Transkript

1 ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ FARKLI FÜMİGANTLARIN SOFRALIK ÜZÜMLERİN SOĞUKTA MUHAFAZASINA ETKİSİ Figen ERASLAN BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI ANKARA 2010 Her hakkı saklıdır

2 ÖZET Yüksek Lisans Tezi FARKLI FÜMİGANTLARIN SOFRALIK ÜZÜMLERİN SOĞUKTA MUHAFAZASINA ETKİSİ Figen ERASLAN Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Gökhan SÖYLEMEZOĞLU Sofralık üzümlerin muhafazasında farklı fümigantların etkisinin belirlenmesi amacıyla yapılan bu araştırma, yılları arasında Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe bitkileri Bölümü Soğuk Hava Depoları ve Hasat Sonrası Fizyolojisi laboratuarlarında gerçekleştirilmiştir. Araştırmada bitkisel materyal olarak İzmir iline bağlı Menderes ilçesinin Efemçukuru beldesinden getirilen Alphonse Lavallée üzüm çeşidi kullanılmıştır. Tesadüf Parselleri Deneme Deseni ne göre kurulan bu araştırmada 15 gün aralıklarla Görünüş, Tat, Suda eriyebilir toplam kuru madde miktarı, Titre edilebilir asit miktarı, SO 2 miktarı, Renk kaybı, Zararlanma indeksi ve Ağırlık kayıpları belirlenmiştir. Araştırma sonucunda Alphonse Lavallée üzüm çeşidi yılında SYS ile 135 gün süreyle başarıyla Fumispore S ile 30 gün ve Fumispore OPP ile 30 ile 15 gün arası muhafaza edilmişlerdir yılında ise SYS ile 75 gün, Fumispore S ile ve Fumispore OPP ile 30 güne kadar muhafaza edilmiştir. 2010, 82 sayfa Anahtar Kelimler: Sofralık üzüm, soğukta muhafaza, fümigasyon i

3 ABSTRACT Master Thesis EFFECT OF DIFFERENT FUMIGANTS ON THE COLD STORAGE OF TABLE GRAPES Ankara University Graduate School of Natural and Applied Science Department of Horticulture Supervisor: Prof. Dr. Gökhan SÖYLEMEZOĞLU This research was carried out at the laboratory of post harvest physiology and cold rooms of the Department of Horticulture, Faculty of Agriculture, University of Ankara in the period of The aim of this research was to determine the effect of different fumigants on the cold storage of table grapes. Alphonse Lavalle cvs was used in this study that was hand-picked from the Efem çukuru region of Menderes area of İzmir. The experiment were conduted in Randomized plot design and parameters like the apperance, flavour, total soluble solid content, titreable acidity, SO 2 value, colour changing, decay rate and weight losses were measured fifteen days intervals. As a result of experiments in the period of in Alphonse Lavallée grape cultivar, has been stored succesfully with SYS for 135 days, with Fumispore S for 30 days and with Fumispore OPP for 15 or 30 days. SYS application in the period of has been stored succesfully for 75 days. In the period of has been stored succesfully with Fumispore S and Fumispore OPP until 30 days. 2010, 82 pages Key Words : Table grapes, cold storage, fumigation ii

4 TEŞEKKÜR Sofralık üzümlerin muhafazası konusunda çalışmama olanak sağlayan önerileriyle beni daima destekleyen ve yönlendiren değerli Danışman Hocam Prof. Dr. Gökhan SÖYLEMEZOĞLU na, tez çalışamalarım boyunca yardımlarını esirgemeyen Laborant Mehmet TÜRKOĞLU na ve arkadaşım Mina SHİDFAR a, tez verilerimin istatistiki analizlerinin yapılmasında bana yardımcı olan değerli Hocam Doç. Dr. Muhip ÖZKAN a ve Araş. Gör. Rabia ALBAYRAK a ve tüm yaşamım boyunca beni özveriyle destekleyen aileme çok teşekkür ederim. Bu çalışmada bitkisel materyal olarak kullanılan Alphonse Lavallée üzümünü ve fümigasyon örtülerini temin edip, Ankara ya nakil edilmesini finanse eden TÜPRAG Metal Madencilik A.Ş. ne teşekkürü bir borç bilirim. Figen Eraslan Ankara, 2010 iii

5 İÇİNDEKİLER ÖZET...i ABSTRACT...ii TEŞEKKÜR...iii SİMGELER DİZİNİ...vi ŞEKİLLER DİZİNİ...vii ÇİZELGELER DİZİNİ...viii 1. GİRİŞ KURAMSAL TEMELLER VE KAYNAK ARAŞTIRMASI MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Yöntem Üzümlerin muhafazaya hazırlanması ve fümigasyon işlemi Üzümlerde yapılacan ölçüm ve analizler Görünüş Tat Suda eriyebilir toplam kuru madde miktarı Titre edilebilir asit miktarı Kükürt dioksit (SO 2 ) miktarı Genel kükürtdioksit miktarı tayini Serbest kükürtdioksit miktarı tayini Bağlı kükürtdioksit miktarı tayini Zararlanma indeksi (Zararlanma oranı) Renk Tayini Ağırlık kaybı BULGULAR Üzümlerin görünüşlerinde meydana gelen değişimler Üzümlerin tatlarında meydana gelen değişimler Suda eriyebilir toplam kuru madde (TKM) miktarında meydana gelen değişimler Titre edilebilir asit miktarında meydana gelen değişimler Kükürtdioksit (SO 2 ) miktarında meydana gelen değişimler...34 iv

6 4.5.1 Genel kükürtdioksit miktarında meydana gelen değişimler Serbest kükürtdioksit miktarında meydana gelen değişimler Bağlı kükürtdioksit miktarında meydana gelen değişimler Zararlanma İndeksinde meydana gelen değişimler Tane renginde meydana gelen değişimler L değeri a değeri b değeri Ağırlık kaybında meydana gelen değişimler TARTIŞMA VE SONUÇ...54 KAYNAKLAR...65 EK 1 Analiz Sonuçları...70 ÖZGEÇMİŞ...82 v

7 SİMGELER DİZİNİ Ha H 2 SO 4 SO 2 K 2 S 2 O 5 Na 2 S 2 O 5 : Hektar : Sülfürik asit : Kükürtdioksit : Potasyum metabisülfit : Sodyum metabisülfit vi

8 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 3.1 Uzun süreli koruyucu kağıt (SYS) nin önden görünüşü...19 Şekil 3.2. Fumigasyon örtüsü (SYS) yerleştirilmeden önce üzümlerin kasadaki görünümü...19 Şekil 3.3. Uzun süreli koruyucu kağıt (SYS) nin üzüm kasasına yerleştirildikten sonraki görünümü...20 Şekil 3.4. Uzun süreli koruyucu kağıt (SYS) larla muhafazaya alınan üzümlerin soğuk hava deposundaki görünüşleri...20 Şekil yılında Alphonse Lavallée üzüm çeşidinin SYS uygulamasında 0. gün (ilk giriş analizi) deki görünümü...56 Şekil yılında Alphonse Lavallée üzüm çeşidinin Fumispore S uygulamasında 0. gün (ilk giriş analizi) deki görünümü...56 Şekil yılında Alphonse Lavallée üzüm çeşidinin Fumispore OPP uygulamasında 0. gün (ilk giriş analizi) deki görünümü...56 Şekil yılında Alphonse Lavallée üzüm çeşidinin SYS uygulamasında 120. gündeki görünümü...56 Şekil yılında Alphonse Lavallée üzüm çeşidinin Fumispore S uygulamasında 60. gündeki görünümü...56 Şekil yılında Alphonse Lavallée üzüm çeşidinin Fumispore OPP uygulamasında 60. gündeki görünümü...56 vii

9 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 1.1 Dünyada bağ alanları ve üzüm üretimi bakımından ilk 10 ülkenin 2007 yıllarına ait verileri (FAO 2007)...1 Çizelge yılları arasında ülkemiz üzüm üretiminin alana göre dağılımı (DİE 2007)...2 Çizelge yılında üzümlerin görünüşlerinde muhafaza süresince meydana değişimler...25 Çizelge yılında üzümlerin görünüşlerinde muhafaza süresince meydana gelen değişimler...26 Çizelge yılında üzümlerin tatlarında muhafaza süresince meydana gelen değişimler...28 Çizelge yılında üzümlerin tatlarında muhafaza süresince meydana gelen değişimler...29 Çizelge yılında üzümlerin suda eriyebilir toplam kuru madde miktarında muhafaza süresince meydana gelen değişimler (%)...30 Çizelge yılında üzümlerin suda eriyebilir toplam kuru madde miktarında muhafaza süresince meydana gelen değişimler (%)...30 Çizelge yılında üzümlerin titre edilebilir asit miktarında muhafaza süresince meydana gelen değişimler (g/100 ml)...33 Çizelge yılında üzümlerin titre edilebilir asit miktarında muhafaza süresince meydana gelen değişimler (g/100 ml)...34 Çizelge yılında üzümlerin genel kükürt dioksit miktarında muhafaza süresince meydana gelen değişimler...35 Çizelge yılında üzümlerin genel kükürt dioksit miktarında muhafaza süresince meydana gelen değişimler...36 Çizelge yılında üzümlerin serbest kükürt dioksit miktarında muhafaza süresince meydana gelen değişimler...38 Çizelge yılında üzümlerin serbest kükürt dioksit miktarında muhafaza süresince meydana gelen değişimler...39 Çizelge yılında üzümlerin bağlı kükürt dioksit miktarında muhafaza süresince meydana gelen değişimler...40 viii

10 Çizelge yılında üzümlerin bağlı kükürt dioksit miktarında muhafaza süresince meydana gelen değişimler...40 Çizelge yılında üzümlerin zararlanma indeksinde muhafaza süresince meydana gelen değişimler...42 Çizelge yılında üzümlerin zararlanma indeksinde muhafaza süresince meydana gelen değişimler...44 Çizelge yılında üzümlerin tane renginde muhafaza süresince meydana gelen değişimler (L değeri)...45 Çizelge yılında üzümlerin tane renginde muhafaza süresince meydana gelen değişimler (L değeri)...46 Çizelge yılında üzümlerin tane renginde muhafaza süresince meydana gelen değişimler (a değeri)...47 Çizelge yılında üzümlerin tane renginde muhafaza süresince meydana gelen değişimler (a değeri)...48 Çizelge yılında üzümlerin tane renginde muhafaza süresince meydana gelen değişimler (b değeri)...49 Çizelge yılında üzümlerin tane renginde muhafaza süresince meydana gelen değişimler (b değeri)...50 Çizelge yılında üzümlerin ağırlık kaybında muhafaza süresince meydana gelen değişimler...51 Çizelge yılında üzümlerin ağırlık kaybında muhafaza süresince meydana gelen değişimler (%)...51 Çizelge yılında üzümlerin ağırlık kaybında muhafaza süresince meydana gelen değişimler...52 Çizelge yılında üzümlerin ağırlık kaybında muhafaza süresince meydana gelen değişimler (%)...52 ix

11 1. GİRİŞ Bağcılık, özellikle ülkenin coğrafi konumu ve ekolojisi açısından ekonomiye büyük oranda katkısı olan, tarımımızın en önemli alt sektörlerinden biridir. FAO nun 2007 yılı verilerine göre dünyada toplam ha alanda bağcılık yapılmaktadır. Aynı yıla ait üzüm üretimi ise tondur. Çizelge 1.1 Dünyada bağ alanları ve üzüm üretimi bakımından ilk 10 ülkenin 2007 yıllarına ait verileri (Anonim, 2009.a) Alan (ha) Üretim (ton) Ülkeler 2007 Ülkeler İspanya İtalya Fransa Çin İtalya Amerika Türkiye Fransa Çin İspanya Amerika Türkiye İran İran Portekiz Arjantin Arjantin Şili Romanya Güney Afrika Dünya Toplamı Dünya Toplamı Ülkemiz kapladığı alan ve üretim bakımından dünya ülkeleri arasında ön sıralarda yer almasına rağmen bağcılık sektörünün özellikle son yıllarda önemini yitirir duruma geldiği görülmektedir (Çizelge 1.1). Ağaoğlu vd. (1987) na göre 1981 yılına kadar hektar olarak görülen bağ alanları son yıllarda yaklaşık bin hektarlık bir azalma göstermiştir (Çizelge 1. 2). Bağ alanlarının azalmasının önemli nedenlerinden biri, üzüm üretim maliyetinin giderek artması, buna karşın pazarlama imkanlarının sınırlı düzeyde kalmasıdır. Bağcılık sektörünün en önemli sorunlarından birisi de mevsimlik bir üretim dalı olması nedeniyle üretilen ürünün uzun süre korunamamasıdır. Bunun rakamsal olarak ifadesi 1

12 de 2007 yılı verilerine göre ton luk toplam üzüm üretimimizin Kaynaklara göre değişmekle birlikte ülkemizde üretilen üzümlerin yaklaşık% 30 u taze sofralık, % 37 si kurutmalık,% 30 u pekmez, pestil, sucuk, şıra ve% 3 ü de şaraplık olarak değerlendirilmektedir. Sofralık üzümlerin 9-10 bin tonu soğukta muhafaza edildikten sonra tüketime sunulmaktadır (Türkben vd. 1990). Soğukta muhafaza edilen sofralık üzümlerin üretime oranla çok düşük miktarda olmasının en önemli nedeni, üzümlerde diğer ürünlere göre daha farklı muhafaza tekniklerine ve bu teknikleri kullanabilecek kalifiye elemana ihtiyaç duyulmasıdır. Çizelge yılları arasında ülkemiz üzüm üretiminin alana göre dağılımı (Anonim, 2009.b) YIL ALAN (Hektar) ÜRETİM (Ton)

13 Sofralık üzümlerin soğukta muhafazalarını sınırlandıran başlıca etmenler mantari enfeksiyonlar ve su kaybıdır. Bu sebeple üzümler bozulmaya neden olan organizmaların faaliyetlerini önlemek, solunum şiddetini minimum düzeye indirmek ve dolayısıyla su kaybını azaltmak amacıyla muhafaza süresince SO 2 ile fümige edilmektedir (Söylemezoğlu 1988, 1993, Tozlu 2001). Üzümlerin soğukta muhafazasında başarıyı önemli ölçüde etkileyen fümigasyon işlemi değişik yöntemler ve farklı kimyasal maddelerle gerçekleştirilmektedir. Dünyada toz kükürtün yakılmasıyla başlayan fümigasyon taşıdığı dezavantajları nedeniyle terk edilmiştir. Bu yöntemin yerini basınçla sıvılaştırılmış SO 2 gazı ile fümigasyon yöntemi almıştır (Söylemezoğlu 1988, Tozlu 2001). Basınçla sıvılaştırılmış SO 2 gazı ile fümigasyonda üzüm dışında başka bir ürünün aynı depoda muhafaza edilememesi, SO 2 nin iyi dağıtılamadığı durumlarda SO 2 zararına ya da hastalıkların artışına neden olması gibi sebeplerle katı ya da sıvı generatörleri geliştirilmişlerdir. Sıvı SO 2 generatörleri, potasyum ya da sodyum metabisülfit solüsyonu içeren belirli ebatlarda polietilen (PE) poşetlerden ibaret olup kullanılan polietilenlerin kalınlığı açığa çıkacak olan SO 2 gazı miktarıyla yakından ilgilidir. Yapılan uzun süreli çalışmalar sonucunda 1960 ların sonunda Amerika da fümigasyon amacıyla üzüm koruyucu kağıtlar geliştirilmiştir (Dahlenburg et al. 1979, Anonim 1985, Söylemezoğlu 1988, 1993). Ambalajda oluşan nem ortamı üzüm koruyucu kağıttaki (katı SO 2 generatörleri) kimyasal yapıyı aktif hale getirerek kontrollü ve sürekli bir şekilde SO 2 gazının çıkmasını sağlamaktadır. Böylelikle üzümlerin taşıma ve depolama süresince çürüme, renk değişimi, su kaybı sapların kuruması ve tanelenme olayı engellenmektedir (Anonymous 1986, Söylemezoğlu 1988). İşte fümigasyon örtüsü, bu çok önemli ve olumlu özelliklerinden dolayı günümüzde Amerika Birleşik Devletleri başta olmak üzere Avrupanın birçok ülkesinde, Lübnan, Hindistan ve Kuzey Afrika ülkelerinde kullanılmaktadır. Fümigasyon örtüsünün kullanımına da ülkemizde ilk defa 1984 yılında ihraç edilen üzümlerde başlanmıştır (Anonim 1985). Ayrıca son yıllarda değişik ülkeler farklı SO 2 generatörleri geliştirmişlerdir. Chile, OSKU-VID, Fransa, SYS ve en 3

14 son Güney Afrika UVASYS ve Hindistan'da GRAPAGE gibi ticari isimlerle SO 2 generatörleri geliştirildi (Söylemezoğlu 2001). Fümigasyon sonucu oluşan SO 2 kalıntı miktarının insan sağlığı açısından bir sınır düzeyi vardır. Bu sınır düzeyi üzerinde SO 2 nin insan sağlığı için zararlı etkileri görülmekte ve çeşitli hastalıklara neden olduğu bilinmektedir. Çok eski yıllardan beri kullanılan sülfitlerin GRAS (Genelde emniyetli kullanım) statüsü içindeki konumu 1982 yılında FDA (Gıda-ilaç Örgütü) tarafından değiştirilmiştir. Bu değişiklik uygulamadan doğan bazı sorunların ortaya çıkması sonucunda yapılmıştır. Bu konuda öne sürülen önemli sağlık problemleri; astım şikayetleri, bronşiyal spazmlar ve akciğer tümörleri olarak özetlenebilir. Ayrıca SO 2 nin çok düşük konsantrasyonlarda bile gözler, ağız, burun ve solunum yolu mukozasını çok tahriş edici olduğu da bildirilmiştir (Nelson 1985). Sağlık açısından zararlı etkileri nedeniyle SO 2 için kalıntı sınır düzeyi uygulanmaktadır. Yetiştiricilik sırasında hastalıklara karşı mücadelede kullanılan kükürtlü preparatlar da üzümün bünyesinde SO 2 birikimine neden olmaktadır. Kabul edilebilir en yüksek SO 2 kalıntı miktarı 10 ppm dir (Smilanick 1990, Anonim 1997). Özellikle son yıllarda sofralık üzümlerin soğukta muhafazasına yönelik olarak; hem daha etkili hem de insan sağlığı açısından zararlı olmayacak ve kalıntı etkisi yaratmayacak yöntem ve kimyasallar üzerinde çalışmalar yoğunlaştırılmıştır (Lydakis and Aked 2003, Mlikota et al.2005). Bu çalışmada, yaklaşık 18 fungusa ve %10 parahidroksifenil salisilamid (Fumispore S) ve %20 orto fenil fenol (Fumispore essential) etkili maddeli fümigantların, Alphonse Lavallée üzüm çeşidinin soğukta muhafazası sırasındaki etkinliğinin tespit edilmesi amaçlanmıştır. 4

15 2. KURAMSAL TEMELLER VE KAYNAK ARAŞTIRMASI Üzüm tanesinin bünyesinde döllenmeden itibaren bazı fiziksel ve kimyasal değişiklikler meydana gelmektedir. Fiziksel değişiklikler; tane irileşmesi, kabuk incelmesi, renk teşekkülü ve değişiminde kendini gösterirken, kimyasal değişiklikler; şeker, asit, tanen v.b. gibi maddelerin değişimiyle kendini göstermektedir. Bu değişikler sonucu taneler, döllenmeden sonra düzgün bir gelişme gösterirler. İşte bu sırada gerek tane içerisindeki gerekse tane dışındaki bazı faktörlerin varlığı, olgunlaşma üzerine etkili rol oynamaktadır. Bunlar, yer ve yöney, toprak yapısı, iklimsel faktörler, budama ve terbiye sistemleri anaç, mücadele, sulama, gübreleme ve dışarıdan uygulanan büyümeyi düzenleyici maddeler gibi dışsal faktörler ile karbonhidratlar, organik asitler, enzimler ve hormonlar gibi içsel faktörlerdir (Eriş 1979). Üzümler, diğer bahçe ürünlerinde olduğu gibi, hasattan sonra da canlılıklarını sürdürürler. Bu sürenin uzunluğu ise hasat olgunluğu ile yakından ilişkilidir ve üzümlerin olgunlaşmalarını omca üzerinde tamamlamaları başka bir deyişle, tam yeme olgunluğunda hasat edilmeleri gerekir (Seeling 1968, Oraman ve Eriş 1974, Winkler et al. 1974, Ginsburg et. al 1977, Anonim 1978, Henze 1988, Nelson 1989). Üzümlerin bünyelerinde bulunan maddeler miktar olarak tane tutumundan itibaren devamlı değişiklik halindedir. Bu değişiklik olgunluk ölçüsündeki önemli rolleri bakımından en fazla şeker ve asit miktarlarında görülür. Olgunluğa yaklaştıkça üzümlerdeki şeker miktarı artar, buna karşılık asit miktarı azalır. Bu nedenle birçok araştırmacının belirttiği gibi üzümlerin hasat ve yeme olumunun belirlenmesinde; şeker veya kuru maddenin asite oranının verdiği olgunluk indisinin dikkate alınması gerekir (Jacop 1947, Winkler 1932, Oraman ve Eriş 1974). Üzüm, omca üzerinde kaldıkça şeker ve asit miktarlarındaki değişim devam eder. Diğer bazı meyvelerde olduğu gibi hasattan sonra olgunlaşmazlar, bünyelerindeki değişiklik durur derecede yavaşlar. Dolayısı ile sofralık üzümler tam tüketim olgunluğuna gelince toplanmalıdırlar (Jacop and Winkler 1950, Winkler 1932, 1962, Oraman ve Eriş 1974). 5

16 Kaldı ki, sofralık üzümlerin soğuk hava depolarında muhafaza koşullarının belirlenmesinde ürünün bu özelliğinin bilinmesi önemli yararlar sağlar. Tam olgunlaşmamış üzümler olgunlara oranla daha yüksek bir solunum hızına sahiptir. Olgunluktan ileri gelen solunum hızı farkı en yüksek değerini hasattan hemen sonra göstermekte ve bu fark depolama periyodu sonuna yaklaştıkça azalmaktadır (Çelik ve Fidan 1979). Günümüzde sofralık üzümlerin muhafaza süresini sınırlayan en önemli sorunlar mantarlardan ileri gelen çürümeler ile su kayıplarıdır. Su kaybı fiziksel bir olay olup muhafaza ortamının buharlaşma farkına ve üzümün fiziksel özelliklerine bağlıdır. Su kaybından ileri gelen kalite ve ağırlık kayıpları, muhafaza ortamında üzüm ile havanın su buharı basınçları arasındaki farkın en aza indirilmesi ile önlenebilir. Bunun için tüm araştırıcılar, ortamın ısısının düşürülmesini, nem oranının yükseltilmesini ve üzümün çeşidine göre depo içindeki hava hareketinin bir düzeyde tutulmasının yanı sıra ambalajlama yöntemlerinin de bu kayıpları azaltıcı yönde etkili olduğunu bildirmektedirler (İştar 1971, Ginsburg et al. 1977). Yapılan araştırmalarda üzümlerin soğukta muhafazasında çeşitlere göre değişmekle beraber birçok araştırıcı farklı sıcaklık ve nem değerleri önermiştir. Bu araştırıcılar genel olarak sofralık üzümlerin -1,1 ºC ile -0,5 ºC arasında %90-95 nisbi nemde (Weaver 1976, Ryall and Pentzer 1982), bazıları ± 1 ºC ve % nisbi nemde (Winkler et al 1974), bir kısmı da ± 2 ºC de %86-92 nisbi nemde ve 0 ºC de % 90 nemde (Tyshchenko 1974, Safran and Guelfat- Reich 1977) uygun bir şekilde muhafaza edilebileceklerini belirtmişlerdir. Çelik ve Fidan (1978), Concorde tipi üzümlerin 0 ºC ile -1 ºC de %85-90 nisbi nemde 3-4 hafta, Chassellas, Muscat ve Sultanina tiplerinin ise yine aynı sıcaklık ve nem değerleriyle ise, Müşküle üzüm çeşidini 0 ºC ve -1 ºC arasında % nispi nemde 3-4 ay süre ile başarılı bir şekilde muhafaza edebileceğini belirtmiştir. 6

17 Söylemezoğlu (1988), Sultani çekirdeksiz üzüm çeşidini 105 gün, Müşküle üzüm çeşidini ise 120 gün 0 ± 1 ºC sıcaklık ve % nispi nem içeren soğuk hava depolarında başarıyla muhafaza etmiştir. Günümüze dek yapılan araştırmalar sonucunda sofralık üzüm depolarında en uygun sıcaklığın -1 ºC ile +1 ºC arasında, nispi nemin ise %87-97 olduğu bildirilmiştir (Guelfat- Recich et al. 1975, Combrink et al. 1977, Safran and Guelfat- Recich 1977, Çelik ve Fidan 1978). Sofralık üzümlerin soğukta muhafazasında, üzümlerin yapılarında meydana gelen biyokimyasal olayların ve fizyolojik değişimlerin hız ve süresini etkileyen en önemli iki faktör ortam sıcaklığı ve nemidir. Bu iki faktörün etki şekli ve derecesi çeşitten çeşide değişiklik gösterir ki, bu değişimler nedeni ile çeşitlerin muhafaza sürelerinde ve şekillerinde farklılıklar ortaya çıkmakta ve bu sebeple ayrı bir depolama rejimi uygulamak gerekmektedir (Söylemezoğlu 1993). Üzümlerin muhafaza süreleri ve bazı kalite özelliklerinin değişimi üzerine etki eden hasat sonrası uygulamaların başında ön soğutma gelmektedir. Başka deyişle, sofralık üzümlerin başarılı bir şekilde muhafaza edilebilmesi için mutlaka yapılması gereken bir uygulamadır. Ön soğutma, bahçe ve bağdan hasat edilen ürünlerin sahip olduğu sıcaklığın soğutuculu (frigorifik) araçlara yüklenmeden veya soğuk hava deposuna girmeden önce bir soğutucu tarafından taşıma veya depolama sıcaklıklarına kadar hızlı bir şekilde düşürülmesi işlemidir (Winkler et al. 1974, Türk 1984, Eriş vd. 1987). Üzümlerde ön soğutma işlemi ilk olarak 20. yüzyılın başlarında Stubenrouch ve Denis tarafından başlatılmış fakat masraflı olması ve zaman alması nedeniyle üzümlerin muhafazası ve taşınmasında 1930 lara kadar uygulanmamıştır yılından sonra ön soğutmanın gerekliliği anlaşılmış ve bunun sonucunda da birçok ön soğutma sistem ve yöntemleri geliştirilmiştir (Winkler et al. 1974). 7

18 Seeling (1968), Ginsburg et al. (1978), Dahlenburg et al. (1979) yaptıkları araştırmalar sonucunda, üzümlerin muhafazasında ön soğutmanın önemine değinerek hasat ile ön soğutmanın arasında yüksek sıcaklıklarda üzümlerin bekletilmesinin, salkım iskeleti ve sap kuruması, tanelerin pörsümesi ve tanelenme ile zararlı organizmaların enfeksiyonu gibi kesinlikle istenmeyen durumlarla sonuçlanacağını belirtmiştir. Winkler ön soğutmanın avantajını genel bir kural olarak sıcaklıktaki 9,5 ºC lik bir düşüşün solunum oranını yarıya düşürdüğünü ve muhafaza süresini 2 katına çıkardığını belirtmiştir. 4,4 ºC nin altındaki meyve sıcaklığının mantari enfeksiyonların gelişimini yavaşlattığı ve büyümesine engel olduğu bilinmektedir. Ön soğutmada ısının 2 saat içinde 7,2 ºC ye düşürülmesi ve depo içinde hava akımının 0,25-0,35 m/sn ye ayarlanması, buhar basıncı farkında ortaya çıkan kayıpları azaltmaktadır (Ginsburg and Combrink 1972, Combrink et al. 1975). Hangi ön soğutma sistemi kullanılırsa kullanılsın amaç; sıcaklığı düşürerek üzümlerde solunum oranını en aza indirmek, mantari enfeksiyonların gelişimini önlemek, üzümlerde nem kaybını minimuma indirmek olmalıdır (Ginsburg ve Truter 1976). Sofralık üzümlerin soğukta muhafazalarını sınırlandıran en önemli etmenlerden biri de Botrytis cinerea Pers. ex Fr., Cladosporium herbarum Pers. ile Alternaria sp. vb. gibi zararlı mikroorganizmalardır. Üzümlerin bozulmalarına neden olan en önemli fungus ise düşük muhafaza sıcaklıklarında bile faaliyet göstererek ciddi bir şekilde üzümlerin zararlanması yol açan Botrytis cinerea Pers. ex Fr. dir. Bu etmenle enfekte olmuş üzüm tanesi kahverengi ve çok yumuşak yapıdadır. Çürüklük etmeni epidermisin hemen altında lokalize olmuştur. Bu safhada enfekte olmuş kısma yapılan çok hafif bir basınç, epidermisin altındaki dokudan bunun kolayca ayrılmasını sağlar. Daha ileri safhada tane kahverengi yumuşak bir hal alır ve etmen taneyi tamamen sarar (Winkler et al. 1974,, Çelik ve Fidan 1981, Ballinger and Nesbitt 1982, Childers 1983, Eriş ve Türkben 1984, Türk 1984, Türk 1987, Ağaoğlu vd. 1988, Söylemezoğlu 2001). 8

19 Üzümler, solunum şiddetini minimum düzeye indirmek ve bozulmaya neden olan organizmaları azaltmak amacıyla muhafazaları süresince değişik kimyasal maddelerle fümige edilirler. Fümigasyon; ürünlerde çürüme, bozulma ve renk koyulaşması gibi olayların ve biyokimyasal değişimlerin azaltılması amacıyla uygun bir gazın depo ortamına verilmesi işlemidir. Sofralık üzümlerin soğukta muhafazasında en çok uygulanan ise kükürt dioksit (SO 2 ) ile fümigasyondur (Childers 1983). Fümigasyon işlemi için farklı fümigantlar kullanılmaktadır. İsomaltolün bozulmayı engelleme konusundaki etkisi kanıtlanmıştır, bununla birlikte besin maddelerinde kullanımı onaylanmamış deneysel bir materyaldir. Bu nedenle elde edilen iyi sonuçlara rağmen deneylerin bırakılması gereklidir. Dibrom-Tetraklor-Etan (D.B.T.C.E.) Uzun süreli depolamada bozulmayı önler ve üzümlere zararı yoktur. Ne yazık ki, D.B.T.C.E. çok uçucu bir maddedir ve dumanı oldukça zehirlidir. Bu özelliği taşınmasını ve uygulamasını oldukça zorlaştırmaktadır. Sonuç olarak bu maddeyle yapılan testlere devam edilmemelidir. İyotla doyurulmuş paketler bozulmayı bir salkımdan diğerine yayılmasını engelleyecek derecede azaltır. İyot konsantrasyonu fazla uygulandığında tanelerin kahverengiye dönüşmesi dışında üzümlere hiçbir zararı yoktur. Gıda maddelerinin muhafazasında kullanılmasına izin verilmemektedir. Ortofenilfenol, alkol, asetik asit ve formaldehit birkaç şekilde uygulanır ve bir dereceye kadar başarı sağlar. Pis kokma ve kalitede genel bir düşüş gibi yan etkileri ticari anlamda kullanılmalarını engeller. 9

20 Birkaç klorlu bileşik, kutulara klorlu bileşikle doyurulmuş pamuk yerleştirilerek test edilmiştir. Daha sonra klor gaz formuna geçmiştir. Bu yolla bozulmanın kontrolünde başarı sağlanmıştır, ancak diğer materyaller gibi gıda maddelerinde kullanımına izin verilmediği için araştırma yapılmamaktadır. Hem sofralık üzümlerin hasat sonrası bozulma ve çürümelerini kontrol etmek ve hem de insan sağlığına zarar vermemek için çeşitli kimyasal maddelerle çalışmalar sürdürülmektedir. Bu amaçla, sodium-o-phenylphenate, o-phenylphennyl acetat, o- phenylphenyl butirat (Winkler ve ark. 1974) ile ozon (Shimizu ve ark. 1982, Sarig ve ark. 1997) gibi bazı maddeler kullanılmaktadır. Bunun yanında fenol benzerleri de denenerek aynı derecede etkili oldukları belirlenmiştir (Winkler ve ark. 1974). Sofralık üzümlere hasattan sonra uygulanan diğer bir kimyasal madde de hidrojen peroksit (H 2 O 2 )'dir. Hidrojen peroksit, mikroorganizmaları öldüren etkili bir maddedir. Çoğu ticari ürünlerin yüzey sterilizasyonunda başarı ile uygulanmaktadır. Bu nedenle, yüzey enfeksiyonlarının kontrolünde geniş bir kullanım alanı bulmuştur (Desrosier ve Desrosier 1977, Wang ve Toledo 1986). Birçok Avrupa ülkesinde hidrojen peroksit aseptik teknolojide ambalaj sterilantı olarak öteden beri kullanılmaktadır (Cemeroğlu 1990). Hidrojen peroksit hiçbir zararlı kalıntı bırakmadan ısıl işlem ve zaman içerisinde O 2 ve H 2 O ' ya parçalandığından güvenli olarak kullanılabilen bir bileşiktir (Forney ve ark. 1991). Ayrıca, Botrytis cinerea Pers. sporlarının yaşama kabiliyetlerini azaltarak sofralık üzümlerin hasattan sonra bozulmalarını önlemek bakımından iyi bir etkiye sahiptir (Forney ve ark. 1991, Eriş ve ark. 1994). Üzerinde hâlâ çalışmaların sürdürüldüğü diğer bir kimyasal madde uygulaması da asetaldehittir. Asetaldehit hemen hemen her meyvede bulunan doğal bir aroma maddesidir. Genelde iz miktarlarda olgunlaşma süresince meyvede akümüle olur. Buna rağmen bozulmadaki rolü açık değildir. Fungusit ve insektisit etkisi nedeniyle de asetaldehit buharlarının uygulandığı bilinmektedir. (Pesis ve Avissar 1988, Pesis ve Marinansky 1993).Gerek içsel gerekse dıştan uygulanan asetaldehitin meyvelerin hasat sonu fizyolojileri üzerine önemli etkilerinin olduğu yapılan çalışmalarla ortaya 10

21 konmuştur. Avissar ve ark. (1988), asetaldehit buharlarının, üzümün hasat sonu çürümelerinin kontrolü üzerine yaptıkları çalışmada, 24 saat 5000 ppm asetaldehit buharları uygulanan Sultani üzümlerinde çürümenin %92 azaldığını; Aspergillus niger v. Tieghem, Botrytis cinerea Pers., Rhizopus stolonifer'i de kapsayan çeşitli mikroorganizmalarda bir azalmaya neden olduğunu, 20 ºC'de 5gün tutulduktan sonra Rhizopus stolonifer ile aşılanan üzümlerde çürüme %89 azaldığını, tanelerin sertliklerini ve lezzetini koruduğunu ve uygulama yapılan meyvelerde hiç kalıntı bırakmadığını belirtmektedirler. Avissar ve Pesis (1991) de, saat süre ile asetaldehit buharları uyguladıkları ve 0 ºC ile 20 ºC'de tuttukları Sultani Çekirdeksiz üzümlerinde Botrytis cinerea Pers., Rhizopus stolonifer, Aspergillus niger v. Tieghem ve Alterneria alternata'yı önemli derecede azalttığını, 24 saat %0.5 asetaldehit uygulanan üzümlerde 20 ºC'de 8 gün depolamadan sonra Rhizopus stolonifer'in bulunmadığını belirlemişlerdir. Pesis ve Marinansky (1992), Sultanina ve 13 Vitis vinifera üzüm çeşitlerinin sağlıklı tanelerine mm dozunda asetaldehit uygulamasının CO 2 üretim oranını artırdığını ve etilen oranını azalttığını tespit etmişlerdir. Sofralık üzümlerin hasat sonrası bozulma ve çürümelerini engellemede asetaldehit buharı uygulaması Botrytis cinerea Pers., Rhizopus stolonifer, Aspergillus niger v. Tieghem ve Alterenaria alternata'yı önemli ölçüde azalmaktadır (Avissar ve ark. 1988, Avissar ve ark. 1990, Avissar ve Pesis 1991, Türkben ve Destici 1998). Üzümlerin hasattan sonra çürüme ve bozulmalarının önlenmesi için kullanılan bu kimyasal maddelere ilaveten asetik asit uygulamaları da önem kazanmıştır. Asetik asit, gıda endüstrisinde en çok kullanılan organik asitlerden birisidir. Aynı zamanda anti mikrobiyal bir asit olan asetik asidin dünyada çeşitli ülkelerin ilgili yasalarında yer alan ve kullanılmasında hiçbir sakınca olmaması nedeniyle değişik kullanım alanları bulmaktadır. (Moyls ve ark. 1996). Asetik asit ile fümigasyon, sofralık üzümlerin hasat sonu bozulmalarının önlenmesinde umut vermektedir (Sholberg ve Gaunce 1995). Sholberg ve Gaunce (1995), meyvelerin hasat sonu bozulmalarının önlenmesinde asetik asit buharları ile fümigasyon yönteminin etkilerini incelemişlerdir. Sonuçta, asetik asitin ticari fümigasyon için bir potansiyel olabileceğini bildirmişlerdir. Sholberg ve ark.(1996), sofralık üzümlerin %0.27'lik asetik asitle 30 dakika fümigasyonun Botrytis 11

22 cinerea Pers. ve Penicillium spp. çürümeleri üzerine etkili olduğunu; Moyls ve ark. (1996), asetik asit fümigasyonunu sonunda modifiye atmosferde muhafaza edilen üzümlerde çürümelerin önemli ölçüde azaldığını belirtmişlerdir. Ancak, gerek hidrojen peroksit gerekse asetik asit ve asetaldehit uygulamaları henüz pratiğe yansımamıştır. Sofralık üzümlerin bozulmalarına neden olan organizmaların aktivitelerinin önlenmesinde SO 2 nin etkisini ilk kez 1925 yılında Winkler and Jacop göstermişlerdir. Bu tarihten sonra SO 2 ile fümigasyon pratikte uygulanmaya başlamıştır (Winkler et al. 1974, Peiser and Yang 1985). Sofralık üzümlerin soğukta muhafazasında başarıyı önemli ölçüde etkileyen fümigasyon yöntemlerinden ve kimyasal maddelerden yararlanılmaktadır. Bu yöntemlerden birisi, toz kükürtün yakılmasıyla yapılan fümigasyon işlemidir. Toz kükürtün depo içerisinde yakılmasıyla yapılan fümigasyon işleminde oluşan SO 2 gazının ortama homojen şekilde dağılmaması, özellikle tabanda doğrudan temas ettiği üzümler üzerinde yoğunluğunun oldukça fazla olması nedeniyle zarar meydana getirmesi ve depo ortamında bir ısı kaynağı oluşturması gibi sakıncaları nedeniyle günümüzde teknolojik açıdan ileri ülkelerde terk edilmiştir (Söylemezoğlu 1993). Sofralık üzümlerin soğukta muhafazasında kullanılan bir diğer yöntem, basınçla sıvılaştırılmış SO 2 gazı ile fümigasyon yöntemidir. Normal atmosferde gaz halinde bulunan SO 2 nin sıvıdan gaz haline geçişi -10 ºC de olmaktadır. Gazın bu özelliği kullanılarak 7-8 atmosferlerde basınçla sıvılaştırılan SO 2 tüpleri fümigasyon yapılacak soğuk odaların dışına konularak bir bağlantı sistemiyle oda içerisine evaporatör önünde kontrollü olarak verilmekte ve oda içerisinde karışım sağlanmaktadır. Odada belli bir süre ürünlerle teması sağlanan gaz daha sonra bir fan yardımıyla dışarı atılmaktadır. Bu işlem muhafaza süresince belli aralıklarla tekrarlanmaktadır (Weaver 1976, Ginsburg et al. 1977, Dahlenburg et al. 1979, Nelson 1980). 12

23 Fümigasyonda kullanılacak SO 2 gazı miktarı Nelson ve arkadaşları tarafından geliştirilen formülle hesaplanmaktadır (Winkler et al. 1974, Weaver 1976, Türk vd. 1984). A = B x C + (E x F) D A: SO 2 ihtiyacı (g) B: Kullanılacak SO 2 konsantrasyonu (%) C: Fümige edilecek odadaki serbest hacim (cm 3 ) D: 1 g SO 2 nin kapladığı hacim (343 cm 3 ) E: 1 kg üzüm için ilave edilmesi gereken SO 2 miktarı (0,0357g) F: Fümige edilen üzüm miktarı (kg) Basınçla sıvılaştırılmış SO 2 gazı ile fümigasyonun bazı dezavantajları vardır. Fümigasyon işlemi sırasında SO 2 gazı havadaki O 2 ve su buharı ile birleşerek Sülfürik asiti oluşturmakta ve bu asit korozyona neden olarak, depo içi ekipmanların kısa sürede elden çıkmasına neden olmaktadır (Winkler et al. 1974). Taşıma ve depolama süresince üzümün yanında başka bir ürünü bulundurmak, SO 2 gazının diğer ürünler üzerine zararlı etkileri nedeniyle mümkün olamamaktadır (Winkler et al. 1974). Bisülfitle fümigasyon yönteminde sıvı SO 2 generatörlerinin yanısıra Na ya da K- metabisülfit gibi SO 2 kaynaklı maddeleri kristal halde ihtiva eden fümigasyon örtüleri de günümüzde yaygın şekilde kullanılmaktadır. Bunların hızlı bir şekilde SO 2 gazı açığa çıkaran fümigasyon örtü tipi (kısa süreli koruyucu) üzümleri yaklaşık 3 hafta süreyle korurken, kombine edilmiş tipinde (uzun süreli koruyucu) bu süre 12 haftaya çıkmaktadır (Şekil 3.1, Şekil 3.2, Şekil 3.3, Şekil 3.4). Ayrıca burada da sıvı SO 2 generatörlerinde olduğu gibi üzüm koruyucu kağıtların plastik torbalarla ambalajlanmış üzüm kasalarında kullanılması, hem açığa çıkan SO 2 nin üzümlere iyice teması hem de nemin korunabilmesi açısından zorunludur (Dahlenburg et al. 1979). Günümüzde SO 2 gazı ile fümigasyon dünyanın pek çok ülkesinde ambalaj içerisine yerleştirilen sodyum metabisülfit (Na 2 S 2 O 5 ) ya da potasyum metabisülfit (K 2 S 2 O 5 ) 13

24 ihtiva eden sıvı ya da katı SO 2 generatörlerine bırakılmıştır (Winkler et al. 1974). Bisülfitle fümigasyon adı verilen bu yöntemde, ambalajda oluşan nem ortamı üzüm koruyucu kağıttaki kimyasal yapıyı aktif hale getirerek kontrollü ve sürekli bir şekilde SO 2 gazının açığa çıkmasını sağlamakta, böylelikle üzümlerin taşınma ve depolanma sürecinde çürüme, renk değişimi, su kaybı, sapların kuruması ve tanelenme olayı engellenmekte, ayrıca üzümlerin diğer ürünlerle birlikte depolanabilmesi sağlanmaktadır (Ballinger and Nesbitt 1982, Anonim 1985, Söylemezoğlu 1988). Bu yöntemde en fazla kullanılan Na ya da K- metabisülfit depo ortamındaki su buharı ile reaksiyona girerek aşağıdaki formüllerden de görüleceği gibi SO 2 açığa çıkarmaktadır (Codonouis 1979). K 2 S 2 O 5 + H 2 O Na 2 S 2 O 5 + H 2 O 2SO 2 + 2KOH 2SO 2 + 2NaOH Gerek sıvı gerek katı SO 2 generatörleri ile günümüze dek değişik çeşitlerin muhafazalarında yapılan çalışmalardan farklı sonuçlar elde edilmiştir. Mansour et al. (1985), hasat edilen üzümlerde 0 ºC de kısa süreli koruyucuların kullanılmasıyla tanenin çürümesi, gövde koruması ve kahverengileşmenin 4 hafta süre ile azaltılabileceğini belirtmişlerdir. Torres et al. (1986) bisülfitle fümigasyonun etkinliği üzerinde en iyi sonuçların uzun süreli kağıtla birlikte deliksiz polietilen ambalajlarda alınabileceğini göstermişlerdir. Agosto, 1998 yılında yaptığı araştırmada Red Globe üzümleri tanık ve SO 2 genaratörleri kullanılarak ambalajlandıktan sonra soğukta muhafaza edilmiş ve sonuçta 6 hafta muhafaza edilebileceği ve SO 2 genaratörlerinin ağırlık kaybı ve mantarsal çürümeleri azalttığı, salkım görünüşü ve sap kurumasına etkili olmadığı saptanmıştır. 14

25 Özdemir ve Dündar (2002) tarafından yapılan bir çalışmada sodyum metabisülfit pedi kullanılan Red Globe üzüm çeşidinin 3 ay süre ile 0 ºC ve% 90 oransal nem içeren soğuk hava depolarında kalitesinden fazla bir şey kaybetmeden muhafaza edilebileceği saptanmıştır. Ancak 3 aylık muhafaza sonunda bir miktar çürüklük ve sap kurumaları olmuştur. Özkaya vd. (2005) yapmış oldukları çalışmada Red globe çeşidi derimi yapılan üzümlerde ön ayıklamadan hemen sonra, a) 0.05 mm kalınlığında polietilen torbaya alınmış ve zorlanmış hava akımlı önsoğutma uygulanmış, b) 0.05 mm kalınlığında polietilen torbaya alınmış, üzerine sodyum metabisülfit pedi yerleştirilmiş ve zorlanmış hava akımlı önsoğutma uygulanmış, c)% 35 lik etanol+% 2 lik sitrik asit çözeltisine 1 dakika daldırılmış, 0.05 mm kalınlığında polietilen torbaya alınmış ve zorlanmış hava akımlı önsoğutma uygulanmış olmak üzere üç farklı uygulama yapılmıştır. Uygulamalardan hemen sonra karton kutulara yerleştirilen üzümlerin 0ºC, % oransal nem koşullarında 2 ay başarılı şekilde muhafaza edilebileceği bulunmuştur Ege Bölgesinde yaygın olarak yetiştirilen Yuvarlak Çekirdeksiz ve Razakı üzüm çeşitleriyle birlikte diğer standart çeşitler olan Alphonse Lavallée, İtalya ve Pembe Gemre çeşitlerinin soğukta muhafazaya elverişlilik durumlarının belirlenmesi amacıyla yıllarında 2 yıl süre ile yapılan çalışmada üzüm çeşitleri, 0±1ºC sıcaklık ve %90-95 oransal nem ihtiva eden soğuk hava deposunda birinci yıl SYS, ikinci yıl OSKU-VİD üzüm koruyucu kağıtlarla muhafaza edilmişlerdir. Araştırma sonucunda belirlenen optimum muhafaza süreleri Pembe Gemre de 26 gün, İtalya da 58 gün, Alphonse Lavellée de 88 gün, Yuvarlak Çekirdeksiz de 96 gün ve Razakı da 116 gün olarak belirlenmiştir (Öztürk vd. 1996). Türkben ve Eriş (1990) de, Marmara bölgesi' nde yetiştirilen önemli bazı sofralık üzüm çeşitlerinin optimum muhafaza sürelerinin çeşitlere göre değiştiğini yaptıkları çalışma ile ortaya koymuşlardır. 0 ±1 C sıcaklık ve %85-90 oransal nem'de yaptıkları araştırmada optimum muhafaza sürelerini Cardinal için 58 gün, Amasya beyazı için 68 gün, Razakı için 71 gün, Kozak Beyazı için 79 gün, Alphonse Lavallée için 83 gün, 15

26 Kozak Siyahı için 83 gün, İrikara için 94 gün, Erenköy beyazı için 113 gün, Müşküle için 138 gün olarak belirlemişlerdir. 16

27 3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1 Materyal Bu araştırma, yılları arasında Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe bitkileri Bölümü Soğuk Hava Depoları ve Hasat Sonrası Fizyolojisi laboratuvarlarında gerçekleştirilmiştir. Araştırmada bitkisel materyal olarak İzmir iline bağlı Menderes ilçesinin Efemçukuru beldesinden getirilen Alphonse Lavallée üzüm çeşidi kullanılmıştır. Çalışmada kontrol uygulaması olarak, dünyada üzüm depolayan diğer ülkelerde de yaygın olarak kullanılan ticari adı SYS olan fümigasyon örtüsü kullanılmıştır. Diğer iki uygulama ise Fumispore S ve Fumispore OPP uygulamalarıdır. Fumispore OPP ürün formülasyonunda %20 etken madde olarak orthophenylphenol, yardımcı madde olarak da % 42 Amonyum nitrat, %19,2 disiyandiamid, %9,8 Silikon Dioxide (amorfus), %3 Sodyum Klorür, %6 Üre içerir. Fumispore S formülasyonunda %10 etken madde olarak driol, yardımcı madde olarak da % 46,8 Amonyum nitrat, %31,2 disiyandiamid, %10 Amorf silis, %2 Uçucu yağlar içerir. Fumispore S ve Fumispore OPP uygulamaları ise her iki uygulamanın yapılacağı iki ayrı depoda mikroorganizma PDA ortamının 1,5 saat depo ortamında tutulup, 72 saat inkübatörde geliştirilmesinden sonra belirlenmiş ve mikro organizma yoğunluğuna göre fümigasyon işlemi ve yoğunluğu tespit edilip gerçekleştirilmiş ve bu aşamadan sonra üzümler soğuk hava depolarına alınmışlardır. 17

28 3.2 Yöntem Üzümlerin muhafazaya hazırlanması ve fümigasyon işlemi Hasat edilen Alphonse Lavallée üzüm çeşidi, ayıklama işleminden sonra PE torbalar içerisine konulduktan sonra karton kasalara yerleştirilmiş ve bu şekilde muhafazaya hazırlanan üzümler soğutucusuz kamyonla Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Soğuk Hava Depolarına getirilmiştir. Üzümler muhafazaya alınmadan önce ön soğutmaya tabi tutulmuşlardır. Kontrol uygulamasında her kasaya bir adet uzun süreli koruyucu kağıt, emülsiyon yüzeyi üzümlerin üst yüzeyi ile temas edecek şekilde polietilen torba ile üzümlerin üst tabakası arasına konularak muhafaza deposuna alınmıştır (Şekil 3.1, Şekil 3.2, Şekil 3.3, Şekil 3.4). Araştırma 0 C de ve % nisbi nem içeren 3 adet soğuk hava deposunda gerçekleştirilmiştir. Çalışma, Tesadüf Parselleri Deneme Deseni ne göre 3 tekerrürlü olarak her tekerrürde kg üzüm olacak şekilde planlanmış ve sonuçlar Düzgüneş vd.(1983) nin belirttiği şekilde varyans analizlerine tabi tutularak değerlendirilmiştir. Varyans analizleri sonucunda önemli bulunanlar Duncan Testi sonunda Gomez ve Gomez (1984) e göre harflendirilmiştir. 18

29 Şekil 3.1 Uzun süreli koruyucu kağıt (SYS) ın görünüşü Şekil 3.2 Fumigasyon örtüsü (SYS) yerleştirilmeden önce üzümlerin kasadaki görünümü 19

30 Şekil 3.3. Uzun süreli koruyucu kağıt (SYS) ın üzüm kasasına yerleştirildikten sonraki görünümü Şekil 3.4. Uzun süreli koruyucu kağıt (SYS) larla muhafazaya alınan üzümlerin soğuk hava deposundaki görünüşleri 20

31 3.2.2 Üzümlerde yapılan ölçüm ve analizler Araştırmada, ilk giriş analizi için örnekler uygulamalara başlamadan önce alınmış ve her yıl muhafaza süresince 15 er gün arayla alınan örneklerde aşağıda belirtilen ölçüm ve analizler yapılmıştır Görünüş Her analizde üzümler, görünüş açısından duyusal değerlendirmeye tabi tutulmuştur ve bu amaçla dokuz kişiden oluşan jüriden yararlanılmıştır. (Ballinger and Nesbitt 1984). 1 puan: Uygun değil 2 puan: Uygun 3 puan: İyi 4 puan. Mükemmel şeklinde değerlendirilmişlerdir Tat Her analizde üzümler, tat açısından duyusal değerlendirmeye tabi tutulmuş ve bu amaçla dokuz kişiden oluşan jüriden yararlanılmıştır. (Ballinger and Nesbitt 1984). 1 puan: Uygun değil 2 puan: Kötü (tatsız) 3 puan: Orta 4 puan: İyi şeklinde değerlendirilmişlerdir Suda eriyebilir toplam kuru madde (TKM) miktarı Bu amaçla her tekerrürü temsilen alınan salkımların taneleri ayrı ayrı sıkılarak suda eriyebilir toplam kuru madde (TKM) miktarı Carl Zeiss Abbe refraktometresi kullanılmak suretiyle (%) olarak belirlenmiştir. 21

32 Titre edilebilir asit (TA) miktarı yılında belirli bir miktar meyve suyunun 0,1 N NaOH (daha önce normalitesi kesin 0,1 e ayarlanmış NaOH) ile bir ph metre yardımıyla ph=8,1 e kadar titrasyonu ile belirlenmiştir. Sonuçlar tartarik asit cinsinden g/100ml olarak hesaplanmıştır. (Anonim 1983) yılında otomatik Mettler Toledo DL 50 Graphix marka titratörde yapılan ölçüm sonuçları değerlendirmeye alınmıştır Kükürt dioksit (SO 2 ) miktarı Üzüm şırasında, genel, serbest ve bağlı kükürt dioksit miktarları mg/l olarak Anonim e (1983) göre belirlenmiştir Genel kükürt dioksit miktarı tayini Bir erlene 25 ml %4 lük NaOH konulup üzerine 50 ml üzüm suyu eklendikten sonra 15 dk beklenmiştir. Bundan sonra 10 ml %25 lik sülfürik asit 2-3 ml %1 lik nişasta eriyiği eklenip meydana gelmiş olan renk ancak çalkalandıktan sonra kaybolmayıncaya kadar N/64 lük iyotla titre edilmiştir. Harcanan iyot miktarı (A) kaydedilmiştir. Sonuç: Genel SO 2 miktarı mg/l = A x 10 formülüne göre hesaplanmıştır Serbest kükürt dioksit miktarı tayini 200 ml lik bir erlene 50 ml üzüm şırası konularak pipetin ucu erlenmayerin dibine değdirilerek, bunun üzerine 2-3 ml %1 lik nişasta çözeltisi ve 5 ml %25 lik sülfürik asit çözeltisi konularak N/64 lük iyot çözeltisi ile titre edilmiş ve harcanan iyot miktarı (B) kaydedilmiştir. 22

33 Sonuç: Serbest SO 2 miktarı mg/l = B x 10 formülüne göre hesaplanmıştır Bağlı kükürt dioksit miktarı tayini Genel kükürt dioksit miktarından serbest kükürt dioksit miktarının çıkarılmasıyla bulunmuştur Zararlanma İndeksi Meyvedeki zararlanma oranı, Guelfat Reich et al. in (1975) vermiş oldukları zararlanma indeksi formülüne göre tespit edilmiştir. Zararlanma İndeksi = Si + 2md + 4hi 10 Si: Az zarar görmüş ya da ağarmış salkımların yüzdesi (Salkımda 1-2 tane) md: Orta düzeyde zararlanmış salkımların yüzdesi (Salkımda 3-4 tane) hi: Her salkımda 5 taneden fazla zararlanmış tane bulunan salkımların yüzdesi Renk tayini Renk ölçümleri CR-200 Minolta marka renk ölçer ile CIE L,a,b renk düzleminde yapılmıştır (Mc Guire 1992) Ağırlık kaybı Muhafaza süresince meydana gelen ağırlık kaybı, 0,1 g duyarlılıktaki terazi kullanılarak yapılan tartımlar sonucu (%) olarak belirlenmiştir. 23

34 4. BULGULAR Bu araştırmada bitkisel materyal olarak kullanılan Alphonse Lavallée üzüm çeşidi yılında soğuk hava deposuna konulduğu tarihten itibaren SYS ile 135 gün süreyle başarıyla, Fumispore S ile 30 gün ve Fumispore OPP ile gün muhafaza edilmiştir yılında ise SYS ile 75 güne, Fumispore OPP ve Fumispore S uygulamaları ise 30 güne kadar tat değerleri korunarak muhafaza edilebilmiştir. 4.1 Üzümlerin görünüşlerinde meydana gelen değişimler yılında yapılan ilk giriş analizinde SYS uygulaması görünüş açısından mükemmel (4,00) olarak değerlendirilmiştir. 15. günde yapılan analizde meydana gelen azalmanın ilk giriş analizine oranla istatistiki açıdan önemli olmadığı belirlenmiştir. 30., 45., 60., 75., 105., 120. günlerde yapılan analizlerde görünüş puanları 2,87 ile 3,30 arasında değişim göstermiş fakat bu değişim istatistiki olarak önemli bulunmamıştır. Aynı şekilde 90., 135., 150., 165. günlerde yapılan analizlerde görünüş açısından meydana gelen değişimler istatistiki olarak önemli bulunmamıştır. Muhafaza süresince en düşük değer 180.günde 1,98 olarak tespit edilmiştir (Çizelge 4.1, Tablo 4.1) yılında yapılan ilk giriş analizinde (0.gün) Fumispore S uygulamasının görünüş açısından en yüksek değeri (4,00) aldığı görülmüştür. İlk analize oranla 15. günde yapılan analizde meydana gelen azalmanın istatistiki açıdan önemli olmadığı belirlenmiştir. Ancak 30., 45. ve 60. günlerde yapılan analizlerde elde edilen değerlerde 3,27, 2,67, 2,64 ilk analize oranla önemli bir azalma belirlenmiştir. 15. ve 30. günlerde yapılan analiz sonuçları kendi aralarında karşılaştırıldığında önemli bir fark tespit edilmemiştir. Muhafaza süresince en düşük değer 60. günde 2,64 olarak tespit edilmiştir (Çizelge 4.1, Tablo 4.1) yılında Fumispore OPP uygulamasının görünüş açısından puanlaması 4,00 ile 2,48 arasında değişmiştir. İlk giriş analizinde elde edilen değerin (4,00) diğer tüm analizlerde elde edilen değerlerden farklı olduğu ve bu farkın istatistiki açıdan önemli 24

35 olduğu tespit edilmiştir. 15., 30. ve 60. günlerde yapılan analizlerde elde edilen değerler ise kendi aralarında karşılaştırıldığında istatistiki olarak önemli bir fark olmadığı tespit edilmiştir. En düşük değer 2,48 olarak 45. günde tespit edilmiş ve bu değer 30. ve 60. günlerle karşılaştırıldığında istatistiki açıdan önemli bir fark tespit edilmemiştir (Çizelge 4.1, Tablo 4.1). Çizelge yılında üzümlerin görünüşlerinde muhafaza süresince meydana gelen değişimler yılında yapılan ilk giriş analizinde SYS uygulamasının görünüş açısından en yüksek değeri (3,85) aldığı görülmüştür. Bu değer 30. ve 45. günlerde elde edilen değerlerle karşılaştırıldığında istatistiki açıdan fark görülmezken, diğer günlerde elde edilen değerlerin tamamından farklı olduğu tespit edilmiştir. 45. ve 60. günler kendi aralarında karşılaştırıldığında istatistiki açıdan önemli bir fark belirlenmemiştir. 75. ve 90. günlerde elde edilen değerler arasında bir fark tespit edilmemiştir. Muhafaza süresince en düşük değer 90. günde 2,10 olarak tespit edilmiştir (Çizelge 4.2, Tablo 4.2) yılında yapılan ilk giriş analizinde Fumispore S uygulamasında görünüş açısından elde edilen en yüksek değer 3,74 olarak belirlenmiştir. 0. gün ile 15. günde 25

36 elde edilen değerler arasında istatistiki açıdan fark görülmezken, 0. gün ve 15. günde elde edilen değerlerle diğer günlerde elde edilen değerler arasındaki farkın istatistiki açıdan önemli olduğu tespit edilmiştir. Muhafaza süresince en düşük değer 30. günde 2,48 olarak tespit edilmiştir. (Çizelge 4.2, Tablo 4.2) yılında yapılan ilk giriş analizinde Fumispore OPP uygulaması jüri tarafından mükemmel (4,00) olarak nitelendirilmiştir. İlk giriş analizinden itibaren muhafaza süresi boyunca görünüş açısından bir azalma görülmüştür. 15. ve 30. günlerde elde edilen veriler karşılaştırıldığında istatistiki açıdan bir önemli bir fark bulunmamıştır. Muhafaza süresince en düşük değer 45. günde 2,26 olarak tespit edilmiştir. Bu tarihten sonra Fumispore OPP uygulaması görünüş açısından uygunluğunu kaybetmiştir (Çizelge 4.2, Tablo 4.2). Çizelge yılında üzümlerin görünüşlerinde muhafaza süresince meydana gelen değişimler 26

37 4.2 Üzümlerin tatlarında meydana gelen değişimler yılında yapılan ilk giriş analizinde SYS uygulaması tat açısından mükemmel (4,00) olarak değerlendirilmiştir. 15. günde elde edilen veriler ilk giriş analizi ile karşılaştırıldığında istatistiki açıdan bir fark belirlenmemiştir. 30., 45., 60., 75., 105., 120. ve 135. günlerde elde edilen veriler arasındaki farkın istatistiki açıdan önemli olmadığı belirlenmiştir. İlk giriş analizinden itibaren muhafaza süresi boyunca tat değerlerinde bir azalma görülmüştür. Tat açısından en düşük değer 135. günde (2,38) olarak tespit edilmiştir (Çizelge 4.3, Tablo 4.3) yılında Fumispore S uygulamasının muhafazası süresince tat açısından en yüksek değer (4,00) ilk giriş analizinde elde edilmiştir. İlk giriş analizi ile karşılaştırıldığında 15., 30., 45. ve 60. günlerde yapılan analizlerde istatistiki olarak önemli bir azalma görülmüştür. 15. ve 30. günler kendi aralarında karşılaştırıldığında aralarındaki farkın istatistiki olarak önemli olmadığı tespit edilmiştir. Muhafaza süresince en düşük değer 60. günde 2,28 olarak tespit edilmiş, bu değer 45. günle karşılaştırıldığında meydana gelen azalmanın önemli olmadığı belirlenmiştir (Çizelge 4.3, Tablo 4.3) yılında Fumispore OPP uygulamasında muhafaza süresince tat bakımından meydana gelen değişimleri belirlemek amacıyla yapılan istatistiki analizlerde tat değerlerinin 4,00 ile 2,62 arasında değiştiği belirlenmiştir. Sadece ilk giriş analizindeki değerin diğer analizlerde elde edilen tüm değerlerden farklı olduğu ve farkında önemli olduğu tespit edilmiştir. 15., 30., 45. ve 60. günlerde elde edilen değerlerin ise kendi aralarında istatistiki olarak önemli bir fark olmadığı tespit edilmiştir. Belirlenen en düşük değer ise 60. günde 2,62 dir (Çizelge 4.3, Tablo 4.3). 27