5. ULUSAL BĐTKĐ BESLEME VE GÜBRE KONGRESĐ

Transkript

1

2 E.Ü Ziraat Fakültesi Dergisi Özel Sayısı The Journal of Agricultural Faculty of Ege University Special Issue ISSN ULUSAL BĐTKĐ BESLEME VE GÜBRE KONGRESĐ Bildiriler Kitabı Eylül 2010 E.Ü Ziraat Fakültesi, Bornova-ĐZMĐR I

3 DÜZENLEME KURULU Prof. Dr. Dilek Anaç (Ege Üniversitesi) Genel Müdür Ali Karaca (TÜGEM) Prof. Dr. Nevin Eryüce (Ege Üniversitesi) Prof. Dr. Burçin Çokuysal (Ege Üniversitesi) Genel Md. Yrd. Bahattin Bozkurt (TÜGEM) Bitki Besleme Daire Başk. Gazi Kaya (TÜGEM) Doç. Dr. Eşref Đrget (Ege Üniversitesi) Doç. Dr. Ömer Elmacı (Ege Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Bülent Yağmur (Ege Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Hakan Çakıcı (Ege Üniversitesi) Dr. Cenk Ceyhun Kılıç (Ege Üniversitesi) Dr. Bihter Çolak Esetlili (Ege Üniversitesi) ONUR KURULU Prof. Dr. Habil Çolakoğlu Prof. Dr. Nuri Güzel Prof. Dr. Hüseyin Hakerlerler Prof. Dr. Burhan Kacar Prof. Dr. Rafet Kılınç Prof. Dr. Đdris Kovancı Prof. Dr. Turgut Köseoğlu Prof. Dr. Ahmet Özgümüş Prof. Dr. Sevim Zabunoğlu BĐLĐM KURULU Prof. Dr. Hamit Altay (Onsekiz Mart Üniversitesi) Prof. Dr. Dilek Anaç (Ege Üniversitesi) Prof. Dr. Suphi Aslan (Mustafa Kemal Üniversitesi) Prof. Dr. Đ. Zeki Atalay (Ege Üniversitesi) Prof. Dr. Orhan Aydemir (Süleyman Demirel Üniv.) Prof. Dr. Sait Gezgin (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Mustafa Kaplan (Akdeniz Üniversitesi) Prof. Dr. Đlhan Karaçal (Ankara Üniversitesi) Prof. Dr. M. Rüştü Karaman (Gaziosmanpaşa Üniv.) Prof. Dr. A. Vahap Katkat (Uludağ Üniversitesi) Prof. Dr. Zülküf Kaya (Çukurova Üniversitesi) Prof. Dr. Cengiz Kaya (Harran Üniversitesi) Prof. Dr. Ahmet Korkmaz (Ondokuz Mayıs Üniv.) Prof. Dr. Şefik Tüfenkçi (Yüzüncü Yıl Üniversitesi) Prof. Dr. Nesrin Yıldız (Atatürk Üniversitesi) Prof. Dr. Đbrahim Yokaş (Muğla Üniversitesi) Onur Kurulu ve Bilim Kurulu üyeleri soyadlarına göre alfabetik olarak sıralanmıştır. III

4 ĐÇĐNDEKĐLER Sayfa No BĐYOLOJĐK GÜBRELER ve GÜBRELEME (Sözlü Bildiriler) Konya Yöresinden Đzole Edilen Doğal Rhizobium Bakterilerinin Kuru Fasulyede (Phaseolus vulgaris L.)Verim ve Verim Unsurlarına Etkisi Refik UYANÖZ Ümmühan KARACA Emel KARAARSLAN Bakteri Aşılaması ve Demir Uygulamasının Çukurova Koşullarında 1. Ürün Yerfıstığında Biyomas, Tane Verimi ve Bitki Azot Đçeriğine Etkisi Kemal DOĞAN Mustafa GÖK Ali ÇOŞKAN 261 Topraksız Ortamda Roka ve Tere Yetiştiriciliğinde Mikrobiyal Gübre (Trichoderma harzianum, KUEN 1585) Uygulamasının Bitki Gelişimi ve Verimi Üzerine Etkileri Nusret ÖZBAY Necla EMREBAŞ Sermin AKINCI Tuzlu Alanlardan Đzole Edilen Mikoriza Sporuyla Aşılanmış Buğday Bitkisinde Beslenme ve Gelişim Durumu Refik UYANÖZ Emel KARAARSLAN Ümmühan KARACA (ÇETĐN) Ömer ÇELĐK Mikorizanın Çinko Yarayışlılığı Düşük Kireçli Topraklarda Buğdayların Çinko Alımı ve Çinko Etkinliği Üzerine Etkileri Emin Bülent ERENOĞLU Yung Jong LEE Volker RÖMHELD BĐYOLOJĐK GÜBRELER ve GÜBRELEME (Poster Bildiriler) Bakteri Aşılaması ve Demir Uygulamasının Yerfıstığı Bitkisinde Farklı Topraklarda Nodülasyon, Biyomas Verimi ve Bitkide Azot Konsantrasyonuna Etkisi Mustafa GÖK Kemal DOĞAN Ali COŞKAN Hesna PAMĐRALAN Esin GÜVERCĐN TOPRAK VERĐMLĐLĐĞĐ (Sözlü Bildiriler) Toprak ve Yaprak Analizlerinin Değerlendirilmesi Amacıyla Bilgisayar Programı Geliştirilmesi Hüseyin AKGÜL Farklı Yağış Uygulamalarının Azotlu Gübrelerden Meydana Gelecek Amonyak Kayıplarına Etkileri Ayşen AKAY Đlknur GÜMÜŞ Cevdet ŞEKER. 305 Çay Tarımı Yapılan Alanlarda Bazı Toprak ve Bitki Özelliklerinin Değerlendirilmesi N. Mücella MÜFTÜOĞLU Ekrem YÜCE Turgay TURNA Ali KABAOĞLU Safiye Pınar ÖZER Gökhan TANYEL. 309 Azotlu ve Fosforlu Gübrelerin Kahramanmaraş Koşullarında Yetişen Kırmızıbiberin (Capsicum Annuum L.) Azot ve Fosfor Alımı Üzerine Etkilerinin Araştırılması Ali Rıza DEMĐRKIRAN Mehmet Turgut SAĞLAM Gediz Havzasında Sultani Çekirdeksiz Üzüm Yetiştirilen Toprakların Verimlilik Durumları Özen MERKEN Habil ÇOLAKOĞLU Mehmet AYDIN Adnan ERDEM M. Eşref ĐRGET Hakan ÇAKICI Cemal ILGIN Akay ÜNAL Serdar YILDIZ Alkalin Topraklarda Humik Asit ve Çinko Uygulamalarının Nohut (Cicer Arietinum L.) Bitkisinde Verim ve N-P-K Đçeriğine Etkisi Hüsameddin ÜNSAL Şefik TÜFENKÇĐ XIV

5 Topraksız Ortamda Roka ve Tere Yetiştiriciliğinde Mikrobiyal Gübre (Trichoderma Harzianum, Kuen 1585) Uygulamasının Bitki Gelişimi ve Verimi Üzerine Etkileri Nusret ÖZBAY 1 Necla EMREBAŞ 2 Sermin AKINCI 3 1 Yrd.Doç.Dr., Bingöl Üni., Ziraat Fak. Bahçe Bitkileri Böl., Bingöl. oznusret@yahoo.com 2 Zir.Yük.Müh., Tarım Đlçe Müdürlüğü, Babaeski, Kırklareli 3 Doç.Dr., KSÜ, Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü, Kahramanmaraş ÖZET Bitkilerin büyüme ve gelişmesini teşvik etmek amacıyla tüm dünyada yıllardır aşırı bir şekilde kimyasal gübre kullanılmaktadır. Kullanılan bu kimyasal gübreler bitkilerde verim ve kaliteyi artırmakla birlikte toprak yapısında bozulmalara ve toprakta bulunan mikroorganizmaların faaliyetlerinin azalmasına ve biyolojik dengenin bozulmasına neden olmaktadır. Bitki ve toprak mikroorganizmaları arasında olması gereken dengenin yeniden kurulmasında kullanılan alternatif metotlardan birisi de mikrobiyal gübrelemedir. Bu araştırma, Trichoderma harzianum suşusu içeren bir ticari mikrobiyal gübrenin (0, 5, 10, 15, 20 g/l) topraksız kültürde yetiştirilen roka (Eruca vesicaria subsp. Sativa) ve tere (Lepidium sativum) bitkilerinin gelişimi ve verimi üzerine etkilerini araştırmak amacıyla yürütülmüştür. Deneme tesadüf parselleri deneme desenine göre üç tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Mikrobiyal gübrenin roka ve tere bitkilerinin gelişmesi ve verimi üzerine etkisini saptamak amacıyla hasat olgunluğuna gelmiş bitkiler üzerinde bitki boyu, gerçek yaprak sayısı, yaprak boyu, yaprak eni, yaprak alanı, gövde taze ve kuru ağırlıkları, suda çözünen kuru madde miktarı, klorofil içeriği (SPAD) ve verim değerleri belirlenmiştir. Araştırmada elde edilen verilerin çözümlenmesi amacıyla ANOVA testi ve gruplar arasında çıkan anlamlı farklılıklarda farkın hangi gruplar arasında olduğunu belirlemek için LSD testi yapılmıştır. Genel olarak değerlendirildiğinde, istatistiksel olarak bazı parametreler önemli olmasa da, mikrobiyal gübre olarak T. Harzianum un tere ve rokada topraksız koşullarda bitki gelişimi ve verimini olumlu olarak etkilediği görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Tere, Roka, Mikrobiyal Gübre, Verim Effects of A Microbıal Fertilizer (Trichoderma Harzianum, Kuen 1585) On Growth and Yield of Arugula (Eruca Vesicaria Subsp. Sativa) and Garden Cress (Lepidium Sativum) Grown In Soilless Culture ABSTRACT Chemical fertilizers have been used excessively for many years to promote plant growth and development. While these chemical fertilizers increase yield and quality of plants they also lead deterioration of the soil structure, and reduce activity of microorganisms in the soil and cause deterioration of the biological balance. One of the alternative methods used to reestablish the balance between plants and soil microorganisms is microbial fertilization. This research was conducted in order to investigate effects of a commercial microbial fertilizer containing Trichoderma harzianum (0, 5, 10, 15, 20 g/l) on growth and yield of arugula (Eruca vesicaria subsp. sativa) and garden cress (Lepidium sativum) grown in soilless culture. The experiments were arranged in a completely randomized block design with 3 replicates. At harvest, plant height, the actual number of leaves, leaf length, leaf width, leaf area, shoot fresh and dry weight, water soluble solids content, chlorophyll content (SPAD) and yield values were determined in order to find out the effects microbial fertilizer on the growth and yield of arugula and garden cress. The data were subjected to ANOVA and the means tested by LSD. Overall results, although some parameters were not statistically significant, showed that T. harzianum positively affected plant growth and yield garden cress and arugula grown in soilless. Key Words: Microbial fertilizer, Garden cress, Arugula, Yield GĐRĐŞ Dünyada nüfusun sürekli artış göstermesine rağmen, tarım alanlarını genişletme imkânlarının sınırlı olması, birim alandan elde edilen ürün miktarının artırılmasını gerekli 268

6 kılmaktadır (Midmore, 1993). Ülkemizde de yörelere ve türlere göre değişik sorunlar söz konusu olsa da, genel olarak sebze yetiştiriciliğinin önemli problemlerinden birisi, birim alandan elde edilen verimin düşük olmasıdır. Verimi arttırmanın en önemli yolu uygun tür/çeşit seçimi, gerekli üretim girdilerinin kullanımı ve kültürel işlemlerin gerektiği şekilde yapılmasıdır. Bununla birlikte verimi arttırmada en çok başvurulan kültürel uygulama, organik ve suni gübrelerle bitkilerin gübrelenmesidir (Aksoy ve Altındişli, 1998). Birim alandan daha fazla verim almak için özellikle 20. yüzyılın başından beri yoğun olarak ve bilinçsizce suni gübre, hormon ve zirai ilaçlar kullanılmaktadır (Aksoy, 1999). Modern tarımda gübreleme yapılırken sadece bitkiler ve bu bitkilerden alınacak maksimum verim amaçlanmakta ancak bu kimyasalların toprak ve çevreye vereceği zarar gözardı edilmektedir. Kullanılan bu kimyasal gübreler bitkilerde verim ve kaliteyi artırmakla birlikte toprak yapısında bozulmalara ve toprakta bulunan mikroorganizmaların faaliyetlerinin azalmasına ve biyolojik dengenin bozulmasına neden olmaktadır (Parr ve ark., 1994). Özellikle yüksek düzeyde sodyum içeren gübreler ve potasyumlu gübreler, toprak tekstürü üzerine olumsuz etki yapmaktadır. Belli gübrelerin kontrol edilmeden, yüksek düzeylerde kullanılması sonucu, topraklar toksik maddelerce zenginleşebilmektedir (Aksoy ve Altındişli 1998). Bu durum hem verimin düşük olmasına hem de gübrelerin etkin olarak kullanılamamasına yol açmaktadır. Toprakta denge halinde bulunan mikroorganizma popülâsyonlarının değişimiyle yararlı mikroorganizma popülâsyonunun azalması, bitki patojenlerinin toprakta baskın hale gelmesine de yol açmaktadır (Vessey, 2003). Ekolojik sistemde hatalı uygulamalar sonucu bozulan bu doğal dengeyi yeniden kurmak için, insana ve çevreye dost üretim sistemlerini içeren, esas olarak sentetik kimyasal tarım ilaçları ve gübrelerin kullanımını en aza indirgeyen metotların tarımsal üretimde kullanılmasına ihtiyaç vardır. Bu nedenlerle birçok ülkede konvansiyonel tarımdan çevre dostu üretim tekniklerine geçilmeye başlanmıştır (Zengin, 2007). Bitki ve toprak mikroorganizmaları arasında olması gereken dengenin yeniden kurulmasında kullanılan alternatif metotlardan birisi de mikrobiyal gübrelemedir. Mikrobiyal gübreler bitki için gerekli olan bitki besin elementlerinin topraktan alınmasında rol oynayan canlı mikroorganizmaların tarımsal üretimde kullanılmak üzere hazırlanan ticari formülasyonları olarak tanımlanmaktadır (Anonim, 2004). Mikrobiyal gübreleme ise bu doğal mikroorganizmaların çoğaltılarak uygun bir formülasyonda bitkilere verilmesidir (Yönsel ve Batum, 2007). Mikrobiyal gübreler tarımda birçok amaçla kullanılmaktadır. Mikrobiyal gübreler birçok bitkide bitki gelişimi ve verimi artırmada, bitkilerin besin elementi alımını arttırmada, toprak kaynaklı hastalıkların kontrol edilmesinde, organik artıkların ayrışmasında, toprak yapısı ve verimliliğinin iyileştirilmesi ve hastalık ve zararlılara dayanıklılığın artırılması gibi alanlarda kullanılmaktadır (Nishio, 1996). Bitkilerdeki bu dayanıklılık artışı, kimyasal girdi kullanımında da (pestisit ve gübre) azalışa yol açabilmektedir. Özetle, kimyasal gübrelemenin maliyeti ve çevresel zararları, kimyasal gübrelere çevresel olarak kabul edilebilir biyolojik alternatiflerin araştırılması, geliştirilmesi, adaptasyonu ve benimsenmesini gündeme getirmiştir. Gelişmiş ve gelişmekte olan birçok ülkede temiz çevre ve sağlıklı bitkisel üretim için biyolojik veya mikrobiyal gübre formülasyonları elde edilmesi amacıyla yoğun çalışmalar yapılmaktadır (Kucharski ve ark., 1996; Vessey, 2003). Yararlı mikroorganizmalar genellikle Bacillus spp., Azotobacter spp., Trichoderma spp., Rhizobium spp., Azospirillum spp ve Saccharomyces spp. den seçilmektedir. Trichoderma spp., özellikle fungal kaynaklı biyolojik mücadele ajanları ve aynı zamanda mikrobiyal gübre olarak kullanılan mikroorganizmalar içerisinde üzerinde en çok araştırma yapılan mikroorganizmalardır. T. Harzianu, bitki gelişimini teşvik etme özelliğinin yanı sıra fungal kaynaklı birçok bitki hastalığının biyolojik mücadelesinde de yıllardan beri kullanılmaktadır (Woo ve ark., 2006). Kökte kolonize olan Trichoderma spp. nin bitki hastalıklarına karsı dayanıklılığı uyardığı gibi, aynı zamanda sürgün ve kök gelişimini teşvik 269

7 ettiği, verimi, abiyotik stres koşullarına dayanıklılığı arttırdığı, besin alınımı ve kullanımını teşvik ettiği, fotosentezi arttırdığı bilinmektedir (Inbar ve ark., 1994; Yedidia ve ark., 2001; Harman ve ark., 2004; Harman, 2006). Bu araştırmada, topraktan uygulanan farklı mikrobiyal gübre (Trichoderma harzianum, KUEN 1585) düzeylerinin roka ve tere yetiştiriciliğinde verim ve kaliteye etkilerinin saptanılması amaçlanmıştır. MATERYAL ve YÖNTEM Bu araştırma, Nisan 2009 Aralık 2009 tarihleri arasında, Kahramanmaraş Sütçü Đmam Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü ne ait laboratuar ve seralarda yürütülmüştür. Araştırmada bitkisel materyal olarak roka (Anadolu ) ve tere (Asgen ) tohumları kullanılmıştır. Deneme süresince ortalama maksimum sıcaklık 32 C, ortalama minimum sıcaklık 9 C ve ortalama sıcaklık ise 20.5 C olarak ölçülmüştür. Araştırmada mikrobiyal gübre olarak Sim Derma (Simbiyotek Biyolojik Ürünler San. ve Tic. A.Ş.) kullanılmıştır. Sim Derma doğal bir Trichoderma harzianum strain i (KUEN 1585) içeren mikrobiyal bir gübredir. Üretici firma tarafından garanti edilen içerik: Trichoderma harzianum KUEN cfu/g dır. Sera denemesi, tesadüf parselleri deneme desenine göre üç tekerrürlü olarak kurulmuştur. Denemelerde yetiştirme ortamı olarak torf ve perlit karışımı (3:1;v:v) kullanılmıştır. Roka ve tere tohumları serada, içerisinde 3:1 oranında torf ve perlit karışımı bulunan ve her bölmesi 75 cm³ hacme sahip 45 lik viyollere ekilmiştir. Tohumlar cm derinlikte ekilerek üzerleri aynı yetiştirme ortamı ile kapatılmış ve hafifçe bastırılmıştır. Ekim tamamlandıktan sonra sulama yapılmıştır. Fideler düzenli olarak sulanmış, kotiledon yapraklarını tamamladıktan sonra her bölmeye 1 er bitki olacak şekilde seyreltilmiştir. Her tekerrürde 20 bitki olup, her uygulama için toplam 60 bitki yetiştirilmiştir. Bitkiler deneme boyunca üç kez 25 ml ME NPK (1 g/l) gübresi ile gübrelenmiştir. Tohum ekiminden sonra bitki başına 20 ml T. harzianum (0, 5, 10, 15 ve 20 g/l dozlarında) içeren solüsyon sulama şeklinde topraktan uygulanmıştır. Denemede değişik mikrobiyal gübre dozları uygulanan roka ve tere bitkilerinde bitki gelişimi ve verim parametrelerini belirlemek amacı ile her parselden hasat olgunluğuna gelmiş 10 bitki üzerinde; bitki boyu, gerçek yaprak sayısı, yaprak boyu, yaprak eni, yaprak alanı, gövde taze ve kuru ağırlıkları, suda çözünen kuru madde miktarı (SÇKM), klorofil içeriği (SPAD) ve verim değerleri belirlenmiştir. Araştırmada elde edilen verilerin çözümlenmesi amacıyla F testi ile varyans analizi uygulanmıştır ve gruplar arasında çıkan anlamlı farklılıklarda farkın hangi gruplar arasında olduğunu belirlemek için LSD testi yapılmıştır. Đstatistiki analizler SAS V8 bilgisayar paket programında yapılmıştır. ARAŞTIRMA BULGULARI Farklı dozlarda uygulanan T. harzianum un roka bitkilerinde, bitki boyu, gerçek yaprak sayısı, yaprak boyu, yaprak eni, yaprak alanı ve klorofil içeriği (SPAD) üzerine etkisi ile ilgili bulgular Çizelge 1 de sunulmuştur. Mikrobiyal gübre uygulamalarının incelenen parametreler (yaprak sayısı hariç) üzerindeki etkisi istatistiki açıdan önemli olmuştur. Kontrol uygulaması ile karşılaştırıldığında, T. harzianum uygulamaları bitki boyunu % 8, yaprak boyunu %16, yaprak enini %16, yaprak alanını %15 ve klorofil içeriğini %10 oranında artırmıştır. Mikrobiyal gübre uygulamalarının gövde yaş ağırlığı ve kuru ağırlığı, kuru madde içeriği, verim ve SÇKM üzerindeki etkisi istatistikî açıdan önemli olmuştur. Çizelge 2 ye göre, T. Harzianum uygulamaları gövde yaş ağırlığını %13, gövde kuru ağırlığı %28, kuru madde içeriğini %13, verimi ise %13 oranında artırmıştır. Öbür taraftan mikrobiyal gübre uygulamalarının SÇKM üzerindeki etkisi istatistiki olarak önemli bulunmamıştır (Çizelge 2). 270

8 Çizelge 1. Farklı Dozlarda Uygulanan T. harzianum un Roka Bitkilerinde Bitki Boyu, Yaprak Sayısı, Yaprak Boyu, Yaprak Eni, Yaprak Alanı ve Göreceli Klorofil Đçeriği Üzerine Etkisi Uygulamalar Bitki boyu Yaprak Sayısı Yaprak Boyu Yaprak Eni Yaprak alanı Klorofil Đçeriği (g/l) (cm) (adet/bitki) (cm) (cm) (cm 2 /bitki) (SPAD) b y b 3.84 b c b T. harzianum (KUEN 1585) a a 4.48 a b a a a 4.49 a a a a a 4.42 a ab a a a 4.44 a ab a Önemlilik * öd * ** *** *** LSD y Aynı sütunda farklı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki fark önemlidir öd önemli değil, * p<0.05 düzeyinde önemli, ** p<0.01 düzeyinde önemli, ***p<0.001 düzeyinde önemli Çizelge 2. Farklı Dozlarda Uygulanan T. harzianum un Roka Bitkilerinde Gövde Yaş ağırlığı, Gövde Kuru Ağırlığı, Kuru Madde Đçeriği, Bitki Başına Verim, m 2 ye Verim ve Suda Çözünür Kuru Madde Üzerine Etkisi Gövde Yaş Gövde Kuru Kuru Madde Uygulamalar Verim/Bitki Verim/m 2 Suda Çözünür Ağırlığı Ağırlığı Đçeriği Kuru Madde (g/l) (g) (g) (g) (g) (%) (%) T. harzianum (KUEN 1585) b y 1.02 c 9.63 b 9.47 b b a 1.28 ab a a a a 1.31 a a a a a 1.22 b a a a a 1.23 b a a a 3.27 Önemlilik ** *** ** * * öd LSD y Aynı sütunda farklı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki fark önemlidir öd önemli değil, * p<0.05 düzeyinde önemli, ** p<0.01 düzeyinde önemli, ***p<0.001 düzeyinde önemli Mikrobiyal gübrenin tere bitkisi üzerindeki etkileri ile ilgili bulgular Çizelge 3 ve Çizelge 4 de özetlenmiştir. Buna göre T. harzianum uygulamalarının tere bitkilerinin boyu ve ve klorofil içeriği (SPAD) üzerindeki etkileri istatistiki açıdan önemli olmuştur. T. harzianum uygulaması bitki boyunu % 4, klorofil içeriğini ise %7 oranında artırmıştır. Çizelge 3. Farklı Dozlarda Uygulanan T. harzianum un Tere Bitkilerinde Bitki Boyu, Yaprak Sayısı, Yaprak Boyu, Yaprak Eni, Yaprak Alanı ve Göreceli Klorofil Đçeriği Üzerine Etkisi Uygulamalar Bitki boyu Yaprak Sayısı Yaprak Boyu Yaprak Eni Yaprak alanı Klorofil Đçeriği (g/l) (cm) (adet/bitki) (cm) (cm) (cm 2 /bitki) (SPAD) b y b T. harzianum (KUEN 1585) a a a a a a a a Önemlilik * öd öd öd öd ** LSD y Aynı sütunda farklı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki fark önemlidir öd önemli değil, * p<0.05 düzeyinde önemli, ** p<0.01 düzeyinde önemli, ***p<0.001 düzeyinde önemli Diğer taraftan mikrobiyal gübre uygulamasının yaprak sayısı, yaprak boyu, yaprak eni ve yaprak alanı üzerindeki etkisi ise istatistiki olarak önemli olmamıştır. Mikrobiyal gübre uygulamalarının tere bitkilerinin gövde yaş ağırlığı ve kuru ağırlığı, ve verimi üzerindeki etkisi istatistikî açıdan önemli bulunmuştur. Çizelge 4 e göre, T. Harzianum uygulamaları 271

9 gövde yaş ağırlığını %18, gövde kuru ağırlığı %17, kuru madde verimi ise %11 oranında artırmıştır. Mikrobiyal gübre uygulamalarının kuru madde içeriği ve SÇKM üzerindeki etkisi istatistiki açıdan önemli bulunmamıştır (Çizelge 4). Çizelge 4. Farklı Dozlarda Uygulanan T. harzianum un Tere Bitkilerinde Gövde Yaş ağırlığı, Gövde Kuru Ağırlığı, Kuru Madde Đçeriği, Bitki Başına Verim, m 2 ye Verim ve Suda Çözünür Kuru Madde Üzerine Etkisi Gövde Yaş Gövde Kuru Kuru Madde Uygulamalar Verim/Bitki Verim/m 2 Suda Çözünür Ağırlığı Ağırlığı Đçeriği Kuru Madde (g/l) (g) (g) (g) (mg) (%) (%) T. harzianum (KUEN 1585) b y b b b 3.27 c a a a a 3.30 bc a a a a 3.73 a a a a a 3.60 a a a a a 3.57 ab Önemlilik *** ** öd ** ** öd LSD y Aynı sütunda farklı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki fark önemlidir öd önemli değil, * p<0.05 düzeyinde önemli, ** p<0.01 düzeyinde önemli, ***p<0.001 düzeyinde önemli TARTIŞMA ve SONUÇ T. harzianum uygulamaları hem roka hem de tere bitkilerinde bitki boyunu, gövde yaş ve kuru ağırlığını ve verimi artırmıştır. Bu sonuç konuyla ilgili diğer çalışmalarla (Hanson, 2000; Ousley ve ark., 2004) uygunluk göstermektedir. Lynch ve ark. (1991), 12 farklı T. harzianum strain ninin marul bitkisinin büyüme ve verimi üzerine etkilerini araştırmışlardır. Denemeye alınan T. harzianum strain lerinden IMI ve WT marul bitkilerinde yaş ve kuru ağırlığı artırmıştır. Raviv ve ark. (1998), mikoriza ve Trichoderma ile inokule edilmiş ortamda yetiştirilen lahana fidelerin inokule edilmemiş ortamdaki fidelere göre daha uzun boylu, daha fazla yaş ağırlığa ve daha yüksek klorofil konsantrasyonuna sahip olduklarını bildirmişlerdir Sera ve arazi koşullarında yürütülen bir başka çalışmada, Trichoderma spp. domates fidelerinin büyüme ve gelişmesini arttırmıştır. Araştırmacılar Trichoderma spp. nin domates bitkilerinde gövde kalınlığını %10-13, yaprak alanını %7-21, taze ağırlığı %25-38, kök taze ağırlığını ise %50 oranında arttırdığını bildirmişlerdir (Datnoff ve Pernezny, 2001). Isıtmasız sera koşullarında yürütülen bir çalışmada, yetiştirme ortamına uygulanan ticari mikrobiyal gübre Trichoflow WP (10 8 cfu/g) hıyarda toplam verimi önemli ölçüde artırmıştır (Altintas ve Bal, 2005). T. harzianum un marullarda verim ve kalite üzerine etkisinin araştırıldığı bir başka çalışmada, T. harzianum 5, 10, ve 15 g/m 2 dozlarında tohum ekimimde yetiştirme ortamına uygulanmıştır. Araştırma sonucunda mikrobiyal gübre uygulanan marul fidelerinde yaş ağırlığının kontrol bitkilerine göre önemli ölçüde arttığı görülmüştür (Bal ve Altıntas, 2008). Diğer taraftan bizim sonuçlarımız önceki bazı çalışmalarla farklılıklar göstermektedir. Lynch ve ark. (1991), 12 farklı T. harzianum 8MF2 suşunun marul bitkilerinde yaş ve kuru ağırlığını azalttığını bildirmişlerdir. Bal ve Altintas (2006), fide yetiştirme ortamına uygulanan T. harzianum un domateste meyve verimi ve kalitesi üzerine etkisini araştırmak amacıyla yürüttükleri çalışmada toplam verim, pazarlanabilir verim, erkenci verim, ortalama meyve ağırlığı, titre edilebilir asit ve suda çözünür kuru madde üzerine T. harzianum un istatiski olarak bir etkisinin olmadığını; ancak meyve çapını arttırdığını ortaya koymuşlardır. Kontrol uygulaması ile karşılaştırıldığında, T. harzianum uygulamaları roka bitkilerinde yaprak boyu, yaprak eni ve yaprak alanını artırırken; tere bitkisinde sözü edilen parametreler üzerinde etkili olmamıştır. Sera koşullarında yürütülen bir çalışmada Trichoderma viride nin (10 6 cfu/g) marulda bitki gelişimi ve verimi üzerine etkisi araştırılmıştır. Araştırma sonucunda, T. viride fidelerde çıkış oranını ve yaprak sayısını 272

10 artırırken, yaprak alanı, fide yaş ve kuru ağırlığı üzerinde etkili bulunmamıştır (Põldma ve ark., 2008). Diğer taraftan, Lo ve Lin (2002), Trichoderma strain lerinin kudret narında (Momordica charantia) fide boyunu %26-61, yaprak alanını %27-38, kök kuru ağırlığını %38-62 oranında arttırdığını bildirmiştir. T. harzianum uygulamaları roka ve tere bitkilerinde göreceli klorofil içeriğini (SPAD) artırmıştır. Lo ve Lin (2002), Trichoderma uygulamalarının hıyar, kudret narı ve sünger kabağında klorofil içeriğini artırdığını ortaya koymuşlardır. Biyolojik mücadelede veya mikrobiyal gübrelemede kullanılan biyolojik ajanlar çevre, yetiştirme sezonu, yetiştirme ortamı ve bitki gibi faktörlerden önemli derecede etkilenirler. Buna bağlı olarak da araştırmalarda birbirinden farklı sonuçlar elde edilebilir (Buyer et al., 2002). Dört yıllık bir çalışmada, Põldma ve ark. (2002), T. harzianum uygulamalarının ilk üç yılda hıyarda verim üzerinde etkisi olmadığını, ancak dördüncü yılda verimi kontrol uygulamasına oranla önemli ölçüde arttırdığını bildirmişlerdir. Bu araştırma, T. harzianum uygulamasının roka ve tere bitkilerinin bitki gelişimini ve verimini arttırmada başarılı bir şekilde uygulanabileceğini göstermiştir. Çalışmada artan oranlardaki T. harzianum dozlarının etkisi dikkate alındığında, dozun artması ile ölçülen veya üzerinde analiz yapılan verim ve bitki büyüme parametrelerinde pozitif yönde değişimler olduğu gözlemlenmiştir. Bu etki 10 g/l T. harzianum uygulaması ile maksimuma ulaşmıştır. T. harzianum dozunun daha da arttırılarak 20 g/l ye kadar yükseltilmesi sonucu verimin bir miktar ancak istatistiksel anlamda önemli olmayan bir şekilde azaldığı ortaya çıkmıştır. Çalışma sonucunda, 10 g/l dozunda topraktan uygulanan Sim Derma nın, roka ve tere bitkilerinde bitki gelişimi ve verimini artırmak için yeterli olduğu sonucuna varılmıştır. Bununla birlikte mikrobiyal gübre olarak kullanılan mikroorganizmaların etkinliğinin çevre şartları, bitki türü, yetiştirme sezonu, lokasyon, depolama şartları vb. birçok faktöre bağlı olduğu göz ardı edilmemelidir. Bu nedenle, mikrobiyal gübre uygulamalarında toprakların nem, organik madde, ph gibi mikroorganizmaların yaşamını etkileyen özelliklerinin kontrol edilmesi gerekmektedir. Biyolojik preparatlarla yapılan gübreleme, gübreleme programı içerisinde destek olarak düşünülmeli ve alternatif yöntemlerle kombineli olarak uygulanmalıdır. KAYNAKLAR Altıntaş, S. And Bal, U., Trichoderma harzianum Application Increases Cucumber (Cucumis Sativus) Yield in Unheated Greenhouse. Journal of Applied Horticulture, 7(1): Aksoy, U Ekolojik Tarımdaki Gelişmeler. Ekolojik Tarım, Ekolojik Tarım Organizasyonu Derneği, Emre Basımevi, 30-35s. Đzmir. Aksoy, U., Altındişli, A Ekolojik (Organik, Biyolojik) Tarım. ETOD, 125s, Đzmir. Anonim, Tarımda Kullanılan Organik, Organomineral, Özel, Mikrobiyal ve Enzim Đçerikli Organik Gübreler Đle Toprak Düzenleyicilerin Üretimi, Đthalatı, Đhracatı, Piyasaya Arzı Ve Denetimine Dair Yönetmelik. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Resmi Gazete No: Bal, U., Altıntas, S Effects Of Trichoderma harzianum On The Yield and Fruit Quality Of Tomato Plants (Lycopersicon esculentum Mill.) Grown In an Unheated Greenhouse. Australian Journal Of Experimental Agriculture, 46(1): Bal, U., Altintas, S Effects Of Trichoderma harzianum On Lettuce In Protected Cultivation. J. Cent. Eur. Agric., 9(1): Buyer, J.S., Roberts, D.P., Russek-Cohen, E Soil and Plant Effects on Microbial Community Structure, Can. J. Microbiol., 48: Datnoff, L.E., Pernezny, K.L Paenibacillus macerans and Trichoderma harzianum Enhance Transplant Growth and Suppress Fusarium Crown and Root Rot Đn Florida Tomato Production Caribbean Division Meeting Abstracts, June 11 15, 2001 La Habana, Cuba. Publication No. P Cra. Hanson, L.E., Reduction of Verticillium Wilt Symptoms in Cotton Following Seed Treatment With Trichoderma Virens. The Journal Of Cotton Science 4: Harman, G.E., Howell, C.R., Viterbo, A., Chet, I., Lorito, M Trichoderma Species: Opportunistic, Avirulent Plant Symbionts. Nat Rev Microbiol. 2: Harman, G.E Overview Of Mechanisms and Uses Of Trichoderma Spp. Phytopathology 96:

11 Inbar, J., Abramsky, M., Cohen, D., Chet, I Plant Growth Enhancement and Disease Control By Trichoderma harzianum In Vegetable Seedlings Grown under Commercial Conditions. European J. Pl. Pathol., 100: Kucharski, J., Ciecko, Z., Niewolak, T., Niklewska-Larska, T Activity of Microorganisms in Soil Of Different Agricultural Usefulness Complexes Fertilized With Mineral Nitrogen. Acta Acad. Agric. Tech. 62, Lo, C.T., Lin, C.Y Screening Strains of Trichoderma spp. For Plant Growth Enhancement in Taiwan. Plant Pathology Bulletin, 11: Lynch, K.L. Wilson, M.A. Ousley And J.M. Whıpps, J.M Response of Lettuce to Trichoderma Treatment, Lett. Appl. Microbiol., 12: Midmore, D.J Agronomic Modification of Resource Use and Intercrop Productivity. Field Crops Research, 34: Nishio, M Microbial Fertilizers in Japan. Ousley, M.A., Lynch, J.M., Whipps, J.M Potential of Trichoderma Spp. As Consistent Plant Growth. Biology and Fertility of Soils, 17(2): Parr, J.F., Hornick, S.B. And Kaufman, D.D Use of Microbial Inoculants And Organic Fertilizers In Agricultural Production. Poldma, P., Albrecht, A., Merivee, A Influence Of Fungus Trichoderma viride On The Yield of Cucumber In Greenhouse Conditions, Proceedings Of The Conference On Scientific Aspects of Organic Farming Jelgava, Latvia March 2002, Pp Põldma, P., Vabrit, S., Merivee, A. And Suigusaar, K Influence Of Trichoderma viride-inoculated Growing Substrate On The Growth And Yield Of Lettuce (Lactuca sativa L.). Acta Hort., 779: Raviv, M., Zaidman, B.Z., Kapulnik, Y The Use of Compost as a Peat Substitute for Organic Vegetable Transplants Production. Compost Science & Utilization, 6: Vessey, J. K Plant Growth Promoting Rhizobacteria as Bio Fertilizers. Plant and Soil. 255, Woo, S.L., Scala, F., Ruocco, M., Lorito, M., The Molecular Biology Of The Interactions Between Trichoderma Spp., Phytopathogenic Fungi, and Plants. Phytopathology, 96: Yedidia, I., Srivastva, A.K., Kapulnik, Y, Chet, I Effect of Trichoderma harzianum On Microelement Concentrations and Increased Growth of Cucumber Plants. Plant Soil, 235: Yönsel, Ş., Batum, M.Ş Mikrobiyal Gübreler. Zengin, M Organik Tarım. Hasad Yayıncılık Ltd. Şti., 136s. Đstanbul. 274