KADIN GİRİŞİMCİLİK VE KONYA İLİNDE KADIN GİRİŞİMCİLİK PROFİLİ ÜZERİNE BİR UYGULAMA

Transkript

1 T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI ÜRETİM YÖNETİMİ VE PAZARLAMA BİLİM DALI KADIN GİRİŞİMCİLİK VE KONYA İLİNDE KADIN GİRİŞİMCİLİK PROFİLİ ÜZERİNE BİR UYGULAMA YÜKSEK LİSANS TEZİ Danışman Prof. Dr. Mahmut TEKİN Hazırlayan Esen ŞAHİN KONYA 2006

2 İÇİNDEKİLER... i TABLOLAR LİSTESİ... iv ŞEKİLLER LİSTESİ... vi GİRİŞ BÖLÜM GİRİŞİMCİLİK 1.1. GİRİŞİMCİLİK Girişimciliğin Tanımı ve Kapsamı Girişimciliğin Önemi Girişimci Kavramının Benzer Kavramlarla İlişkisi Girişimcilerin Sahip Olması Gereken Özellikler Girişimcilik Kişiliğinin Oluşumunu Etkileyen Faktörler Ailenin Etkisi Eğitimin Etkisi Çevrenin Etkisi Girişimcilikte Başarılı Olmanın Sırları GİRİŞİMCİLİĞİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER TÜRKİYE DE GİRİŞİMCİLİK Türkiye de Girişimciliğin Tarihsel Gelişimi Türkiye de Girişimciliğin Önündeki Engeller Ekonomideki İstikrarsızlık Sermaye ve Finansman Bürokratik Engeller Bilgi Eksikliği Özgüven Eksikliği Türkiye de Girişimciliğin Teşviki EKONOMİK GELİŞMEDE GİRİŞİMCİLİK UNSURU i

3 2. BÖLÜM GİRİŞİMCİLİKTE CİNSİYET FAKTÖRÜ ve TÜRKİYE DE KADIN GİRİŞİMCİLİK 2.1. GİRİŞİMCİLİKTE CİNSİYET FAKTÖRÜ Girişimcilikte Cinsiyet ve Rol Tutumları KADIN GİRİŞİMCİLİĞİ Kadın Girişimciliğin Tanımı Kadın Girişimciliğinin Önemi Kadın Girişimcilerin Özellikleri Özgüven Motivasyon Risk Alabilme Duygusal Zeka Kadın Girişimcilikte Liderlik KADINLARI GİRİŞİMCİLİĞE YÖNLENDİREN FAKTÖRLER KADIN GİRİŞİMCİLİK TÜRLERİ KADIN GİRİŞİMCİLERİN İŞ VE ÖZEL YAŞAM DENGESİ Kadınların Kişisel Özgürlük Alanları TÜRKİYE DE KADIN GİRİŞİMCİLERİN PROFİLİ Türkiye de Kadının Statüsünün Tarihsel Gelişimi KADIN GİRİŞİMCİLERİN İSTİHDAMINA İLİŞKİN VERİLER BÖLÜM KADIN GİRİŞİMCİLERİN TEMEL SORUNLARI 3.1. KADIN GİRİŞİMCİLERİN KARŞILAŞTIKLARI SORUNLAR Örgütsel Sorunlar İş Tecrübesi ve Eğitim Düzeyi Çalışma Koşulları ii

4 Yönetim Tarzı Biçimsel Olmayan Yapı ve İletişim İnanç ve Tutumlar Çevresel Sorunlar KADIN GİRİŞİMCİLERİN KARŞILAŞTIKLARI SORUNLARA KARŞI ÇÖZÜM ÖNERİLERİ TÜRKİYE DE GİRİŞİMCİLERE DESTEK VEREN KURULUŞLAR KAGİDER KOSGEB AIESEC TÜSİAD TÜGİAD DÜNYA DA GİRİŞİMCİ KADINLAR BÖLÜM KONYA İLİNDE KADIN GİRİŞİMCİLİK PROFİLİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA 4. KONYA İLİNDE KADIN GİRİŞİMCİLİK PROFİLİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA ARAŞTIRMANIN AMACI VE HİPOTEZLERİ Araştırmanın Amacı Araştırmanın Hipotezleri ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ Araştırmaya Dahil Edilen Kadın Girişimcilerin Seçilmesi Anket Formunun Hazırlanması Verilerin Kodlanması, Düzenlenmesi ve Analizi Araştırmaya Katılan Kadın Girişimciler Hakkında Genel Bilgiler SONUÇ ve ÖNERİLER YARARLANILAN KAYNAKLAR EK 1: iii

5 TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1.1: Başarılı Girişimcilerin Sahip Olması Gereken Özellikler Tablo 2.1: Başarılı Girişimci Kadınlarının En Belirgin Üç Özelliği / Genel Tablo 2.2: Başarılı Girişimci Kadınlarında En Az Görülen Üç Özellik / Genel Tablo 3.1: Kadın Girişimcilerin Sorunları, Hedefleri ve Ailelerinin Girişimcilik Durumları Tablo 3.2: KAGİDER Kadın Fonu Değerlendirme Kriterleri Tablo 4.1. Araştırmaya Katılan Kadın Girişimcilerin Unvanlarına Göre Dağılımları Tablo 4.2. Araştırmaya Katılan Kadın Girişimcilerin Doğum Yerlerine Göre Dağılımı Tablo 4.3. Araştırmaya Katılan Kadın Girişimcilerin Eğitim Durumlarına Göre Dağılımı Tablo 4.4. Araştırmaya Katılan Kadın Girişimcilerin Yabancı Dil Düzeylerine Göre Dağılımı 90 Tablo 4.5. Araştırmaya Katılan Kadın Girişimcilerin Medeni Durumlarına Göre Dağılımı Tablo 4.6. Araştırmaya Katılan Evli Kadın Girişimcilerin Eşlerinin Mesleklerine Göre Dağılımı Tablo 4.7. Araştırmaya Katılan Evli Kadın Girişimcilerin Sahip Olduğu Çocuk Sayısına Göre Dağılımı Tablo 4.8. Araştırmaya Katılan Kadın Girişimcilerin Ev İşlerini Yürütmede Aldıkları Desteğe Göre Dağılımı Tablo 4.9. Araştırmaya Katılan Kadın Girişimcilerin Girişimcilik Faaliyetine Başlamadan Önceki Faaliyetlerine Göre Dağılımı Tablo Araştırmaya Katılan Kadın Girişimcilerin İş Hayatında Geçirmiş Olduğu Sürelere Göre Dağılımı Tablo Araştırmaya Katılan Kadın Girişimcilerin Girişimci Olma Nedenlerinin Önem Derecesine Göre Dağılımı Tablo Araştırmaya Katılan Kadın Girişimcilerin İhtiyaç Duydukları Sermayeyi Temin Etme Araçlarına Göre Dağılımı Tablo Araştırmaya Katılan Kadın Girişimcilerin İşlerini Kurarken Karşılaştıkları Sorunların Önem Derecesine Göre Dağılımı Tablo Araştırmaya Katılan Kadın Girişimcilerin Faaliyetlerini Konya İlinde Sürdürmelerinin Etkisine Göre Dağılımı Tablo Araştırmaya Katılan Kadın Girişimcilere Göre Konya İlinde Faaliyet Göstermenin Dezavantajlarına Göre Dağılımı Tablo Araştırmaya Katılan Kadın Girişimcilerin Alternatif Olarak Düşündükleri Mesleklere Göre Dağılımı iv

6 Tablo Araştırmaya Katılan Kadın Girişimcilerin Faaliyetleri Sırasında Karşılaştıkları Sorunların Önem Derecesine Göre Dağılımı Tablo Araştırmaya Katılan Kadın Girişimcilere Göre Girişimci Olmanın Sağladığı Avantajlara Göre Dağılımı Tablo Araştırmaya Katılan Kadın Girişimcilerin Kadın Olmalarının Çalışanlar Üzerindeki Etkisine Göre Dağılımı Tablo Araştırmaya Katılan Kadın Girişimcilere Göre Girişimcilerin Sahip Olması Gereken Özelliklerin Önem Derecesine Göre Dağılımı Tablo Araştırmaya Katılan Kadın Girişimcilerin Devletten Beklentilerinin Önem Derecesine Göre Dağılımı Tablo Araştırmaya Katılan Kadın Girişimcilerin Sivil Toplum Örgütlerine Üyeliklerine ve Bakış Açılarına Göre Dağılımı Tablo Araştırmaya Katılan Kadın Girişimcilerin Geleceğe İlişkin Planlarının Önem Derecesine Göre Dağılımı Tablo Araştırmaya Katılan Kadın Girişimcilerin İş ve Aile Yaşamlarına İlişkin Düşüncelere Göre Dağılımı Tablo Araştırmaya Katılan Kadın Girişimcilerin İş ve Aile Yaşamlarına İlişkin Düşüncelere Göre Dağılımı Tablo Araştırmaya Katılan Kadın Girişimcilerin Karşılaştığı Güçlüklere Göre Dağılımı. 108 Tablo Araştırmaya Katılan Kadın Girişimcilerin Duygusal Yönlerinin İş Hayatları Üzerindeki Etkisine Göre Dağılımı Tablo Araştırmaya Katılan Kadın Girişimcilerin İmaj ve Kendilerine Olan Güvenlerinin Gelişim Durumuna Göre Dağılımı Tablo Kadın Girişimcilerin Genel Profil Özellikleri İle İlgili Hipotezlerin Test Sonuçları 110 v

7 ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1.1. Girişimciliği Etkileyen Faktörler... 9 Şekil 4.1. Araştırmada Uygulanan Yöntem vi

8 GİRİŞ Günümüz dünyasında yaşanan bilimsel ve teknolojik ilerlemeler, üretim sistemleriyle birlikte rekabetin dinamiklerini de köklü bir şekilde değiştirmiştir 1. Bu değişimler işletme bilimi içerisinde pek çok alana olduğu gibi girişimcilik alanına da farklı bir boyut kazandırmıştır. Günümüzde insanların girişimci olabilmelerinin temel koşulu, risk alabilmeleri ve bu riski taşıyabilecek donanıma sahip olmalarıdır. Girişimcinin rekabetin yoğun olduğu Türkiye şartlarında ayakta kalabilmesi zor olduğu gibi tesadüflere de bağlı değildir. Bir girişimcinin aldığı eğitimden başlayarak bu eğitimini kullanabilme yetisine, ailede ve toplumda kendisine tanınan olanaklara ve iş yüküne kadar her şey girişimcinin hareket noktası olmaktadır. Girişimci olmak, girişimcileri harekete geçiren özelliklerin yanında farklı özellikler taşımayı da gerektirmektedir. Bunlar kişilik yapısı, iş fırsatlarını görüp değerlendirebilme yetisi, iş kurmaya hevesli olma, azimli ve hırslı olma, yaratıcı olma, yeterli motivasyona sahip olma gibi özelliklerdir. Kişilik özellikleri içinde, başarma gereksinimi, kontrol alanı, risk alma ve cinsiyet önemli değişkenler olarak saptanmıştır. Girişimcilik gelişi güzel olabilecek bir eylem değil, süreç gerektiren bir eylemdir. Bu süreçler; fırsatları görme, iş planı geliştirme, gerekli kaynakları temin etme ve işi yönetme süreçleridir. Bu süreçlerin gerçekleşeceği platformda talep, hükümet, özel sektör ve siyasi etkiler rol oynamaktadır. Girişimcinin iş fırsatlarını görüp faaliyete geçebilmesi için, piyasada yeterli talebi bulması, hükümet tarafından desteklenmesi ve diğer rakipleriyle rekabet edebilecek güce sahip olması gerekmektedir. Türkiye deki girişimciler içinde kadın girişimcilere baktığımızda daha çok endüstri alanında yoğunlaştıkları ancak hizmet sektöründe ve ticaret hayatında da faaliyet gösterdikleri ortaya çıkmaktadır. Tarihsel süreç içerisinde çalışarak üreten erkeklerin yanında kadınların da emeğini kullanarak toplumların gelişmesine ve uygarlıkların yayılmasına katkıda bulundukları bilinmektedir. Yani kadınlar da ekonomik hayatın faal bir parçası konumundadırlar. Bu 1 Zeynel Düren; 2000 li Yıllarda Yönetim, 1. Basım, Alfa Kitabevi, İstanbul, 2000, s

9 anlamda kadınların çalışma yaşamında yer almaları toplumsal kurumlarda yaşanan bir takım süreçlerin sonucudur 2. Son yıllarda özellikle dünyada 1970 lerden bu yana toplumda her alanda büyük bir atılım ve aktiflik içerisinde olan kadınlar, özellikle çalışma hayatı içerisinde ağırlıklarını gittikçe artan bir oranda hissettirmeye başlamışlardır. Kadınlar; sahip oldukları yetenek ve becerileri kullanabilme, bağımsız olabilme, esnek çalışma saatlerine sahip olabilme, toplumda sosyal rollerinde değişiklik yaparak ağırlıklarını hissettirebilme, ücret ve maaşla çalışmak yerine kendi gelirlerini kendi işlerinden elde edebilme vb. nedenlerle büyük ölçüde kişisel gayretleri ile kendi işlerini kurma yolunu tercih etmektedirler. Tüm bu gayretler geçmişte erkek egemenliğinde olarak gösterilen pek çok alanda kadınlara başarıyı vaad etmektedir. Türkiye de kadın girişimcilerle ilgili ortaya çıkan ortak sorunlarını başında, sosyal ve kültürel ortamda kadın rollerinin kalıplaşmış olması, eğitimlerinin yetersizliği, aile tepkileri, iş yükünün fazla oluşu, finans bulma güçlüğü, güvenilirlik sağlamak için kadınların erkeklerden daha fazla çaba gösterme gerekliliği ve kadınların kişisel özgürlüklerini kullanabilme ihtiyaçlarının artması gelmektedir. Günümüzde gelişen teknoloji ve endüstrileşme ile birlikte her geçen gün çalışma hayatına katılan kadın sayısında artış olmaktadır. Ülkemizde halen kadınlarımızın iş sahibi olmalarını engelleyen birçok sorun halledilmeyi beklemektedir. Türkiye de kadının çalışma yaşamında karşı karşıya bulunduğu sorunların temelinde; toplumun ekonomik, sosyal ve kültürel yapısındaki bazı aksaklıklar yatmaktadır. Bu aksaklıkların çözülmesiyle kadınlarımız çalışma hayatına daha çabuk ve aktif bir biçimde girebileceklerdir. Bu çalışmanın amacı; doğası gereği pek çok alanda erkeklerden farklı bir bakış açısına sahip olan kadınların; gerek sosyal ilişkileri gerekse iş ve özel yaşamlarındaki dengeleyici faktörleriyle iş hayatına farklı bir renk ve başarı kattıklarını ifade etmek ve kadın girişimcilerin karşılaştıkları sorunları, motivasyon ve liderlik özelliklerini ortaya koyarak genel bir profillerini çizmektir. Çalışmanın birinci bölümünde Girişimcilik bölüm başlığı altında girişimciliğin tanımına, kapsamına ve önemine, girişimcinin sahip olması gereken özelliklere, girişimciliği 2 Özden Özdemir; Çalışma Yaşamında Kadın, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eylül 1996, s. 1. 2

10 etkileyen unsurlara ve Türkiye de girişimciliğin genel durumuna ve girişimciliğin önündeki engellere değinilmiştir. Girişimcilikte Cinsiyet Faktörü ve Türkiye de Kadın Girişimcilik başlıklı ikinci bölümde; girişimcilikte cinsiyet faktörü ile birlikte rol ve tutumlarda yaşanan değişmelere, kadın girişimcilerin tanımına, kadın girişimciliğin kapsamına ve önemine, kadın girişimcilerin karakteristik özelliklerine, kadınları girişimciliğe yönlendiren faktörlere ve kadın girişimcilik türlerine, kadın girişimcilerin istihdamına ve kadın girişimcilerle ilgili bir takım istatistiklere yer verilmiştir. Üçüncü bölüm Kadın Girişimcilerin Temel Sorunları başlığını taşımaktadır. Bu bölümde ise kadın girişimcilerin karşılaştıkları temel sorunlar; örgütsel sorunlar ve çevresel sorunlar başlıkları altında incelenmiştir. Sonuç olarak da kadın girişimcilerin karşılaştıkları sorunlara karşı çözüm önerilerine bölümde yer verilmiştir. Ayrıca bu bölümde Türkiye de kadın girişimcilere destek veren kuruluşlar ve Dünyada kadın girişimci profiline de değinilmiştir. Çalışmanın son bölümünde ise Kadın Girişimcilik ve Konya İlinde Kadın Girişimcilik Profili Üzerine Bir Örnek Araştırma başlığı altında ilk üç bölümde verilen bilgileri desteklemek amacı ile örnek bir uygulama çalışmasına yer verilmiştir. Dördüncü bölümde; Konya İlinde çeşitli sektörlerde faaliyette bulunan kadın girişimcilerin; girişimcilik özellikleri başta olmak üzere, kadın girişimcilerin genel profilinin belirlenmesi amacıyla liderlik ve motivasyon özelliklerinin ve karşılaştıkları sorunların, bu sorunların aşılmasında etkili faktörlerin incelenmesi amacıyla yapılan bir araştırmadan elde edilen bulguların istatistiksel analizi sonucu ulaşılan bulgular değerlendirilmiştir. 3

11 1.BÖLÜM GİRİŞİMCİLİK 1.1. GİRİŞİMCİLİK Girişimciliğin Tanımı ve Kapsamı Girişimci kelimesi bir şeyi yapmaya başlayan kişi anlamına gelmekte olup, girişmek fiilinden türemiştir. Tarihsel olarak baktığımızda girişimci olarak Türkçe ye çevrilen entrepreneur Fransızca kelime entreprendre den gelmektedir ve anlamı bir şey yapmak tır. Girişimci; emek, teknoloji, sermaye ve doğal kaynaklar olarak sayılan üretim faktörlerini bir araya getirerek mal veya hizmet üreten bireydir 3. Daha geniş tanımıyla girişimci; mal ve hizmet üretmek amacıyla, pazardaki fırsatları değerlendiren, sermaye, doğal kaynaklar ve emek gibi üretim faktörlerini bir araya getirerek riski üstlenen kişidir. Başkalarının baktığı ama göremediği fırsatları görüp bunları birer iş fikrine dönüştürebilme yeteneğine sahip olan kişi girişimcidir 4. Girişimci, hem günlük konuşmalarda hem de ekonomi ve yönetim bilimlerinde, geniş kullanım alanı bulan bir sözcük olup, girişimcilik, girişim ve girişim süreci ya da girişimcilik faaliyeti gibi birçok kavram, bu sözcükten elde edilmiştir. Girişimci, belirli bir projeyi, girişimcilik anlayışına uygun biçimde geliştirmek üzere gözler önüne seren ve tanıtan kişi olarak tanımlanabilir. Girişimciler, yalnızca üstlendikleri faaliyetlerle değil, aynı zamanda yüklendikleri riskler, yeni servet yaratmada hedefledikleri özel faaliyetler dizisi ve refah yaratmadaki özel yaklaşımları ile de nitelendirilebilirler 5. Girişimciler; faaliyetleri üstlenen birer yönetici, ekonomik değişimlerin birer temsilcisi ve toplumun birer ferdidirler. Bu niteliklerin her biri girişimci için önerilen tanımların çeşitliliğini yansıtmaktadır. 3 İsmet Mucuk; Modern İşletmecilik, Türkmen Kitabevi, İstanbul 2001, s Mahmut Tekin; Girişimcilik Kendi İşini Kurma ve İşletme, 2. Basım, Dizgi Kitabevi, Konya, 1999, s Philip A. Wıckham; Strategic Entrepreneurship; A Decision-Making Approach to New Venture Creation and Management, Financial Times Prentice Hall, 2001, s. 7. 4

12 Girişimci faaliyetlerini yürütürken azamî kâr elde etme amacını güder. Bu amaca ulaşabilmek için de üretim faktörlerinden yararlanarak ekonomik sistemler oluşturur. Bu sistemlere teşebbüs denir. Teşebbüs; başkalarının gereksinimlerini karşılayabilmek amacı ile mal ve hizmet üreterek kâr sağlama amacı güden ve faaliyetlerine bu doğrultuda yön veren işletmedir 6. Girişimciliği net bir tanımın sınırları içine yerleştirmek oldukça zordur. İlk kez ortaçağda kullanılan bu kelimenin entreprendere kökünden geldiği yani iş yapan anlamına geldiği bilinmektedir. Bu tanım zaman içinde değişmiş, gelişmiş ve özellikle 20. yüzyılda bu kavram daha çok risk alma, yenilikleri yakalama, fırsatları değerlendirme ve tüm bunların hayata geçirilme süreci olarak anlamlandırılmaya başlamıştır 7. Bu tanımdan da anlaşılacağı gibi girişimcilik sadece kişinin kendi işini kurması değil, mevcut işini revize etmesi veya yeni bir sektöre açılması olabilir. Örneğin yıllardır sektörde olan bir malın üretimine geçilmesi bir girişimcilik örneği değildir fakat sektördeki diğer malı farklılaştırarak sunmak bir girişimciliktir. Girişimcilik; yaşanılan çevre içerisinde ortaya çıkan fırsatları sezme, o sezgilerden yola çıkarak projeler oluşturma, projeleri yaşama geçirme ve zenginlik üreterek insan yaşamını kolaylaştırma becerisine sahip olmaktır 8. Tanımdan da anlaşılacağı üzere girişimcilik ekonomik faaliyetlerin temelini oluşturmaktadır. Girişimcilik; finansal, fiziksel ve sosyal risklere katlanılarak parasal ödüller, kişisel tatmin ve bağımsızlık elde edilerek yeni bir değer yaratma sürecidir. Bu tanımda da yer aldığı üzere, hangi alanda olursa olsun girişimci olmanın dört temel yönünü vurgulamaktadır 9 : Birincisi, girişimcilik yaratıcılık sürecini içinde barındırır. Yeni bir değer yaratma, girişimcinin kendisi ve toplum için bir değer ifade etmelidir. İkincisi, girişimcilik gerekli zamanın ve çabanın ayrılmasını gerektirir. Gerekli riskleri üstlenmek, girişimciliğin üçüncü yönüdür. Sonuncusu ise, girişimci olmanın ödülleriyle ilgilidir. Bunlar bağımsızlık, kişisel tatmin ve parasal ödüller gibi girişimciler için önemli olan ödüllerdir. 6 M. Metin Fidan, Şahap Yılmaz; Girişimcilik (Müteşebbislik), 1. Basım, Tübitak Yayınları, Ankara, 2005, s Mahmut Tekin; Girişimcilik ve Küçük İşletme Yöneticiliği, 4. Basım, Ankara: 2004, s Selahattin Atik; Kültürün Girişimciliğe Etkileri, 5

13 Girişimde bulunma bir süreç olarak ele alınabilir ve yeni bir işletme kurmak için fırsatlar bulma, değerlendirme ve geliştirmeyi içerir 10. Girişimciliğin en önemli bileşeni risk almaktır. Yani girişimci, fırsatları yakaladığında, her tür riski alarak projelerini gerçekleştirmeye çalışandır. Girişimcilik ise, girişimcilerin risk alma, fırsatları kovalama, hayata geçirme ve yenilik yapma süreçlerinin tümüne verilen addır. Bu yüzdendir ki hem şirket açma süreci, hem de yenilikler yapma süreci girişimcilik kapsamındadır 11. Dolayısıyla yenilik yapmakla birlikte şirket kuruluşları bir girişimcilik göstergesi olarak kabul edilebileceği düşünülmektedir. Ancak bu süreçte girişimciyi bazı riskler beklemektedir. Bunlar ekonomik risk, sosyal ilişkilerdeki risk, kariyer riski, psikolojik ve sağlık riskidir 12. Girişimci bu risklerle karşı karşıya olduğu gibi gerekli üretim faktörlerini de bir araya getirerek bir yenilik yapma peşindedir. Girişimcilik tanımında yenilik vardır ve bu yenilik mevcut kaynakların yeni bir birleşimini ifade eder. Başka bir deyişle; yeni bir malın ya da servisin üretimi, yeni bir üretim metodunun geliştirilmesi, yeni bir pazarın oluşturulması, yeni bir hammadde kaynağının bulunması ve endüstrinin yeniden yapılandırılması yeniliktir. Ancak motivasyonu yüksek olan insanlar yaratıcılıklarını ortaya koyabilecekler ve yeniliklere imza atacaklardır 13. Günümüz rekabet ortamında işletmelerin başarıları olmaları yenilikçi işletme olmalarına bağlıdır. Yenilikçi işletmeler; gerçekleştirdikleri ürün ve süreç yenilikleri sayesinde büyük pazar payları ve kârlar elde ederler 14. İşletmelerin pazarda başarı elde edebilmeleri için yenilik stratejilerini başarı ile seçmeleri ve uygulamaları gerekmektedir. Başarılı bir yenilik stratejisinin, yenilikçi bir girişimci desteği ile belirlenmesi ve başarı ile işletmede uygulanması gerekmektedir. Girişimcilik için fikir üretmek, yenilik üretmek ya da bir geliştirme yapmak gerekmektedir. Girişimcilik de; girişimcilerin risk alma, fırsatları kovalama, hayata geçirme 10 Adnan Ceylan, Nigar Demircan; Girişimciliği Etkileyen Faktörler ile Girişimci Kişilik Özellikleri Arasındaki İlişkilere Yönelik Bir Araştırma, 9. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi Bildiriler Kitapçığı, İstanbul, 2001, s Tüsiad Basın Bülteni; Türkiye de Girişimcilik Özet Bulgular, , 12 Hannu Littunen; Entrepreneurship And The Charasteristics Of Entrepreneurial Personality, International Journal Of Entrepreneurial Behaviour&Research, Vol:6, No:6, 2000, s Bob Nelson; Çalışanlarınıza Dinamizm Kazandırmanın 1001 Yolu, Çev: Serra Egeliler, Rota Yayınları, 1999 İstanbul, s Hasan Kürşat Güleş, Hasan Bülbül; Yenilikçilik, Nobel Yayın Dağıtım, 2004, s

14 ve yenilik yapma süreçlerinin tümüne verilen addır. Bu yüzdendir ki hem şirket açma süreci, hem de yenilikler yapma süreci girişimcilik kapsamındadır. Girişimcilik kapsamında yenilik; Yeni bir malın ya da servisin üretimi, Yeni bir üretim metodunun geliştirilmesi, Yeni bir pazarın oluşturulması, Yeni bir hammadde kaynağının bulunması ve Endüstrinin yeniden yapılandırılmasıdır. Eski ve/veya yeni, büyük ve/veya küçük, yavaş ve/veya hızlı büyüyen, özel ve/veya kamu şirket ve örgütlerinin başında görevde olan yöneticiler (şirket sahibi olabilir ya da maaş alan profesyonel yönetici olabilir) veya örgüt çalışanları yenilikler yaptıkları zaman girişimci düşünce tarzı ve davranışı göstermiş olurlar. Bunların dışında bir yöntemle de girişimci olunabilir. Eskiden beri yapılan bir işi daha kaliteli, daha hızlı veya daha ucuza yapmak da girişimciliktir. Bu tür faaliyetlerde de bir yenilik yaratma söz konusudur. Daha ucuza yapılıyorsa yeni bir know-how, daha kaliteli yapılıyorsa yeni bir standart, daha hızlı yapılıyorsa yeni bir süreç üretilmiştir. Bu da girişimcilik olarak değerlendirilebilir Girişimciliğin Önemi Girişimcilik, işsizlik sorununa önemli bir çözüm olanağı sunduğu gibi ayrıca ekonomik büyümenin önemli bir bileşenidir 15. Girişimci, ekonomik kaynakların düşük üretkenlik alanlarından yüksek alanlara aktarılma sürecinde baş aktördür; çünkü üretim kaynaklarını yeni bir tarzda birleştirerek kullanılmayan üretim faktörlerinin kullanılmasını sağlar. Ayrıca kullanılmakta olan üretim araçlarının ve mevcut girdilerinin değişik şekillerde kullanımı ile üretimi artırır. Bu yönüyle girişimci toplumsal fayda yaratan ekonomik bir aktördür. 15 Mahmut Tekin; Hayallerin Gerçeğe Dönüşümü: Girişimcilik, Günay Ofset, 4. Baskı, 2005, s. 9. 7

15 Girişimci yeni düşüncelerin yaratılması, yayılması ve uygulamasını hızlandırır, ayrıca yeni endüstrilerin doğmasına yol açar, teknolojileri kullanan sektörlerde verimliliği artırır ve hızla büyüyen sektörler yarattığı için ekonomik büyümeyi hızlandırır 16. Dolayısıyla girişimci ekonomik faaliyetlerin düzenlenmesinde, istihdam yaratılmasında ve üretim faaliyetlerinde anahtar faktördür. Girişimciliğin önemini, özellikle üç alan için vurgulamak mümkündür. Bunlar 17 ; Yenilikçilik-icatçılık, Yeni işletmelerin doğması-büyümesi, Yeni iş alanları yaratmadır. Nitekim hızlı büyüyen firmaların büyüme aşamalarında girişimcinin önemli bir özelliği, yenilikçi olması ve bunu aktif hale getirebilmesidir. Yenilikçilik, girişimcinin, beklenmeyen durumlarda, ortaya çıkan problemleri çözme yeteneğini de kapsar. Bu yetenek, girişimcinin eğitimi ve deneyimi ile kazandığı birikimlerinden oluşur. Dolayısıyla yenilikçilik kritik bir özellik olup, yalnız girişimciliğin değil, tüm işletme risklerinin başarı ile sonuçlandırılmasında önemli rol oynar. Girişimciler, piyasa ekonomisinin lokomotifi konumundadırlar ve elde ettikleri başarılar topluma zenginlik ve yeni iş imkanları, tüketicilere de tercih çeşitliliği sağlar. Girişimcilik sağlık, eğitim ve refah hizmetlerinin etkin bir şekilde sağlanmasında da olumlu bir rol oynamaktadır. Girişimcilik bireylerin kendilerini gerçekleştirme ve bağımsızlık gibi daha yüksek ihtiyaçlarını karşılayabilmektedir. Özellikle Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde girişimciliğin oynadığı rol çok daha büyüktür. Girişimcilerin bulundukları topluma karşı görevleri ve katkıları bulunmaktadır. Bunları kısaca şöyle sıralayabiliriz 18 : 1. Ülkemiz gibi gelişmekte olan ülkelerde en önemli sorunlardan biri işsizliktir. İşsizlik ürün/hizmet üretimi için yeni yatırımların yapılmaması sonucunda doğar. Girişimci sayısı ne kadar artarsa, istihdam oranı da artmaktadır. Dolayısıyla işsizlikten kurtulmanın en etkin yolu, kişilerin kendi işlerini kurmalarıdır. 16 Tüsiad Basın Bülteni; Türkiye de Girişimcilik Özet Bulgular, , 17 Mary Coulter; Entrepreneurship in Action, Small Business 2000, New Jersey: Prentice- Hall, 2001, s

16 2. Toplumsal refah düzeyinin yükselmesi bireylerin refahlarıyla ilgilidir. Bireylerin refahını artıracak bir faktör ise kendi işine sahip olmasıdır. Dolayısıyla girişimcilik toplumsal refahın oluşturulmasında ve tabana yayılmasında etkin rol oynayabilecek bir mekanizmadır. 3. Girişimciler hem bilim ve teknolojiyi kullanarak, hem de bu alanlara kaynak aktararak bilim ve teknolojinin gelişmesine yardımcı olmaktadırlar. 4. Girişimciler kullanılmayan potansiyelleri kullanarak, bunların atıl olmalarını önlerler. Girişimciliğin önemi kapsamında, girişimciliği etkileyen faktörler Şekil 1.1. de gösterilmiştir. Şekil 1.1. Girişimciliği Etkileyen Faktörler GENEL ÜLKE ALTYAPISI Ekonomik Altyapı Teknolojik Altyapı EKONOMİK BÜYÜME GİRİŞİMCİLİK ALTYAPISI İnsan Kaynakları Finans Yasal Düzenlemeler Sosyal, Kültürel ve Politik Altyapı Girişimci Teşvikleri ve Destek Mekanizmaları YENİ KURULAN ŞİRKETLER Kaynak: Tüsiad Basın Bülteni Türkiye de Girişimcilik Özet Bulgular, , Yeni girişimler, piyasalarda rekabet baskısını artırarak diğer firmaları etkinliklerini iyileştirmeye ya da yenilik yapmaya zorlamakta; verimliliği yükseltmektedir. Firmaların artan etkinliği ve getirdikleri yenilikler, bir bütün olarak ekonominin rekabet gücünü artırmaktadır. Bu süreç, daha fazla seçenek, daha düşük fiyatlarla ve artan kalite ile tüketicilere de fayda getirmektedir. Girişimciliğe ve bir girişimcinin işindeki başarısızlık durumuna karşı toplumlarda daha olumlu tutumlar benimsenmelidir. Bunun sağlanması, bugünün ve geleceğin girişimcilerinin desteklenmesi bakımından önem taşımaktadır. Girişimcilik becerileri ve 9

17 girişimci tutumlar, toplumlara; işletme faaliyetlerine getirdiği avantajların ötesinde faydalar sağladığından girişimcilik desteklenmesi gereken bir değerdir. Toplum, girişimciliği teşvik etmek için başarılı girişimcilere değer vermeli ve yüceltmeli; başarısızlığa ise hoşgörüyle yaklaşmalıdır. Okullar, üniversiteler, yatırımcılar, yerel ve bölgesel meslek kuruluşları, iş danışmanları ya da medya gibi bugünün ve geleceğin girişimcilerine destek sağlayan oluşumların girişimcilere karşı tutumları özellikle önemlidir. Bu tür olumlu tutumları teşvik etmenin bir yolu da, başarı öykülerini vitrine çıkararak, örnek modeller sunmaktır. Girişimciliğin öneminden hareketle girişimcinin önemi şu şekilde özetlenebilir: İşsizlik sorununa önemli bir çözüm olanağı sunduğu gibi ekonomik büyümenin de dinamosudur. Girişimci, ekonomik kaynakların düşük üretkenlik alanlarından yüksek alanlara aktarılma sürecinde baş aktördür, çünkü üretim kaynaklarını yeni bir tarzda birleştirerek kullanılmayan üretim faktörlerinin kullanılmasını sağlar, ama daha önemlisi kullanılmakta olan üretim araçlarının ve mevcut girdilerinin değişik şekillerde kullanımı ile üretimi artırır. Girişimci yeni düşüncelerin yaratılması, yayılması ve uygulamasını hızlandırır. Ayrıca yeni endüstrilerin doğmasına yol açar, teknolojileri kullanan sektörlerde verimliliği artırır ve hızla büyüyen sektörler yarattığı için ekonomik büyümeyi hızlandırır. Girişimcilik yaratıcılık, motivasyon, bütünsellik, liderlik, takım kurma, analitik yetenek ve belirsizliklere ve zorluklarla başa çıkma yeteneklerinin karışımıdır Girişimci Kavramının Benzer Kavramlarla İlişkisi Bir kavramın tam ve doğru anlaşılabilmesi için öncelikle kavramın tanımlanması ve daha sonra da benzeri kavramların tanımlanarak aralarındaki ilişkinin açıklanması gerekir. Bu nedenle girişimci kavramına benzerlik gösteren yönetici, sermayedar, işletmeci kavramlarının da açıklanması girişimci kavramının bu kavramlarla ilişkisini gösterecektir. Girişimci için farklı tanımlar yapılmaktadır. Girişimci; kâr sağlamak amacıyla riski üstüne alarak, başkalarının gereksinimlerini karşılamak üzere ekonomik mal ve hizmet ortaya koymak için, üretim faktörlerinin alımı, üretimi ve satımını üstlenen kişidir. Girişimci kâr elde 10

18 etmek için riske katlanan kişidir 19. Yönetici ise aynı işi başkalarının adına ücret karşılığında yapar ve sonuçta maddi ve\veya manevi olarak kazanç sağlar. Yöneticiyi girişimciden ayıran fark işin riskinin ve kârının kendisine ait olamamasıdır. Girişimsel kimlikle bir organizasyonu kuran girişimci kurmuş olduğu organizasyonu yönetirken, organizasyonun büyüme evresine girmesi ile birlikte, daha profesyonel bir yönetici kimliğine girme gereksinimi duymaktadır 20. Girişimcinin, üstlendiği risk doğrultusunda üretim faktörlerini bir araya getirerek kurmuş olduğu işletmenin yöneticisi durumuna gelmesi, kendisini zaman içerisinde yol ayrımında bulmasına neden olmaktadır. Bu yol ayrımında girişimci, kendi elleri ile kurmuş olduğu işletmesini yönetirken işletmenin büyüme evresine girmesi ile birlikte, daha profesyonel bir yönetici kimliğine girme gereksinimi duymaktadır. Girişimci ile yönetici arasında en belirgin fark bu evrede ortaya çıkmaktadır. Girişimcilik ve yöneticilik farklı kavramlardır, ama aynı kişide birleşebilirler. Teknokrat, yenilikleri ortaya koyan, girişimci ise bu yenilikleri piyasalaştırandır. Halk arasında patron, becerikli, girişken, işini bilen, öncü kişi gibi değişik isimlerle anılan girişimci, başka insanların göremediği fırsatları fark edip iş fikrine dönüştürebilen ve risk alabilen kişidir. İş Kanununun tanım ve kavramlarında yapılan en son değişiklik ile işveren tanımının kapsamı genişletilmiş; İşçi çalıştıran, gerçek veya tüzel kişiye yahut tüzelkişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara işveren denir. şeklinde bir tanım yapılmıştır. İşveren tanımı içine tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlar da dahil edilmiştir 21. Bu tanım kendi iş yerinde; deneyimi, anamal sahipliği ve girişimcilik anlamlarını kapsamaktadır. İşveren bu durumda işletmenin sahibi olduğu için tüm risk ve sorumluluğu yüklenen kişidir. Girişimci bir işletme kurarken kendi sermayesini riske edebileceği gibi, bir sözleşme karşılığında başkasının sermayesini de kullanabilir. Sermayedar; bir şirketin resmen ortağı olup, kâr ve zarardan ortaklığı nispetinde pay alan kişidir. Sermayedar, yatırılan sermayenin 19 Ebru Sipahi; Türkiye de Girişimcilik ve Kadın Girişimciler Üzerine Bir Araştırma, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 1997, s Aykut Berber; Girişimci İle Yönetici Profilinin Karşılaştırılması ve Girişimcilikten Yöneticiliğe Geçiş Süreci, İ.Ü. İşletme Fakültesi Dergisi, C:29, S: 1/Nisan 2000, s

19 tamamına ya da bir kısmına yasal olarak sahip olan kimse ya da kimselerdir 22. Girişimcinin üretimdeki payı kâr, sermayedarın üretimdeki payı faiz adını alır Girişimcilerin Sahip Olması Gereken Özellikler Girişimci, risk alarak yenilik veya geliştirme yapan kişidir. Girişimci; fırsatları takip eden ve bir fırsatla karşılaştığında her tür riski alarak fikrini gerçekleştirmeye çalışandır. Dolayısı ile girişimcilik için fikir üretmek, yenilik üretmek ya da bir geliştirme yapmak gerekmektedir. Bir girişimcinin sahip olması gereken kişisel özellikleri şunlardır: Başarılı olma isteği Mücadelecilik ve azim Sorumluluk ve risk alabilme yeteneği Yaratıcılık, fırsatları anlayabilme yeteneği Planlı çalışma ve araştırma yeteneği Başkalarıyla çalışabilme, onlara güvenebilme ve ilişki içerisinde olduğu kişilere güven verebilme yeteneği Eksikliğini bilme, sınırlarını görebilme ve tavsiyelerden yararlanabilme Zor şartlarda ağır çalışmalara hazır olmak Kendini geliştirme arzusu Bu kişisel özelliklerden hareketle başarılı bir girişimci; Pazarda var olan fırsatları belirler. Fırsatları (veya ihtiyaçları) iş fikrine dönüştürür. Kaynakları bir araya getirir. Risk üstlenir. Finansmanı, üretim ve üretim süreçlerini, insan kaynaklarını yönetir. Üründe, yönetimde, teknolojide, pazarlamada sürekli yeniye doğru değişme çabasını sürdürür. Başarılı girişimcilik faaliyetleri sonucunda girişimciler; yeni kaynaklarla, yeni teknolojilerle toplumu tanıştırır ve bu sayede daha önce kullanılmayan veya daha az 22 Ebru Sipahi; Türkiye de Girişimcilik ve Kadın Girişimciler Üzerine Bir Araştırma, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 1997, s

20 kullanılan kaynaklar ekonomiye kazandırılır ve üretimde artış meydana gelir. Yeni açılan bir şirket veya yeniden yapılandırılan bir şirket ülkenin istihdam hacmini arttırır ve tüm bunlar sonucunda da iktisadi kalkınma pozitif bir ivme kaydeder. Bir girişimcinin başarılı olabilmesi ise taşıması gereken birtakım özelliklere ve bu özellikleri kullanabilme yetisine bağlıdır. Başarılı bir girişimcinin tipik özellikleri; risk almadaki yeteneği, piyasa fonksiyonlarının nasıl işlediği hakkındaki bilgisi, yenilikçilik, know-how üretebilme, pazarlama becerileri, işletme yönetimi becerisi, işbirliği yapma yeteneğidir. Ayrıca başarılı bir girişimci; kârlı fırsatları yakalayıp elde tutabilme yeteneği, işletme içi fırsatları tanımlayabilme yeteneği, risk (ekonomik, psikolojik, sosyal ilişkiler, kariyer geliştirme ve sağlık) yüklenme isteği de girişimcinin özellikleri arasında sayılabilmektedir. Başarıya ulaşabilmek için, girişimcilerin çevreleri ile iyi bir ilişki içerisinde olmaları gerekir. Toplumsal ilişkiler ağı, girişimcilerin ihtiyaç duydukları kaynaklara ulaşmasını sağlayan bir yapıdır. Toplumsal ilişkiler ağı; işin kuruluş aşamasından başlayarak rekabetçi bir piyasada iş yapmaya çalışan girişimcinin en önemli varlığıdır 23. İlişkiler ağı, hareket alanını genişletir, zamandan tasarruf sağlar ve başka türlü ulaşılması mümkün olmayan kaynak ve fırsatlara ulaşmayı mümkün kılar. Bu noktada başarılı bir girişimci olabilmek için etkin bir ilişkiler ağına sahip olmanın gerekliliği ön palana çıkmaktadır. Girişimciler başarılı olabilmek için; yenilik yapan, risk almaktan korkmayan, hızlı karar verebilen ve en önemlisi de yapacağı iş için kararlı ve azimli bir tutum sahibi olan lider vasıflı kişilerdir. Başarılı bir girişimcinin taşıması gereken özellikler ve ağırlıkları şöyle belirlenmiştir: 23 Zeynep Gökakın; Türkiye deki Kadın Girişimcilerin Motivasyon Faktörleri, Yayımlanmış Doktora Tezi, Ankara, 2000, s

21 Tablo 1.1. Başarılı Girişimcilerin Sahip Olması Gereken Özellikler Özellik % Risk Alabilme Özgüven Yaratıcılık Liderlik İletişim Becerileri Organizasyon / Planlama Yeteneği İkna Kabiliyeti Doğru Ekibi Kurma İnisiyatif Alabilme Yöneticilik Becerileri Kişisel Bağlantılar Finans Bilgisi Yeterli Sermaye Sonuç Odaklılık Profesyonel İş Deneyimi Kaynak: Ülkemizde TÜSİAD girişimciyi, bilinenleri en iyi yapan ve hünerlerine aklını da katan, olağan ve olağan dışı koşullarda işgücü ve sermaye kaynaklarını verimli bir biçimde kullanacak önlemleri düşünen, analiz eden, planlayan, yürürlüğe koyan, uygulayan ve 14

22 sonuçlarını denetleyebilen kişi yaratıcı girişimcidir diye tanımlamaktadır 24. Bu tanımda da girişimciliğin sadece maddi faktörler yoluyla değil bilişsel yeteneklerden yola çıkarak ortaya çıktığı ve geliştiği söylenebilir. Girişimci birey bilişsel özelliklere sahiptir ve yeni bilgi ve uygulamalara açıktır 25. Başarılı bir girişimcide bulunması gereken özellikler; belirsizlik altında karar alabilen, kararlı ve azimli, güçlü sezgi sahibi, iyi gözlemci, hayal gücü yüksek, kaynaklara ulaşabilecek ilişkiler ağına sahip, çok yönlü düşünebilen, ikna gücüne sahip olan, bağımsız düşünebilen, esnek, yaratıcı, kendine güvenen kişilik olarak da sıralanabilir 26. Ancak başarılı bir girişimci olabilmek için sadece fikir üretebilmek yeterli değildir. Bu noktada girişimcinin başarısı, ortaya koyduğu bu iş fikrini pazarlanabilir bir ürün ya da hizmet haline dönüştürebilmesi noktasında ortaya çıkmaktadır. 27. Girişimciliğin temel özellikleri ise temel olarak aşağıda belirtilmiştir 28 : Girişimcinin asıl amacı kârdır. Bunun yanında girişimci; zarar etme riskine de sahiptir. Özellikle ekonominin istikrar göstermediği ekonomilerde girişimci işlerin kötü gittiği anlarda bile yılmadan kriz yönetimi yaparak ayakta kalmayı başarabilmelidir. Girişimci kendi işinin patronu olmakla beraber işini gerçekleştirirken hem çalışan hem işveren olabilmelidir. Hem iyi bir çalışan, hem iyi bir yönetici, hem de iyi bir patron olması gereken girişimci; gerektiğinde operasyonu da yüklenmeli, sorunlar karşısında çözümcü olabilmelidir. Girişimcinin hedefleyeceği gelir oranı, kurduğu işin sermaye yapısına bağlıdır. Girişimci işine başlamadan henüz fikir aşamasındayken iyi bir fizibilite ve iş planı yapmalı, sermayesini doğru belirlemeli, öngörüsünü doğru planlamalıdır. Özellikle finans durumu akışını iyi hesaplamalıdır ya da finansal konularda en doğru tahmini yapabilmelidir David Johnson, What Is Innovation and Entrepreneurship, Lessons For Larger Organizations, Industrial and Commercial Training, Vol: 33, No:4, 2001, s Tüsiad Basın Bülteni Türkiye de Girişimcilik Özet Bulgular, , 27 Bob Nelson; Çalışanlarınıza Dinamizm Kazandırmanın 1001 Yolu, Çev: Serra Egeliler, Rota Yayınları, 1999 İstanbul, s

23 Girişimci öncelikle işini devam ettirmek zorundadır. Bireysel kazancı bu amaçtan sonra gelmelidir. Öncelikle işin varlığının korunması daha sonra kazanç elde etmek düşüncesi başarının temel kuraldır. Girişimci öncelikle işin gerekliliklerini yapmak; personeline, hizmet aldığı kuruluşlara, devlete olan ödemelerine önem vermek durumundadır. Her girişim, işin ölçeğinden bağımsız olarak iş hayatında önemli bir yer tutar. Hangi ölçekte olursa olsun iş kuran girişimci özel ve kamu sektöründe birçok ilişkiye girer. İşin büyüklüğü ne kadar farklı olursa olsun girişimcinin faaliyette bulunduğu bir kuruluş vardır ve girişimci; hem özel sektörde hem de kamu sektöründe birçok ilişkiyi güvenilir tutmalı ve iyi ilişkiler sağlamalıdır. İmaj, itibar, güven duyguları inşası zor olan ancak kaybedilmesi kolay olan duygulardır. İlişkilerin boyutu, yaklaşımlar, etik değerler, ahlaki değerler girişimcinin hayatında önemli unsurlardır. Girişimci; yakın çevresindeki şahıslara ve iş ilişkisinde bulunduğu kuruluşlara karşı bu değerleri mutlak surette korumalıdır. Girişimci kendi işini kurarken belirli düzeyde bilgi ve deneyim sahibi olmalıdır. Sahip olunan bilgi ve deneyimler kendi işini yürütürken hızla artacaktır. Bilgi ve deneyim girişimcilikte başarı için gereklidir. Zamanla bu tecrübeler ve öğrenimler hızlı bir şekilde artar. Girişimci işini yaptıkça ve de işinde başarıya ulaştıkça tecrübelerin değeri çok daha güçlenir. Girişimci için kendine güven büyük bir silahtır. İş hayatının içinde bu güven giderek artar. Girişimci kendi işini kurarken tüm ön hazırlık ve programlardan öncelikle kendini sorumlu hissetmelidir. Girişimci işe başlamadan önce yapılan tüm çalışmalarda kendisini sorumlu hissetmeli ve işini kurduktan sonra da bu sorumluluk bilincini devam ettirmelidir. Girişimci iş aşamasında hangi şahıslardan hangi alanlarda yararlanacağının planlamasını yapmalıdır. Girişimci karşılıklı sağlanacak faydalar nedeniyle iş ilişkisinde olduğu kurum ve kuruluşları ve personelini dikkatli seçmeli ve bu alanda doğru planlar yapmalıdır. Girişimci belirlediği iş fikrinin uygulanabilirliğine önce kendisi inanmalı, gerektiğinde diğer kişileri (aile, ortak, finansör v.b) ikna edebilmelidir. Girişimcinin taşıması gereken en önemli özellikler inanç ve azimdir. Çevresindeki ve iş ilişkisinde bulunduğu kişileri de bu özellikleri taşıdığına dair inandırabilmelidir. 16

24 İş fikrine inanmalı, bu işi kurmak için yoğun bir zaman ve para harcamaya yetecek motivasyona sahip olmalıdır. Girişimci; sabır, motivasyon, azim, inanç, güven gibi özellikleri taşımalı, başarı için emek vermek gerektiğine inanmalıdır. Girişimcinin işiyle ilgili minimum harcamaları da yapacak parası olmalıdır ve bu para doğru zamanda doğru yerde kullanmalıdır. Girişimci kendi işini kurmanın getireceği avantajları isterken, zorluklarını değerlendirmeli ve karşılaşabileceği zorluklara karşı hazırlıklı olmalıdır. Girişimci her türlü olumlu ya da olumsuz durumla karşı karşıya kalmaya hazırlıklı olmalıdır. Önemli olan girişimcinin; soğukkanlılığını koruyarak, doğru kararları verebilmesi, alternatifler ve çözümler üretebilmesidir Girişimcilik Kişiliğinin Oluşumunu Etkileyen Faktörler Girişimciler yenilikçi, yaratıcı, risk alan, ortaya çıkan fırsatları maksimum ölçüde değerlendirebilen özellikleri ile ekonomik gelişmeye dinamizm kazandıran, yeni firmaları kuran ve geliştiren bireysel aktörler olarak öne çıkmaktadır. Bununla birlikte son dönemlerde girişimciliği kişiye özgü karakteristiklerle açıklamanın dışında, bölgelerin sosyal, kültürel ve ekonomik özellikleri ile birlikte değerlendiren çalışmalar da yoğunluk kazanmıştır. Bölgelerin sosyo-ekonomik özellikleri ile girişimcilik arasında oldukça belirgin ilişkiler bulunmaktadır. Bu bağlamda girişimcilik bireyin içinde bulunduğu sosyo-ekonomik ve kültürel yapının bir ürünüdür şeklinde bir tanım da yapılabilir. Aile, toplumsal davranış biçimleri, eğitimin kalite ve düzeyi ile genel ekonomik koşullar, bireyin girişimcilik ruhunu geliştirmesini ve sahip olduğu girişimci niteliklerini olumlu ya da olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Girişimciliğin ortaya çıkmasına neden olan temel güdülerin neler olabileceği önemli tartışma konularından birisidir. Klasik iktisat anlayışına göre bireysel çıkarların en üst seviyeye çıkarılması girişimciliği ateşleyen en önemli güdüdür. Yani ekonomik fayda ve kâr elde etme isteği girişimciliğin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Klasik iktisat kuramının bu yaklaşımına karşılık, girişimciliğin gelişmesinin, ekonomik güdülerden ziyade, psikolojik bir değişken olan başarma ihtiyacına bağlı olduğunu belirtmektedir 29. Girişimciliğin ortaya çıkışında kişilik ve çevre faktörlerinden hangisinin daha belirleyici olduğu bir diğer tartışma alanıdır. Girişimci kişilikle ilgili en çok araştırılan özellikler; başarma ihtiyacı, risk almak ve denetim odağıdır. 29 David Johnson, What Is Innovation and Entrepreneurship, Lessons For Larger Organizations, Industrial and Commercial Training, Vol: 33, No:4, 2001, s

25 Girişimciliği etkileyen başlıca faktörler; kültür, eğitim, aile, sosyal çevre, psikolojik faktör, siyasal, yasal ve idari faktörler ile mali çevredir. Aşağıda girişimciliği etkileyen başlıca faktörlerden; ailenin etkisi, eğitimin etkisi ve çevrenin etkisi açıklanacaktır Ailenin Etkisi Kariyer gelişiminde ailenin önemli bir etkisi vardır. Çocukluk dönemi tecrübeleri kariyer seçiminde oldukça etkilidir. Bu etki birkaç alanda oldukça belirgindir. Ailenin çocuklarının kariyerlerinin seçiminde etkili olduğu en önemli alanlardan birisi, ailenin sosyal yapı içindeki yeridir. Sosyal yapı içindeki yer, ailenin çocuklarını yetiştirmeleri ve onları geleceğe hazırlamaları için gerekli finansal kaynaklara ulaşma derecelerini belirler. Ayrıca ailenin değer yönelimi, çocuk yetiştirme tarzı, çocuk sayısı, ebeveynlerin otoriter veya eşitlikçi olmaları gibi öğeler de çocukların sosyalleşme sürecini, buna bağlı olarak da sonraki hayatlarını etkiler. Çocukların sosyalleşme sürecinin ailede başlaması ve çocuğun yetiştiği aile ortamının sonraki hayatındaki etkisi dolayısıyla; girişimcilik aile ortamı ile doğrudan ilişkili bir kavram olarak düşünülebilir. Kişiliğin girişimciliği etkileyen önemli bir faktör olduğu; ancak kişiliğin diğer faktörlerle birlikte düşünüldüğünde girişimciliği anlamaya yardımcı olacağı belirtilmektedir. Girişimcilik, kişiliğin yanında, çok sayıda bağlamsal faktörün etkileşiminden oluşan davranışsal bir süreçtir. Bu bağlamda, girişimciliğin gelişmesi hükümetin elinde olan ve onun desteğiyle gelişen bir olgu olsa bile, girişimciliğin başlangıcının yavaş bir psikolojik olgu olduğu söylenebilir Eğitimin Etkisi Pek çok insanda mevcut olabilecek girişimcilik özellikleri zaman zaman koruyuculuk adı altında dondurmakta ya da öldürmektedir. Girişimcilik bugün ki arenanın dominant mesleği konumundadır. Bu noktada girişimcilikte başarının anahtarlarından birisi de hiç kuşkusuz eğitimdir. Girişimcilik eğitiminden amaç bir kişide gizli kalmış bu özelliklerin ortaya çıkmasını ve farkında olmasını sağlamaktır. Girişimci niteliklere sahip olanların yanlış işler yapmalarını önlemek, bir anlamda genel sermayenin heba edilmesinin önüne geçmek, toplum kaynaklarının daha verimli kullanılmasını sağlamaktır. Rekabet edebilme koşullarının her geçen gün değiştiği günümüz iş ortamında kendi işini kurmak birçok kişinin hayali durumundadır. Ancak başarılı olunacağına inanılan iş 18

26 fikrinin iş yapmama olasılığı her zaman vardır. Kaybedilen para, harcanan vakit ve yitirilen heyecan da bu olumsuzluğun en belirgin sonuçlarıdır. Bunun için söz konusu iş, ister bir bakkal dükkanı ister ithalat, ihracat yapacak bir şirket olsun, öncesinde profesyonel olarak bir pazar araştırması yapmak, fizibilite raporu hazırlamak gerekmektedir.. İşte bu noktada girişimcilik eğitimleri devreye girmektedir. Türkiye de kendi işini kurmak isteyen girişimci adaylarına eğitim ve danışmanlık hizmeti veren, ücretli, ücretsiz birçok kurum bulunmaktadır 30. Girişimcilik eğitimleri, iş fikrinin değerlendirilmesinden, finansman kaynaklarının araştırılmasına, iş planı hazırlamadan, hukuki süreçlerin takibine kadar birçok konuda girişimci adaylarına destek vermektedir Çevrenin Etkisi Girişimciliğin ortaya çıkışında çevresel faktörler de pazar mekanizmaları ve devlet/hükümet politikaları şeklinde etkili olmaktadır. Gelişmiş ülkelerde pazar mekanizmaları girişimci sınıfın ortaya çıkışında etkili iken; gelişmemiş ülkelerde, girişimciliğin gelişmesi hükümet politikalarının belirlediği ekonomik güdülere bağlıdır 31. Girişimci davranışlarını, o dönemdeki oyunun kuralları ve ekonomideki ödül yapısın büyük ölçüde belirlemiştir. Örneğin, kaynakların az olduğu ortamlarda girişimci davranışları fırsatların belirlenmesi ve takibi biçimindedir. Bunun sonucu olarak, fırsatlara yönelmiş kişilerde büyüyen pazarları belirlemek ve yeni bir işi başlatmak niyeti oldukça baskı şekilde ortaya çıkmaktadır Girişimcilikte Başarılı Olmanın Sırları Çeşitli araştırmacılar başarılı girişimcilerin profilini çizmeye çalışan çok sayıda araştırma yapmıştır. İş hayatına yeni başlayan bazı girişimcilerin büyük başarılar elde ederken diğer bazılarının başarısız olması ve işletmelerini kuruluş tarihinden kısa bir süre içerisinde kapatmalarının nedenlerini açıklamaya çalışan çeşitli yazarlar vardır. Örneğin bazı yazarlar başarılı girişimciliği bilişsel ve sosyal faktörlere bağlar ve başarılı girişimcilerin, çeşitli özellikleri itibarıyla daha farklı olduklarını ifade eder. Başarılı girişimciler kendi yargılarına fazlasıyla güvenen, diğer insanlarla başarılı bir biçimde etkileşimde bulunan, sosyal algıları yüksek ve yeni durumlara daha hızlı uyum sağlayan insanlardır David Johnson, What Is Innovation and Entrepreneurship, Lessons For Larger Organizations, Industrial and Commercial Training, Vol: 33, No:4, 2001, s

27 Meredith e göre girişimcide bulunması gereken özellikler şöyle sıralanmaktadır 32 : İş fırsatlarını görüp değerlendirebilme, Kaynakları bir fayda yaratmak üzere bir araya getirebilme, Başarıyı sağlayacak uygun eylemleri başlatabilme. Lambing ve Kuehl 33 ise girişimcilerde bulunan özellikleri aşağıdaki gibi sıralamıştır: İş kurmaya hevesli olmak, Başarısızlığa rağmen vazgeçmemek, Güven, Kararlılık, Risk yönetimi, Yaratıcılık, Değişimi fırsat olarak görmek, Belirsizliğe karşı toleranslı olmak, Lider olma ve başarı ihtiyacı, Detaylara önem verme ve mükemmeliyetçilik. Ülkelerin gelişmesi ve kalkınması açısından önemli olan bir konu da bölgesel ekonomik farklılıklardır. Türkiye de ve gelişmekte olan ülkelerin çoğunda bölgesel ekonomik farklılıkların ortadan kaldırılmasına yönelik hükümet politikaları mevcuttur. Bu anlamda kalkınmada öncelikli yöreler belirlenmekte ve bölgelere göre teşvik sistemleri uygulanmaktadır. Bölgesel ekonomik farklılığın giderilmesinde en önemli unsurlardan biri de o bölgenin sahip olduğu girişimci sayısıdır. Girişimciler bölgesel ekonomiye ivme kazandırmakta ve ölçek ekonomisi oluşturarak birçok yeni iş kolunun ortaya çıkmasına yol açmaktadır 34. Bu bağlamda kadınlar, farklı iş kollarında daha fazla rol alarak ve girişimci yönlerini geliştirerek bölgesel ekonomik farklılığın giderilmesine katkıda bulunabilirler. 32 E. Chell, Jean Haworth, Sally Brearley; The Entrepreneurial Personality, Routledge, 1991, s P. Lambıng, R. Kuehl, R. Chars; Entrepreneurship, Second Edition, Prentice Hail, 2000, s Saffet Erdoğan, Mustafa Kurt; Afyon İli Girişimcilik Profilinin Coğrafi Bilgi Sistemleri İle Analizi, 20

28 Bir girişimcinin faaliyette bulunmayı düşündüğü ya da faaliyette bulunduğu alanda başarılı olabilme sırları aşağıda özetlenmiştir 35. Girişimcinin asıl amacı kârdır. Ancak girişimci zarar etme riskinin de sahibidir. Özellikle istikrarsız ekonomik ortamlarda girişimciler her zaman kriz faktörünü de göz önüne alarak işlerin zarar etme riski de olduğunun bilinci içerisinde hareket etmelidirler. Başarılı bir girişimci; işlerin kötü gittiği anlarda da yılmadan kriz yönetimi yaparak ayakta kalmayı başarabilmelidir. Başarılı bir girişimci; kendi işinin patronu olmakla beraber işini gerçekleştirirken hem çalışan hem işveren olmak zorundadır. Hem iyi bir çalışan, hem iyi bir yönetici, hem iyi bir patron olabilmek girişimcinin taşıması gereken en önemli özelliklerindendir. Başarılı bir girişimci gerektiğinde işinde operasyonu da yüklenebilmeli, sorunlar karşısında çözümcü olabilmelidir. Girişimcinin hedefleyeceği gelir oranı, kurduğu işin sermaye yapısına bağlıdır. Girişimci işine başlamadan önce henüz fikir aşamasındayken iyi bir fizibilite ve iş planı yapmalı, sermayesini doğru belirlemeli, öngörüsünü doğru planlamalıdır. Girişimci önce işini devam ettirmek zorundadır. Kişisel kazancı daha sonra gelmelidir. Girişimci öncelikle işin gerekliliklerini yapmak; personeline, hizmet aldığı kuruluşlara, devlete olan ödemelerine önem vermek durumundadır. Kazancı daha geri planda olmalıdır. Her girişim, işin ölçeğinden bağımsız olarak iş hayatında önemli bir yer tutar. Hangi ölçekte olursa olsun iş kuran girişimci özel ve kamu sektöründe birçok ilişki içerisinde olur. İşin büyüklüğü ne kadar farklı olursa olsun ortada bir kuruluş vardır ve girişimci hem özel sektörde hem de kamu sektöründeki ilişkilerini güvenilir tutmalı ve iyi ilişkiler sağlamalıdır. İmaj, itibar, güven duyguları; inşaası çok zordur olan ancak kaybetmenin çok kolay olduğu durumlardır. İlişkilerin boyutu, yaklaşımlar, etik değerler, ahlaki değerler girişimcinin hayatında önemli unsurlardır. Girişimci tarafından hem yakın çevresindeki şahıslara hem de iş ilişkisinde bulunduğu kuruluşlara karşı bu değerler mutlak surette korunmalıdır. Girişimci kendi işini kurarken belirli düzeyde bilgi ve deneyim sahibi olmalıdır. Sahip olunan bilgi ve deneyimler kendi işini yürütürken hızla artacaktır