75. Sergi GÖÇMEN KUŞLAR. YAPI ve KREDİ BANKASI K ültür ve Sanat Hizmetlerinden : (T ablolar : SALİII ACAR) TT~ o 3

Transkript

1 TT~ o 3 YAPI ve KREDİ BANKASI K ültür ve Sanat Hizmetlerinden : 75. Sergi GÖÇMEN KUŞLAR (T ablolar : SALİII ACAR) 13 Ocak - Çarşamba 13 Şubat - Cumartesi 1971

2 Göç3 hazırlanan leylekler Bankamızın Kültür ve Sanat Hizmetleri çerçevesi içinde düzenlediği Sergilerin 75. si, Yurdumuzun «Göçmen Kuşları» na ayrıldı. Bu Sergimizin bir amacı da doğal varlıkların korunması yolundaki çalışmaları yansıtmaktadır. Sergimize, koleksiyonundaki bizzat doldurduğu kuş çeşitlerini vermek suretiyle katkıda bulunan Sayın Mustafa İshakoğlu'na teşekkürler ederiz. YAPI ve KREDİ BANKASI Fotoğraflar: E rsin ALO K

3 GÖÇMEN KUŞLARA DAİR.. İnsanları uçaklarla gökyüzüne sonra da füzelerle uzaya çıkaran aklıd ır. A kıl da insanları hayvanlardan ayıran en önemli ö zelliktir. Fakat kuşların hangi özelliği, her bahar bir ülkeden bir başka ülkeye, hattâ bir kıtadan bir kıtaya göç etmelerini sağlam aktadır?.. Cevapsız kalm ış bu sorular için pek çok bilim adamı halen çalışm aya devam etmektedir. Kuşların bu esrarengiz göçleri hakkında, pek çok inceleme yapılmasına rağmen yollarını nasıl bulabildikleri bugün dahi kesin olarak ispat edilebilm iş değildir. Kuşların bazı türlerinin güneş, bazılarının yıld ızlar, bazılarının da dünya manyetik alanının etkisi ile yollarını buldukları çeşitli deneylerle ispatlanmış olduğu halde, pek çoğunun yollarını nasıl buldukları halâ merak konusu olmaktan kurtulam am ıştır. Salih Acar ve eşi tarafından leylek yavrularının m arkalanışı. Dünyanın kuruluşundan bu yana kuşların göçlerindeki esrarı merak eden insanoğlu bu merakını giderebilmek için çeşitli yollar aram ıştır. Kuşların nerelere kadar gidebileceklerini öğrenebilmek için, Eski Yunan'dan beri, kuşların vücutlarına boya sürm ek, kuyruk ve kanat tüylerini kesmek, ayak bileklerine ince bilezikler takm ak gibi şekiller denem işlerdir. Bugün ise, özel ağlar vasıtası ile yakalanan ya da henüz yavru iken yuvalarından alınan kuşların vücut, kanat uzunluğu, ağırlığı ve m arkalam a tarihi tesbit edildikten sonra, ayaklarına yakalandığı yerin adı ve seri numarası yazılı bilezik şeklinde bir marka takılm aktadır. M arkalanm ış kuş bulunduğu zaman, yakalandığı ya da vurulduğu yerin adı, tarihi ve seri

4 re ve ne kadar zamanda gitmiş olduğu, nerelerde konakladığı öğrenilebilir. Böylece, m arkalama denilen bu işlem vasıtası ile bilim adamları için gerekli bilgilerin toplanması sağlanmış olur. Halâ uygulanmakta olan bu son m arkalama şeklini ilk defa Danim arkali Profesör C. C. Mortensen 1899 da bilim sel bir şekilde uygulamaya başlam ıştır. Daha son ra da bu usul sistematik ve uluslararası bir şekil alm ıştır. Amerika'da devlet m em urları ve am atörler tarafından yılda 1 milyondan fazla kuş markalandığı halde bizde bu işe gereken önem verilm em iştir. İşin garibi 1927 yılında The National Geographic Society tarafından basılan «The Book ot Birds» adlı kitapta; dünyada ilk olarak m arkalanm ış bir kuşun 1710 yılında Alm anya'da ele geçtiği ve bu Gri Balıkçıl'ın (Ardea Cinerea) ayağındaki halkada «T ü rk i ye» yazısının bulunduğundan söz edilm ektedir. numarası markanın üzerindeki adrese bildirildiğinde daha önceden edinilm iş bilgilerin de yardım ı ile o kuşun nerele- Pek çok kimse tesadüf sonucu eline geçen m arkalı bir kuş hakkında, o kuşun m arkalandığı adrese bilgi vermek gerektiğini bilm iyor, bilse de ihmal ediyor ve m arkayı bir

5 kenara atıveriyo rlar. Manyas gölü kenarındaki Kabakadası ve Kazakadası adındaki göçmen kuşların yuva yapıp kuluçkaya yattığı kolonilerde m arkalam a çalışmaları yaptığım ız günlerde karşılaştığımız bazı köylüler avlandıkları sıralarda m arkalanm ış kuşlar vurdukları zaman yazıları şifreye benzetip, korkarak, m arkaları toprak altına gömdüklerini söylem işlerdir. Oysa m arkalı bir kuşun bulunduğuna dair gerekli bilgi, halkanın üstündeki adrese yazılm asa bile, o memleketin konsolosluğuna, Üniversitelere, o şehir veya kasabadaki Orman M üdürlüklerine verilebilir. Göllerde, bataklık ve ormanlarda çeşitli zorluk ve tehlikelerle kuşları yakalayıp markalayan araştırm acı gelecek haberleri büyük b ir m erakla bekler yılları içinde Türkiye'de ilk defa, amatör olarak Manyas gölü kıyılarında Kabakadası ve Kazakadası adlı söğütlüklerde toplam olarak 37 Spatül Kuşu (Platalea Leucorodia), 26 Küçük Karabatak ( Phalacrocorax Pygm aeus), 23 Gece Balıkçılı (N ycticorax Nycticora x ), 4 İ bis-çel t i k Kargası (Plegadis Falcin ellus), Eski Sığırcı köyünde de 16 Leylek (Ciconia C ico n ia), İstanbul'da Bebek tepelerinde ve Karaköy'de özel ağlar vasıtası ile yakaladığım ız 284 adet sığırcık (Sturnus V ulg aris) m arkaladık. Kaşıkçı Spatül Kuşu ve Gri B alıkçıl Y uvaları, (Manyas Gölü Kazakadası)

6 Amatör olarak bu işi sembolik bir şekilde yapmamızın nedeni, kuşlar üzerindeki araştırm aların önemli ve zevkli bir çaba olduğunu gösterm ektir. Avrupa, Asya ve A frika kıtaları arasında göçmen kuşların en önemli geçit ve konaklama merkezlerinden biri olan ülkemizde, T ü rk araştırm acıları tarafından yapılacak m arkalam a raporlarının, dünyadaki ornitologlar tarafından beklendiğine dikkati çekip, bu işin Devlet müesseselerince ele alınması lüzumunu hatırlatab ilm ektir. M arkalama işlem inin sağladığı en önemli sonuçlardan biri de, kuşların ve tabiatın korunması için gerekli bilgilerin toplanm asıdır. Medeniyet ilerleyip, şehirlerle beraber fab rikalar yayıldıkça tabiî güzelliklerle b irlikte kuşlar da düzensiz avcılık, tabiatın bozulması ve çeşitli nedenlerle azalmakta, hattâ bazı türleri tamamen ortadan kalkm aktadır. Oysa dünya üzerindeki canlı ve cansız v a rlık lar arasında süregelen bir denge vardır. Lüzumsuz addettiğimiz ufacık bir böcek neslinin tükenmesi bile onunla beslenen diğer canlıları ve hattâ dolayısıyle insan neslini dahi etkileyebilir. Çeşitli Avrupa ülkelerinde, Am erika ve Rusya'da bu duruma çokıan çareler bulunm uş, kuşların ve tabiatın korunması için çeşitli tedbirler alınm ıştır. Bu gün yeryüzündeki kuş populasyonu 100 m ilyarı aşm aktadır, insan nüfusu ile karşılaştırıldığı zaman bu ufacık ve pek çoğu faydalı yaratıklar için pek büyük b ir rakam sayılm az. A vcılık, kanunlara uygun bir şekilde yapıldığı takdirde atalarım ızdan kalma zevkli ve asîl bir spordur. 'Fakat bu işi katliam haline getirenler de vard ır. Am erika'da av kanunu çıkmadan önce J. Rips adlı b ir avcının günde 700 ördek vurarak korkunç bir katliam rekoru kırdığı bilinm ektedir. Manyas Gölü Kabakadası isim li söğütlükte çeşitli B alıkçıl türlerinin kuluçkaya yatmasına müsait bölge.

7 Y Salih A car'ın b ir kompozisyonu Amerika'da bugün her eyalet için o seneki şartlara göre vurulacak av kuşu m iktarı ayarlanarak yeniden tesbit edilm ektedir. Türkiye'de av kanunları bulunduğu halde vurulacak kuş sayısı üzerinde belirli b ir tahdit bulunmadığından bir günde 100'den fazla ördek vuruhbildiği zaman bu zevkli bir rekor addedilmektedir. Yaşadığı süre içinde toplam olarak 'e yakın ördek ve çeşitli av kuşu vurm uş rekortmenler vardır. Bu şekilde kuş katliam ı devam ettiği, doğu bölgelerimizde keklik yum urtası toplama ve mevsimsiz avlanma, kuşlara zararlı hayvanlarla mücadele edilmediği ve kuşların korunması için gerekli tedbirler alınmadığı takdirde, kısa b ir za-

8 Manyas Gölü Kazakadası Söğütlüğündeki Spatül Kuşları (Platalea Leucorodia) man sonra bu sergide eşsiz güzellik ve esrarını yansıtmaya çalıştığım ız göçmen kuşların sürülerle geçişini yeni nesillerin görmesine ve hattâ avcılık yapmasına imkân kalm ayacaktır. Bu sergi ile ülkemizin eşsiz tabiatının, çok bol sayıda ve çeşitte olan kuşlarının korunması önemini hatırlatabilm e fırsatı verdiklerinden dolayı Yapı ve Kredi Bankası yetkililerine teşekkür ederiz. Salih ACAR - Belkıs ACAR Taha Toros Arşivi