Homunculus Nedir? Simya ve Sinirbilim Tanımları

Transkript

1 Homunculus Nedir? Simya ve Sinirbilim Tanımları Homunculus kelimesinin taşıdığı birden fazla anlam var. Fakat hepsinin buluştuğu temel nokta, küçük boyutlu bir insan figürü şeklinde. Homunculus kelimesi Latince küçük adam veya adamcık anlamına geliyor. Homunculus nedir dendiğinde karşımıza birden fazla anlam çıkıyor. Önce homunculus teriminin simya dünyasında ortaya çıkışına giriş yapalım, ardından asıl bilimsel yaklaşımı olan sinirbilimdeki yerine bakarız. Simyada Homunculus

2 Henüz doğa bilimlerinin tam anlamıyla emekleme aşamasından kurtulamadığı zamanlarda, bilim ve safsataların iç içe bulunduğu süreçte simya; kimya biliminin öncülü olarak ortaya çıktı. Simyacı veya simyager denebilecek, simya üzerine kafa yoran insanlar maddelerin birbiriyle etkileşimleri ve bunların sonuçlarıyla ilgileniyordu. Fakat yaygın amaç ve simyayı bilim olmaktan ayıran en önemli noktalar; değersiz madenleri altına çevirme, ölümsüzlük iksirini bulma ve bunları yapmalarını sağlayacak felsefe taşı isimli hayali bir objeyi keşfetmeye çalışıyor olmalarıydı. Simya bunlarla birlikte insan oluşumuyla da ilgilendi. O zamanlar spermin içinde minyatür bir insan taşıdığını, cinsel birleşme esnasında bu ilkel insan formunun dişi vücuduna aktarıldığını ve burada yetiştiğine inanılıyordu. Dolayısıyla zamanın yaygın olan ataerkil düşüncesinin ışığında insan doğumu için dişi bireye ihtiyaç yoktu, dişi vücudu yalnızca bu insanı içinde besleyerek büyütmek için gerekiyordu. Simyacılar yalnızca spermden oluşan insan oluşturmayı denediler. Tabii üretilip üretilmediği, hatta simyacıların çıkıp ürettiklerini etmediği konusunda kesin bir bilgi yok. iddia edip Simyadaki Homunculus Tarifi Bu konuda kafa yoran en ünlü insanlardan biri 16. yüzyılda yaşamış olan, modern tıbbın temellerinin atılmasında önemli bir rolü olan Paracelsus idi. Bu elemanın internette bolca dolaşan bir homunculus tarifi vardır ve burada kısaca bir özetini verelim: Bu tarif spermin kırk gün boyunca çürümüş at gübresiyle birlikte hava geçirmeyen bir şişenin içinde çürümeye bırakılmasıyla başlıyor ve ardından bu karışımda bir hareketlenme görüleceği söyleniyor. Sonucunda ortaya yaşayan fakat minyatür boyutlarda ve şeffaf, insan organlarının minyatür haline sahip bir canlı ortaya çıkıyor. Canlı bu

3 aşamadan sonra her gün insan kanıyla beslendikten sonra kırk gün daha gübre ısısında tutulduğu sürece sonunda tam anlamıyla bir bebek halini alıyor. Gerçek bir bebekten tek farkı ise daha ufak boyutta olması. Bu formülün farklı biçimde anlatılanları, farklı milletlere atfedilenleri bulunuyor. Eşeyli üremeyle neslini devam ettiren canlıların buna devam edebilmesi için iki cinsin de gerektiği bugün şüphesiz bilinen bir gerçek. Sperm yalnızca kalıtım materyali taşır. Yumurta ile birleştiğinde kendi kalıtım materyalini onunki ile birleştirerek ortaya zigot denen, çoğunluğu kök hücreden oluşmuş olan yüksek potansiyelli bir hücrenin ortaya çıkmasına neden olur. Bu zigot oluşacak canlı embriyosunun, dolayısıyla canlı bireyin en temel halidir ve mitoz bölünme yoluyla git gide o forma dönüşür. Fakat insan tarihi boyunca erkek ve dişi bireylerin üstendiği ve birinin diğerinin üzerine yıktığı roller nedeniyle modern bilim gelişene dek bugünün gelişmiş medeniyetlerinde uzun bir süre ataerkillik hakim olmuştur. Homunculus Kavramının Nörolojideki Anlamı Peki modern bilim açısından homunculus nedir? Bu kavramın bilimsel anlamı ise bambaşka bir tanıma sahip. Beyinde vücuttaki organların istemli olarak kontrol edildiği bölgeler işaretlendiğinde yukarı aşağı doğrultusunda bir şerit oluştuğu görülür. Buna motor korteks adı veriliyor. Beyin bilindiği üzere iki yarımküreden oluşuyor ve sağ yarımküre vücudun sol kısmını kontrol ederken sol yarımküre ise sağ kısmını yönlendiriyor. Dolayısıyla simetrik iki motor korteks bölümü mevcut. Bu yarımküreler birbirine zayıf noktalarla bağlı ve ortadan bölündüğünde ise bu şeritlerin beynin orta kısımlarında aşağıya doğru indiği görülüyor. Motor korteks üzerinde, organlar temsil edildikleri bölgeler üzerinde işaretlendiği zaman enteresan bir oran göze çarpar. Kabaca dış kısımda en alt bölgelerde gırtlak, bir üzerinde dil, onun üzerinde yüz yani mimikler, ardından el, sonrasında vücudun

4 geri kalanı ve beynin orta kısımlarına doğru da ayak için temsil edilen bölgeler yer alıyor. Eller için motor korteks üzerinde yer alan bölüm diğerlerine oranla fazlasıyla büyük durumda. Bunun nedenine daha sonra gireriz. Beyindeki bu şerit üzerinde yer alan alanlara göre temsil edilen organlara sahip bir figür çizildiğinde buna homunculus adı veriliyor. Bu figür elleri vücuduna göre abartılı şekilde büyük, ellerle boy ölçüşemese de kafası ve dili de aynı şekilde büyük, vücudunun geri kalanı ise fazlasıyla küçük ve ince şekilde olan bir insan şeklinde ortaya çıkıyor.

5 Motor ve Duyu Homunculusları Beyindeki bölgelerin temsili şeklinde ortaya çıkan yalnızca bir homunculus yok elbet. Motor korteksin hemen yanında duyusal korteks ismiyle bulunan başka bir şerit mevcut. Bu bölge ise aynı organlardan gelen algıları kontrol ediyor. Bir önceki homunculusun ismi motor homunculus olarak geçerken bunun ismi ise duyusal homunculus olarak geçiyor. Bu örneğin elleri motor homunculus kadar büyük değil ve tabii insan vücudu ile arasında ne kadar büyük bir uçurum olsa da insan vücudu olmaya motor homunculustan daha yakın bir durumda. Tabii bu şekilde çizilen homunculuslar fiziksel olarak hayatta kalamayacak, yaşaması mümkün olmayan canlılar. Bunlar yalnızca insan beyninde kas kontrollerinin ve algıların bir temsili şeklinde yaratılan figürlerden ibaret.

6 Şimdi ellerin boyutu meselesine bir bakalım. İnsan evriminde eller çok büyük bir önem taşır. İnsanlığın gelişimi ve doğadan bağımsızlaşması tamamen ellerine bağlanabilir, çünkü insan kapsamlı olarak alet yapan ve kullanabilen tek hayvandır. Bunun dışında insan geliştirdiği bir aleti öğrenerek geliştirebilir. Dolayısıyla bir insan homunculusunda ellerin aşırı büyük olması çok sıradan bir durum. Yalnızca insan için homunculus oluşturulacak diye bir kural yok. Hayvanlar için de bu metod uygulanabilir. Şimdi birkaç hayvan için çizilmiş homunculus figürlerine bakalım. Bu resimdeki çizimler tam anlamıyla doğru olmasa da bir fikir vermesi açısından kullanılabilir. Bunlar farklı hayvanların duyusal homunculuslarının bir çizimi. Tavşan örneğinde çenenin vücudun geri kalanına göre aşırı büyük olduğu görünüyor. Kedi tavşan örneğine göre daha orantılı görünse de yine kafa ve bacakların boyutu yüzünden orantısızlık devam ediyor. Örnekteki en tutarlı oranlar ise maymun homunculusuna ait gibi

7 görünüyor. Popüler Kültürde Homunculus Homunculus kavramının popüler kültürdeki en ünlü kullanımı ise Fullmetal Alchemist isimli animede geçer. Simyanın büyü formatında, abartılı bir formunun mevcut olduğu animede homunculuslar simyacıların yarattığı insanlar şeklinde resmediliyor. Bu animenin iki farklı serisi mevcut. Birinci seride homunculuslar insan dönüşümü yapmak, bir insanı geri getirmek isteyen simyacılar tarafından istemsiz bir şekilde oluşturulan varlıklarken; İkinci seride ise Baba adı verilen anti-kahraman karakterin kendi vücudundan oluşturduğu varlıklar şeklinde görülüyor.

8 Kuantum Fiziği Nedir, Kuantum Fiziğine Giriş Bilinen evrende bir varlık aynı anda iki yerde birden bulunamaz, bir yerden bir yere ışınlanamaz veya kolaylıkla enerjiye veya maddeye dönüşme yeteneğine sahip değildir. Kuantum mekaniği keşfedilene dek bilinen gerçek buydu. Kuantum teorileriyle ilgili çalışma yapan bilimadamlarının kuantum mekaniğini anlamamak ile ilgili bolca özdeyişi vardır. Bunun nedeni insanın içinde yaşadığı boyutlarda varlığını kesinlikle kabul ettiği yasaların kuantum evreninde bambaşka hallere bürünmesi. Yaklaşık 300 yıl önce Isaac Newton temel hareket ve çekim yasalarıyla ilgili teorilerini oluşturdu. O zamanlar bunları dahi anlayabilmek insanlar için çok zordu. Dünyaya hapis durumda olan insan sürtünme ve kütleçekim kuvvetleriyle fazlasıyla iç içeydi. Doğal olarak insanoğluna göre tüm maddeler daima ancak bir zemin üzerinde mevcut olabilir, yükseldiği an tekrar aynı zemine düşecek şekilde var olabilirdi. Bu yüzden kuşların hareketleri insanların en büyük tutkularından biri haline gelmişti. Fakat kuşlar da bu konudaki ayrıcalıklarına rağmen havada duramaz, onların yapabildiği tek hareket havayı iterek yükselmek ve o mesafeden süzülmektir. Bunun dışında sürtünme de dünya üzerindeki hayatın çok önemli bir bölümünü oluşturan bir kuvvettir. O zamanın görüşüne göre bir madde hareket ediyorsa bir noktadan sonra muhakkak duracaktır. Hareket ekstra enerji isteyen bir ihtiyaçtı. Newton ve yararlandığı birçok eski bilimadamı bu durumların evrende bu şekilde gelişmediğini keşfetti. Kütlesi olan bir cisim bir diğerini çekiyordu, üstelik kendi kütlesinden bağımsız olarak. Dolayısıyla evrende maddeler bir zemin üzerinde var olmak durumunda değildi. Zemin ayrıca var olmuş büyük bir kütleden ibaretti.

9 Hareket konusuna gelince, maddeler hızında değişme olmadan sonsuza dek hareket edebilir veya konumlarını koruyabilirdi. Elbette bunlar boş uzay gibi, sürtünme kuvvetinin olmadığı ve maddenin kütleçekim yüzünden bir başka kütleye yapışmadığı durumlarda geçerliydi. Tabii uzay da sürtünme gibi kuvvetler açısından mükemmel değildir, fakat bu yasalar her duruma uyarlanabilir. Sürtünme veya kütleçekim gibi kuvvetlerin etkisi hesaplanarak bulunabilir. Bunlar o zamana göre anlaşılması çok kolay olmayan konular olsa da, yine de kavranabilecek durumdaki olaylardı. Uzay seyahatlari, uydu fırlatışları bu kanunların getirdiği hesaplama yöntemleriyle yapılmakta. Özel Görelilik ve Genel Görelilik 20.yüzyılın başlarında Albert Einstein genel görelilik ve özel görelilik kavramlarını ortaya attı. Basitçe açıklamak gerekirse, öncelikle özel göreliliğe göre uzay ve zaman birbirini tamamlayan bir bütündür. Uzayda çeşitli hızlarda yol almak gözlemlenen zamanı değiştirir. Zamanda farklı yönlerde yol almak mümkün olsaydı aynı durum uzaydaki gözlemlenen durumu şekillendirecekti, fakat bu evren için zaman yalnızca tek yönde akar. Genel görelilik ise bu teoriye ek olarak bir cismin zaman algısının etkisinde olduğu kütleçekimle değişebileceğini söyler. Zaman daima tek yönde akar, fakat bu iki teoriye göre hiçbir zaman sabit bir hızla akmaz. Yakınında bulunulan kütlelerin büyüklüğü ve uzayda sahip olunan hız zamanın akış hızını değiştirir. Genel görelilik teorisinin en önemli içeriklerinden biri ise uzayzaman ın manipüle edilebilen bir olgu olduğudur. Kütlelerin etraflarındaki zamanı bükebildiğini söyledik, dolayısıyla uzayı da bükebilirler. Bu sonuç neticesinde bu büküm kısmında diğer gök cisimleri hareket eder. Gezegenlerin Güneş, Ay ın Dünya etrafında dönmesi bunun bir sonucudur.

10 Bu teorileri Einstein ın insanlara kabul ettirmesi zor olmuştur. Sonuçta bunlar insan algılarını Newton un kanunlarıyla kıyaslanamayacak kadar zorlayan teorilerdi. Fakat bugün bilindiği üzere bu teorilerin doğrulukları kanıtlanmış durumdadır. Örneğin sürekli yüksek hızda hareket eden GPS uydularının üzerlerinde bulunan saatler bu etkilerden dolayı Dünya üzerindeki herhangi bir saate göre daha farklı bir hızda çalışır. Bunun sonucu olarak doğru verileri sağlayabilmek için bu uyduların saatleri buna göre otomatik olarak ayarlanır. Çift Yarık Deneyi Konu kuantum mekaniğine geldiğinde işler iyice çığrından çıkıyor. Kuantum boyutu madde ve enerjilerin bambaşka fizik kurallarıyla var olduğu bir yer. Einstein dahi kuantum mekaniğini defalarca reddetmiştir. Kuantumu anlatmaya çift yarık deneyinden başlayalım. Üzerinde dikey bir yarık bulunan ince bir plaka düşünün ve zemin suyla kaplı olsun. Bu yarıktan bir miktar uzaklıktaki bir noktaya örneğin bir taş atılarak etrafa eşit hızlarla yayılan dalgalar oluşturulsun. Yarığa doğru ilerleyen dalgalar yarıktan geçtikten sonra tekrar yeni bir dalga şeklinde yayılır. Bu yarığın diğer tarafında tam karşıda bulunan bir perdede dalgaların bıraktığı etki incelenecek olursa tam yarığın karşısında büyük bir dikey çizgi oluşur. Bu dalganın en kuvvetli noktasının bıraktığı izdir ve kenarlara doğru gittikçe silikleşir. Şimdi aynı düzeneği tekrar gözünüzün önüne getirin, fakat

11 burada ortadaki plakada tek yarık yerine iki yarık bulunsun. Aynı dalga oluşturulduğunda bu sefer plakanın diğer tarafında yarıkların her birinde ayrı birer dalga oluşacaktır. Bu iki dalgadan birinin çukuru diğerinin tümseğini yok ederek ilerleyecek ve sonuç olarak perdede birçok farklı çizgiden oluşan bir girişim modeli ortaya çıkacaktır. Bu dalgaların bir veya iki delik ile karşılaştığında bulunduğu davranışa bir örnekti. Aynı düzenekte karşıya katı maddeler fırlatıldığında alışık olunduğu üzere tek yarıkta tek çizgi, çift yarıkta çift çizgi oluşacaktır. Bu deney bilimadamlarınca yapılıyor ve su veya katı madde yerine elektron kullanılıyor. Elektron genel olarak parçacık şeklinde bilinen bir yapıtaşıdır, okullarda atom ile ilgili verilen ilk bilgilerde daima parçacık olarak ele alınır. Fakat bu deneyde bu işin bu kadar kolay olmadığı, hatta daha fazlası fark ediliyor. Karşıdan fırlatılan elektron çift yarıkla karşılaştığında tüm dalgalar gibi karşıda bir girişim modeli oluşturuyor. Parçacık olduğu bilinen elektronların tıpkı bir dalga gibi aynı anda iki yarıktan birden geçtiği fark

12 ediliyor. Bunun nasıl olduğunu gözlemlemek için tam yarıkların önüne bir gözlem cihazı konuyor ve aynı deney tekrarlanıyor. Fakat bu sefer elektronlar bir parçacık gibi davranarak perdede yalnızca iki çizgi oluşturuyor. Bu deney birçok atomaltı parçacıkla, hatta büyük moleküllerle dahi denendiğinde sonuç aynı çıkıyor. Buradan ortaya çıkıyor ki parçacıklar veya dalgalar bir nevi izlendiğinin farkında. Hem Dalga, Hem Tanecik Şeklinde Davranan Parçacıklar Bir yapıtaşının bir özelliği ölçülmeye kalkıldığında dalga formundan parçacık formuna geçer. Örneğin atomlarda çekirdeğin çevresinde bulunan elektronlar normal şartlar altında atomu tamamen sarmış durumda olan dalgalar halinde bulunur. Dalga biçiminde bulunabilecekleri yörüngelerin biçimi enerji seviyelerine göre küre, balon, halka gibi farklı şekillerde olabilir. Bu elektronların konumu ölçülmeye çalışılırsa ise, tek bir noktada bir parçacık halinde oldukları görülür. Heisenberg in belirsizlik ilkesine göre bir parçacığın konumu

13 ölçülebilirse hızı, hızı ölçülebilirse konumu ölçülemez. Dolayısıyla nerede oldukları, nereye gidecekleri aynı anda belli değildir. Einstein ın kuantum mekaniğine karşı çıkmasının nedeni de fizikte daima olması gereken kesinlik kavramının kuantumda bu şekilde belirsiz bir boyut kazanmasıdır. Kuantumla birlikte durumlar aşırı sevimsiz bir mevzu olan olasılığa emanet edilmiştir. Olasılık denklemleriyle bir kuantum deneyinin sonucu büyük oranda doğru bilinebilir, fakat bir kesinlik söz konusu değildir. Schrödinger in Kedisi Varsayımı Evreni oluşturan tüm temel parçacıklar kuantum mekaniğine göre tamamen belirsiz durumda ve ancak belirli olasılıkla kısıtlı bir şekilde özellikleri tespit edilebilen yapıdadır. Bu parçacıklar gözlemlendiği anda konum, hız gibi özellikleri kesinleşir ve kesin fizik kurallarıyla işleyen bu evreni oluştururlar. Gözlemin maddenin durumunu değiştirmesiyle ilgili olarak bir de Schrödinger in kedisi isimli bir deney vardır. Bu fenomen aslında bir deney değildir; düşünce deneyi denebilecek, tamamen akıl yürütmeyle ilgili bir fenomendir. Bir kutu ve bu kutunun içine konmuş bir kedi düşünün. Kutunun içinde bir de 50% olasılıkla bozunması söz konusu olabilecek radyoaktif bir madde var. Bu madde ya bozunacak ve yaydığı radyasyon aracılığıyla başka bir düzeneği çalıştırarak kediyi öldürecek, ya da bozunmayacak ve kedi hayatta kalacaktır. Kutu açılana kadar kedinin canlı veya ölü olduğu bilinmeyecektir. Bu görüşe göre kedi bu durumda hem ölü, hem canlıdır ve kutu açıldığında tek bir duruma geçer. Sonuç olarak gözlemlendiği için ölü veya canlı olduğu belirlenmiş olunur. Tabii buradaki kedi, radyoaktif bir madde gibi kavramlar tamamen görselleştirme kaygısında olan imgelerden ibaret. Esas konu gözlemin kuantum evrenindeki varlıklara olan etkisidir.

14 Kuantum düşünce tekniği gibi zırvaların temeli buraya dayanır. Parçacıkların gözlemlendiklerinin farkında olduğu gerçeği ortaya çıkınca insanoğlu astroloji mevzusunda olduğu gibi buraya da atlamış, konuyu demek ki evren bizi dinliyor a getirmiştir. İyi düşünürsek iyi olur gibi bir felsefe uydurarak evrene mesaj yollamak gibi enteresan işlere kalkmış, tam tersi olarak da kanser çeşitleri gibi kaynağı belli ağır hastalıkların insanların kanser olmayı istediğinden gerçekleştiğine dair iddialar ortaya atmıştır. Bilimadamları kuantum bilgisayarları gibi hayatı tamamen değiştirecek çeşitli kuantum uygulamalarını hayata geçirmeye çalışırken, bunlar evde dizi izlerken bir yandan da kuantumda çığır açmayı başarmıştır. Kuantum Dolanıklık Kuantum mekaniğinde kuantum dolanıklık isimli bir başka fenomen vardır. Buna göre birbirine dolanık iki parçacık aralarındaki uzaklık ne kadar fazla olursa olsun birbirini etkileyebilir. Bir parçacık ölçüldüğünde onun diğer çifti de ölçülmüş konuma, dolayısıyla tek bir duruma geçer. Bunu baz alarak ışınlanma ile ilgili çalışmalar yapılıyor. Kuantum dolanıklığa sahip parçacıklardan biri bir laboratuvara, diğeri ise ondan kilometrelerce uzak dünya üzerinde başka bir yere yerleştiriliyor. Laboratuvardaki parçacığa başka türden bir parçacık yaklaştırılarak özelliği kopyalanıyor ve arada herhangi bir bağ olmamasına rağmen çiftinin de bu parçacığın özelliğini aldığı görülüyor.

15 Bu teknolojinin ilerleyen zamanlarda daha komplike maddeler, ardından da canlılar için ışınlanma için kullanılabilmesi olası. Maddenin içerdiği tüm atomların bilgisi ölçülür ve diğer tarafta bulunan parçacıklara bu bilgiler aktarılır. Bilgisi ölçülen atomlar yok olurken diğer taraftaki atomlar canlıyı baştan oluşturur. Bilinç gibi benliği oluşturan faktörler ise beyindeki parçacıkların ve reaksiyonların içerdiği bilgilerin sonucu şekillendiğinden dolayı bir canlı vücudu tekrar yazılmış olmasına rağmen aynı canlı olarak kalır. Neticede maddeyi oluşturan şey parçacıklardan ziyade o parçacıkların taşıdığı bilgidir. Parçacıklar her yerde aynı özelliklere sahiptir. Kuantumun Etkileri Mikro Farklı boyutlara Boyutlardaki inildiğinde kuantum Farklı özellikleri ile karşılaşılmasına rağmen makro boyutlarda neden bu etkilerin görülmediği kuantum için önemli bir sorudur. Kuantum her şeyden önce eksik, her geçen gün yeni yönleri keşfedilen bir teoridir ve bunun yanıtı halen keşfedilmemiş olabilir. Bu yanıta göre boyut büyüdükçe parçacığın bulunduğu durum sayısı bire kadar düşüyor olabilir. Bunun dışında bununla ilgili zaman konusunda olduğu gibi paralel evrenlere açılan başka bir görüş daha söz konusu. Buna göre aslına her durumun yaşandığı bir evren var ve bir insanın bilinci her an oluşan bu paralel evrenlerden yalnızca birinde yaşıyor. Küçük boyutlara inildikçe de bu evrenler arasındaki sınır git gide önemsizleşiyor. Kuantum fiziği ile ilgili gelişmeler ve bilgisayar teknolojisindeki duraklama insanları qbit (kuantum bit) ve kuantum bilgisayarları geliştirmeye itiyor. Bu teknolojilere erişilebilirse insanoğlu bir anda muazzam bir çağ atlayışı yaşamış olacak. Fakat kuantum bilgisayarlar bu yazıda değil, gelecekte başka bir yazının konusu olarak ayrıntılı olarak işlenecek.

16 Web Geliştirmeye Giriş 1 Bir web sitesi oluşturmanın sayısız yolu vardır. Bunların hepsi temelde aynı olsa da, seviyelerine ve web sitesini farklı bakış açılarıyla oluşturmayı sağlamalarına göre birbirinden ayrılır. Şimdi soyut bir şekilde açıklamak yerine web geliştirmeyle uğraşmak isteyen bir kişinin bilmesi gereken kavramları teker teker açıklayalım. Web geliştirme iki ayrı alana ayrılır; web tasarım ve web programlama. Web tasarım bir site üzerinde göze hitap eden kısımların oluşturulmasıdır. Tema çizimi, temaların HTML kodlarına dökülerek tarayıcı üzerinde çalışmasının sağlanması ve diğer grafik işleri web tasarım dahilindedir. Web programlama ise bu şekilde döküman halindeki bir siteyi bir sisteme dönüştürme sürecidir. Site etkileşimli bir hale getirilerek istenen işleri yapar hale gelir. Kısaca siteyi gerçek anlamda canlandıran programlama iken, giydiren tasarımdır.

17 Web geliştirmeye giriş için en başta kesinlikle öğrenilmesi gereken HTML dir. Bu dilin programlama dilleriyle uzaktan yakından alakası yoktur. Bir işaretleme dilidir ve Microsoft Word gibi herhangi bir kelime işlemci programında döküman oluşturmaktan daha zor değildir. Web sayfasında olması gereken elemanlar HTML kodları ile eklenir. Sayfanın temel bilgileri ve özellikleri aynı şekilde HTML kullanılarak yönetilir. CSS dili ise tamamen görselliğe yönelik bir tasarım dilidir. HTML ile oluşturulan elemanları çok detaylı biçimlerde şekillendirmek için kullanılır ların sonu, 2000 lerin başı gibi görsellik için yalnızca HTML in özellikleri kullanılmış olsa da, HTML bu alanı artık tamamen CSS e devretmiştir. HTML ile bir sayfayı görsel yönden biçimlendirmeye çalışmak aşırı verimsiz bir yöntemdir. Kullanıcının elinde yavaş çalışan, standartlara uymayan ve ziyaretçilere birçok problem çıkaran bir site verir. Bu noktaya kadar bahsettiğim kavramlar statik bir web sayfası oluşturmak için yeterli. Bunlarla elle düzenleyebileceğiniz, bir sisteme oturtulmamış fakat iş gören ufak tefek web siteleri oluşturabilirsiniz. Bu diller server, yani siteyi içinde bulunduran bilgisayar tarafında da; client, yani siteyi ziyaret eden kullanıcı tarafında da aynı şekilde çalışır. İşin içine server programlama girdiğinde ise işler daha renkli bir hal alır. Aynı şekilde iki tarafta da aynı şekilde çalışan, client dillerine kaldığımız yerden devam ederiz. Fakat şimdi web geliştirme adına bilinmesi gereken en önemli kavramlar için bir web sitesinin temellerine inelim. Bir site aslında dosyadanlardan ibarettir. Statik bir web sitesinin dosyaları bir dökümandan farksızdır. İşin içine server programlama girdiğinde, programlama dili kullanılarak yazılmış kodlar bu sayfaları her seferinde ziyaretçiler için özel şekillerde baştan üretir. Fakat kodlar ziyaretçi tarafına yine bir döküman şeklinde ulaşır. Bir web sitesi hosting ve domain isminde iki önemli kavramın içinde barınır. Türkçesi barındırma alanı olan hostingler birer bilgisayardır ve

18 sitenizin tüm dosyaları bu bilgisayarların içinde barınır. Bunlar internetten erişilebilen bilgisayarlar olduğundan dolayı sitenizin internette yayınlanabilmesine olanak verir. Evinizdeki bilgisayarlardan farkı online sistemler için özel olarak üretilmiş olmalarıdır. Serverlar için üretilmiş, çoğu bilinen masaüstü işletim sistemlerinin server versiyonu olan serverlar için özel olarak üretilmiş işletim sistemlerini kullanırlar. Dilediğinizde kendi bilgisayarınızı bir server a çevirerek sitenizi internet üzerinde buradan yayınlayabilirsiniz. Domain veya alan adı ise web sitenize kolaylıkla bağlanılmasını sağlayan isimdir. Örneğin bu siteye erişmek için tarayıcınızın adres çubuğuna gireceğiniz sabahlatan.com adresi bu sitenin domainidir. Domain sistemi geliştirilmeden önce sitelere erişmek için sitelerin sahip olduğu ip adresleri kullanılıyordu. IP adresi halen sitelerin lokasyonunu belirleyen kavramlardan biri, sitelerin çoğunluğuna onların sahip olduğu IP adresini adres çubuğuna yazarak girebilirsiniz. Tabii bu olaya yalnızca siteye bağlanmak olarak bakmamak lazım. Temelde bir bilgisayara bağlanmak için kullanılan teknolojilerdir. bilgisayarda yayınlanan bir site varsa buna Fakat bu bağlanmış olursunuz. Sitenizi yayınlamak için yapmanız gereken ilk eylem bir domain ve bir hosting sahibi olmak olacak. Bunlar yıllık veya aylık olarak kiralanan ürünlerdir. Bunların ücretsiz versiyonları da mevcuttur, fakat profesyonel amaçlar için kullanılmaya uygun değildir. Hosting ve domaini aldıktan sonra ikisini kısa bir işlemle birbirine bağlar ve bu şekilde kullanırsınız. Ziyaretçi tarafında çalışan bir diğer dil ise JavaScript dilidir. Bu bir programlama dilidir ve web sitelerinde çoğunlukla efekt tarzı olaylar için kullanılır. Bir sayfada tema üzerinde anlamsızca oynadığınız etkileşimli bölgeler varsa bunlar muhtemelen JavaScript, ufak bir ihtimalle CSS ile oluşturulmuştur. Bugün JavaScript ham haliyle pek kullanılmıyor. Bunun yerine jquery gibi kodlamayı kolaylaştıran, açıkları gideren ve kullanıcıya

19 sayısız imkan kullanılmakta. sunan JavaScript tabanlı kütüphaneler Bir web sitesinin server tarafında ise serverda çalışan programlama dilleriyle yazılmış dosyalar bulunur. İnternette bu alana yönelik yaygın olarak PHP veya ASP.Net kullanılır. Bunların haricinde farklı bağımsız server dilleri olduğu gibi kimi masaüstü programlama dillerinin serverlar için özel olarak üretilmiş geliştirme platformları kullanılır. Bunlara orjinal ismiyle framework deniyor. Bu tarz bir programlama dili serverda çalışır ve kullanıcıya özel sayfa görüntülenmesini sağlar. Bunların kullanıldığı sitelerde statik sayfalar yerine duruma göre baştan yazılan sayfalar gösterilir. Bu şekilde gerektiğinde gizli kalması gereken içerikler server tarafında kalır, ziyaretçiye yalnızca kendini ilgilendiren bilgiler gönderilir. Şimdi en basitinden bir web sayfası oluşturmaya başlayalım. HTML ile giriş yaparak CSS ile süsledikten sonra birkaç ufak tefek ekleme de yaparak bu yazıyı noktalıyoruz. Örnek üzerinde görürken bir yandan da bu dillerde bulunan temel komutları öğrenmiş olacaksınız. Tüm HTML etiketleri bir yazılış standardına sahiptir. Bir web sayfası daima <html> etiketiyle başlar ve </html> etiketiyle biter. Bu ve bunun gibi soyut kodları yazmadığınız müddetçe sayfadaki somut öğeler yine görünür, fakat bu durumda standartlara uymazsınız ve web standartları artık bu işin temeli olmuş durumda. Örneğin arama motorları düzenli bir şekilde yazılmamış sayfaları sevmez ve desteklemez, dolayısıyla aramalarda üst sıralarında göstermez. Bu da hit kaybı demektir. <html> ve </html> etiketlerinden görüleceği üzere html etiketleri küçüktür ve büyüktür işaretleri arasına yazılır. Çoğunlukla açılış ve kapanış olarak bir çift halinde bulunurlar. Sayfadaki diğer öğeler bu iki etiket arasında bulunur ve üzerinde işlem yapacakları objeleri bu şekilde iki

20 taraftan sararlar. Sıradaki eleman ise sayfanın özelliklerinin ve dolaylı yoldan kullanılan öğelerin bulunduğu <head></head> etiketleridir. Burada sayfanın başlığı, sayfaya çeşitli şekillerde kullanılmak için çağrılan dosyaların kodları, sayfanın arama motorunda görünen açıklama benzeri bölümleri ve CSS kodları gibi soyut öğeler bulunur. Bunların ardından <body></body> etiketleri gelir. Sayfada fiziksel olarak bulunan her şey bu etiketlerin arasına yazılır. Bu üç temel etiketi öğrendikten sonra şimdi sayfaya kısaca basit bir yazı yazmayı gösterelim. Fakat ondan önce <title></title> etiketinden de bahsedelim. Sayfanın başlık çubuğunda görünen başlığı bu etiket arasına yazılır. İçinde yalnızca bir metin bulunan ve bir başlığa sahip olan örnek bir sayfanın kodları aşağıdaki gibidir. <html> <head> <title>sabahlatan</title> </head> <body> Uykusuzluğa bahane. </body> </html> Bu kodu bir HTML sayfasına çevirerek çalıştırmak için ihtiyacınız gereken tek araç Windows un basit not defterinden daha fazlası değil. Not defteri uygulamasını açın ve bu kodları yazarak Dosya kısmından Farklı kaydet seçeneğini seçin. Dosyanın uzantısı.html olacak şekilde kaydedin. Örneğin ornek.html şeklinde bir isim yazabilirsiniz. Bunun dışında bir alt kısımdaki dosya türü seçeneğini tüm dosyalar olarak seçeceksiniz.

21 Bu işlemleri gerçekleştirdikten sonra tek yapacağınız kaydettiğiniz dosyaya çift tıklayarak herhangi bir tarayıcıda açmak olacak. Bu şekilde yalnızca bilgisayarınızda sizin erişebildiğiniz bir web sayfayı üretmiş oldunuz. Bunu bu şekilde yayınlamak için bir hosting ve domain edindikten sonra oraya atmanız yeterli. Kodlardaki girintilemeyi fark etmişsinizdir. Bunlar okunabilirliği arttırmak amaçlı, hemen hemen tüm programlama dillerinde kullanılan bir yöntemdir. Bunun dışında HTML yazdığınız kodları yorumlarken bıraktığınız birinci boşluktan sonrasını saymaz veya satırları görüntülemez. Bunun anlamı ne kadar boşluk eklerseniz ekleyin, tarayıcıda açtığınızda dosyada bunu yalnızca tek bir boşluk karakteri olarak göreceksiniz. Sayfaya resim eklemek için <img /> etiketi kullanılır. Bu açılışı ve kapanışı olmayan, tek parça bir etikettir. Bu tarz kimi bağımsız öğelerde bu durum mevcut. Sayfada satır atlamak içinse <br /> etiketi kullanılır. Bu etiketlerin sonundaki boşluk ve slash ise işaretleri kapatma için bir etikete sahip olmadıklarından dolayı gerekiyor. İsterseniz <br> şeklindeki eski versiyonunu da kullanabilirsiniz. Fakat web standartlarına uyan versiyonu slash içeren halidir. Şimdi bilgisayarda dosyayı kaydettiğiniz konumda yayına bir resim dosyası sürükleyin ve ismini resim.jpg olarak kaydedin. Tabii uzantısı jpg olmak koşuluyla. Ardından sayfa kodlarındaki Uykusuzluğa bahane metinin hemen yanına bir <br /> ardından

22 <img src= resim.jpg /> kodunu yazın. Bu şekilde resim.jpg ismine sahip resmi sayfaya çekmiş oldunuz. İsterseniz src kısmına bilgisayardaki bir resmin ismini yazmak yerine internetten bulduğunuz bir resmin adresini ekleyebilirsiniz. Tüm bunları yaptıktan sonra kodların son hali aşağıdaki gibi olacaktır. <html> <head> <title>sabahlatan</title> </head> <body> Uykusuzluğa bahane.<br /> <img src="resim.jpg" /> </body> </html> Yazının istediğiniz bir bölümünü kalın hale getirmek için o kısmı <strong></strong>, italik hale getirmek içinse <em></em> etiketleri arasına alırsınız. Şimdi elimizdeki kodlar üzerinde bir deneme yapalım. <html> <head> <title>sabahlatan</title> </head> <body> <strong>uykusuzluğa</strong> <em>bahane.</em><br /> <img src="resim.jpg" /> </body> </html> Resim boyutlarını küçültmek için ise aynı etiketin içerisinde width ve height şeklindeki en ve boy anlamına gelen iki parametreyi ekleyeceksiniz. <html> <head> <title>sabahlatan</title> </head> <body>

23 <strong>uykusuzluğa</strong> <em>bahane.</em><br /> <img src="resim.jpg" width="150" height="120" /> </body> </html> Şimdi yavaş yavaş CSS kodlarına geçelim ve yazıyı burada bitirelim. CSS kodlarını sayfada çalıştırmak için 3 ayrı yöntem mevcut. Bunları <head></head> etiketinin arasında <style></style> etiketi arasına yazabilir, ayrı bir.css uzantılı dosya olarak kaydederek yine <head></head> kısmından çağırabilir veya sayfada hangi elementi etkilemek istiyorsanız onun parametresi olarak yazabilirsiniz. Bunun detaylarına şimdilik girmiyoruz, anlaşılması kolay olsun diye bu derste <style></style> etiketlerinin arasına yazma yöntemi işimizi görür. CSS kodları formattadır: en basit haline indirgenecek olursa şu element { özellik1: değer1; özellik2: değer2; } Örneğin sayfanın arkaplan rengini değiştirmeyi deneyelim. Sayfa denen kavram HTML deki body etiketinden ibarettir. O yüzden ona yönelik bir kod yazılacak. Sayfanın arkaplan rengi siyah olsun ve yazıları da okunabilsin diye beyaz yapalım. body { background: black; color: white } Şimdilik bu kadar öğrenmeniz yeterli. Web dillerinde renklere ulaşmak için 16 lık sayı sistemindeki kodlarını kullanmak çok ayrıntılı renklere ulaşabilmenizi sağlayıp daha verimli olsa da, temel renklere yalnızca İngilizce ismini yazarak ulaşabilmeniz mümkün. Burada background, yani arkaplan rengini siyah; color, yani sayfadaki yegane eleman olan

24 yazıların rengini beyaz yaptık. CSS kodlarında genellikle sayfadaki tüm elemanlara özel olarak ulaşılarak göreceli olarak biçimlendirilir. Fakat şimdilik basit olması açısından bu şekilde tüm elemanları etkileyecek kodlar yazıyoruz. Son olarak örneğin <em></em> etiketine bir özellik atayalım. Örneğin arkaplanı mavi olsun. Açıkçası tam anlamıyla mavi diye bilinen rengi değil; göze hoş gelen, royalblue isimli bir rengi kullanıyorum. em { background: royalblue; } Şimdi bunları sayfaya ekleyelim. <html> <head> <title>sabahlatan</title> <style> body { background: black; color: white } em { background: royalblue; } </style> </head> <body> <strong>uykusuzluğa</strong> <em>bahane.</em><br /> <img src="resim.jpg" width="150" height="120" /> </body> </html> Şimdi tüm bu kodlamaların bir sonucunu görelim.

25 Yazı kapsamlı gelmiş olabilir, fakat bilişim veya web evreninde yapabileceklerinizin bir sınırı yok. Kendiniz de yeni teknikler ve kodlamalar geliştirebildiğinizden dolayı bu alan her geçen gün gitgide büyüyen bir dünyadır.

26 Büyük Set Resifi Avustralya yakınlarında Mercan Denizi nde bulunan Büyük Set Resifi (Great Barrier Reef) dünya üzerinde canlı organizmalardan oluşan devasa tek yapıdır. Çoğu yerde yanlış bir şekilde dünyanın en büyük canlısı şeklinde anılsa da, bu yapı milyarlarca canlıdan oluşmuş büyük bir ekosistemdir. Milyarlarca mercan polipi bu yapı içinde bir arada bulunur. Bu resif yaklaşık 2300 kilometre uzunluğundadır ve uydu görüntülerinde kolayca seçilebilir. Su canlıları içinde bulundukları yoğun, katalize oranı yüksek ortam ve rahat üç boyutlu hareket imkanı ile kara canlılarına nazaran çok daha rahat birbirleriyle ilişki halinde bulunabilir. Dolayısıyla bu gibi ekosistemlerde muazzam sayılarda ve çeşitlerde canlılık bulunur. Bir canlının ölümü çok daha fazla canlının var olabilmesini mümkün kılar.

27 İnorganik ortam git gide organikleşir. Mercan resifleri bu nedenle canlılığın en zengin olduğu ortamların başını çeker. Sayısız hayvan ve bitki türünü bünyesinde barındırır. Dünya okyanuslarının yüzde bir kadar alanı mercan resifleri tarafından örtülür. Büyük set resifi bunun gibi 2900 e yakın ayrı mercan resifinden ve 900 e yakın adadan meydana gelir. Bu yapı devasa bir canlı olmasa da, tek hücreliden çok hücreli yaşama geçiş konusunda olduğu gibi canlıların evrimin ilerleyen süreçlerinde organize iş paylaşımını ilerleterek tek bir organizma haline gelmesi mümkündür. Çok hücreli yaşamın hemen önceki aşamalarında ufak koloniler yer alır. Bunlar tek hücreli ayrı birer canlı olsa da, bir araya gelerek çok hücreli yeni bir organizma benzeri bir yapı oluşturmuştur. Organizma içerisinde her birinin farklı bir görevi vardır. Sonraki aşamalarda tekilliğin hiçbir önemi kalmaz; kalsa dahi tek başına kalan, organizasyona adapte olmuş hücre yaşamını devam ettiremeyeceğinden çok hücreli canlılık başlamış olur.

28 İspanyolcaya Giriş 1 Bundan sonra Sabahlatan da hayatın çeşitli alanlarına dair eğitim serileri bulunacak. Bunlara da bu İspanyolca eğitim makalesi ile başlıyoruz. Bir yabancı dili ilk defa öğrenmeye heveslenmiş bir kişi direkt olarak o dille ilgili ufak ve basit kalıplar öğrenmek isteyeceğinden bu ilk yazıda İspanyolcanın yapısı, ses ve konuşma dilleri ve bunlar arasındaki uyum, temel kalıplar gibi bilgiler verilirken hemen ardından gelen yazılarda İspanyolca ile ilgili temel detaylar, İspanyolcanın tarihi ve konuşulduğu bölgeler gibi konulara değinilecek. Öncelikle İspanyolca büyük oranda fonetik bir dildir. Bunun anlamı Türkçe gibi birkaç istisna durum dışında her harf tek

29 bir sese denk gelir. Yazıldığı gibi okunan dil kavramından kasıt budur. Dolayısıyla Türkçe bilen biri için İspanyolcaya giriş aşaması kolay gelecektir. Fakat İspanyolcanın sonraki aşamalarda git gide zorlaşan bir dil olması söz konusu. Bunun nedeni fiillerin çoğunun kendine özgü sayısız çekimi olması ve tamamen ezber gerektirmesinden kaynaklıdır. Bu yönü olmasaydı İspanyolca dünyadaki en kolay öğrenilen dillerin başında geldiği iddia edilen İngilizce den çok daha kolay kavranabilen bir dil olacaktı. Türkçeyi ise kısmen zor kılan şey komplike yapısıdır. Fakat istisna durumları öğrenmeden de Türkçeyi günlük konuşma dili olarak kullanmak mümkündür. İspanyolca alfabesine serinin ikinci makalesinin başında değiniriz. Bunlar üzerinde durulması gereken kavramlar, fakat ilk derste çok fazla detay öğrenmeye gerek yok. Kısaca bahsetmek gerekirse İspanyolca alfabesi diğer Latin ve Cermen dilleri gibi Latin alfabesinin bir varyasyonu şeklinde oluşturulmuştur. Ek olarak İspanyolcaya özgü ses ve yazım kompozisyonlarına sahip birkaç harf eklenmiştir. Tilde (~) isimli diyakritik işaretin n harfine eklenmesiyle oluşan ñ (enye) ve bir çift l harfinin yan yana gelişiyle oluşan ll (elle) harfi bu alfabeye ayrıca eklenen karakterlerdendir. ñ harfi ny harf kombinasyonuna işaret eder. Örneğin cariño sözcüğü Türkçe seslerle çözümlenecek olursa ( c harfinin burada Türkçedeki k sesini vermesi gerekiyor) karinyo şeklinde okunacaktır. Cariño samimiyet duyulan birine karşı hitap kelimesi olarak kullanılır ve sevgilim, canım gibi bir anlam taşır. ll harfi ise yine olaya Türkçe de yer alan seslerle bakacak olursak y şeklinde okunur. Bu harf kombinasyonu bir çift L harfinden oluşur, bunu karıştırmamanız gerekiyor. Bunun İspanyolcanın çeşitli ülkelerde konuşulan biçimlerinde j olarak okunduğu da görülür. Kullanımına örnek verilecek olursa at anlamına gelen caballo sözcüğü Türkçe ifadeyle kabayo şeklinde okunacaktır. Bir diğer istisna ise que veya gue şeklinde yazılan harf kombinasyonlarıdır. Bu ifadeler İspanyolcanın

30 diğer tüm yapısına muhalefet edecek şekilde ke ve ge şeklinde okunur. Kısaca q veya g harflerinden sonra ue veya ui harfleri geliyorsa aradaki u harfi okunmaz. Bu kuralın farklı istisnaları da var, fakat bunlara sonra değinilecek. Kaldı ki İspanyolca öğrenen çoğu birey bu kombinasyonlarla ilgili bundan ötesini bilmez dahi. Diğer tüm ses mevzuları için ikinci yazıyı bekleyeceksiniz. Tüm dil eğitimlerinde öncelikle o dilde selamlaşma şekilleri öğretilse de ben burada size Anlamıyorum ve İspanyolca bilmiyorum cümlelerini öğreterek başlıyorum. Hemen ardından selamlaşmalara geçeriz. No entiendo ifadesi Türkçe anlamıyorum, İngilizce I don t understand anlamına gelir. Bunu Türkçe seslerle çözümlemeye gerek yok, tüm harfler tek ses taşıdığından Türkçe bir ifade okur gibi okuyabilirsiniz. Burada No başına geldiği ifadeyi olumsuz duruma getirir ve hiçbir şekilde çekimlenmesine gerek yoktur. İngilizcedeki don t, doesn t, aren t, am not gibi değişken durumlar burada yoktur ve her durumda aynı şekilde kullanılan işlevsel bir öğedir. Entiendo ise birinci tekil şahıs olan ben anlamak fiilidir. zamirine göre çekimlenmiş olan No hablo Español ifadesi Türkçe ses çözümlemesiyle no ablo espanyol şeklinde okunur ve İspanyolca bilmiyorum anlamı taşır. H harfinin hiçbir şekilde okunmadığını bilmeniz yeterli, bunun dışında burada h ile ilgili başka bir ses istisnası yoktur. hablo ise yine aynı şekilde birinci tekil şahısa göre çekimlenmiş konuşmak anlamına gelen fiildir. İngilizcedeki I don t speak Spanish ifadesi gibi İspanyolca olan nesne konuşmak anlamındaki fiilden sonra gelir. Tıpkı İngilizcedeki gibi İspanyolcada da Türkçeden farklı şekilde bu gibi bir cümlede bilmek yerine konuşmak fiili kullanılır. İspanyolca da selamlaşmak için hola ifadesi kullanılır ve ola şeklinde okunur. Cómo estás? ise komo estas

31 şeklinde okunur ve nasılsın? veya n aber? benzeri anlamlar taşır. İfadede ilk dikkat çeken durum elbette baştaki soru işareti olacaktır. Bu işaret İspanyolca ya özgüdür. Soruların başına ters soru işareti konulurken sonuna da bilinen standart soru işareti konulur. Bunun nedenine ve aynı şekilde kimi sesli harflerde bulunan aksan işaretlerine yine bir sonraki makalede değinilecek. Bu gibi bir soruya bien, mal veya más o menos gibi yanıtlar verilebilir. Bunlar iyi, kötü ve fena değil anlamında gelir. Bunların sonuna eklenecek y tú? ise i tu şeklinde okunur ve ya sen? anlamı taşır. İspanyolca yapı olarak Türkçe ile benzerlikler taşır. Bu durum fiillerin çekimi ve zamirlerle ilgili durumlarla ilgili. Örneğin Te quiero ( te kiero olarak okuyabilirsiniz) İspanyolca olarak Seni seviyorum anlamı taşır ve basitçe Te ifadesinin seni ve quiero nun ise seviyorum anlamına geldiği söylenebilir. Esasında tam olarak çevirisi seni istiyorum olsa da, İspanyolca konuşanlar bunu seni seviyorum anlamında kullanır. Bu kalıp Yo te quiero şeklinde kullanılabilirdi, anlamı da ben seni seviyorum olurdu. Fakat Türkçede fiil zaten şahsa göre çekimlenmiş olduğundan ben zamirinin kullanılması gereksiz gereksizdir. İspanyolca için de aynı durum söz konusu. Buradan anlaşılması gereken İspanyolcada kullanılan tüm fiillerin Türkçede olduğu gibi şahıslara göre birer birer çekimlendiğidir. İngilizcede I love you şeklindeki bir cümle sokak ağzı gibi, karşıdakinin kurulan cümleyi her durumda anlayacağı durumlar haricinde hiçbir şekilde sadeleştirilemez. Burada love şahsa göre çekimlenmemiştir ve tek başına bu cümle için bir anlam taşımaz. Dolayısıyla cümlenin başında ben anlamına gelen I zamirinin belirtilmesi gerekir. Türkçenin İspanyolcaya İngilizceden daha benzer görünmesinin başlıca nedenlerinden biri budur. Fakat tabii bu iki dil arasında köken olarak hiçbir bağlantı yoktur, tamamen kültürlerin dili oluştururken aynı yolları tercih etmelerinden kaynaklıdır. İspanyolca ve Türkçe de benzer kelimeler vardır, bunun nedeni ise iki dilin de tarihsel süreçte Arapça ya maruz kalmış olmasıdır.

32 2.Bölüm Link Yollayan, Takip Hesapları Temizlemek Eden Hiçbir sosyal ağ hesabı kendi kendine diğer kullanıcılara mesaj göndermez veya hesabım saçma sapan hesapları takip ediyor cümlesinde bahsettiğiniz eylemi gerçekleştirmez. Yapay zeka henüz bu kadar gelişmedi. Bunlar tamamen zamanında bir boklar yemiş olmanızdan kaynaklanıyor. Tüm sosyal ağlarda bu konuda mantık aynıdır. Bir profil onu kullanan kişinin isteği dışında hareketler sergiliyorsa bu ya başka birinin şifreyi biliyor olmasından, ya da kullanıcının profilinde cirit atmasına izin verdiği uygulamalardan kaynaklanır. Birinci seçenekle sıklıkla karşılaşılmaz. Sosyal ağlardan takip ve arkadaş listesindeki diğer herkese virüs yuvası linkler ve reklamlar gönderen; çeşitli hesapları takip eden profiller, bu profillerde aktif halde bulunan uygulamalar yüzünden bu hareketleri sergiler. Çözüm basit. Sorunun çözümünü tek bir sosyal ağ için açıklamıyorum, tüm sosyal ağlarda yapmanız gereken işlem aynı

33 temele dayanıyor. Ayarlar ve benzeri bir bölümden Uygulamalar sayfasını bulacaksınız ve orada yabancı görünen veya kuşkulandığınız uygulamaları teker teker kaldıracaksınız. Sonuç olarak sorununuz kesin olarak çözülmüş olacak. Bu tür durumlar büyük oranda takipçi kazanma sitelerini en az bir defa kullanmış olan kullanıcılarda ortaya çıkar. Bir takipçi kazanma sitesine giriş yaptığınızca o hiç bakmadan direkt onay verdiğiniz sayfada uygulamanın profilinizi istediği gibi yönetmesine izin vermiş olursunuz. Bunun sonucunda uygulamayı yöneten eleman istediği gibi hesapta bulunan kullanıcılara link gönderebilir, hesabınızın başka hesapları takip etmesine neden olabilir. Bu gibi siteler aracılığı ile profiliniz bir ticaret malzemesi haline gelmiş olur. Siz farkında olmasanız da profiliniz 10 TL ye 1000 takipçi benzeri ilanlardaki 1000 hesaptan biri durumuna gelir. Uygulamalar aracılığı ile yönetebildikleri hesaplarda bu elemanlar özel mesajlar aracılığıyla attıkları linklerle de farklı amaçlarla hit sayısını arttırır veya bir virüsü, trojeni internette yaymaya çabalar. Sosyal ağların artık hayatınızda önemli bir noktada olduğunu çoktan kabul ettiniz. Bu yüzden profilinize yerleşen uygulamaların ne kadar önemli olduğunun farkında olmanız büyük önem taşıyor. Facebook, Twitter, Tumblr, Instagram veya hangi sosyal ağ olursa olsun bir uygulamaya erişim izni vereceğiniz zaman izinleri dikkatlice izleyin veya bu uygulamayla işiniz bittikten sonra direkt olarak kaldırın. İnternetin çöplük olduğu aşikar, bunun bir parçası olarak daha da kirletmemek için buna dikkat edin.

34 Var Olandan Olmaması Gerekeni Oluşturmak Tarih boyunca keşfedebildikleri üzerinde çalışan insanoğlu bir noktadan sonra teorik çalışmalara daha fazla ağırlık vermeye başlamıştır. Var olan çeşitli fenomenlerin antitezlerinin de olduğunu varsayarak çeşitli bulgulara ulaşmayı denemiştir. Bir şey doğada varsa, onun tam tersi de bulunmalıdır düşüncesi tarihin çoğu diliminde insanların kafa yorduğu konulardan olmuştur. Değeri karekök -1 olan i sayısı yoktur, karadeliklerin aksine evrene hiç yoktan madde saçan akdelikler yoktur, Doctor Who dizisinin rüya ve uyanıklığın tarşıldığı bir bölümünde işlenen etrafını soğutan bir yıldız türü yoktur. Karmaşık sayılar, yine kendileri gibi hayali bir varlık olan takyon parçacıklarının kütle değeridir. Bu parçacıklar hiçbir parçacığın erişemeyeceği hızın ışık hızı olduğu evrende en düşük hızı ışık hızından daha büyük olan hayali oluşumlardır. Akdelikler karadeliklerin antitezidir. Karadelik diye kendine yaklaşan her maddeyi, enerjiyi ve bilgiyi yutan fenomenler varsa, bunların tam tersini gerçekleştiren; evrene bunları saçan cisimler de olmalı mantığıyla ortaya atılmıştır.

35 Solucandeliği isimli, uzayın ve zamanın iki farklı konumunu birbirine bağladığı farz edilen köprülerin bir ucunu oluşturması gerektiği düşünülür. Diğer uçta ise bir karadelik yer alacaktır. Evrendeki en parlak ve en yüksek enerjiye sahip cisimler olan kuasarlar keşfedildiklerinde bunlar hakkında düşünülen şeylerden biri bunların teoride var olan akdelikler olduklarıydı. Fakat sonradan bunların aslında birer karadelik sistemi olduğu ortaya çıktı. Merkezde bulunan karadelik etrafındaki bolca maddeyi etrafında yüksek hızda çevirip sıkıştırarak büyük enerjiler oluşmasına neden oluyordu. Soğuk yıldız ile ilgili herhangi bir hipoteze denk gelmedim. Doctor Who dizisinde bu konunun işlendiği bölümde karakterler sürekli olarak farklı iki durum arasında uyanıp rüyaya dalarak iki farklı evrende gidip geliyor ve hangisinin rüya olduğunu anlamaya çalışıyorlar. Bu iki durumdan birinde burada bahsedilen türde bir soğuk yıldız mevcut ve uzay gemileri olan TARDIS bu yıldıza doğru git gide yaklaşıyor, yaklaştıkça sıcaklık git gide düşüyor. Soğuk yıldız ifadesi normal şartlar altında sıcaklığı genel olarak yıldızların ortalama sıcaklığından daha düşük olan yıldızlar için kullanılan bir ifade. Doğal olarak bu konuda bilgisi olan olan herkes bir

36 yıldızın oluşum şartlarını ve bir bütün halinde bulunması için gereken kesin yasaları bildiğinden bu tarz bir hipotezi ortaya atmak yürek isteyecektir. Evrendeki büyük çoğunluğu hidrojen olan serbest gaz ve diğer elementler kütleçekim etkisiyle bir araya gelerek yıldızın doğumuna neden olur ve bunun sonucu olarak yıldız yarattığı nükleer tepkimelerin etkisiyle her bir yanı yüksek ısı içeren bir küre halini alır. Dolayısıyla bir yıldızın yüksek sıcaklıktan bağımsız olarak düşünülmesi söz konusu değildir. Evrende soğuk bir şey varsa, bunun ismi de yıldız değildir. Kahverengi cüceler yıldız ve gezegen arasında kalmış gök cisimleridir ve gezegen kadar soğuk olmaları mümkündür fakat bunlar doğal olarak yıldız tanımı içinde yer almaz. Karmaşık sayıların gelişimi konusuna daha ayrıntılı olarak bakalım. Her medeniyet kendi içinde matematiği geliştirerek farklı noktalara getirmiştir; fakat kökleri bugüne dayanan, bugünkü insanoğlundan oluşan medeniyetin geliştirdiği matematiği baz alarak olaya farklı bir açıdan yaklaşalım. Medeniyet dendiğinde bu tanım ırkları veya toplumları işaret etmez, toplumların birbiri ile ilişkileri sonucu ve yazının da icadıyla birlikte bulguların kalıcı hale gelmesiyle bugünkü insanoğlu tek bir medeniyet olarak alınabilir. Antik medeniyetlerin bundan ayrılmasının nedeni bir noktada tarih sahnesinden silinmeleri, çoğunun bulgularını kalıcı hale getirememesi ve dolayısıyla arada büyük bir kesinti

37 oluşmasından kaynaklanır. O medeniyetlerin bulguları keşfedildikçe onlardan ufak çaplı olarak yararlanılır, fakat bu aynı tanıma girmelerini sağlamaya yetmez. Bugünkü medeniyetten devam edelim. Matematiği yavaştan kullanmaya başlayan insanlar için başlarda 0 diye bir sayı dahi yoktur. İnsanlar yokluğu ifade etmeye uzun bir süre gerek duymadı. Fakat birçok medeniyetin de yaptığı gibi sonunda bir şekilde bu sayı keşfedildi. Bir şeyin değeri varsa ve bu bir şekilde ifade edilebiliyorsa, aynı şekilde olmadığı durum da söz konusu olmalıydı. Artık ortada hiçlik ve pozitif sayılardan ibaret bir matematik bulunuyordu. Elbette bu kadarla sınırlı kalınmadı. İnsanoğlunun farklı bir yaklaşıma daha ihtiyacı vardı. Bu yaklaşım ise bir şeyin eksik olması olacaktı. Bunun sonucunda negatif sayılar ortaya atıldı. Varlıksal olarak ele gelir bir durumları olmasa da, bu kavram borç anlamına veya bir şeylerin olması gerektiği yerde o an olmaması gibi anlamlara geliyordu. Negatif sayılar gerçek hayatta direkt olarak bir varlığa sahip değildir. Yalnızca eksikliği ifade etmenin bir yoludur. Fakat bu insanoğlu için yeni bir yaklaşımdı. Bu kavram pozitif sayıların tersi olarak ortaya çıkmıştı. Karekök -1 gibi bir kavram da aynı mantıkla ortaya atılmıştır. Fakat negatif bir sayı gerçek anlamda yine bir anlama sahipken karekök -1 gibi bir sayının hiçbir şekilde bu evrende bulunmaması gerekir. İlk ortaya atıldığında matematikçiler için bir oyuncaktan ibaret olan bu kavram kuantum mekaniği gibi bilimsel alanların gelişimi ile birlikte, fiziğin derinliklerine inildiğinde her şeyin algılandığı gibi olmadığı keşfedildiğinde kendine yavaş yavaş yer bulmuştur. Kuantum da insan algısının dışındadır ve kuantum evreninde ilerleyebilmenin yolu yeni varsayımlar geliştirebilmektir. Bu yaklaşım elbette karmaşık sayıların var olduğu anlamına gelmez, yalnızca insanoğlunun bu aşamada yeni varsayımlara açık olması gerektiği ortaya çıktığında bir anahtar görevi görmeye başlamıştır. Bu yüzden bu kavramın ismi sanal sayıdır. Yine karmaşık sayılarla yapılan işlemlerden birçok bilim dalında ve çeşitli bilgisayar grafiklerinin oluşturulmasında faydalanılır.

38