrübeye sahip olmaları zorunludur. Ortaklığın yönetim kurulunda görev alacak üyelerin en az 1/3 ünün % 10 ve daha yukarı paya veya oy hakkına sahip yönetim kuruluna aday gösterme imtiyazına sahip ortaklarca gösterilenler ve danışmanlık ve işletmecilik hizmeti alınan şirketlerden bağımsız olması gerekmektedir.

39 PARA YARATMAYAN FİNANSAL KURUMLAR Ortaklıklar, yönetim kurulu üyelerinin seçiminde aday gösterme imtiyazı tanıyan hisse senedi dışında imtiyaz veren herhangi bir menkul kıymet ve gayrimenkul sertifikası ihraç edemezler. Hisse senetleri nama veya hamiline yazılı olarak ihraç edilebilir.

40 PARA YARATMAYAN FİNANSAL KURUMLAR Gayrimenkul yatırım ortaklıklarının faaliyet esasları Ortaklık portföyünü oluşturmak, gerektiğinde portföyde değişiklikler yapmak, ortaklık portföyünü çeşitlendirerek yatırım riskini en aza indirecek şekilde dağıtmak, gayrimenkuller, gayrimenkule dayalı işlemler ve menkul kıymetler hakkındaki gelişmeleri sürekli olarak izleyerek ortaklık portföyünün yönetimine ilişkin gerekli tedbirleri almak, portföyün değerini korumaya ve artırmaya yönelik araştırmalar yapmak veya yaptırtmak, Ortaklık portföyünü oluşturan veya portföye alınması planlanan varlıklar hakkında gerekli hukuki şartların sağlanıp sağlanmadığını araştırmak, bu hususta gerekli raporların hazırlanmasını temin etmek, Portföydeki varlıkların değerinin tespitine ilişkin raporların hazırlanmasını temin etmek,

41 PARA YARATMAYAN FİNANSAL KURUMLAR Gayrimenkul Yatırım Ortaklıklarının Portföylerine İlişkin Esaslar GMYO larının portföy değeri, ortaklığın aktifinde yatırım amacıyla bulundurulan gayrimenkuller, gayrimenkul projeleri, haklar, sermaye piyasası araçları, borsa para piyasası ve ters repo işlemleri, Türk Lirası veya yabancı para cinsinden vadeli mevduat, yabancı para cinsinden vadesiz mevduatın rayiç değerleri ile iştiraklerin toplamından oluşmaktadır. Ortaklıklar portföy rayiç değerlerinin tespit ettirilmesi ile yükümlü olup, alım satım, kiraya verme, kiraya vermek üzere kiralama, ipotek, kira sözleşmelerinin yenilenmesi ve ayni sermaye konulması durumunda bir gayrimenkul değerleme şirketine değerleme yaptırması zorunludur.

42 PARA YARATMAYAN FİNANSAL KURUMLAR Genel amaçlı gayrimenkul yatırım ortaklıklarının portföylerini sektör, bölge ve gayrimenkul bazında çeşitlendirmeleri ve uzun vadeli yönetmeleri, belirli alanlarda faaliyet göstermek veya belirli projelere yatırım yapmak üzere kurulan ortaklıkların ise portföylerinin en az % 75 ini esas sözleşmelerinde belirtilen varlıklara yatırmaları zorunludur. GMYO larının varlıklarının ve sahip olduğu hakların rayiç değerlerinin tespiti her yıl sonu itibariyle yapılır. Ayrıca gerek duyulması halinde ortaklık portföyünün rayiç değerini tespit ettirerek ortaklığın net aktif değerini kamuya açıklayabilir. Ortaklık portföyündeki varlıklar uzun süreli olarak kiralama anlaşmasına konu olması durumunda sözleşmede yazılı kira bedellerinin en geç beş yılda bir ekspertiz değerleri dikkate alınarak yenilenmesi zorunludur.

43 PARA YARATMAYAN FİNANSAL KURUMLAR Portföye alım işlemleri, portföyden satış işlemleri ve kiralamalar tespit edilen ekspertiz değerleri dikkate alınarak gerçekleştirilir. Mevcut piyasa veya ödeme koşullarına göre ekspertiz değerlerinin yüksek alış, düşük satış ve kiraya verme işlemleri gerçekleştirilmek zorunda kalınırsa özel durumların açıklanmasına ilişkin esaslar çerçevesinde kamuya duyurulması gerekir. Ortaklıklar, üç aylık dönemler itibariyle portföylerindeki varlıkları rayiç değerleri ile değerlendirerek oluşturacakları portföy tablosunu Kurula ve ortaklık hisse senetlerinin işlem gördüğü Borsa ya göndermek zorundadırlar.