UYGULAMALI COĞRAFYADA SUÇ HARİTALARI II : SUÇ HARİTA TİPLERİ

Transkript

1 Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Fırat University Journal of Social Science Cilt: 15, Sayı: 2, Sayfa: 31-50, ELAZIĞ-2005 UYGULAMALI COĞRAFYADA SUÇ HARİTALARI II : SUÇ HARİTA TİPLERİ Crime Maps in Applied Geography: Types of Crime Maps II Erdal KARAKAŞ Fırat Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, Elazığ. ekarakas@firat.edu.tr ÖZET Günümüzde bir çok bilim dalı tarafından yapılan suç çalışmalarında suç haritaları yoğun bir şekilde kullanılmaktadır. Bilim dalı ve çalışmanın özelliğine göre çeşitli tipte üretilen suç haritalarının tipi, çalışma sahası ve buna bağlı olarak temin edilen veri kaynağının değişimi nedeniyle farklılaşmaktadır. Suç haritalarının çiziminde asıl amaç suçun oluştuğu ve geliştiği alanlar arasındaki ilişkilerin ortaya çıkarılması ve analiz edilmesidir. Analiz işlemi çerçevesinde alanda meydana gelen suçların artış, azalış, dağılış ve arazi kullanımıyla ilgili çeşitli bağlantıları değerlendirilir. Bu çalışmada suç harita tiplerinden örnekler verilerek olumlu ve olumsuz yönlerinin değerlendirilmesi yapılacak ve hangi tür veri ile ne tür bir harita çizilebileceği açıklanmaya çalışılacaktır. Anahtar Kelimeler: Suç Harita Tipleri. ABSTRACT At present, Crime maps are densly used in crime studies carried out by many branches of science. The types of the crime maps produced in various sorts according to the branch of the science and to the character of the study vary because of the source- change of the data obtained depending on the study- field. The basic aim in making the crime maps is to identif the relations between the fields in which the crime develops and occurs and to analyze them. In the analysis process; the increase, decrease, distribution of the crimes, and their links related to the usage of the field are evaluated. In this study, the positive and negative aspects of the crime maps will be evaluated by giving examples from the crime maps, and what type of the crime map can be made with what kind of the data will try to be explained. Key Words: Types of the Crime Maps.

2 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) GİRİŞ Bugün suç haritaları bir çok bilim dalı tarafından yapılan suç çalışmalarında kullanılmaktadır. Bu haritalarda asıl amaç suçla onun geliştiği veya oluştuğu alan arasındaki ilişkilerin ortaya çıkarılması ve analiz edilmesidir. Analiz işleminde alanda meydana gelen suçların artış, azalış, dağılış ve arazi kullanımıyla ilgili çeşitli bağlantıları değerlendirilir. Günümüzde suç haritaları elde ve coğrafi bilgi sistemleri ile kullanılan bilgisayar programları yardımıyla bilgisayarda yapılabilmektedir. Bilgisayarda harita üretimi gelişmiş batı ülkelerinde gelişmekte olanlara nazaran daha fazladır. Zira bilgisayar donanımının pahalı oluşu, ülkelerin ekonomik yapılarındaki farklılık, gelişmiş olan ülkelerde bilgisayar kullanımını artırırken, gelişmekte olan ve geri kalmış ülkelerde azalmasına neden olmaktadır. Diğer yandan bu ülkelerde hem kurumlardaki bilgisayar miktarı ve kullanım oranının düşüklüğü, hem de kurumların sahip olduğu bilgilerin bilgisayarlara yüklenmemiş olması da başka bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Bir de bunlara kurumlar arasındaki bilgilerin birbirlerine transferini sağlayacak bir bilgi ağının bulunmaması (Griffin, 2001, 1-3) ve yetersizliği de eklenirse, suç haritalarının üretilmesinin imkansız hale gelmesi daha da iyi anlaşılacaktır. Suç haritalarının yapımında haritanın amacı, sunulacağı birim, kullanılan veri tipi önemli rol oynamaktadır (Velasco, Boba,2000,1, Karakaş, 2005). Bu nedenle Haritanın yapımı ve tipinin seçiminde yukarıda sunulan faktörlerin dışında, çalışmayı yapan kişinin bağlı bulunduğu bilim dalına, çalışmanın niteliğine ve kişinin amacına göre farklılaşmaktadır. (Yön, 2001, Demirci, Çoban, 2002, Murray, T. A, Mcguffog, I, Western, J, Mullins, P, 2001, Canter, 2000). Sonuçta dinleyici veya bilgi sunulan grubun niteliğine göre oluşturulan suç haritalarının detayı farklılaşmaktadır. Mesela halkı ve üst makamı bilgilendirme amacıyla valiliğe verilen brifing ile emniyetin kendi birimleri içerisindeki özel suç çalışmalarında kullanmak üzere hazırladıkları haritalar biri birinden farklı olmaktadır. Zira her birimin beklentisi ve bilgi ihtiyacı farklılaştığından detaylarla birlikte harita tipide değişmektedir. Bu nedenle haritalar, bir alandaki toplam suç miktarının dağılışını ya da yıllar içindeki gelişmesini göstermek veya bir suç tipinin belirli özellikleri çerçevesinde (yıl, ay, gün, saat, belirli bir mahalle, mahalle içinde belirli bir cadde vb.), incelenmesi amacıyla istenilen detaylarda yapılmaktadır. 32

3 Uygulamalı Coğrafyada Suç Haritaları II COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ ÇERÇEVESİNDE SUÇ HARİTALARININ OLUŞTURULMASI Coğrafi bilgi sistemleri ile bilgisayarlarda suç haritaları yapabilmek için öncelikle suç bilgi sisteminin oluşturulması gerekmektedir. CBS de coğrafi bilgiyi temsil etmek üzere kullanılan grafik (konumsal) ve grafik olmayan (tanımsal, öznitelik) veriler olmak üzere iki tür veri vardır. Grafik yani konumsal veriler coğrafi bir yerin ya da varlığın belli bir koordinat sistemine göre konumunu ve biçimini ifade ederler. Biçimi nokta, çizgi, alan şeklinde olan bu unsurlar bilgisayar belleğinde ve depolama birimlerinde vektör veya raster formda temsil edilirler (Şekil 1). Şekil.1. Coğrafi Bilgi Sistemleri Ortamında Suç Haritalamasında Grafik Verilerin İfadesi Grafik olmayan (tanımsal, öznitelik) veriler ise konuma bağlı olmayan, doğrudan detaya bağlı ve detayı tanıtıcı verilerdir. Bunlar, suçu işleyen kişi veya suçla ilgili veriler olabileceği gibi suçun işlendiği alanla ilgili bilgilerde olabilir. Örneğin suçun işlendiği yıl, ay, gün, saat, suçu işleyenin cinsiyeti, yaşı, mesleği, önceden suç işleyip işlemediği, ikamet adresi, boyu, veya herhangi bir A mahallesindeki nüfusun cinsiyet durumu, miktarı vb. öznitelik bilgileridir. Bu öznitelik bilgileri sayısal veya sözel karakterde olabilir. Öznitelik bilgilerinin bilgisayar ana belleğinde ve depolama birimlerinde temsil edilmesinde klasik bilgisayar kodlama yöntemleri kullanılır. Gerek grafik gerekse grafik olmayan veri girişleri katmanlar halinde gerçekleştirilir. Katman, aynı geometrik özelliğe (nokta, çizgi, alan) ve ortak tanımsal özelliklere sahip detayların bütünüdür. Örneğin, bina katmanı, yol katmanı, suç katmanı vb. Bu durumda belli bir bölgeye ait grafik ve grafik olmayan bilgiler katmanlar halinde bilgisayar ortamına girilir (Şekil 2). İlişkisel veri modeline de uygun olan bu 33

4 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) katmanlama yaklaşımı hem görüntüleme işlemlerinde hem de katmanların üst üste çakıştırılması ile analiz işlemlerinde büyük kolaylıklar sağlamaktadır. Böylece girilmiş bilgi detayına bağlı olarak farklı özellik ve çeşitlere göre suç haritaları ve analizleri yapılabilir. Bugün, GIS teknolojisindeki çok güçlü analiz araçları, alana bağlı suçların ölçülmesini ve değişik alanlarla bağlantılar kurulmasını kolaylaştırmıştır. Ayrıca, polis kayıtlarının bilgisayara yüklenmesi; polisin, şehir içindeki değişik alanlarda meydana gelen suç faaliyetlerini sistemli olarak değerlendirmesine ve izlemesine imkan tanımaktadır. Günümüzde CBS ve bilgisayarlar yardımıyla aşağıdaki belli başlı analiz türleri yapılabilmektedir. Mekansal sorgulama (Spatial Query): Coğrafi bilgi kavramında hem coğrafi konuma ilişkin grafik ve grafik olmayan bilgi, hem de bu bilgilerin kendi içlerindeki karşılıklı ilişkileri anlaşılmalıdır. Suç verileri (Police data crime incidents) Şehir planı yol ve kavşaklar (City planning and roads) Ada ve parseller (Housing authoruty and structures) Arazi kullanımı (Tax assesor land use) Şekil 2. Verilerin Katmanlar Halinde Gösterilmesi Bilgiler arasındaki bu ilişkiler kullanılarak grafik bilgilerden grafik olmayan bilgilere, grafik olmayan bilgilerden grafik bilgilere erişme işlemlerinin her birine mekansal sorgulama denir. Mesela herhangi bir caddenin, sokağın yerleşme içindeki yerinin tespiti, kısaca adres bulma ve yer tespiti, bir suç noktasına dokunduğunuzda o suçla ilgili tüm bilgilerin görünmesi, merak ettiğiniz bir dönem veya bir yerdeki suçların tahlil edilmesi mesela herhangi bir yılın belirlenen ayı içerisinde seçeceğiniz bir mevki veya mahallede meydana gelen suçların görüntülenmesi, bir arsa, yol vb. sahanın 34

5 Uygulamalı Coğrafyada Suç Haritaları II kullanım özelliği vb. alt detay bilgilerin görülmesi ve bu görüntülerin haritalanması olayını içine alır (Şekil.3, 4) Yakınlık Analizi (Proximity Analysis): Coğrafi detayları her yönden ve tanımlanan uzaklık/uzaklıklarda çevreleyen yeni alan detaylar (tamponlar) oluşturulup oluşturulan tamponlar içinde kalan detayları belirleme işlemine yakınlık analizi denir. Üç çeşit coğrafi veri için üç ayrı tür yakınlık analizi vardır. Bunlar: Nokta Detaylar İçin Yakınlık Analizi; Nokta tipinde coğrafi detay, merkez olmak üzere istenen yarıçapta daire şeklinde bir alan (tampon) oluşturulup, bu alan içinde kalan detaylar belirlenir. Örneğin bir suç veya suç yığınına (Hotspots) 30 metreden daha yakın olan yerlerin ve kullanım alanlarının belirlenmesi için bu tür bir analiz yapılır (Şekil. 4 ). Çizgi Detaylar İçin Yakınlık Analizi; Çizgi tipindeki detayları çevreleyecek şekilde istenen uzaklıkta alanlar (tamponlar) oluşturulup, bu tamponlar içinde kalan detayların belirlenmesi işlemidir. Örneğin Ana yolların 100 metre yakınındaki suçları görüntülemek için böyle bir analiz uygulanır.(şekil. 5 ). Alan Detaylar İçin Yakınlık Analizi; Alan tipindeki detayları çevreleyecek şekilde istenen uzaklıkta alan (tamponlar) oluşturulup, bu saha içinde kalan detayların belirlenmesi işlemidir (Şekil. 3). Örneğin bir okul veya hastanenin 50 metre yakınındaki suçların dökümü için bu yöntem kullanılır. Ağ analizi (Network analysis): Yol, kanalizasyon, elektrik şebekesi vb. çizgisel detaylar birer ağ oluşturur. Ağ analizi kapsamında üç tür işlem vardır. Bunlar; Optimum güzergah belirleme (Optimum path determination) :İlgilenilen coğrafi bölge içerisinde bir noktadan başka bir noktaya olan en uygun güzergahın belirlenmesi işlemidir. Örneğin; polis ekip otosu ile olay yeri arasındaki en uygun güzergahın belirlenmesi, askeri birliklerin intikallerinin planlanması. Adres belirleme (Address matching) Ağ üzerinde istenen adreslere ulaşma işlemidir. Kaynak tahsisi (Resource allocation) Ağ üzerindeki belli merkezlere en yakın adreslerin belirlenerek çeşitli amaçlar için tahsis edilmesi işlemidir. Grid analizi (Grid analysis) :Raster yapıdaki veriler kullanılarak Optimum koridor belirleme Modellendirme ve simulasyon gibi yapılan analiz işlemleridir (Taştan, Bank, 1994, Yumralıoğlu.2000, Karakaş, Karadoğan, Arslan, 2003,a, 2004). Gerek elde gerekse bilgisayarlarda üretilen haritaların her ikisinin de avantajlı ve avantajsız yönleri bulunmaktadır. Elde çizilen haritalarda yapılan hatanın düzeltilmesinin zorluğu (jiletle silinmesi), çiziminin oldukça uzun zaman alması, yeni bilgilerin işlenmesinin imkansızlığı, çok fazla sayıda unsur olduğunda karmaşık hale gelmesi ve 35

6 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) detay unsurların gösterilememesidir. Bilgisayar yardımıyla çizilen haritalarda ise. hatanın anında düzeltilebilmesi ve hata izinin kalmaması, yeni bilgilerin kolaylıkla kayıt edilmesi (uzun yıllara ait verilerin girilebilmesi), çok kısa sürede istenilen ölçekte ve değişik özellikte farklı unsurlara bağlı haritaların (suç-arazi kullanımı, suç- ulaşım ağı, suçmahalle, suç- belirli bir mekan-iş hanı,okul vb.) üretilebilmesi, farklı unsurların bir arada gösterilebilmesi, işlenen unsurların doğru olarak yerine konulabilmesidir. Şekil.3 Daire İçinde Seçilen Alandaki Suçların Detayları İstatistiksel haritalar kantitatif ve kantitatif olmayan olmak üzere iki grup içinde incelenir (Özgüç, 1994, 195). Suç haritaları sayısal verilere dayandığı için kantitatif haritalar grubunda yer alan tematik haritalardır ve harita tipinin seçiminde veri, alan, çalışma tipi ve amacı önemli rol oynamaktadır (Karakaş, 2005). Eldeki verinin niteliği önemli bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. Suç verilerinde yer ve alansal özellikler bulunmakta ve bu durum haritalamada etkili olmaktadır. Veriler suçun işlendiği cadde ve sokak detaylarında ise yer, mahalle veya il bazında ise alan bilgisi ön planda yer almaktadır. Böylece veri detayı harita tipini ve 36

7 Uygulamalı Coğrafyada Suç Haritaları II detayını farklılaştırmaktadır. Suç haritalamadaki amaç suçların dağılışı, yoğunluğu ve bunları etkileyen yani artmasına veya azalmasına neden olan faktörlerin yada alanların tespitidir. Böylece suçları önleme, azaltma çalışmalarının yapılması ve olayların aydınlatılması daha da kolaylaşmaktadır. Suç verilerinde yer bilgisi olduğunda değişik nokta sembollü, alan bilgisinde ise tarama (koroplet) haritalar kullanılmaktadır (Karakaş, 2005). İlkinde dağılış ikincisinde ise yoğunluk ön plandadır (Özgüç, 1994, 211) Esasta bu kural araştırmacının araştırma esnasında vermek istediği özelliğe bağlı olarak değişiklik gösterebilmektedir. Mesela yer bilgisinin bir alana bağlı olduğu göz önünde tutulursa ve elinde yer bilgisi olan bir çalışmacı olayı genel bir alan içinde vermek isterse alana bağlı koroplet harita, eğer suçların işlendiği yerleri göstermek isterse nokta sembollü haritalama yapabilir. Suç- Çevre İlişkisi λ λ λ λ λ Şekil.4 Seçilen Bir Alan ve Onun Detayı Çalışma alanı verinin niteliğini ve kapsamını etkilemektedir. Alanın ülke, bölge, eyalet, şehir veya mahalle olmasına bağlı olarak veri özelliği de değişecektir. Ülke, eyalet veya bölge çalışmasında veri miktarının artışı ve temin zorluğu alansal verileri ön plana çıkarmaktadır. Şehir veya mahalle ölçeğindeki bir çalışmada ise veri temini daha kolay olduğundan yer bilgileri ön plana çıkabilmektedir (Karakaş, 2005). Böylece ilkinde alana 37

8 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) ait toplam veriler, ikincisinde ise suçların oluştuğu yerlerin detay verileri önem kazanmaktadır. Dolayısıyla ülke, eyalet ve bölge çalışmasında koroplet, şehir çalışmasında ise çoğunlukla nokta sembollü haritalar ön plana çıkmaktadır. Fakat harita tipinin seçimini çalışma konusu, çalışmayı yapanın bakış açısı ve amacı önemli ölçüde etkilemektedir. Zira istihbarat (bilgi toplama), suç tahmin, taktiksel, stratejik, yönetimsel olmak üzere 5 tipe ayrılan suç analizi (Boba, 2001) hem kendi içerisinde hem de diğer bilim dallarına göre farklılaşmaktadır. Çünkü her birinin amacı ve kullandığı veri ihtiyacı ile detayı değişmektedir. Şekil.5 Hindistan Chennai Şehrinde Belirli Güzergahlara Göre Oto Suçlarının Durumu (Karuppannan, 2001) Kısaca çalışmayı yapanın mensup olduğu bilim dalı, çalışma konusu ile konuya bakış açısı ve değerlendirmesi makro veya mikro ölçekte değişiklik göstermektedir. Burada kastedilen sadece alanın büyümesi değil olaya bakış açısının ve değerlendirmesinin detayıdır. Mesela şehir çalışmasında mahalle ölçeğinde çalışma 38

9 Uygulamalı Coğrafyada Suç Haritaları II makro, o mahalle içinde cadde ve sokak ölçeğindeki çalışma da mikro ölçektedir. Dolayısıyla ilkinde hem nokta hem de koroplet harita kullanılabilirken, ikincisinde sadece nokta sembolü harita kullanımı daha ön plana çıkar. NOKTA SEMBOLLÜ HARİTALAR Dağılış haritaları içinde en çok kullanılanlarından biri olarak dikkati çeker. Bu tip haritalarda nokta değeri, büyüklüğü ve lokasyonu önemli unsurdur (Özgüç,1994, 212). Eğer veriniz yer detayına sahipse yani adres bilgisi (cadde, sokak vb.) varsa ve dinleyici ya da çalışmayı yapan için yer detayı önemli ise bu tip haritalar kullanılır. Yani noktalama işlemi suçun veya suçların işlendiği lokasyona göre yapılır ve haritadaki her bir nokta suçun işlendiği yeri gösterir (Şekil.6). Bu tip haritalar karakol suç defteri verileri kullanılarak yapılır (Karakaş, 2005) ve haritada suç yada suçlar işlendiği yerler cadde, sokak bazında görülebilir (Şekil. 6,). Fakat yer detayından kaçınıp özet bilgi verme amacıyla harita üretildiğinde detaydan kaçınarak verilebilir ki bu durumda cadde ve sokak detayı gösterilmeden harita üretilir (Şekil. 7, 8). İlk tipinde okuyucu hangi suçun yerleşmenin hangi mahalle, cadde ve sokağında yer aldığını rahatlıkla görebildiği halde (Şekil. 6), ikinci tipte suçların hangi mahallelerde yoğunlaştığını görürken cadde ve sokakların hangileri olduğunu bilemez (Şekil.7, 8). Dolayısıyla haritaların oluşturulmasında çalışmanın amacı veya sunulacağı birime göre tercih yapılabilir. İlk tipinde alanda suçların yoğunlaştığı cadde ve sokaklar belli olduğundan suçların oluş nedenleri, önleme ve mücadelenin nerelerde yürütülmesi gerektiği net şekilde ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla genel bir alan içinde problemin yoğunlaştığı yerler net olarak belirdiğinden emniyet ve özel suç çalışmalarında daha çok tercih edilmektedir. Böylece zaman, para, eleman konusunda tasarruf sağlanmakta ve problemin çözümü daha da kolaylaşmaktadır. Suçların herhangi bir sahadaki (şehir, mahalle, karakol sorumluluk alanı, vb.) durumu haftalık, aylık ve günlük dağılışlar şeklinde verilebildiği gibi, yıl veya yıllar bazındaki gelişmesi de haritalanabilir. Bu tip haritalar, karakolda görevli ekiplere karakol sorumluluk alanındaki suçların dağılışı, miktarı, çeşidi, gibi özellikleri gösterme ve üst makama bölgedeki son durum hakkında bilgi verme amacıyla kullanılabilir (Karakaş, Arslan, Karadoğan, 2003,b, 359). Bu tip haritalamanın olumsuz yönlerinden birisi aynı noktada veya yerde birden fazla suç işlendiğinde noktaların birbirini kapatması ve haritanın karmaşıklaşarak netliğinin bozulmasıdır (Şekil.9). Yukarıdaki olumsuzluklar ya alana bağlı koroplet haritaları ile ya da büyüyen daireler (semboller) kullanılarak giderilebilir. Nokta sembollü haritalar verinin az olduğu küçük alanlar veya birkaç aylık veriler ile çalışma yapıldığında 39

10 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) daha uygundur. Bu tip haritalar geçmişte ve günümüzde polis merkezleri ve karakollar tarafından kendi sorumluluk alanlarındaki suçları yada geniş bir alan içerisinde belirli suçların yoğunlaştığı lokasyonları (yerleri) görme ve özel çalışmalar yapmak amacıyla yoğun olarak kullanılmıştır. Geçmişten günümüze tek fark geçmişte elle çizilen haritaların günümüzde bir takım programlar yardımıyla bilgisayarlarda daha rahat ve kısa zamanda çizilebilmesidir. Şekil.6 İşlenen suçların Yer Detayı Örneği Elazığ. Şekil. 7 Elazığ Şehrinde Cep Hırsızlığı 2001 (Karakaş,2004) 40

11 Uygulamalı Coğrafyada Suç Haritaları II 0 % 1000 m Her nokta bir işyeri hırsızlığını göstermektedir. Şekil. 8 Elazığ Şehrinde İşyeri Hırsızlığının Dağılışı (Karakaş,2004) > ARAC HIRSIZLIGI (30) AZMETTIRME (13) CEP TIRNA K (22) DIGER (9) EV HIRSIZLIGI (103) IS YERI (119) OTODAN HIRSIZLIK (52) 0 % 1,000 metre 2,000 Şekil..9 Elazığ Şehrinde Hırsızlıkların Dağılışı

12 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) DERECELENDİRİLMİŞ NOKTA SEMBOLLÜ HARİTALAR Bir lokasyonda veya alanda birden fazla suç sayısı varsa tek nokta sembollü haritada aynı yerde çok sayıda suç olayı meydana geldiğinde her bir suç noktası diğerini gölgeleyeceğinden (Şekil.9) tek sembollü noktalamalı harita yerine büyüyen sembollü haritalar üretilerek bu olumsuzluk ortadan kaldırılabilir. Böylece belirli bir sokakta veya caddenin belirli bir alanında meydana gelmiş olaylar oluş yerleri ve sayılarıyla birlikte rahat bir şekilde görülebilir (Şekil.10). Bu tip haritalar belirli bir suç çalışmasında, trafik kazalarının değerlendirilmesinde ve herhangi bir alanda veya yerde meydana gelen suçları göstermede kullanılabilir. Trafik kazalarında her bir kavşakta meydana gelen trafik kaza sayısı ve meydana geldiği kavşaklar rahatlıkla görülebilir. Ayrıca iki farklı unsur verilmek istendiğinde büyüyen daireler ile koroplet haritalar birleştirilerek ikisi bir arada verilerek haritalanabilir. Bu tip haritalarda suçları etkileyen diğer faktörlerle suç dağılışı arasındaki ilişkilerin verilmesi amaçlanır (Şekil.11,12 ). Şekil.10. Derecelendirilmiş Nokta Sembollü Harita (Bromley, Thomas, 1997) 42

13 Uygulamalı Coğrafyada Suç Haritaları II Şekil..11. Elazığ Şehrinde İşyeri Hırsızlığının İşyeri Sayısı ile Olan İlişkisi YOĞUNLUK HARİTALARI TARAMA (KOROPLET ) HARİTALAR Alana bağlı oluşturulan tematik haritalarda ilk akla gelen koroplet haritalarıdır. Mahalle, ülke, eyalet gibi sınırlı bir saha içindeki olayların nerelerde yer aldığını açıklar ve alanlar hakkında özet bilgiler sunar ( Harries, 1999, 24). Tüm alan içindeki miktarın alanın tümüne eşit dağıldığı varsayılarak (Özgüç, 1994, 216) herhangi bir idari veya yönetim alanının istatistiksel değerlerine göre oluşturulan haritalardır. Ülke geneli illere göre suç oranları, herhangi bir yerleşim biriminde yer alan mahallere göre suç oranları veya yerleşim birimlerindeki oturan nüfusa göre (1000) suç yoğunluğu gibi haritalar bu tip haritalara örnek olarak verilebilir (Şekil.12, 13). Koroplet haritalarla olay ya da olayların yer aldığı alanlar hakkında özet bilgi sunulduğu gibi buralarda ki suçların yıllar bazındaki gelişimi, değişimi ile alanlar arasındaki farklılıklar gösterilir. Yoğunluk haritalarında suç çalışmalarında bilgisayarlar yardımıyla suç yoğunlaşma alanlarını gösteren haritalar yapılmaktadır ki buna hotspot adı verilmektedir. İlk bakışta yoğunluklara bağlı tarama haritaları gibi gözükse de bunlardan farklı bir özelliğe sahiptir. Tarama haritalarında (koroplet) ele alınan bir A alanındaki toplam sayısal verinin o alan büyüklüğü ile olan ilişkisi ön plandadır. Yani alan büyüklüğüne göre sonuç çıkar. Mesela bir alandaki nüfusun toplamı ile o alanın büyüklüğü arasındaki oranı verir. Oysa o alan içinde de ele alınan veya bulunan miktar standart bir dağılımda değildir ve alan içinde 43

14 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) arazi kullanımı, konut veya bina yoğunlukları ve özellikleri gibi çeşitli nedenlerden farklılıklar vardır. Ama bu farklılıklar haritada göz önünde bulundurulmaz. Oysa hotspot da suçların dağılış özelliğine göre bir A alanı içinde tüm alanda aynı yoğunluk ortaya çıkmaz ve gerçek dağılım bazında farklı yoğunluk kademeleri oluşur. Zira ele alınan A alanı grid sisteme göre belirli parçalara ayrılmıştır (Şekil.14,15). Yani alan tamamıyla belirli genişlikte karelere bölünmüş ve her bir kare içindeki suç sayısına göre yoğunluk oluşturulmuştur (Şekil.16). İlkinde tüm alan miktarı suç sayısına bölünerek yoğunluk bulunuyordu bunda ise her bir grid alan içindeki dağılışa göre yoğunluk ortaya çıkmaktadır. Kısaca gerçek yoğunluk değerleri ortaya çıkarılmış olur. Hotspot suç lokasyonlarını tespit, önleme ve suç oranını azaltmak amacıyla yapılır. Başka bir ifade ile alandaki suç dağılışının analiz işlemidir ki suçun zaman, cins ve diğer karakterleriyle birlikte ele alınarak yoğunlaşma noktalarının analizine dayanır (Harries,1999,23). Şekil.12 Hindistan Chennai Şehrinde Mahallelere Göre Nüfus ve Suç Oranı İlişkisi (Karuppannan, 2001) 44

15 Uygulamalı Coğrafyada Suç Haritaları II Yani suçların, olayların, miktar, zaman ve coğrafi yönlerden belirli kriterleri karşılayan hassas alanların bulunması, olayların yer ve zaman değişiminin incelenmesidir (Erdoğan, Düzgün, 2003). Hot spot işleminin yapılabilmesi için elde en az bir yıllık verilerin olması gerekir. Çok uzun yıllara ait veriler bulunduğunda geçmişteki verilerle yapılan işlem ile günümüzdeki durumun karşılaştırılması yapılabilir. Böylece ele alınan dönemler içinde suçların yoğunluk bölgelerinde bir değişim olup olmadığı yani gerileme ve ilerleme alanları net bir şekilde ortaya çıkabilmektedir (Şekil.17). Bu durum mücadele ve alınan tedbirlerin başarı oranını göstermekte ve nerelerde ne tür çalışmaların yapılabileceğini ortaya koymaktadır. Şekil.13 Hindistan Chennai Şehrinde Yılları Arasında Hırsızlık İndeksi (Karuppannan, 2001) 45

16 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) Şekil. 14 Hotspotun Grid Şekilde Yapılışı. (Harries, K, 1999, syf.156) Şekil 15 Elazığ Şehrinde Hırsızlık Hotspot u 46

17 Uygulamalı Coğrafyada Suç Haritaları II Şekil.16 Elazığ Şehrinde Hırsızlık Suçlarının Yoğunluk Değeri ( Hot spotu) Şekil. 17 İki dönemi içine alan hotspota bir örnek. Detroit yıllarına ait kundakçılık olayı. Koyu daireler ile gösterilen 1997 yılı, kesik çizgili daire ile gösterilenler ise 1994 yılına ait yoğunluk alanlarıdır ( Harries, K, 1999, syf.114) den. 47

18 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) SONUÇ Geçmişten günümüze suçların mekansal dağılımı, yoğunlaştığı alanların tespiti vb özelliklerinin ortaya çıkarılması ve resmedilmesi amacıyla ilk zamanlar elde sonraları ise bir takım bilgisayar programları yardımıyla bilgisayarlarda suç haritaları üretilmektedir. Suç haritalarının tipi çalışma yapan birime, kişiye, konuya, sahaya ve elde edilen ya da varolan veriye bağlı olarak değişmektedir. Yukarıdaki etkenler çerçevesinde nokta, derecelendirilmiş nokta sembollü ve koroplet haritalar olmak üzere değişik tipte haritalar üretilmektedir. Noktalama haritaları saha, amaç, veri ve olay sayısının uygunluğu şartıyla suçların oluştuğu yerler gösterilmek istendiğinde yapılır. Bu tip haritalarda suçların işlendiği yerler cadde ve sokak ölçeğinde görülebildiği için nerelerde ne tip çalışma yapılacağı veya ne tür önlemler alınacağı tespit edilebilmektedir. Özel suç çalışmalarında, suç mekan ilişkisinin değerlendirilmesinde emniyet güçleri ve araştırmacılar tarafından kullanılır. Derecelendirilmiş nokta sembollü haritalar ise yoğun verinin bulunduğu sahalarda suç yerlerinin gösterimi önemli olduğunda olayların geçtiği yerleri gösterme amacıyla noktalama haritaları yerine kullanılırlar. Zira noktalama haritalarında aynı yerde bir çok olay meydana geldiğinde noktalar birbirini kapatabilmekte ve harita karmaşıklaşmaktadır. Koroplet haritalar ülke, eyalet, bölge gibi geniş sahaların çalışılması esnasında suçlarla ilgili yer bilgilerinin olmaması nedeniyle ya da suç yerlerinden ziyade alanlar ön plana çıktığında tercih edilir. Burada esas amaç alanlar arasındaki özet bilgilerin verilmesi ve farklılıkların gösterilmesidir. Bu nedenle ülkeler arası, ülke veya bölge bazında yer alan iller ölçeğindeki suç çalışmalarında yoğunlukların gösterimi ve karşılaştırmalarda daha fazla tercih edilir. Bilgisayar programları ve suç yer bilgisi verilerinin olması şartıyla bilgisayarlar aracılığıyla suç yoğunlaşma noktalarının tespiti için suç yoğunluk haritaları oluşturulmaktadır. Bunda amaç genel bir saha içinde önem arz eden yerlerin tespitidir. Böylece tüm saha içerisindeki hassas alanlar ortaya çıkarılmakta dolayısıyla mücadele edilecek ve çalışma yapılacak yerler belirlenmektedir. Bu tip haritalar genelde suç önleme çalışmaları ile yapılan faaliyetlerin başarı durumunu kontrol amacıyla emniyet birimleri tarafından yoğun şekilde kullanılır. 48

19 Uygulamalı Coğrafyada Suç Haritaları II KAYNAKLAR BOBA, R., Introductory Guide to Crime Analysis and Mapping. Community Oriented Policing Services. USA. BROMLEY, R. THOMAS, C.,1997. Vehicle Crime in the City Centre Planning for Secure Parking Town Planning Review. Volum. 68. Page ENGLAND. CANTER, F., 2000, (Ed. Victor Goldsmith, Philip G. Mcguire, John H. Mollenkopf, Timothy A. Ross) Using a Geographic Information System For Tactical Crime Analysis Analyzing Crime Patterns. Sage publications. LONDRA. DEMİRCİ, S., ÇOBAN, E., 2002, Adli Birimlerin Uygulamaları İçinde Suç Analiz Kavramı Polis Dergisi Sayı.30, ANKARA. ERDOĞAN, A, DÜZGÜN, Ş., Mekan ve Suç, Suç Haritalaması ve Diğer Analitik Yaklaşımlar Emniyet Genel Müdürlüğü Polis Dergisi. Yıl.9 Sayı.36 s ANKARA. GRIFFIN, J., 2001, International Crime Mapping Caveats and Considerations Crime Mapping News, Volume.3, Issue.1. HARRIES, K., Mapping Crime: Princple and Practice KARAKAŞ, E, KARADOĞAN, S., ASLAN, H., 2003.a. CBS Ortamında Suç Haritalama Teknikleri, 1 Polis Bilişim Sempozyumu. s , ANKARA. KARAKAŞ, E, KARADOĞAN, S, ASLAN, H., b. Suç Araştırmalarında CBS Sistemiyle Oluşturulan Haritaların Önemi, 1 Polis Bilişim Sempozyumu, s , ANKARA. KARAKAŞ, E., Elazığ Şehrinde Hırsızlık Suç Dağılışı ve Özellikleri Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Cilt.14. Sayı. 1 s.19-39, ELAZIĞ. KARAKAŞ, E, KARADOĞAN, S, ASLAN, H., Suç Haritaları ve Bilgisayar Teknolojisi Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Mühendislik Bilimleri Dergisi II. Bilgi Teknolojileri Kongresi Özel Sayısı. s.37-42, DENİZLİ. KARAKAŞ, E.,2005. Uygulamalı Coğrafyada Suç Haritaları I.Veri Kaynakları Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Cilt.15, Sayı.1,Syf.57-69, ELAZIĞ. KARUPPANNAN, J., Crime Analysis Mapping in India : A Gis Implementation in Chennai City / Jai_Karuppannan. doc. MURRAY,T.A, MCGUFFOG,I, WESTERN, J, MULLINS, P., 2001 Exploratory Spatial Data Analysis Technıques For Examining Urban Crime British Journal Criminoloji, Sayı.41, s , ENGLAND. ÖZGÜÇ, N.,1994. Beşeri Coğrafya da Veri Toplama ve Değerlendirme Yöntemleri. İ.Ü yay. No.3849, İSTANBUL. 49

20 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) TAŞTAN, H, BANK, E., 1994, Coğrafi Bilgi Sistemlerinde Konuma Bağlı Analizler. 1 Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu, s.33-52, TRABZON. YÖN, H., 2001., Suçun Bilgisayar Ortamında Haritalandırılması ve Suç Analizinde Kullanılması Polis Dergisi Sayı.29, ANKARA. YUMRALIOĞLU, T., Coğrafi Bilgi Sistemleri (Temel Kavramlar ve Uygulamaları). Bilgi Sistemleri A.Ş. İSTANBUL. 50