Akdeniz. Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, Antalya

Transkript

1 Türkiye 2. Ekolojik Tarım Sempozyumu, Kasım, 2001, Antalya. Sayfa, Organik Olarak Yetiştirilen Domateste Bazı Verim ve Kalite Özellikleri Halil DEMİR Ersin POLAT Akdeniz. Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, Antalya Özet Bu araştırma Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma ve Uygulama Alanı içerisinde organik tarıma uygun bir alanda yürütülmüştür. Denemede bitkisel materyal olarak M-74 F 1 domates çeşidi kullanılmıştır. Araştırmada organik gübre kombinasyonlarından oluşan organik yetiştiricilik ile geleneksel NPK gübrelemesinin yapıldığı geleneksel yetiştiricilik verim ve kalite yönünden karşılaştırılmıştır. Organik yetiştirme tekniğinin uygulandığı parsellere dikim öncesi, çiftlik gübresi 5 ton/da, kan unu 292 kg/da ve Ormin K 143 kg/da dikimden sonra ise kontrol dışındaki parsellere vegetasyon süresince Coplex ticari adıyla bilinen organik sıvı gübre haftalık 5 kg/da olacak şekilde uygulanmıştır. Geleneksel yetiştiricilikte ise dikim öncesi çiftlik gübresi 5 ton/da, triple süper fosfat (TSP) 26 kg/da, dikim sonrası ise vegetasyon süresince dekara 24 kg amonyum sülfat [(NH 4 ) 2 SO 4 ], 36 kg amonyum nitrat (NH 4 NO 3 ) ve 113 kg potasyum nitrat (KNO 3 ) verilmiştir. Hastalık ve zararlılara karşı koruyucu önlem olarak, organik yöntemlerle yapılan yetiştiricilikte bazı bitkisel ekstratlar ve yönetmeliklerin izin verdiği preperatlar, tanık uygulamada ise etkili bazı sentetik ilaçlar kullanılmıştır. Bu çalışma, önemi giderek artan organik tarım nedeniyle, tarla domatesi yetiştiriciliğinde, organik yetiştiriciliğin, verim ve kalite kriterleri yönünden geleneksel yetiştiricilikle kıyaslanması amacıyla yapılmıştır. Anahtar kelimeler: Organik tarım, organik gübre, domates, bitkisel ekstratlar, kan unu, Abstract Some Yield and Quality Parameters of Organic Grown Tomato This research was conducted in experimental field of Faculty of Agriculture, University of Akdeniz, which was suitable for organic agriculture. M-74 F1 tomato cultivar was used as plant material. In the research, and organic growing, applied as combination organic fertilizers, and traditional growing, applied as NPK fertilization, were compared. In organic growing, while 5 tonnes/da organic manure, 292 kg/da blood meal and 143 kg/da Ormin K were applied before planting, organic liquid fertilizer known as Coplex was applied as 5 kg/da with weekly intervals after planting except contral parcel. For traditional growing while 5 tonnes/da triple superphosphate as 26 kg/da and 5 tonnes/da organic manure were applied before planting 24 kg/da ammonium sulfate 36 kg/da ammonium nitrate and 13 kg/da potassium nitrate were applied during vegetation period. In order to prevent the damage of pest and diseases some plant extracts and preparats were used in organic growing, on the other hand some synthetic pesticidies were used for control plants This research was conducted in order to compare the yield and quality parameters of tomato grown by organic and traditional means. Key words: Organic agriculture, organic fertilizer, tomato, blood meal, plant extract 1

2 Giriş Uzun yıllar doğa ile barışık olarak faaliyet gösteren tarım, sanayi devrimi ve 20.yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkan yeşil devrimin etkisiyle yön değiştirmiştir (1) Yeşil devrim, birim alandan alınan verimin yoğun girdi kullanılarak arttırılması amacı ile başlatılmış ve bu hareketle giderek artan dünya nüfusunun gıda gereksiniminin karşılaması amaçlanmıştır (2). Ancak 1980 li yıllara gelindiğinde, geleneksel olarak nitelendirdiğimiz günümüz tarımı, yüksek verim ve üretim artışı ile olumlu sonuçlar yaratırken, birtakım sorunları da beraberinde getirmiştir (4). Yoğun ve bilinçsiz bir şekilde tarım ilacı ve gübre kullanılması ve toprağın yanlış işlenmesi; toprağın fiziksel yapısının ve besin maddesi dengesinin bozulmasına ayrıca organik madde ve canlılığın yitirilmesine neden olmuştur. Bununla birlikte tuzlanma, çoraklaşma ve kalıntı riski gibi önemli çevre sorunları da meydana gelmiş, bu gelişmelerin sonucunda alternatif bir üretim sistemi olarak Ekolojik Tarım ortaya çıkmıştır (3). Dünya ülkelerinin bazılarında Ekolojik Tarım bazılarında Biyolojik Tarım, bazılarında ise Organik Tarım olarak adlandırılan bu tarım sisteminde amaç; halen uygulanan geleneksel tarım nedeniyle bozulan ekolojik dengeyi düzeltmek, bu dengenin bozulmasına neden olan tarımsal girdi ve faaliyetlerin uygulanmasını asgari seviyeye indirmek, insan sağlığı için zararlı olan gübre, ilaç ve hormonlar yerine doğal preparatlar kullanmaktır (5). Ekolojik tarımın dünyadaki gelişimi incelendiğinde ilk olarak bu görüş, 1910 yılında İngiltere de başlamış ve daha sonra 1928 yılında Almanya da Biyo-dinamik Tarım Enstitüsü kurulmasıyla hız kazanmıştır yılında ise Uluslararası Organik Tarım Federasyonu (IFOAM) yine aynı ülkede kurulmuş ve bu konudaki çalışmalar daha da gelişmiştir. Avrupa ülkeleri arasında Almanya 4004 üretici sayısı ve ha üretim alanıyla en büyük ekolojik ürün üreticisi ülke konumundadır(5). Dünyadaki bu olumlu gelişmelere paralel olarak ülkemizde ise ekolojik tarım ilk olarak, yıllarında Avrupa da faaliyet gösteren yabancı firmalar ile başlamış, bu ülkelerden gelen talepler doğrultusunda ekolojik üretim artış göstermiştir yılında ise ülkemizde bu anlamda ilk resmi teşkilat olan Ekolojik Tarım Organizasyonu Derneği (ETO) kurulmuştur (6). Ülkemizde, 1998 yılı verilerine göre üretici sayısı 8140, üretim yapılan alan ha, üretim miktarı ton olup, ürün çeşidi 65 dir (1). Ülkemizde yapılan ekolojik sebze üretimi miktarına baktığımızda 10 çiftçinin 20 ha bir alanda domates, 15 çiftçinin 8 ha alanda fasulye üretimi yaptığı bilinmektedir. Ancak son yıllarda özellikle kışlık sebzeler üzerinde taleplerin ve yeni üretim planlamalarının olduğu görülmektedir (5). Geleneksel tarıma göre, organik tarıma geçişte başlangıçta düşük bir üretim söz konusu iken, daha sonra alınan önlemlerle verimde artışlar sağlanmıştır (7). Organik tarımda, organik gübre ve bitkisel atıklar kullanılması, aynı zamanda toprak yapısını iyileştirerek toprağın su tutma kapasitesini arttırmakta ve toprak erozyonunu azaltmaktadır (8). Monaghan (9), Florida da organik yetiştiricilik yapan çiftçilerin domates, hıyar, kabak, lahana, brokkoli gibi birçok sebze türünde, tavuk ve ahır gübresi, atık mantar kompostu ve bununla birlikte kaya fosfatı ile kan unu içeren torbalanmış organik gübreler kullandıklarını, zararlı kontrolünde ise Bacillus thuringiensis var. kurstaki ve arap sabunundan yararlandıklarını bildirmiştir. Hıyarda yapılan bir çalışmada koyun altlığı, taze tavuk altlığı, kompost yapılmış kümes hayvanları gübresi (Red Rooster tm ), ticari organik gübre (Fertrell tm ), bitki atıklarından elde edilen kompost ve bunların kombinasyonları kullanılmıştır. En yüksek verim sırasıyla, koyun gübresi, kümes hayvanları gübresi ve bitki atıklarından yapılan kompost kombinasyonundan elde edildiği bildirilmiştir (10). 2

3 İtalya da açık tarla şartlarında domateste yapılan bir araştırmada, 8 farklı karışımdan oluşmuş organik gübre, organomineral gübre, geleneksel inorganik NPK gübreleri ve herhangi bir gübre uygulamasının yapılmadığı kontrol parselleri denemeye alınmıştır. Toplam ve pazarlanabilir ürün miktarları, geleneksel gübre uygulamasında sırasıyla 9.97 t/da ve 8.03 t/da olarak elde edilmiş, bu yönüyle diğer gübre uygulamalarına ( t/da ve t/da) ve gübreleme yapılmayan kontrol bitkilerine (3.22 t/da ve 2.37 t/da ) göre verim, önemli derecede yüksek bulunmuştur. Meyve kalitesi açısından ise, (meyve büyüklüğü, meyve rengi ve SÇKM) tüm uygulamalar kontrole göre daha başarılı olmuştur. (11). Bu çalışma, önemi giderek artan organik tarım nedeniyle, tarla domatesi yetiştiriciliğinde, organik yetiştiriciliğin, verim ve kalite kriterleri yönünden geleneksel yetiştiricilikle kıyaslanması amacıyla yapılmıştır. Materyal ve Metot Araştırma Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma ve Uygulama Arazisinde, organik tarıma uygun ve daha önce yetiştiricilik yapılmamış bir alanda yürütülmüştür. Bitkisel materyal olarak M-74 F 1 sırık domates çeşidi kullanılmış ve bu amaçla tohumlar tarihinde torf içeren viollere ekilmiş, gelişen fideler ise 14 Nisan da araziye dikilmiştir. Deneme; çift sıralı olarak 60x cm dikim mesafeli, parsel büyüklüğü 5.76 m 2 ve parseldeki bitki sayısı 18 bitki olacak şekilde düzenlenmiştir. Denemenin yürütüldüğü arazinin toprak yapısına ilişkin fiziksel ve kimyasal analizler Çizelge 1 de verilmiştir: Çizelge 1. Denemenin yürütüldüğü arazinin toprak yapısına ilişkin fiziksel ve kimyasal analizler PH (1:2,5) 7.64 Hafif alkali Kireç % 6.17 Yüksek EC (milimhos) 2.50 Hafif tuzlu Kum % Kil % Kil Silt % 30 Organik madde % 3.58 N % 0.26 P (ppm) 1.27 K (ppm) Ca (ppm) 5452 Cu (ppm) 1.33 Mn (ppm) Fe (ppm) 3.08 Zn (ppm) 1.37 Mg (ppm) Araştırmada azot kaynağı olarak kan unu, potasyum kaynağı olarak Ormin K ve çiftlik gübresi karışımından oluşan ortam, kontrol olarak dikkate alınan geleneksel gübrelemesinin yapıldığı yetiştirme tekniği ile kıyaslanmıştır. Organik yetiştirme tekniğinin uygulandığı parsellere dikim öncesi, çiftlik gübresi 5 ton/da, kan unu 292 kg/da ve Ormin K 143 kg/da dikimden sonra ise kontrol dışındaki parsellere vegetasyon süresince Coplex ticari adıyla bilinen organik sıvı gübre haftalık 5 kg/da olacak şekilde uygulanmıştır. Geleneksel yetiştiricilikte ise dikim öncesi çiftlik gübresi 5 ton/da, triple süper fosfat (TSP) 26 kg/da, dikim sonrası ise vegetasyon süresince dekara 24 kg amonyum sülfat [(NH 4 ) 2 SO 4 ], 36 kg amonyum nitrat (NH 4 NO 3 ) ve 113 kg potasyum nitrat (KNO 3 ) verilmiştir. Denemede kullanılan bitki besin maddelerine ilişkin miktarlar, 7-8 t/da domates verimi göz önüne alınarak hesaplanmış (12) ve denemede damla sulama sistemi kullanılmıştır. 3

4 Araştırmada kullanılan kan unu analiz sonuçlarına ilişkin değerler Çizelge 2 de, Coplex, Ormin K ve çiftlik gübresinin analiz değerleri ise Çizelge 3, Çizelge 4, Çizelge 5., de verilmiştir. Çizelge 2. Denemede kullanılan kan unu analiz sonuçlarına ilişkin değerler. Bitki Besin Maddeleri Miktar N (%) P 0.15 (%) K 1.41 (%) Ca 1.20 (%) Mg 0.37 (%) Fe (ppm) Mn (ppm) Zn (ppm) Cu (ppm) Çizelge 3. Denemede kullanılan Coplex sıvı gübresinin içeriğine ilişkin değerler. Bitki Besin Maddeleri Miktar Organik madde 50 (%) Azot (N) 3.5 (%) Fosfor (P 2 O 5 ) 0.1 (%) Potasyum (K 2 O) 7.5 (%) Kalsiyum (CaO) 1.0 (%) Magnezyum (MgO) 0.1 (%) Kükürt (SO 3 ) 1.0 (%) Demir (Fe) 80 (mg/kg) Çnko (Zn) 60 (mg/kg) Mangan (Mn) 40 (mg/kg) Bor (B) 10 (mg/kg) Kobalt (Co) 4 (mg/kg) Molibden (Mo) 0.6 (mg/kg) Bakır (Cu) 0.5 (mg/kg) Çizelge 4. Denemede kullanılan Ormin K gübresinin içeriğine ilişkin değerler. Bitki Besin Maddeleri Miktar Organik madde 8 (%) Potasyum (K 2 O) (%) Azot (N) 1.20 (%) Fosfor (P 2 O 5 ) 0.05 (%) Kükürt (Sülfat) (SO 4 ) (%) Kalsiyum (CaO) 3 (%) Magnezyum (MgO) 1 (%) Demir (Fe) 60 (mg/kg) Mangan (Mn) 34 (mg/kg) Çinko (Zn) 7 (mg/kg) Bakır (Cu) 6 (mg/kg) Molibden (Mo) 0.50 (mg/kg) 4

5 Çizelge 5.Denemede kullanılan çiftlik gübresinin fiziksel ve kimyasal analizine ilişkin değerler. EC (micromhos) 3100 Nem % Kül % Org.mad. % P ppm 655 K ppm 7750 Ca ppm 1900 Mg ppm 2132 Hastalık ve zararlılara karşı organik yetiştiricilikte yönetmeliklerin izin verdiği preparatlar kullanılmıştır (13). Zaralılara karşı ısırgan otu suyu, arap sabunu, kükürt, Bacillus thuringiensis var. kurstaki; hastalıklara karşı ise bakıroksiklörür ve kükürt uygulanmış buna karşın geleneksel yetiştiricilikte ise ticari sentetik ilaçlar kullanılmıştır. Her bitkide toplam beş salkımın oluşmasına izin verilmiş olup, ilk hasat tarihinde yapılmıştır. Deneme sırasında, ilk(mayıs), orta(haziran) ve son(temmuz) hasatta ve her parseldenden 20 adet meyve olacak şekilde örnek alınarak, ortalama meyve en, boy (cm) ve indeks, ortalama meyve eti sertliği (lib/inch 2 ), ortalama meyve ağırlığı (g/adet) tespit edilmiş bununla birlikte ortalama bitki boyu (cm) ve toplam verim (kg /da) değerleri saptanmıştır. Araştırma tesadüf parselleri deneme desenine göre 3 tekrarlı olarak kurulmuş ve varyans analizinde farklılık oluşturan ortalamalar LSD testiyle gruplandırılmıştır. BULGULAR VE TARTIŞMA M-74 F 1 Domates çeşidinde geleneksel ve organik yetiştiricilik sonucu elde edilen bitki boy ölçümleri Şekil 1 de gösterilmiştir. Geleneksel Organik Bitki boyu (cm) Mayıs Haziran Temmuz Aylar Şekil 1. M-74 F 1 domates çeşidinde geleneksel ve organik yetiştiricilikte aylara göre saptanan bitki boyları. Bu şekilde de görüldüğü gibi bitki boyu açısından her iki yetiştirme tekniği arasında istatistiksel bir farklılık saptanmamıştır. Nitekim temmuz ayında geleneksel yetiştiricilikte bitki boyu cm, organik yetiştiricilikte ise cm olarak saptanmıştır. Ayrıca yetiştirme teknikleri arasında vegatatif gelişme bakımından bir farklılık gözlenmemiştir. M-74 F 1 Domates çeşidinde geleneksel ve organik yetiştiricilikte aylara bağlı olarak saptanan meyve en ve boy ölçümleri ile indeks değerleri Çizelge 7. de verilmiştir. Bu çizelgeden de anlaşılacağı gibi incelenen tüm kriterler üzerine gerek yetiştirme tekniği 5

6 gerekse ayların istatistiksel olarak farklılık yaratmadığı ve elde edilen sonuçların birbirine yakın bulunduğu görülmektedir. Çizelge 7. Denemede kullanılan domates bitkilerinden elde edilen meyve en ve boy ölçümleri ve buna bağlı olarak elde edilen indeks değerleri. Uygulamalar Aylar Uygulama Haziran Temmuz Ağustos Ortalaması En (cm) Geleneksel yetiştiricilik Organik yetiştiricilik Ay ortalaması Ö.D. Ö.D. Ö.D. Ö.D. Boy (cm) Geleneksel yetiştiricilik Organik yetiştiricilik Ay ortalaması Ö.D. Ö.D. Ö.D. Ö.D. İndeks (en/boy) Geleneksel yetiştiricilik Organik yetiştiricilik Ay ortalaması Ö.D. Ö.D. Ö.D. Ö.D. Ö.D.: Önemli Değil Geleneksel ve organik yetiştiricilikle M-74 F 1 domates çeşidinde saptanan meyve eti sertlik değerleri Çizelge 8 de verilmiştir. Çizelge 8. den yetiştirme tekniklerinin meyve eti sertliği üzerine önemli bir farklılık oluşturmadığı, buna karşın ayların etkisinin ise önemli olduğu görülmektedir. Meyve eti sertlik değeri haziran ayında 2.19 iken, temmuz ayında 3.29, ağustos ayında ise 3.00 olarak belirlenmiştir. Özellikle temmuz ayında yapılan hasatlarda meyve eti sertliğinin artması, bitki gelişiminin daha hızlı olduğu ve topraktaki besin maddelerinin daha yarayışlı hale geçmesiyle açıklanabilir. Hasat zamanı ve yetiştirme şekilleri interaksiyonu da istatistiksel olarak önemli bulunmuş, organik yetiştiricilikte temmuz ayında meyve eti sertliği diğer dönemlere göre daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Çizelge 8. Geleneksel ve organik yetiştiricilikle M-74 F 1 domates çeşidinde saptanan meyve eti sertlik değerleri (lib/inch 2 ). Aylar Geleneksel Yetiştiricilik OrganikYetiştiricilik Ay ortalaması Haziran C Temmuz A Ağustos B Uygulama ortalaması LSD %5 (ay):0.280 Geleneksel ve organik yetiştiricilikte saptanan ortalama meyve ağırlıkları Çizelge 9. da verilmiştir. Çizelgede de görüldüğü gibi yetiştirme tekniklerinin ortalama meyve ağırlığı üzerine etkisi önemli bulunmamıştır. Her iki yetiştirme tekniğinde de birinci ve ikinci sınıf meyve ağırlıklarının birbirine yakın olduğu görülmektedir. 6

7 Çizelge 9. Geleneksel ve organik yetiştiricilikte saptanan ortalama meyve ağırlıkları. Uygulamalar Birinci sınıf (g/meyve) İkinci sınıf (g/meyve) Geleneksel Yetiştiricilik Organik Yetiştiricilik Ö.D. Ö.D. Ö.D.: Önemli Değil M-74 F 1 domates çeşidinde geleneksel ve organik yetiştiricilik sonucu saptanan verim değerleri Çizelge 10. da verilmiştir. Bu çizelgede, incelenen tüm verim değerleri üzerine yetiştirme tekniklerinin önemli olmadığı görülmektedir. İncelenen kriterlerden birinci sınıf verim değerleri geleneksel yetiştiricilikte 7661 kg/da, organik yetiştiricilikte 6773 kg/da, toplam verim değerleri ise, sırasıyla 9461 kg/da ve 8793 kg/da olarak saptanmıştır. Toplam verimle ilgili elde edilen bulgular, Quattrucci nun İtalya da yaptığı çalışma ile benzerlik göstermektedir. Bu çizelgedeki değerlerden toplam verim içindeki 1.sınıf meyve miktarı geleneksel yetiştiricilikte %81, organik yetiştiricilikte ise %77 dir. Organik yetiştiricilikte birinci sınıf meyve verimi geleneksel yetiştiriciliğine göre % 4 daha azalmış, diğer bir ifadeyle ikinci sınıf meyve verimi artış göstermiştir. Yapılan gözlemler sonucu bu artış miktarında zararlı etkisinin önemli rol oynadığı söylenebilir. Çizelge 10. M-74 F 1 domates çeşidinde geleneksel ve organik yetiştiricilikte saptanan meyve verim değerleri (kg / da). Uygulamalar Birinci sınıf (kg) İkinci sınıf (kg) Toplam verim (kg) Toplam verim içindeki 1. Sınıf meyve % si Geleneksel Yetiştiricilik Organik Yetiştiricilik Ö.D. Ö.D. Ö.D Ö.D.: Önemli Değil Ülkemizde yeni yeni üzerinde çalışılmaya başlanan organik yetiştiricilikte ilk hedef bilindiği gibi sağlıklı ve kaliteli ürünler elde etmektir. Hiç şüphesiz ki daha sonraki hedef birim alandan verim artışı sağlamak, geleneksel yetiştiricilikten elde edilen verim miktarına ulaşmaktır. Yapılan bu araştırmadan elde edilen bulgulara göre, açık alanda domates yetiştiriciliğinin yapıldığı organik yetiştirme yöntemiyle, geleneksel NPK gübrelemesi ile yapılan yetiştiricilik arasında, bitki gelişimi, meyve en-boyu, meyve eti sertliği ve verim değerleri açısından bir farklılığın bulunmadığı, bitki besleme açısından alternatif organik gübrelerle de verim ve kaliteden fazla ödün vermeden yetiştiricilik yapılabileceği sonucuna varılmıştır. KAYNAKLAR 1. Akkaya, F., Ekolojik Tarım Gerçeği, Derim Dergisi, cilt. 16, sayı: 4, say Aksoy, U.,2000. Avrupa Birliği ve Ekolojik Tarım Birlikte Dergisi (Akdeniz İhracatçı Birlikleri Yayın Organı) Ocak-Mart 2000, yıl: 2, sayı: 5, s.: Aksoy, U., Ekolojik Tarımdaki Gelişmeler. Ekolojik Tarım, ETO. İzmir-Kasım 4. Parr, J.F., Papendick, R.I., Youngberg, I.G., Meyer, R.E., Sustainable Agiculture in the US. Soil and Water Conservation Society, Sustainable Agricultural Systems, Ankeny, Iowa, s

8 5. Vural, H., Eşiyok, D., Duman, İ., Düzyaman, E., Ekolojik Sebze Tarımı: Üretim ve Satış Aşamasında Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri. III. Sebze Tarımı Sempozyumu, s Eylül, Isparta. 6.Tozan, M., Ertem, A., Ekolojik Tarım ve Ürünlerin Dünü, Bugünü. Ekolojik (Organik, Biyolojik) Tarım, ETO. 7. Daitota, I, Organic Farm Makes A Comeback-and Money, Development Forum, Vol. 17, No. 5, P Rehber, E.,1999. Alternatif Tarım Üzerine Bir Tartışma. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi dergisi (1999) cilt: 8, say: Monaghan, P. F., Brinen, G. H., Kostewicz, S.R., Organic Vegetable Production in Florida. Proc. Fla. State. Hort. Soc. 107: Stephens, J.M., Kostewicz, S.R., 1994.Response of Cucumber to Organic Soil Amendments. Proc. Fla. State Hort. Soc Quattrucci, M., Is Organic or organomineral fertilizer application suitable for tomatoes? Informatore Agrario 56 (3) Şeniz, V., Domates, Biber ve Patlıcan Yetiştiriciliği. Tarımsal Araştırmaları Destekleme ve Geliştirme Vakfı. Yayın No:26. ss Anonim, Bitkisel ve Hayvansal Ürünlerin Ekolojik Metotlarla Üretilmesine İlişkin Yönetmelik. 18 Aralık 1994 tarih, sayılı Resmi Gazete. 8