YENİ FİNANSMAN TEKNİKLERİ DERS NOTLARI 5 KATILIM BANKALARI ÖZEL FİNANS KURUMLARI PROF.DR. YILDIRIM B. ÖNAIL

Transkript

1 YENİ FİNANSMAN TEKNİKLERİ DERS NOTLARI 5 KATILIM BANKALARI ÖZEL FİNANS KURUMLARI PROF.DR. YILDIRIM B. ÖNAIL

2 KATILIM BANKALARI (ÖFK) Katılım Bankalarını (İslam bankalarını), islam toplumunun ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde organize edilen ve işlemlerinde faizi kullanmayan finansal kuruluşlar olarak tanımlayabiliriz. İslam ekonomisinin veya faizsiz ekonomik sistemin oluşturulması ve buna bağlı olarak islam bankalarının kurulması düşüncesi, islam dininin, gerek sosyal hayatın, gerekse ticaret hayatının düzenlemesi ile ilgili olarak çizdiği sınırların bir sonucudur. Bu bağlamda, İslam bankacılığının en belirgin özelliği, İslam dininde faizin haram sayılması nedeniyle, faizsiz bir ekonomik sistem geliştirmeye çalışmasıdır.

3 KATILIM BANKALARI (ÖFK) İslam bankacılığının dayandığı iki temel ilkeden söz edilebilir. Bunlar: -Paranın bir mal değil, bir değişim aracı, bir finansman ölçüsü olması, ve -Emeğini ortaya koyanla, sermayesini ortaya koyanın kar veya zarara birlikte katlanmasıdır. Dolayısıyla, İslamda faizin reddine karşın, ortak olup karı veya zararı paylaşmak, ticaret yapmak ve kiralamak gibi işlemler uygun görülmektedir.

4 KATILIM BANKALARI (ÖFK) KATILIM BANKACILIĞININ DAYANDIĞI TEMEL İLKELER Sermaye Bağlantılıdır: Mudaraba (kâr zarar ortaklığı) ve muşaraka da ( sermaye iştiraki ) sermaye sahibi, girişimcinin uzmanlığı ve çalışması sayesinde meydana getirdiği kârı onunla paylaşabilir. Başlangıçta paylaşım oranı belli iken kârın tutarı belli değildir. Ticaretle Bağlantılıdır: İslamda faizin haram, ticaretin ve kârın helal olması katılım bankalarını müşterileriyle ticari nitelikli iş yapmaya yöneltir. Para ticareti islam da yasak olduğuna göre, kâr elde etmek için mal ticareti gerekli olur.

5 ÜLKEMİZDE KATILIM BANKALARI (ÖFK)VE GELİŞİMİ Katılım Bankalarının ülkemizde faaliyette bulunmasına 1983 yılında yapılan bir düzenleme ile izin verilmiştir. İlk açılan Katılım Bankaları Albaraka Türk Ö.F.K. A.Ş. ve Faisal Finans Kurumu A.Ş. olmuştur. Bu iki kurumda 1984 yılında kurulup 1985 yılında faaliyete geçmişlerdir. Ülkemizde Katılım Bankaları ile, dini inançları nedeniyle faize dayalı sistemlere yönelmeyen ve atıl ya da üretken olmayan alanlarda tutulan yurt içi tasarrufları da ekonomiye kanalize edebilecek bir sistem oluşturulmak istenmiştir.

6 KATILIM BANKALARI (ÖFK) Katılım Bankasının finansman sağlama faaliyetleri iki temel başlık altında toplanabilir. -Üretim Kredileri: Kullandırılan fonlardan gelir elde edilen bir kredi türüdür. Üretim kredilerinde çeşitli alternatifler vardır. Burada Katılım Bankası, ortak, kiraya veren ya da satıcı konumundadır. Kullandırılan fonlardan elde edilen getiri, daha önceden anlaşıldığı oranda mevduat sahibi ile Katılım Bankası arasında paylaşılır. Katılım Bankaları Mudaraba (Emek-Sermaye Şirketi), Muşaraka, Murabaha ve Kiralama yoluyla üretim desteği sağlarlar.

7 KATILIM BANKALARI (ÖFK) -Üretim Dışı Kredi: Sosyal kredi olarak da nitelenen bu kredi (Karz-ı Hasen), küçük sanayi erbabının projeleri başlatmak için olduğu kadar evlenme, hastalık ve eğitim amaçlı olarak ihtiyacı olanlara da kullandırılmaktadır. Bu krediden yararlananlar kullandığı krediyi faizsiz olarak geri ödemektedirler.

8 VADELİ SATIŞIN (ÜRETİM DESTEĞİ/TİCARETİN FİNANSMANI) Bu finansman tekniği satıcı veya imalatçı firmanın kredili alım yapmak isteyen müşterilerine kendi kredili satış koşulları ile birlikte bir Katılım Bankası aracılığı ile satış yapma seçeneğini de sunması biçiminde başlayabileceği gibi, müşterinin doğrudan bir Katılım Bankasına, ihtiyaç duyduğu malın kredili alımı talebi ile başvurması biçiminde de başlayabilmektedir. Hatta bazı imalatçı firmalar kredili alım talebinde bulunan müşterilerini doğrudan daha önce anlaştıkları bir Katılım Bankasına yönlendirebilmektedirler. Katılım Bankası tarafından sağlanan bu finansman olanağından sadece, ticaretle uğraşanlar, sanayiciler ile esnaf veya sanatkarlar yararlanabilmektedirler. Bir başka deyişle, bu olanaktan yararlanacakların bir vergi numarasının olması gerekir.

9 Şekil 2.16: Murabaha - Vadeli Satış Tekniğinin İşleyişi MÜŞTERİNİN FON TALEBİ Müşteriden Bilanço ve Gelir Tabloları Gibi Bazı Bilgiler İstenir. Müşterinin Kredi Değerliliği Tespit Edilir. Kredibilitesi Kötü İse Kredibilitesi İyi İse Fon Talebi Reddedilir. Fon Talebi Kabul Edilir Müşterinin Eskiliği, Ticari İtibarı, Satış Hacmi gibi Değişkenler Dikkate Alınarak Limit Tespit Edilir. Alınacak Teminatlar Belirlenir. Fon Tahsisi Yapılır. (Kâr Dahil Döner Fon) Satınalma Talebi Gelir. (Yurtiçi veya Yurtdışı) Yapılan Tahsilat Kadar Yeniden Fon Vadeli Satılacak Malın Tahsis Edilmesi Fiyatı Tespit Edilir. Mal Tesliminde Müşte- riden Satış Fiyatı Üzerinden Çek/Senet Alınır. Alınan Çek/Senet Tahsil Edilir.

10 Şekil 2.17: Vadeli Satış (Ticaretin Finansmanı) Süreci (2)Mal Siparişi+Peşin ödeme Malın Sağlanacağı Özel Finans Firma Kurumu (3)Peşin Fiyat Üzerinden ÖFK Adına Fatura (Senetler) (1)Mal Alım Talebi ve Teminatlar (4)Kar Marjlı Fatura (5)Geri Ödemenin Yapılması (5) (4) (1) (1)Ön Anlaşma Malı Satın Alacak Müşteri (3)Mal Sevki ve İrsaliye

11 KATILIM BANKALARININ (ÖFK) SUNDUKLARI KİRALAMA HİZMETİ Satışa yardımcı kiralama Katılım Bankasının üretici ve satıcı şirketlere sundukları bir finansman imkanı olup, bu şirketlerin müşterilerine sundukları satış alternatiflerini çeşitlendirmeye ve bu yolla satış potansiyellerini arttırmaya yöneliktir. Bu yöntemde Katılım Bankası, üretici, satıcı ve ithalatçılara standart kiralama teklifleri hazırlamaktadırlar. Böylece bu kuruluşlar peşin ve vadeli satış alternatifleri yanısıra Katılım Bankasının "kirala-satın al" alternatifini de müşterilerine sunabilmektedirler.

12 KATILIM BANKALARININ (ÖFK) SUNDUKLARI KİRALAMA HİZMETİ Satıcı veya üretici firmanın müşterisi Katılım Bankasının teklifini cazip bulursa, satıcı veya üretici malını Katılım Bankasına satarak, nakit elde etmiş olur. Katılım Bankası da bu malı müşteriye kiralar. Bu sistemle satıcı hem nakit imkanına kavuşmakta, hem de ilave bir finansman yöntemiyle müşteri potansiyelini artırmaktadır.

13 Şekil 2.18: ÖFK'larında Finansal Kiralama Yönteminin İşleyişi (Yurtiçi Kiralama) (6)Malın Teslimi Kiracı/Müşteri Satıcı/Üretici Firma (1)Ön Satış Sözleşmesi (2) (3) (4) (7) (2)Kiralama Başvurusu (3)Kiralama Teklifi (4)Kiralama Sözleşmesi + Teminatlar (7)Kira Ödemeleri Özel Finans Kurumu (5)Mal Alım Bedelinin Ödenmesi

14 Şekil 2.19: Teşvikli -Gümrük Muafiyetli- İthalat Durumu (Yurtiçi Kiralama) (1) Ön satış sözleşmesi DPT ALICI MÜŞTERİ YURTDIŞINDAKİ SATICI (9) Malın teslimi (3) (4) GÜMRÜK (2) Kiralama başvurusu (3) Kiralama teklifi (6) ÖFK (4) Kiralama teklifi adına Teşvik + Teminatlar Belgesi (5) Teşvik (2) (10) Kira ödemeleri belgesinin devri için (8) Malın gümrükten çekilmesi ÖZEL FİNANS KURUMU (7) Mal alım bedelinin ödenmesi

15

16 KATILIM BANKALARININ (ÖFK) Türkiye'de ve dünyada halkın bir kesimi, faiz gelirinden uzak durmaktadır. Bu nedenle klasik bankalara gitmeyen fonlar atıl kalmaktadır. Bu durum hem genel ekonomi açısından, hem de tasarruf sahibi açısından bir kayıptır. Katılım Bankaları, mali sektörde bir yenilik olarak, klasik bankalara gitmeyen fonları ekonomiye kazandırmak ve tasarruf sahiplerinin fonlarını güvenle saklamalarına ve değerlendirmelerine yardımcı olmak amacıyla kurulmuştur. Kuruluş aşamasında, dalında uzman kişilerin oluşturduğu heyetlerin görüşleri doğrultusunda ve dünyadaki uygulamalarından örnek alınarak, Katılım Bankalarının topladığı fonları değerlendirmek için yöntemler tesbit edilmiştir. Bu yöntemlerle elde edilen kazancın faizden esaslı olarak farklılık gösterdiği konusunda bir görüş birliği oluşmuştur.

17 KATILIM BANKALARININ (ÖFK) Katılım Bankaları Dünya nın her yerinde faaliyet gösteren, geçmişleri 30 yıl öncesine kadar dayanan, faiz yerine kar ve zarara katılma esasına göre çalışan finans kuruluşlarıdır. Katılım Bankaları yasal ve ekonomik kuruluşlardır. Yasalar çerçevesinde ve tamamen ekonomik amaçlar doğrultusunda faaliyet göstermektedirler. Bu kurumlar kamu otoritesinin yakın denetim ve gözetimi altında çalışmaktadırlar (BDDK). Katılım Bankalarında bulunan hesaplar belirli bir limite kadar güvence altına alınmışlardır (TMSF). Katılım Bankaları Bankalar Kanunu kapsamına alınmışlar ve bankalarla aynı hukuki alt yapıya sahip olmuşlardır.

18 KATILIM BANKALARININ (ÖFK) Katılım Bankaları mali sektörde faaliyet gösteren, reel ekonomiyi finanse eden ve bankacılık hizmetleri sunan kuruluşlardır. Katılım Bankaları, tasarruf sahiplerinden topladıkları fonları, faizsiz finansman prensipleri dahilinde ticaret ve sanayide değerlendirerek, oluşan kâr veya zararı tasarruf sahipleriyle paylaşıyor. TL, USD ve EURO bazında vadeli hesaplarda toplanan fonlar, Üretim desteği, Finansal Kiralama ve kâr/zarar ortaklığı yöntemleriyle değerlendiriliyor. Ticaretin ve sanayinin ihtiyaç duyduğu, hammadde, yarı mamul veya mamul madde, gayrimenkul, makine veya her türlü teçhizatın temini, bu yöntemler aracılığıyla sağlanmaktadır. Ayrıca halkın ihtiyaç duyabileceği bankacılık hizmetlerini sunarlar

19 KATILIM BANKALARININ (ÖFK) Özel Finans Kurumları, 1970'li yıllardan itibaren dünya mali gündeminde tartışılan bir konudur. Türkiye'deki ilk uygulaması ise, 1985 yılında AIbaraka Türk ve Faisal Finans Kurumu tarafından başlatılmıştır. Faizsiz bankalar, iştirakleri ve şubeleri ile halen 60'dan fazla ülkede faaliyet göstermektedirler. Bünyelerinde faizsiz esaslara göre çalışan birimler kuran batılı kurumlar da vardır. Bunlara örnek olarak, Citibank, HSBC Bank, Union Bank of Switzerland, Kleinwort Benson, ANZ Grindlays, Goldman Sachs gibi müesseseler sayılabilir. Batılı bankalarca kurulan ilk bağımsız faizsiz banka, Citibank tarafından 1996 yılında, 20 milyon USD sermaye ile Bahreyn'de kurulan Islamic Investment Bank'dır.

20 KATILIM BANKALARININ EKONOMİYE KATKISI

21

22

23

24