KIRIKKALE KOJENERASYON SANTRALI PROJESİ TEKNİK OLMAYAN ÖZET

Transkript

1 Seymenoba Elektrik Üretimi A.Ş. Yeni Demiryolu Caddesi No: Kartepe-Kocaeli/TÜRKİYE Phone: +90 (262) Faks : +90 (262) KIRIKKALE KOJENERASYON SANTRALI PROJESİ TEKNİK OLMAYAN ÖZET NİSAN 2013

2 i İÇİNDEKİLER Sayfa İçindekiler Tablo Listesi Şekil Listesi i iii iii 1. GİRİŞ PROJE SAHİBİ VE YÜKLENİCİYE İLİŞKİN BİLGİLER PROJE AÇIKLAMASI Tesis Özellikleri Projeye Duyulan Gereksinim Proje Alanı Sistem Konfigürasyonu Konfigürasyon Seçenekleri Seçilen Tesis Konfigürasyonu Seçenek 4 (Seçilen Konfigürasyonun Yükseltilmesi) Soğutma Suyu Seçenekleri PROJE BÖLGESİNİN MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİ VE ETKİ ALANI Bitki Örtüsü ve Direy Jeolojik, Hidrojeolojik ve Hidrolojik Özellikler Meteoroloji ve İklim Özellikleri Doğal ve Arkeolojik Miras Kamulaştırma ve İrtifak Çevre Düzeni Arazi Kullanımı Bölgenin Nüfus Özellikleri Sismik Aktivite Bölgenin Toprak Özellikleri PROJENİN ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER Tabii Kaynak Kullanımı Arazi Kullanımı Yakıt Kullanımı... 15

3 ii Su Kullanımı Çevresel Etkiler ve Alınacak Önlemler Atık Su Bitki Örtüsü/Direy Gürültü Katı Atık Emisyon İletim hattı ve Boru hatları Sosyal Etkiler ve Tenkis Tedbirleri Ekonomi Eğitim Hizmetleri Sağlık Hizmetleri İşçi Konaklaması Çevresel / Sosyal Yönetim ve Gözetim... 23

4 iii TABLO LİSTESİ Tablo 1. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı nın Teknik Özellikleri... 6 Tablo 2. Konfigürasyon Seçeneklerinin Modelleme Sonuçları... 9 Tablo 3. Tahmini DFO Bileşimi...11 Tablo 4. Tahmini HFO Bileşimi...11 Tablo 5. Garanti Edilen Atık Su Deşarj Değerleri...16 Tablo 6. Doğal Gaz Koşullarında Kirleticilerin Akım ve Konsantrasyonları...19 Tablo 7. Dizel Yakıt Koşullarında Kirleticilerin Akım ve Konsantrasyonları...19 Tablo 8. GT ve HRSG Emisyon Garantileri *...20 Tablo 9. Buhar Kazanları Emisyon Garantileri *...20 ŞEKİL LİSTESİ Şekil 1. Proje Alanı ve Civarının Uydu Görüntüsü... 1 Şekil 2. Kojenerasyon Santralinin Örnek Akış Şeması... 5 Şekil 3. GE 6FA Gaz Türbini... 8 Şekil 4. Alternatif Sahaların Hava Kalitesi Ölçüm Konumları... 9 Şekil 5. Yardımcı Kazanlar ve FGD Sistemi...11

5 1 1. GİRİŞ AES-Entek Elektrik Üretim A.Ş. nin (AES-Entek) bir alt kuruluşu olan Seymenoba Elektrik Üretimi A.Ş. (Seymenoba), Kırıkkale deki mevcut Tüpraş Rafinerisi nin bitişiğinde, kurulu gücü MWe olan bir Kojenerasyon Santralı inşa etmeyi planlamaktadır. Proje Sahası Kırıkkale ilinin güneydoğusunda, Kırıkkale nin merkezine 10 km uzaklıkta, Kırıkkale- Kırşehir Yolu üzerindedir (bakınız Şekil 1). Şekil 1. Proje Alanı ve Civarının Uydu Görüntüsü

6 2 Tesis genel anlamda Tüpraş rafinerisinin buhar ihtiyacı ve elektrik arzını karşılayacaktır. Tüketim fazlası üretim 154 kv iletim hatları üzerinden ulusal şebekeye arz edilecektir (Hacılar Trafo Merkezi Proje Alanının bitişiğinde bulunduğundan ötürü, iletim hattı birkaç metre uzunlukta olacaktır). Proje 404 MWt termal güce sahip olmasından ötürü, sayılı ve tarihli Resmi Gazetede yayınlanarak değişiklik yapılan ÇED Yönetmeliği Ek-1 inin (Çevresel Etki Değerlendirmesi ne (ÇED) Tabi Projeler Listesi) 2 inci Maddesinin (a) bendi (Toplam ısıl gücü 300 MWt ve daha fazla olan termik güç santralları ile diğer yakma sistemleri) kapsamına dahildir. Seymenoba, teklif edilen Proje için üretim lisansı almak amacıyla tarihinde Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu na (EPDK) başvurmuştur.

7 3 2. PROJE SAHİBİ VE YÜKLENİCİYE İLİŞKİN BİLGİLER Proje sahibi, AES-Entek in 1 alt kuruluşu olan Seymenoba dır. AES-Entek ise Koç Holding in bir alt kuruluşu olup, Koç Holding Türkiye nin en büyük şirketler grubudur ve özellikle enerji, dayanıklı tüketim malları, otomotiv ve finans sektörlerinde faaliyet göstermektedir. Grup, Türkiye nin gayrisafi milli hasılasının %7 sini teşkil eden geliri ve Türkiye nin toplam ihracatının %8 ini teşkil eden ihracat hacmi ile Türk ekonomisine hız veren bir güçtür yılı itibariyle Koç Holding, 222 inci sırayı alarak Fortune 500 e girebilen tek Türk şirketi olmuştur. AES-Entek in hissedarı olan AES, Fortune 200 listesindeki uluslararası bir enerji şirketi olup, termal ve yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı çeşitli elektrik üretim tesislerine ek olarak elektrik dağıtım varlıklarına sahiptir ve personel istihdam etmekte, 27 ülkeye uygun fiyatlarla sürdürülebilir enerji temin etmektedir. AES nin 2010 yılındaki geliri 16 Milyar dolar olup, toplam varlıkları 41 milyar dolar değerindedir. AES-Entek, endüstriyel ve güç üretim tesisleri ve bilhassa petrol ve gaz sektörlerinde mühendislik, tasarım ve inşaat hizmetleri sunan İspanya merkezli genel yüklenici Técnicas Reunidas Grubunu anahtar teslim Yüklenicisi olarak belirlemiştir. 1 Aralık 2010 itibariyle ABD merkezli AES şirketi, Koç Grubun elektrik üretim şirketi Entek A.Ş. nin hissedarı olmuştur.

8 4 3. PROJE AÇIKLAMASI 3.1 Tesis Özellikleri Projenin kurulu gücü 233,7 MWe (elektrik gücü) / 404 MWt (ısıl güç) olup, yıllık kwh güç üreteceği düşünülmektedir. Tesis, tüketim fazlası enerjisini 154 kv hat üzerinden ulusal şebekeye arz etmek ve Tüpraş Rafinerisinin buhar ve elektrik ihtiyacını karşılamak (en fazla 38 MWe) üzere kurulacaktır. Santral, Gaz Türbini çıkışı bypass bacası bulunan iki (2) adet gaz türbini, iki (2) adet eş ateşlemeli atık ısı kazanı (HRGS), bir (1) adet buhar türbini, iki (2) yardımcı kazan (yardımcı yakma kazanı 95 MWt) bloğu ve üç (3) jeneratör ile bir dağıtımlı kontrol sistemi (DCS) bulunduracaktır. Proje dahilinde dört (4) adet baca olacak; bunların ikisi (2) buhar kazanlarına ait olacak, diğer ikisi (2) ise HRGS üniteleri ardından kurulacaktır (her ünite için bir adet). İşletme aşamasında santralın yılda ortalama 300,000,000 m 3 doğal gaz harcayacağı düşünülmektedir. Doğal gaz, Proje Sahasına 1200 metre uzaklıkta inşa edilecek olan BOTAŞ Basınç Düşürme ve Ölçüm İstasyonu ndan veya istasyonun Tüpraş Rafinerisi nin Güney sınırında yer alan kolundan temin edilecektir. Doğal gaz temin sistemi, Proje Sahibinin yürüteceği kapsamlı mühendislik çalışmaları sonrasında karara bağlanacaktır. Santral için seçilen soğutma tipi ıslak soğutma sistemidir ve soğutma amacıyla kullanılacak su, Kapulukaya Barajı ndan temin edilecektir. Kapulukaya Baraj inşaatının Tüpraş tarafından finanse edilmiş olması nedeniyle suyun %6 sını kullanma hakkı bulunmaktadır. Seymenoba ile Tüpraş arasında bu suyun kullanımına ilişkin bir protokol mevcuttur ve Devlet Su İşleri tarafından onaylanmıştır. Klorlanan ve filtrelenen su, tanklardan alınacak ve demineralizasyon ünitesinde işlemden geçecek, daha sonra yardımcı buhar sistemi ve su-buhar döngüsü kayıplarını karşılamak amacıyla sisteme eklenecektir. Atık su, birleştirilip Kızılırmak Nehri ne deşarj edilmeden önce arıtma işleminden geçirilecektir. Deşarjın kontrolü amacıyla Rafineri nin mevcut deşarj hat güzergahında gömülü boru ve tahliye sistemi kurulacaktır. Deşarj parametreleri ulusal ve uluslararası mevzuatlar/standartlar ile belirlenen sınır değerlere uygun olacaktır. Santral, doğal gaz ile çalışacaktır. Tesiste herhangi büyük çaplı bir doğal gaz kesintisi veya olağan dışı durum oluşması halinde veya doğal gaz temin edilmesinin mümkün olmaması halinde, Tüpraş a elektrik arzını ve emniyeti güvence altına almak adına gaz türbininde dizel yakıt (DFO) kullanılacaktır. Buna rağmen herhangi bir sorun halinde, yalnızca Rafinerinin emniyetini sağlamak için gerekli buharı temin etmek amacıyla yardımcı kazanda ağır fueloil (HFO) (fueloil no: 4) kullanılarak sınırlı miktarda buhar üretilecektir. Yakıt depolama tanklarının boyutları, yedek yakıt ile çalışmanın süresine bağlıdır. Doğal gaz temininin güvenilir olduğu varsayılır ise, her bir yakıt türü için 3 günlük depolama kapasitesi sağlamaya yeterli olacağı düşünülmektedir. HFO ve DFO tankları, 3 günlük depolama sağlayacak boyutlarda olacaktır. Şekil 2 de tipik Kojenerasyon Santralı nın çalışma prensibi gösterilmektedir.

9 5 Şekil 2. Kojenerasyon Santralinin Örnek Akış Şeması Atmosferden alınan hava, filtre sisteminden geçirilerek gaz türbininin kompresör bölümüne girer, burada sıkıştırılır ve buradan yanma odasına aktarılır. Yanma odasına püskürtülen yakıt, sıkıştırılmış hava ile karışır ve yanar. Yanma ile üretilen ve sıcaklığı C yi aşan yüksek basınçlı gaz, türbin kanatlarından geçer ve bunların dönmesini sağlar, böylelikle türbine bağlı jeneratörde elektrik enerjisi üretilir. Gaz türbininden çıkan C sıcaklıktaki atık gaz, bir egzoz borusu aracılığıyla HRSG ünitesine iletilir. HRSG ye giren egzoz gazı soğutulur ve kazan bacası ile atmosfere bırakılır. Genel olarak HRSG de üç farklı ısı eşanjör bölümü bulunmaktadır. Rankine döngüsünde su ilk olarak ön ısıtıcıya girer ve doyma sıcaklığının bir miktar altında bir ısıya ulaşıncaya dek ısıtılır, daha sonra buharlaştırıcıda buharlaşır ve bu doygun buhar, üst ısıtıcıda tekrar ısıtıldıktan sonra aşırı ısınmış buhar halinde buhar türbinine gönderilir. Bu kazan-buhar türbininin tek aşamalı basınç grubu için bir Rankine döngüsüdür. Fakat buhar-kazan türbin grupları kızdırılmış veya kızdırılmamış üç aşamalı basınç düzeyi için kazana ayrı olarak yerleştirilir. Rankine döngüsü bu basınç aşamalarına bağlı olarak kendi içinde farklı döngüler oluşturur. HRSG de üretilen ve daha sonra buhar türbinine giren buhar, türbin aşamalarında genleşir. Böylelikle termal enerji mekanik enerjiye dönüşür. Türbin harekete geçtiğinde türbine bağlı jeneratör elektrik enerjisi üretir. Buhar türbininden çıkan düşük sıcaklık ve basınçtaki buhar, kondansatöre ulaşır ve soğutma sistemine yoğunlaştırılmak suretiyle suya dönüştürülür. Daha sonra içerisindeki yoğunlaşmamış gaz içeriğinin arındırılması amacıyla kondansat pompaları ile besleme suyu tankına gönderilir. Su, besleme suyu pompası ile besleme suyu tankından tekrar

10 6 HRSG ye gönderilir. Böylelikle su, Rankine kapalı döngü kazanı, buhar türbini ve kondansatör arasında dolaşır. Santral ın başlıca teknik özellikleri Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı nın Teknik Özellikleri Parametre Birim Değer Tesis Kurulu Güç MWe / MWt / 404 Gaz Türbinleri Kurulu Güç MWe 77.1 Buhar Türbinleri Kurulu Güç MWe 79.5 Net Verim (minimum) % 52 Gaz Türbini Adet 2 HRSG Adet 2 Buhar Türbini Adet 1 Yaklaşık Baca Yüksekliği m 50 Tahmin Edilen Elektrik Üretimi kwh/yıl 2,030,000,000 Yakıt Tipi - Doğal Gaz Yakıt Gereksinimi m 3 /yıl 300,000,000 Kırıkkale Kojenerasyon Santralı kapsamında kurulması planlanan ünitelerden bazıları aşağıda sıralanmıştır: Buhar Türbini Binası HRSG Ana Trafo Baca Yedek Trafo Gaz Türbini Elektrik Binası Yardımcı Kazanlar Soğutma Kuleleri Hava Giderici Besleme Suyu Tankı Yakıt / Gaz Modülü SEÖS Kapalı Soğutma Suyu Pompaları ve Isı Eşanjörleri Demineralize Su Tankı Kapalı Park Alanı HFO Tankı Atölye ve Depo Binası DFO Tankı Kontrol / İdare Binası Soğutma Suyu Pompa Binası 3.2 Projeye Duyulan Gereksinim Türkiye nin enerji politikasında temel hedef, enerji ve tabii kaynakların verimli, etkili, güvenli ve çevre bilinci ile kullanılması suretiyle ülkenin dışa bağımlılığını azaltmak ve ülkenin refahına katkı sağlamaktır. Bu bağlamda, Türkiye nin enerji politikasının temel öğeleri şunlardır: Enerji konusunda dışa bağımlılığı azaltmak, Kaynak, güzergah ve teknoloji çeşitliliği sağlamak, Yenilenebilir kaynakların en üst düzeyde kullanılması,

11 7 Çevreye etkilerin en aza indirilmesi, Ülkemizin enerji sektörü bakımından bölgesel ve küresel faaliyetlerinin artırılması, Enerji verimliliğinin artırılması, Enerjinin maliyet, süre ve miktar bakımından tüketiciler için erişilebilir hale getirilmesi, Kamu ve özel sektör potansiyelinin rekabetçi piyasa koşullarında seferber edilmesi milyon ton/yıl rafine kapasitesi ile Tüpraş, en büyük ve öncü endüstriyel kuruluştur MWe kurulu kapasitesi ile Kırıkkale Kojenerasyon Elektrik Santrali hem milli ekonomide önemli bir yeri bulunan Tüpraş a hizmet verecek, hem de Türkiye enerji piyasasında kaynak çeşitliliğine katkı sağlayarak enerji açığı sorununun çözümünde ve arz güvenliği sağlanmasında önemli bir rol üstlenmiş olacaktır. Bu bağlamda Proje ülke açısından büyük önem arz etmektedir. Eylem Yok (Sıfır 0 Seçeneği) 0 seçeneği bir projenin gerçekten gerekli olup olmadığını anlamak için son derece önemlidir. Ayrıca diğer seçeneklerle karşılaştırma yapma imkanı sağlar. Fakat Projenin gerçekleştirilmemesi halinde Tüpraş Rafinerisinin buhar ve enerji gereksinimi ile Türkiye nin artan enerji talebi karşılanmamış olur. Tüpraş Rafinerisi nde mevcut bulunan Termik Santral, 1986 yılında inşa edilmiştir. Termik Santral, Rafineri nin elektrik talebini karşılamak üzere iki adet 12MWe CTR12 tipi buhar türbini ve 21 MWe Nuovo Pignone tipi buhar türbini ile donatılmıştır. Birinci ve ikinci türbin 1986 yılında inşa edilmiş olup, üçüncüsü ise (21MW) 2007 yılında inşa edilmiştir. Tüpraş Rafinerisi nde rafineri Gazı ve akaryakıt karışımı yakan dört adet 120 t/s kapasiteli kazan bulunmaktadır. Tüpraş Rafinerisi nde mevcut bulunan Santral, çevresel ve ekonomik açılardan olumsuz etkiler yaratmaktadır. Mevcut santralın enerji verimliliği planlanan Kojenerasyon sisteminin verimliliğinden daha düşüktür. Modelleme çalışmalarına göre, Projenin emisyonları (NO x ve CO) Türk mevzuatlarında belirtilen sınır değerlerinin son derece altındadır. Ana yakıt kaynağı olarak, diğer yakıt türlerine kıyasla daha çevre dostu olan, doğal gaz kullanılmaktadır. Seçilen sistemin yedek yakıtı olacağı için, Proje ile herhangi bir acil durumda Rafineri ye sağlanan enerji arzında kesinti olmayacağı garanti edilmektedir ki bu da mevcut santrale kıyasla bir avantaj sağlamaktadır. Bu nedenle eylem yok seçeneği tercih edilebilir bir seçenek olarak değerlendirilemez. Kojenerasyon sisteminde mevcut santrale kıyasla yeni bir teknoloji olan GE 6FA gaz türbinleri kullanılacaktır (bkz. Şekil 3). 2 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner YILDIZ ın 2011 Bütçesini TBMM ye sunarken yaptığı konuşma.

12 8 3.3 Proje Alanı Şekil 3. GE 6FA Gaz Türbini Santral, Tüpraş Rafinerisinin bitişiğinde inşa edilecektir. Seymenoba iki muhtemel saha tespit etmiştir. İlk saha (ALT-1) yaklaşık m 2 ebadında ve 705 m rakımda olup, mevcut Hacılar trafo merkezinin yanında Rafineri nin Güney Doğu köşesinin bitişiğindedir. İkinci saha (ALT-2) yaklaşık m 2 ebadında ve 730 m rakımda olup, Rafinerinin Güney Batı köşesinin ve mevcut kitle yakıt depolama tanklarının bitişiğinde bulunmaktadır. ALT-1 ve ALT-2 dışında alternatif proje alanları incelenmemiştir, çünkü Projenin asıl amacı Tüpraş Rafinerisi ne buhar ve enerji temin etmektir. Diğer saha alternatifleri Rafineri ye buhar ve enerji arzı bakımından uygun olmayacaktır. Seçilen Proje Alanı Aşağıda belirtilen koşullara istinaden ALT-1 seçilmiştir; Atık su deşarj konumu (Kızılırmak Nehri) ALT-2 ye kıyasla daha yakındır. Mayıs 2012 de DOKAY tarafından hazırlanan Alternatif Proje Sahaları için Hava Kalitesi Değerlendirme Çalışmaları Raporu ndaki hava kalitesi modelleme çalışmalarında ALT-1 deki NO x emisyonlarının ALT-2 ye kıyasla daha düşük olduğu görülmektedir (bakınız Şekil 4). ALT-1 in rakımı daha alçaktır, verimlilik ve güç üretiminde artış sağlamaktadır. ALT-1 Rafinerinin buhar toplama borularının müşterek bağlantı noktalarına daha yakındır.

13 9 3.4 Sistem Konfigürasyonu Konfigürasyon Seçenekleri Şekil 4. Alternatif Sahaların Hava Kalitesi Ölçüm Konumları Seçenek 1 2/2/1 Konfigürasyonda iki (2) adet GE 6FA GT ve iki (2) adet Yardımcı Kazan Seçenek 2-3/3/1 Konfigürasyonunda üç (3) adet Siemens ST800 GT Seçenek 3 3/3/1 Konfigürasyonunda üç (3) adet Siemens SGT800 GTS ve iki (2) adet Yedek Kazan Seçenek 3 için Modelleme Çalışmaları Özeti Modelleme çalışmasına göre üç seçeneğe ilişkin sonuçların bir özeti Tablo 2 de verilmiştir: Tablo 2. Konfigürasyon Seçeneklerinin Modelleme Sonuçları Seçenek 1 Seçenek 2 Seçenek 3 Gaz Türbini - GE 6FA SGT800 SGT800 Konfigürasyon No. GT/HRSG/ST +Yardımcı Kazan. 2/2/ /3/1 3/3/1 + 2 Güç Çıktısı MW Verimlilik % Yatırım Maliyeti US $M MW başına maliyet ABD $M / MW

14 Seçilen Tesis Konfigürasyonu Tesis konfigürasyonu seçimi verimlilik, maliyet, esneklik, toplam güç üretimi ve MW başına maliyet gibi parametreler dikkate alınarak gerçekleştirilmiştir. Yukarıda açıklanan kıyaslamaya göre, Seçenek 1 (2/2/1 + 2) en uygun konfigürasyon olarak seçilmiştir. Modellenen GE 6FA gaz türbininin yeni ve temiz güç üretimi yaklaşık 70 MWe olup, Rafinerinin 38 MWe lik azami talebini karşılamak için önemli ölçüde yıpranma tolerans payı bırakmaktadır. Gaz Türbini Gaz türbininin konfigürasyonu (GE MS 111 FA) tek şaftlı, cıvatalı rotor ve kompresörde veya soğuk uçta hız azaltma tertibatı üzerinden gaz türbinine bağlanan bir jeneratörden oluşmaktadır. Ters akışlı, altı odalı ikinci nesil düşük-no x yakma sistemi, oda başına altı adet yakıt enjektörü ile standarttır. İki adet toplanır buji ve dört adet alev detektörü yakma sisteminin standart parçalarıdır. Gaz yakıtın 5 dakika / ayda gaz türbinleri için %50 gaz ve %50 likit yakıt şeklinde Likit yakıta transfer edilmesi önerilir. Atık Isı Kazanımı Buhar Jeneratörleri (HRSG) HRSG, GT çıkışından gelen gaz akışının tamamını ve buna ek olarak yardımcı ateşleme sisteminden doğan ek gazı kabul edecek şekilde tasarlanacaktır. GT ler öncelikli olarak doğal gaz ile çalıştırılacak, bu nedenle HRSG tasarımı gazla çalışma koşullarına göre en iyi hale getirilecektir. Yardımcı ateşleme sisteminde ana yakıt olarak gaz kullanılacak ve yedek yakıt olarak dizel yakıt kullanma özelliği bulunacak ve tercihen şebeke tipi tasarım teknolojisini barındıracaktır. Yardımcı ateşleme sistemi azami 800 C ateşleme sıcaklığına göre tasarlanacaktır. Buhar Türbinleri ve Yan Birimler Santral de, ISO koşullarında Buhar Türbini (ST) çıktısı 79,5 MWe dir. Son çıktı miktarı buhar türbini çıktısı karşısında Elektrik Santralı verimliliğinin optimize edilmesine bağlı olacaktır. Rafineri nin kapalı olduğu zamanlarda güç üretimini azami seviyeye çıkarmak amacıyla ST nin tam yoğunlaşma moduna göre düzenlenecektir (yani Rafineriye buhar temini kapatıldığında HRSG nin ürettiği buharı azami seviyede kabul edecektir). Buhar Kazanları ve FGD Sistemi Gaz Türbinleri çalışmadığı zaman dahi Rafineri için gerekli azami buharın temin edilmesini sağlamak amacıyla iki (2) adet Buhar Kazanı kurulacaktır. Kazanlar 109 t/s ye kadar ve 370 C buhar sıcaklığı ile buhar üretimi sağlayacaktır. Kazanların yakıt gaz tüketiminin 6900 kg/s (%100 MCR de), HFO tüketiminin ise 8400 kg/s (%100 MCR de) olacağı tahmin edilmektedir. HFO lu Buhar Kazanlarının muhtemel çalışma suresinin 5 dakika/ay olacağı düşünülmektedir.

15 11 Buhar Kazanlarının (her biri 95 MWt güçte iki (2) kazan) egzoz sisteminde Buhar Kazanları için iki (2) adet bağımsız baca (NO x, toz ve SO x için sürekli emisyon ölçüm sistemi ile donatılmış) bulunmaktadır. Dolayısıyla egzoz sistemi HFO ile çalıştığı zamanlarda emisyon sınır değerlerine uygun olması için iki (2) adet bağımsız FGD den oluşacaktır. FGD sistemi sodyum bikarbonat enjeksiyonlu kuru FGD olarak tasarlanmıştır. Reaktifin tepkimesi bez filtrelerde son bulacak, burada katı kalıntılar atık silosuna atılmadan önce birikecektir. Reaktifin kimyasal tepkimesine göre, tahmini katı atık üretimi azami buhar üretiminde 600 kg/s olacaktır. Şekil 5 te yardımcı kazanlar ve müteakip FGD sistemi gösterilmektedir. FGD emiciden çıkan baca gazındaki toz konsantrasyonu düşük basınçlı pals jet filtresi ile temizlenerek toz içeriği 20 mg/nm 3 altına düşürülür, kuru (%6 O 2 ). Yedek Yakıt Şekil 5. Yardımcı Kazanlar ve FGD Sistemi DFO ve HFO bileşimi aşağıdaki tablolarda açıklanmıştır: Tablo 3. Tahmini DFO Bileşimi KARAKTERİSTİK BİRİM DEĞER Polycyclic aromatic hydrocarbon % ağırlık 11 Sülfür mg/kg 10 Karbon Kalıntısı (10% distilasyon kalıntısı) % ağırlık 0.30 Kül % ağırlık 0.01 Su mg/kg 200 Toplam Kirlilik mg/kg 24 Tablo 4. Tahmini HFO Bileşimi KARAKTERİSTİK BİRİM DEĞER Kül % ağırlık 0.10 Su % ağırlık 0.5 Toplam Kalıntı % ağırlık 0.15 Sülfür % ağırlık 1.5

16 Seçenek 4 (Seçilen Konfigürasyonun Yükseltilmesi) Bu Seçenek bir (1) adet Buhar Kazanının kaldırılması ve böylelikle HRGS lerin Temiz Hava Ateşleme (FAF) kapasitesinin 181 t/s ye çıkarılması olarak değerlendirilmektedir. Bu yükseltme seçeneği dahilinde, Buhar Kazanlarının yedek yakıtı Ağır Akaryakıttan (HFO) Dizel Akaryakıta (DFO) değiştirilecek ve böylelikle Buhar Kazanı baca gazı için gereken işleme süreci kısaltılacaktır. DFO bileşimi ve bilhassa sülfür içeriği için FGD sistemi kurulması gerekmez. Dolayısıyla sistemin tasarımı, çalışması ve bakımı önemli ölçüde basitleştirilmiş olacaktır; buna FGD için reaktif kullanımı (800kg/s), FGD nin katı atık boşaltımı (600 kg/s) ve FGD ünitesinin elektrik tüketimi (yaklaşık 200 kw) dahil değildir Soğutma Suyu Seçenekleri Soğutma teknolojisi seçim sürecinde iki soğutma seçeneğinde karara varılmıştır. Islak soğutma kuleleri ve hava soğutmalı kondansatörler (ACC) bu süreçte değerlendirilmiştir. ACC kullanımı, bu teknolojiyle ilişkili olarak daha yüksek buhar türbini egzoz basıncı nedeniyle santralın performansını düşürecektir. Ayrıca daha geniş ısıl transfer yüzeyi gerekmesi nedeniyle maliyeti de artacaktır. Seçilen Soğutma Sistemi Soğutma sistemi seçimi sırasında çevresel ve ekonomik avantajlar/dezavantajlar değerlendirilmiştir. Soğutma kulesinin Proje için en uygun seçenek olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Sistem seçimini etkileyen etmenler şunladır: Soğutma kulesinin İşletim ve Bakım maliyeti ACC den (kuru soğutma) daha düşüktür. Islak kurutma sisteminde verimlilik kaybı, kuru soğutma sistemine kıyasla daha düşüktür. Kuru soğutma sisteminin fan kullanması nedeniyle hassas reseptörlerin yakınında gürültü etkisi oluşabilmektedir. Kuru soğutma ortamdaki hava koşullarına bağlıdır (sıcak mevsimlerde sistem verimliliği düşer). Tüpraş Rafinerisi Kapulukaya Baraj inşaatını finanse ettiği için Rafinerinin Kapulukaya Barajından temin edilen işlenmemiş suyun %6 sını kullanma hakkı vardır. Seymenoba işlenmemiş suyun kullanımı için Tüpraş ile protokol yapmıştır. Bu nedenle ıslak soğutma sistemi için gereken su arzı, sistemin su arzı konusunda bir sorun teşkil etmeyecektir. İki seçeneğin karşılaştırılması temelinde ıslak soğutma seçilmiştir. Islak soğutmanın dezavantajı su tüketimidir. Soğutma kulesi, soğutma kulesi havzasında depolanan suyun çözünen tuzunu sınırlamak ve kontrol altında tutmak amacıyla tasfiye akışının sürekli çıkarılmasını gerektirir. Tasfiye akışı, soğutma suyu sisteminin metal parçalarındaki aşınmayı engellemek ve soğutma suyu sisteminde tuz çökmesini engellemek için doğru çözünmüş tuz seviyesini sağlamak amacıyla hesaplanır. Soğutma kulesine beslenen akış santralın çalışma moduna (kondansatörde ısı atımı) ve ortam koşullarına bağlı olacaktır.

17 13 4. PROJE BÖLGESİNİN MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİ VE ETKİ ALANI 4.1 Bitki Örtüsü ve Direy Proje sahası ve etki alanı karasal iklim koşulları göstermektedir. Dolayısıyla yaygın bitki örtüsü step formasyonudur. Habitat özellikleri nedeniyle proje sahasında ve etki alanında karşılaşılan veya karşılaşılması muhtemel olan bitki, amfibi hayvan, sürüngen, kanatlı ve memeli türler Ulusal ÇED çalışmaları sırasında belirlenmiştir ve Ulusal ÇED Raporuna dahil edilmiştir. 4.2 Jeolojik, Hidrojeolojik ve Hidrolojik Özellikler Proje Sahasının jeolojik yapısı Kızılırmak Formasyonuna ait ünitelerce oluşturulmuştur. Bu oluşum kısmen ara alçıtaşı katmanları bulunan bağsız yamaç yıkaması, kumtaşı, kiltaşı ve merceklerden oluşmaktadır. Ayrıca bazı bölümlerde süngertaşı ve kireçtaşı katmanları bulunmaktadır. Çamurun renginin kızıl olmasından ötürü oluşum genellikle kızıl renktedir. Proje Sahasına en yakın yüzey suyu olan Kızılırmak Nehrinin yüzey suyu kısıtlı olarak tarımsal sulamada ve güç üretiminde kullanılmaktadır yılında Devlet Su İşleri tarafından elektrik santrali olarak hizmete alınan Kapulukaya Barajı güç üretimi için kullanılmanın yanı sıra Kırıkkale İlinin içme ve hizmet suyu ihtiyacını karşılamaktadır. 4.3 Meteoroloji ve İklim Özellikleri Kırıkkale de Karasal İklimin bir alt türü olan İç Anadolu Karasal İklimi hakimdir. İç Anadolu Bölgesinde yaz ayları sıcak, kış ayları soğuk geçer ve soğuk havanın sertliği İç Anadolu nun doğu bölümlerine doğru artar. Doğal bitki örtüsü alçak bölgelerde step, yüksek bölgelerde ise yaz mevsiminin kuru geçmesi nedeniyle kuru ormanlıktır 3. Kırıkkale Meteoroloji Merkezinden alınan verilere göre, 1970 ile 2011 yılları arasında en yüksek sıcaklık 41,6 C (Temmuz 2000) ve en düşük sıcaklık -22,4 C (Ocak 1980) olarak kaydedilmiştir. 4.4 Doğal ve Arkeolojik Miras Proje Alanı dahilinde doğal ve arkeolojik miras bulunmamaktadır. 4.5 Kamulaştırma ve İrtifak Proje dahilinde kamulaştırılması gereken alan bulunmamaktadır. Santral, Tüpraş Rafinerisi ne ait alan üzerine inşa edilecektir. Santral ile Hacılar trafo merkezi arasında, Hacılar trafo merkezine bağlanacak 154 kv iletim hattı için kamulaştırma gerekmemektedir (Santral ve Trafo Merkezi birbirinin bitişiğindedir). Rafineriye çekilecek iletim hattı Tüpraş a ait alandan geçecektir. Deşarj suyu (soğutma suyu dahil) boru hattı için en uygun güzergah Tüpraş Rafinerisinin deşarj boru hattına paralel giden hattır. 3

18 14 Tüpraş Rafinerisinin Güney sınırında BOTAŞ PRMS in bir kolu bulunmaktadır ve uygun bir doğal gaz boru hattı güzergahıdır. PRMS in bahsedilen kolu, Rafineri alanında bulunduğu için doğal gaz boru hattı için irtifak ve kamulaştırma gerekmemektedir. 4.6 Çevre Düzeni İnşaat süresinin ardından, elektrik santralinin bulunacağı bölgenin iklim ve bitki örtüsüne uygun türlerle civar bölgelerde çevre düzenlemesi gerçekleştirilecektir. 4.7 Arazi Kullanımı Proje Sahasında ve civarında gerçekleştirilen saha incelemesi temelinde, Proje Alanı kurak tarım arazisi olarak sınıflandırılmıştır. 4.8 Bölgenin Nüfus Özellikleri Türkiye İstatistik Kurumu nun (TÜİK) 2012 sonuçlarına göre, ilin toplam nüfusu 274,727 olup, ilin nüfus yoğunluğu 61 ve ülkenin nüfus yoğunluğu 98 dir. Sonuç olarak, bu rakam Türkiye ortalamasının altındadır. 4.9 Sismik Aktivite Proje Sahasında 5.0 ve 6.0 büyüklüğünde herhangi iki depremin tekrarlama süresi sırasıyla 7 yıl ve 43 yıldır. Buna ek olarak, 6.0 büyüklüğünde bir deprem olması ihtimali %20.6 olup, standart yaşam döngüsü olarak değerlendirilebilecek, 6.0 büyüklüğünde bir depremin 50 yıllık süre içerisinde gerçekleşmesi ihtimali %68.5 olarak hesaplanmıştır Bölgenin Toprak Özellikleri Kırıkkale ilinde toprak genel olarak kahverengi topraktan oluşmaktadır. Yüzeyi kahverengi veya bozrak olan toprak küçük tanelidir ve kolayca dağılır. Kireç oranı yüksektir. Başlıca kaya türü volkaniktir. Bu toprak türü son derece engebeli bölgelerde çukur alanlarda birikir. Bunlar üzerinde açıkta kalan volkanik kaya yüzeyleri görülmektedir. Mineral bakımından zengin olmalarından ötürü verimlidir. Ayrıca güney yönünde nehir kenarında alüvyal toprak bulunmaktadır. Yer yer kalın tabakalar oluşturmaktadır, eğim hafiftir. Tarla tarımı ve sulu tarıma müsaittir. Bölgenin kuru ve nadiren yağış oluyor olması toprak oluşumunu etkileyen önemli bir etmendir 4. Kırıkkale nin 306,506 ha. Tarım alanı olup, bunun 223,040 hektarı sulanabilir durumdadır. Bunun 27,907 hektarlık bölümünde (%9.1) sulu tarım gerçekleştirilmektedir. 4

19 15 5. PROJENİN ÇEVRESEL VE SOSYAL ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER 5.1 Tabii Kaynak Kullanımı Bu bölümde Proje dahilinde su (soğutma ve inşaat/işletim faaliyetleri için), yakıt ve arazi gibi tabii kaynakların kullanımı irdelenmiştir Arazi Kullanımı Proje sahası yaklaşık m 2 genişlikte, 705 m rakımda ve mevcut Hacılar trafo merkezinin yanında Rafinerinin Güney Doğu köşesinin bitişiğindedir. Proje Alanı ve Proje Sahası dahilinde orman arazisi bulunmamaktadır. Proje Sahası Tüpraş Rafinerisinin sınırları içerisinde olup, bu nedenle Proje Sahası içerisinde tarım faaliyeti bulunmamaktadır Yakıt Kullanımı Projenin işletimi için kullanılacak başlıca yakıt türü doğal gazdır. Tahmini doğal gaz tüketimi 300,000,000 m 3 /yıldır. Doğal gazın kesilmesi veya olağan dışı bir durum teşkil olması ve doğal gaz temin edilmemesi halinde, Tüpraş a elektrik ve buhar emniyeti sağlamak amacıyla gaz türbinlerinin ihtiyacını karşılamak için dizel yakıt kullanılacaktır. Bu tedbirlere rağmen herhangi bir sorun oluşması halinde yardımcı kazanlarda HFO kullanılacak ve Rafineri nin emniyeti için gerekli buharın temin edilmesi amacıyla sınırlı miktarda buhar üretilecektir. İnşaat ekipmanı ve makinelerinde yakıt olarak dizel yakıt kullanılacaktır Su Kullanımı Projenin inşaat aşamasında yaklaşık 500 personel çalıştırılacağı öngörülmüştür. Kişi başına su tüketiminin L/gün-kişi olacağı varsayımı üzerinden, personelin su ihtiyacı 101,75 m 6 /gün-kişi olacaktır. İçme suyu ihtiyacı damacanalar ile karşılanacaktır. İşletme aşamasında yaklaşık 35 personel çalıştırılacağı varsayılmaktadır ve su tüketimi 185 L/gündür, proje kapsamında gerekli olacak yerli su miktarı yaklaşık 6,475 m³/gün olacak, buna el yıkama, duş, acil müdahale temizlik duşları, tuvaletler, mutfak ve genel temizlik işleri dahil olacaktır. İçme suyu ihtiyacı inşaat aşamasında olduğu gibi damacanalar ile karşılanacaktır. Soğutma sisteminde kullanılacak olan rezerv suyu Kapulukaya Barajından temin edilecektir. Saf su tanklarında tutulacak (mineralden arındırılmış) kazan besleme suyu, kimyasal solüsyon hazırlama ve kimyasal yıkama için kullanılacaktır

20 Çevresel Etkiler ve Alınacak Önlemler Bu bölümde projenin fiziki ve biyolojik çevreye etkileri tanımlanmakta ve bu etkileri iyileştirmeye, asgariye indirmeye ve engellemeye yönelik yasal, idari ve teknik tedbirler ayrı ayrı ve kapsamlı şekilde açıklanmaktadır Atık Su İnşaat aşamasında atık sular Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği uyarınca atık su tankı içerisinde uygun atık su sistemi ile toplanacak ve paket arıtma sistemi ile arıtılacaktır. Atık su inşaat faaliyetleri sırasında oluşabilecek tozu engellemekte kullanılacaktır. İnşaat aşamasında oluşması beklenen atık su miktarının 101,75 m 3 /gün olduğu tahmin edilmektedir. Arıtılan su inşaat aşamasında toz kontrolü amacıyla kullanılacağından dolayı inşaat süresince atık su deşarjı yapılmayacaktır. İşletim süresinde atık su yönetimi aşağıdakilerden kaynaklanan atık sular için endüstriyel atık su arıtma tesisi olacaktır; İşletme Suyu: HRSG blöf suyu, HRSG drenaj suyu, kimyasal drenaj suyu ve diğer işletimsel atık sular. Serbest klor kontrolü için soğutma kulesinin blöf suyu. Yağ ayırıcıdan süzülen yağ dahil olmak üzere atık sular. Soğutma suyu işleminde kullanılacak olan ters osmoz sisteminde oluşan atık su. Projenin işletim aşamasında tahmini atık suyu miktarı 2400 m 3 /gün ( m 3 /s) olacaktır. Devlet Su İşleri Kızılırmak gözlem istasyonu raporuna göre, Kızılırmak Nehrinin yıllık ortalama debisi m 3 /s dir. Diğer yandan, nehre deşarj atık su miktarı yukarıda belirtildiği üzere m 3 /s olacaktır. IFC nin Çevresel Atık Su ve Ortam Su Kalitesi Kılavuzuna göre, deşarj edilen soğutma suyu, ilk karışım ve su deşarjın gerçekleştiği alanın sıcaklığını 3 C yi aşmamalıdır. Hesaplamaların gösterdiği üzere, deşarj suyunun debisi nehrin debisiyle kıyaslandığında önemsizdir. Dolayısıyla deşarj edilen suyun sıcaklığı, Kızılırmak Nehri nin sıcaklığını etkilemeyecektir. Atık suyun nehre deşarj edileceği nokta Tüpraş Rafinerisi nin atık su deşarj noktasının bitişiğinde olacaktır. Soğutma sisteminde kullanılan atık su Kızılırmak Nehri ne deşarj edilecektir. Seymenoba, nötralizasyon artırma tesisi ile soğutma kulesi blöfünden kaynaklanan atıkların aşağıdaki ulusal sınırlara uygun olacağını temin eder: Tablo 5. Garanti Edilen Atık Su Deşarj Değerleri Parametre Birim Kompozit Numune 24-saat COD mg/l 30 AKM mg/l 100 Yağ&Gres mg/l 10 Toplam Fosor mg/l - Toplam Siyanür mg/l 0.5

21 17 Parametre Birim Kompozit Numune 24-saat Sıcaklık C 35 ph Tüm atıklar toplanıp Kızılırmak Nehrine deşarj edilmeden önce arıtılacaktır. Rafinerinin mevcut deşarj hat güzergahında gömülü boru ve tahliye sistemi kurulacaktır. Soğutma kulesi blöfüne deşarj öncesinde bisülfat uygulanacaktır. Yağ barındıran atıklar yağ/su ayırıcıya aktarılacaktır. Ayrıca atıklar, deşarj sınır değerlerine uygun olacak şekilde arıtılacaktır Bitki Örtüsü/Direy Projenin işletim süresince antropojenik etmenlerin flora ve fauna, dolayısıyla biyolojik çeşitliliği etkileyeceği tahmin edilmektedir. Bu nedenle Proje Alanında geçici veya kalıcı olarak bulunacak bireylerin flora ve fauna üzerindeki olumsuz etkileri en alt seviyede tutması sağlanacaktır. Bitki türleri toplanması, vahşi hayvan türlerine zarar verilmesi, bu hayvanların avlanması veya öldürülmesi kesin şekilde engellenecektir. Atık sular yukarıda belirtilen deşarj sınır değerleri uyarınca uygun şekilde işlenecek ve arıtılacaktır. Ayrıca projenin işletim aşamasında, Bern Anlaşması Ek-2 ve Ek-3 ile anlaşmanın 6 ıncı ve 7 inci maddelerinde sıralanan fauna türlerine ilişkin koruma tedbirlerine uyulacaktır Gürültü İşletim aşamasında oluşacak gürültü gaz türbinleri, buhar türbinleri ve hava soğutmalı kondansatörlerden kaynaklanacaktır. En yakındaki reseptörlere ulaşan gürültü uygun teçhizat, gürültü emiciler ve yalıtımın seçilmesi ile asgariye indirilecektir Katı Atık İnşaat atıkları plakalar, metal parçalar, ambalajlar ve kutular, demir, çelik, çimento paketleri, artık odun ve atık metallerden oluşacaktır. Sahada kısa vadede inşaat atıklarını toplamak için oluşturulan depolama alanları bulunacaktır. Geri dönüşümü mümkün olan inşaat atıkları geri dönüştürülecek ve geri dönüşümü mümkün olmayan inşaat atıkları ilgili mevzuatlar uyarınca atılacaktır. İnşaat faaliyetleri sırasında personelden kaynaklanan geri dönüştürülebilir katı atıklar (cam, kağıt, plastik vs.) ayrı konteynırlarda toplanacak ve Ambalaj Atıkları Kontrol Yönetmeliği hükümleri uyarınca lisanslı geri dönüşüm şirketlerine verilecektir. Diğer yandan, geri dönüşümü yapılamayan atıklar ayrı konteynırlar içerisinde toplanıp Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümleri uyarınca bertaraf edilecektir. Proje kapsamında inşaat aşamasında gerçekleştirilecek hafriyat çalışmaları sonucunda çıkarılan toprak miktarının yaklaşık 35,000 m 3 olacağı tahmin edilmektedir. Kazı malzemesi öncelikli olarak kurulacak tesisler için dolgu malzemesi ve mevcut yollar ile

22 18 çevresel planlamada rehabilitasyon amacıyla kullanılacaktır. Hafriyat atıklarının kullanılmayan bölümü Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği hükümleri uyarınca ilgili belediye tarafından belirlenecek kazı depolama alanına boşaltılacaktır. İnşaat faaliyetleri ilerledikçe boya kutuları, sulandırıcı kapları vs. gibi tehlikeli atık olarak tanımlanabilecek atıkların oluşacağı tahmin edilmektedir. Bu atıklar diğer atıklardan ayrı bir yerde su geçirmez beton alanlarda geçici olarak muhafaza edilecek ve son imha işlemi için atık imha lisansı bulunan bir tesise gönderilecektir. Depolama ve nakliyat aşamalarında bu materyaller Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümleri uyarınca imha edilecektir. FGD sisteminin üreteceği tahmini atık miktarı azami buhar üretiminde 600 kg/s olacaktır. FGD sisteminin ürettiği sodyum sülfit (Na 2 SO 3 ) ve sodyum sülfat (Na 2 SO 4 ) (reaktif sodyum bikarbonatın SO 2 -SO 3 tepkimesi için gereken ürün) yine yukarıda açıklandığı şekilde yönetilecektir. Projenin saha hazırlığı, inşaat ve işletme aşamalarında personelden kaynaklı ambalaj atıkları üretecektir. İnşaat işlerinden kaynaklanan ambalaj malzemesi gibi geri dönüştürülebilir katı atıklar ve benzeri atıklar geri dönüştürülecektir; Hacılar Belediyesi ile protokol imzalanmış olup, geri dönüşümü yapılamayan atıklar katı atık toplama sistemine verilecek ve imha edilecektir. Geri dönüşümü mümkün olan kağıt, karton ve benzeri ambalaj atıkları, inşaat sahası içerisinde yerel katı atıklardan ayrı bir konumda üstleri örtülü vaziyette bulunan konteynırlar içerisinde toplanacak ve lisanslı geri dönüşüm şirketlerine gönderilecektir. Araçların ve inşaat makinelerinin lastiklerinin Proje Sahası içerisinde değiştirilmesi gerekirse, değiştirilen tekerler Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği hükümleri uyarınca lisanslı firmalara teslim edilecektir Emisyon Kirleticilerin kurulması planlanan santral bacasından atmosfere salınma şekli mevcut meteoroloji koşulları altında belirtilen inşaat alanına yayılacak olup (17.5 km kuzey- güney yönü, 17.5 km doğu batı yönü), söz konusu kirleticilerin neden olacağı muhtemel yer seviyesi konsantrasyonu (YSK) Eylül 2012 de gerçekleştirilen Hava Kalitesi Modelleme Çalışması ile incelenmiştir. Modelleme çalışması mevcut termoelektrik santrali işletimini ve planlanan Kojenerasyon Santralı nın normal işletme aşamasını kapsayacak şekilde gerçekleştirilmiştir. Genel olarak gaz bacasındaki SO 2 emisyonlarının kaynağı yakıt içerisindeki sülfürün oksidasyonudur. Emisyon kontrolü ya yakıt içerisindeki sülfür miktarını azaltmak ya da SO 2 gazını artırmak suretiyle gerçekleştirilir. Kırıkkale Kojenerasyon Santralı nda ana yakıt olarak kullanılacak doğal gazın göz ardı edilebilir seviyelerde sülfür içermesi nedeniyle, tesisin neden olduğu SO 2 emisyonları da göz ardı edilebilir düzeyde olacaktır. Rezerv yakıt olarak dizel yakıt kullanılacak olması nedeniyle dizel yakıt kullanılan çalışma koşullarında SO 2 üretileceği tahmin edilmektedir. Tesiste gerçekleşecek yanma süreci sonucunda oluşacak NO x emisyonlarına neden olan iki etmen mevcuttur. Bunların ilki yanma işleminde kullanılan fosil yakıtın nitrojen

23 19 içermesidir. Fakat daha önemlisi, NO x emisyonu havadaki serbest nitrojenin yüksek sıcaklıkta oksidosyanundan dolayı oluşmaktadır. Yanma sıcaklığı arttığı zaman NO x oluşması daha kolay hale gelir. Kazan yanması, yanma sıcaklığı, basınç vs. inşa edilecek santral içerisinde söz konusu emisyonları belirleyen etmenlerdir. Planlanan elektrik santralının NO x emisyonlarını kontrol altında tutmak için düşük-no X yakıcı kullanılacaktır. Belirli alanlarda hava oranının mümkün olduğunca azaltılması ve eksik ateşin giderilmesi suretiyle NO X artırılacaktır. CO emisyonları verimsiz yanma sonucunda oluşur. Kontrollü yanmayı tamamlamak için uygun kalıcılık süresi ve yüksek sıcaklık sağlanmalıdır. CO emisyonu için sınır değeri hacim olarak % 15 O 2 ve 100 mg/nm 3 dir. Santralin bacasından çıkacak CO emisyonu en fazla 100 mg/nm 3 dir. Doğal gaz ve dizel yakıtta bulunan kirleticilerin tahmini akımları aşağıdaki tablolarda verilmiştir: Tablo 6. Doğal Gaz Koşullarında Kirleticilerin Akım ve Konsantrasyonları Parametre Değer NO x CO 33 mg/nm³ (kuru, %15 O 2) kg/saat (NO 2) 62 mg/nm³ (kuru, %15 O 2) 34,04 kg/saat Tablo 7. Dizel Yakıt Koşullarında Kirleticilerin Akım ve Konsantrasyonları Değer 1 Parametre Gaz Türbini Yardımcı Kazan NO x CO SO 2 33 mg/nm³ (kuru, %15 O 2) kg/saat (NO 2) 62 mg/nm³ (kuru, %15 O 2) 34,4 kg/saat 100 mg/nm³ (kuru, %15 O 2) 54,91 kg/saat 150 mg/nm³ (kuru, %15 O 2) 30 kg/saat (NO 2) 80 mg/nm³ (kuru, %15 O 2) 16 kg/saat 200 mg/nm³ (kuru, %15 O 2) 40 kg/saat * Değerler Projenin tasarım değerleridir NO x çıkış gaz emisyonları, taban yükten %70 e kadar yük ve -22,4 C ila 41,6 C arası koşullarda normal durumda işletim sırasında aşağıdaki konsantrasyonları aşmayacaktır. CO çıkış gaz emisyonları taban yükten %70 e kadar yük ve -22,4 C ila 41,6 C arası koşullarda normal durumda işletim sırasında aşağıdaki konsantrasyonları aşmayacaktır.

24 20 Tablo 8. GT ve HRSG Emisyon Garantileri * Doğal Gaz Likit Yakıt Kirletici IFC AB IED Ek-V AB BYT Bref IFC AB IED Ek-V AB BYT Bref NO x (mg/nm 3 ) SO x (mg/nm 3 ) % veya daha az S yakıt ** CO (mg/nm 3 ) * Garanti edilen değerler %15 O 2, 0 C, kpa kuru baca gazlar içindir **GT lerin olmaması halinde Her bir buhar kazanı -22,4 C ila 41,6 C arası değişen ortam sıcaklığında %50 nin altındaki taban yükü ile normal koşullarda işletim sırasında aşağıdaki konsantrasyonları aşmayacaktır. Buhar kazanlarının bacaları (her biri 95 MWt) birbirinden bağımsız olduğu için eşik değerleri 100 MWt altı santrallere ait değerlerdir. Tablo 9. Buhar Kazanları Emisyon Garantileri * Doğal Gaz Likit Yakıt Kirletici IFC AB IED Ek-V AB BYT Bref IFC AB IED Ek-V AB BYT Bref NO x (mg/nm 3 ) SO x (mg/nm 3 ) CO (mg/nm 3 ) * Garanti edilen değerler %3 O 2, 0 C, kpa kuru baca gazları içindir Santralın her bir bacasında Sürekli Emisyon Ölçüm Sistemi (SEÖS) bulunacaktır. SEÖS internet üzerinden gözlemlenecektir; sistem Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın Sanal Özel Ağına (VPN) bağlanacaktır. Türkiye Sürekli Emisyon Ölçüm Sistemleri Tebliği gereğince düzenli geçerlilik raporu hazırlanacaktır İletim hattı ve Boru hatları Atık su deşarj boru hattı Santralın muhtelif deşarjına ilişkin uygun deşarj güzergahları henüz son haline getirilmemiştir. Her türlü atık suyun (uygun arıtma süreçlerinin ardından) Kızılırmak Nehrine deşarj edileceği düşünülmektedir. Atık su deşarjının Kızılırmak Nehri üzerindeki muhtemel etkisi ısıl kirliliktir. Atık suyun debisi nehrin debisinden çok daha düşük olduğu için, soğutma suyu deşarjı nehirde ısıl kirlenmeye neden olmayacaktır. Bu nedenle su ekosistemi etkilenmeyecektir. Elektrik İletim hattı TEİAŞ ın trafo merkezi (Hacılar trafo merkezi) Elektrik Santralinin bitişiğinde olduğundan ötürü, bağlantı noktasına çekilecek iletim hattı herhangi bir özel parselden geçmeyecektir. Dolayısıyla çevre üzerinde herhangi bir olumsuz etki bulunmayacaktır. Doğal gaz hattı

25 21 Doğal gaz, Proje Sahasından 1200 metre uzaklıkta inşa edilecek BOTAŞ PRMS istasyonundan veya Tüpraş Rafinerisinin Güney sınırında bulunan istasyon kolundan temin edilecektir. PRMS nin kolu, Rafineri sınırları içinde olduğundan dolayı bu seçenek çevresel veya sosyal açıdan olumsuz bir etki yaratmayacaktır. 5.3 Sosyal Etkiler ve Tenkis Tedbirleri Projenin inşaat ve işletim aşamalarında gelir artışı söz konusu olacaktır. Çalışanların yerel bölgeden temin edeceği ticari hizmetleri (konaklama, beslenme ve giyim tüketimi, vs.) yerel ekonomiye katkı sağlayacaktır. Planlanan santral personel için istihdam sağlayacağı için, bölgenin gelir düzeyi artacaktır. İnşaat ve işletim aşamalarında sağlanacak ekonomik faydalar kıyaslanırsa, ekonomik girdi inşaat aşamasında daha yüksek olacaktır. İnşaat (550 çalışan) ve işletim (35 çalışan) aşamalarındaki ekonomik faydalar karşılaştırıldığında; inşaat aşamasında ekonomik girdi daha yüksek olacaktır. Personelin günlük gereksinimlerinden ötürü yapacakları masraflar yerel ekonomiye büyük katkılar sağlayacaktır. Projenin inşaat aşamasında bir revir (ilk yardım merkezi) inşa edilecektir. Revir, TÜPRAŞ kampüs sınırları içerisinde, projenin işletim aşamasında vuku bulabilecek yaralanmalara karşı inşa edilecektir. Personelin diğer tıbbi ihtiyaçları bölgedeki diğer tıbbi kuruluşlarca karşılanacaktır. Teklif edilen projenin ekonomik ve sosyal etkileri dikkate alındığında, santralin olumlu etkiler yaratacağı anlaşılmaktadır. Proje Sahasında doğa ve tarih mirası bulunmamaktadır. Dolayısıyla projenin bu tür mülkler üzerinde herhangi bir olumsuz etkisi olmayacağı tahmin edilmektedir. Projenin en önemli çevresel etkisi, proje gerçekleştirildiğinde yerel ve ulusal ekonomiye katkı sağlayacak olmasıdır. Kojenerasyon elektrik santrali projeleri, diğer elektrik santrali türlerinin enerji üretimiyle kıyaslandığında daha temiz enerji üretmektedir. Ayrıca aktarım kaybı olmaksızın enerji arzı sağlaması ve hem inşaat hem de işletim aşamalarında yerel istihdam sağlaması nedeniyle faydalı bir projedir Ekonomi Büyük çaplı projelerden kaynaklanan gereklilikler genellikle bölgedeki mevcut sosyal hizmet ve altyapı yükünü artırabilmektedir. İnşaat sırasında yerel işgücü için kısa istihdam fırsatları mevcut bulunabilecektir. Ayrıca Projeyle ilişkili yerel ürün ve hizmet arzı (inşaat malzemeleri, gıda, ilaç, konaklama, yemek hizmetleri, ulaşım, vs.) yerel ekonomiye katkı sağlayacaktır Eğitim Hizmetleri Proje gerçekleştirildiğinde, Kırıkkale Kojenerasyon Santralı nda ve yeni şubelerde çalışmak üzere yerel bölgeden, illerden ve köylerden bölgeye göç olacaktır. Proje Sahasının şehir merkezine yakın olması nedeniyle projede çalışan personelin bölgedeki eğitim fırsatlarından kolaylıkla faydalanması mümkündür. Bu nedenle şehrin eğitim altyapısı muhtemel nüfus artışından olumsuz etkilenmeyecektir.

26 Sağlık Hizmetleri TÜPRAŞ sınırları içerisinde projenin işletim aşamasında olabilecek yaralanmalar ve hastalıklara karşı revirler kurulacaktır. Ciddi kazaların yaşanması halinde, Kırıkkale ili ve civar ilçelerde bulunan sağlık merkezlerinden faydalanacağı tahmin edilmektedir. Dolayısıyla proje inşa edildiğinde ve işletime alındığında bölgedeki hastane ve sağlık merkezlerinin kapasitesinin artması mümkündür. Fakat elektrik küçük çaplı yaralanmalarda elektrik santralı dışındaki sağlık merkezlerine başvurulmayacağından ötürü, yerel sağlık hizmetlerinde önemli bir artış beklenmemektedir. Her bir aşamada santrali güvenliği ve işçi sağlığına ilişkin kurallara uyulması suretiyle muhtemel etkiler asgari düzeyde tutulacaktır İşçi Konaklaması İnşaat aşamasında Kırıkkale şehrinde yaşayan inşaat işçileri ve daha önce sözü edilen yerel personel kendi konut veya apartmanlarında konaklayacaktır. Projenin Yüklenicisi, nitelikli işçiler ve 35 adet işletme personeli için Kırıkkale şehrinde veya Hacılar ilçesinde konukevi hizmeti sağlayacaktır.

27 Çevresel / Sosyal Yönetim ve Gözetim No Konu / Eylem Çevresel Riskler Sorumluluk/Fayda Yasal Gereklilik / EBRD Performans Gerekliliği / En İyi Uygulamalar (BAT) Yatırım İhtiyaçları / Kaynaklar/ Sorumlu Zaman Çizelgesi / Proje Aşaması Başarılı Uygulama Hedefi ve Değerlendirme Ölçütleri Sonuçlar ve Yorumlar 1. Çevre, Sağlık, Emniyet ve Sosyal (EHSS) Yönetim ve Eğitim 1.1 Kapsamlı Çevre, Sağlık, Emniyet ve Sosyal Politikayı benimsemek ve yaymak (EHSS Politikası). Politika ve SEP dahilinde, genel EHS bilgileri ve kilit performans göstergelerini (KPI) içeren internet siteleri geliştirmek Şirket hedeflerinin ve Kırıkkale KES Projesinin inşaatı ve tam kapsamlı KES işletimi sırasında EHSS gerekliliklerine uygunluk amaçlı temel faaliyetlerin kamuya gösterimi EBRD PR 1, Gönüllü ve BAT İnşaat aşamasında Yıllık EHSS Performans Raporları. Raporlar EBRD ye ibraz edildiği şekilde olmalıdır Yıllık raporda Şirketin internet sitesinin ve KPI ların bağlantısı bulunmalı 1.2 İlgili olduğu hallerde Santral için EHSSMS için organizasyon yapısının tanımlanması. Santralin hizmete girdiği ilk 2 yıl içerisinde ISO ve OHSAS sertifikasyonu almak Eğitimli ve nitelikli insan kaynakları temini EBRD PR 1, Gönüllü ve BAT İnşaat aşamasında Organizasyon şeması ve her bir işletim departmanı için EHSS personeli. Santralin hizmete girdiği ilk 2 yıl içerisinde ISO ve OHSAS sertifikasyonu almak

28 24 No Konu / Eylem Çevresel Riskler Sorumluluk/Fayda Yasal Gereklilik / EBRD Performans Gerekliliği / En İyi Uygulamalar (BAT) Yatırım İhtiyaçları / Kaynaklar/ Sorumlu Zaman Çizelgesi / Proje Aşaması Başarılı Uygulama Hedefi ve Değerlendirme Ölçütleri Sonuçlar ve Yorumlar 1.3 Eğitim programının EHSS uygulamasını ve KKE kullanımını kapsayacak şekilde revize edilmesi. Eğitimlerin uygulanması ve gözetimi EHSSMS hakkında bilinçlendirme İşçi sağlığının korunması ve mesleki risklerin asgariye indirilmesi EBRD PR 1, PR 2 Gönüllü ve En İyi Uygulama İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği (09 Aralık 2003 tarihli ve sayılı Resmi Gazete) işçilere PPE temin edilmesi ve KKE lerin kullanılmasının sağlanmasına ilişkin hükümler içerir Uygulanan eğitim programı Güncel eğitim kayıtları Yıllık EHSS Raporu dahilinde eğitimlerin özeti 1.4 Doğrudan saha yöneticisine rapor verecek ve şirket yönetimi ile bağımsız raporlandırma hatları olacak nitelikli bir Çevre yöneticisi görevlendirmek Çevre sağlığının korunması ve inşaat faaliyetleriyle ilişkili çevresel etkilerin asgariye indirilmesi EBRD PR 1 En İyi Uygulama İnşaat öncesi İnşaat ve işletim süresince görevlendirilen kişi 1.5 ESMMP ve ESIA dokümanlarında belirtildiği üzere kilit EHS sorunlarının periyodik olarak harici gözlemlenmesini gerçekleştirmek için bağımsız bir EHS Danışmanı görevlendirmek Çevre sağlığı ve emniyetinde sürdürülebilirlik sağlamak EBRD PR 1 En İyi Uygulama Görevlendirme: ilk ödeme öncesi Gözlem: inşaat aşamasında her 6 ayda bir ve işletimin ilk 2 yılında yıllık; ek gözlem gereklilikleri, gözlem sonuçlarına dayalı olacak Dış EHS gözlemleme raporları 2 İşçi ve Çalışma Koşulları

29 25 No Konu / Eylem Çevresel Riskler Sorumluluk/Fayda Yasal Gereklilik / EBRD Performans Gerekliliği / En İyi Uygulamalar (BAT) Yatırım İhtiyaçları / Kaynaklar/ Sorumlu Zaman Çizelgesi / Proje Aşaması Başarılı Uygulama Hedefi ve Değerlendirme Ölçütleri Sonuçlar ve Yorumlar 2.1 Yüklenicinin emniyet performansı ve ölüm durumları dahil kaza ve vakaların merkezi kayıtlarının tutulması. Çalışma koşullarının iyileştirilmesi ve iyi çalışma ilişkileri geliştirilmesi Türk İş Kanunu no: 4857 EBRD PR 2 İnşaat aşamasında Güncel H&S kayıtları Yıllık EHSS raporları dahilinde kaza ve ölüm istatistikleri İşçilerin şikayetleri alınacak. Bilgilere tarihler, ciddiyet, nedenler ve düzeltici eylemler dahil olacaktır. 2.2 İş ekipmanı üzerine yerleştirilecek Talimat Kartları ve Bakım Kartları hazırlanması Mesleki risklerin ve iş kazalarının asgariye indirilmesi İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği (09 Aralık 2003 tarihli ve sayılı Resmi Gazete) işçilerin ekipman kullanımına ilişkin talimatlar ve prosedürler hakkında gerekli bilgiyi almasını sağlamaya ilişkin hükümler içermektedir. İnşaat aşamasında Talimat Kartları ve Bakım Kartları yerleştirilir 2.3 Çalışanlar ve inşaat işçileri için resmi bir şikayet mekanizması geliştirmek ve işgücüne bunun kullanımına ilişkin bilgi dağıtmak. İşçi hakkı ihlallerini asgariye indirmek 3. Kirliliğin Önlenmesi ve Azaltılması