36 2 standard ƒ I=UuO

Transkript

1 standard 1

2 36 2 standard

3 68 Standard Ekonomik ve Teknik Dergi standard 3

4 Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Fikri Işık: Dünya tek belge, tek standart anlayışına doğru giderken, standardizasyon, belgelendirme, test ve muayene işlemleriyle TSE nin önemi ve etkisi giderek artmaktadır. Standardizasyon ve belgelendirme bugün küresel düzeydeki rekabeti, kaliteyi, pazar gücünü ve etkinliği belirleyen temel unsurlardan biridir. Ülke olarak dünyanın her yerinde kaliteli ve güvenilir ürünlerimizin sayısını artırmak istiyoruz. Bunun yolu da küresel standartlara uygun mal ve hizmet üretmekten geçiyor. Küresel düzeydeki büyük ekonomiler aynı zamanda standardizasyon ve belgelendirmede de büyük oyunculardır. TSE nin Türkiye de etkinliğini ve gücünü geliştirmek, dünyanın her yerinde olmasını sağlamak ve uluslararası rekabet gücünü artırmak istiyoruz. Son 4 yılda TSE nin altyapı yatırımlarına 70 milyon lira harcadık. Sanayicilerin ürettiği ürünlerin test ve laboratuvar ihtiyaçlarına yönelik toplam 400 milyon lira tutarında 10 laboratuvar yatırımı çalışmaları devam ediyor yılında hizmete girmesi planlanan Ankara Temelli Test ve Eğitim Merkezi, sanayimizin ihtiyaç duyduğu laboratuvar hizmetlerini karşılayarak yerli, yenilikçi ve yeşil üretim çabamıza güç katacaktır. Aynı şekilde, Bursa da inşa edeceğimiz Otomotiv Test Merkezi de stratejik yatırımlarımız arasında yer almaktadır. Bursa da kuracağımız dünyanın en iddialı merkezi ile test işlemleri dolayısıyla yurt dışına giden yüksek orandaki dövizin ülkemizde kalmasını sağlayacağız. Bu merkez, küresel düzeyde iddialı olduğumuz otomotiv sektörünün gelişimine ve yerli otomobil üretimine de ciddi katkı sunacak. Şu anda kamulaştırma işlemlerimizi tamamladık, inşallah bu yıl içerisinde projelerimizi hızlı bir şekilde tamamlayıp inşa aşamasına geçmek istiyoruz. Hazar gazının Avrupa ya taşınmasını öngören TANAP projesi için Çin de üretilecek olan boruların fabrika imalat kontrolleri TSE tarafından yapılacak. TSE nin uluslararası uygunluk değerlendirme pazarında rekabet gücünü artırmak ve 200 milyar doları bulan bu pazardan daha fazla pay almasını sağlamak için Uluslararası Uygunluk Değerlendirme Servisi (ICAS) şirketini kurduk. Helal Belgelendirme ile uygunluk değerlendirme alanında İslam dünyasındaki etkinliği artırma faaliyetlerimize de devam ediyoruz. Amacımız yaklaşık 20 milyar dolar olan İslam ülkeleri uygunluk değerlendirme pazarından daha fazla pay almak. 4 standard

5 TOBB Başkanı Rifat Hisarcıklıoğlu: Eskiden üretim azdı, ne üretsen satılırdı. Şimdi öyle değil, üstelik tüketici de araştırıyor, görüyor; bu kadar çok üretimin arasında, tüketici belli standarda sahip olanı arıyor. Sadece tüketiciler değil, sanayiciler de belli standartta ara malı arıyor. Demek ki ticaret yapacaksan, standardın olacak. Kural bu. Nasıl namaz için abdest farz ise güçlü sanayi için kalite ve standardın güçlü olması da farz oldu. Şimdi yeni bir küresel kural daha beliriyor. Güçlü ülke, standardı olan, standartları da belirleyen ülkedir. Standardı belirleyen, ticaretin kuralını da yazar. İşte TSE bu noktada çok önemli bir vazife üstlenmek durumunda. Dünyada standartları belirleyen kurumlar arasında TSE yi de görmek istiyoruz. Güçlü bir ekonomi, güçlü bir sanayi için güçlü bir TSE olmasını bekliyoruz. Bugün herkesin zihninde yer eden TSE ambleminin hem yurt içinde, hem de yurt dışında çok daha bilinen ve önemli bir marka değeri haline geleceğine inanıyoruz. TSE Eski Başkan Vekili Doç. Dr. Mehmet Fahrettin Önder: TSE bugün sadece yurt içinde değil yurt dışında akıncı kuvvet gibi önden giden, tüm standardizasyon sürecini takip eden, içinde olan, iş dünyamıza bu anlamda destek olan kuruluş haline gelmiştir. Türkiye de test ve belgelendirme hizmetleri alanında dışa bağımlılığını mümkün olan en alt seviyeye indirerek hem döviz çıkışını azaltmak ve hem de iş dünyasının maliyetlerini düşürmek için gösterilen çabalar sonucu, birçok alanda yeni belgelendirme hizmetleri verilmektedir. TSE bir yandan da özellikle İslam ülkeleri ve Afrika kıtasındaki ülkelerle ikili anlaşmalar imzalayarak, uluslararası uygunluk değerlendirme pazarında pay sahibi olmakta, aynı zamanda ihracatçılarımızın bu ülkelerin gümrüklerinde yaşayabilecekleri muhtemel sorunları ortadan kaldırmaktadır. Yine muayene gözetim anlamında TANAP ile üçüncü taraf gözetim anlaşması imzalayarak yine Türkiye de bir ilke imza atmıştır. standard 5

6 TSE Başkanlığına Sebahittin Korkmaz seçildi Türk Standardları Enstitüsü nün 54. Olağan Genel Kurul Toplantısında TSE Başkanlığına Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği delegelerinden Sebahittin Korkmaz seçildi. TSE Başkanı Sebahittin Korkmaz, Genel Kurulda seçim sonuçlarının ardından teşekkür konuşması yaptı. Korkmaz şunları söyledi: TSE 54. Genel Kurulunda Başkan seçilmiş olmam hasebiyle Yönetim Kurulum adına hepinize teşekkür ediyorum. İnşallah müşterilerimiz olan özellikle milli irademizin temsilcisi Sayın Bakanımızın beklentileri, yine sanayi ve ticari hayatımızın temsilcisi olan TOBB Başkanı Rifat Hisarcıklıoğlu nun temenni ve beklentilerini gerçekleştirmek üzere bütün gücümüzle çalışacağız. Ülkemizin 2023 yılında dünya ekonomisinde ilk ona girmesini hedefliyorsak, TSE nin de buna paralel olarak yeni vizyonlar oluşturması gerektiğini düşünüyorum. TSE Başkanı Korkmaz konuşmasında bugüne kadar görev yapan TSE Başkan ve Yönetim Kurulu üyelerine teşekkür etti. Yeni Yönetim Kurulunun hedefinin TSE yi daha ileri seviyeye taşımak olduğunu vurguladı. 6 standard

7 TSE Yönetim Kurulu Sebahittin KORKMAZ (TOBB Delegesi) 1957 Ordu doğumlu olan Sebahittin Korkmaz orta öğrenimini Ordu da tamamladı. Eskişehir İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Endüstriyel İlişkiler Fakültesi Kimya Mühendisliği Bölümünden mezun olan Korkmaz, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı nda İş Müfettişliği yaptı. Korkmaz, endüstriyel ilişkiler alanında Yönetim Danışmanlığı ve Çevre Laboratuvarı şirketleri kurarak yönetti. Muhsin DERE (Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Delegesi) 1976 yılında Çorum/Sungurlu da dünyaya geldi. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Kamu Yönetimi Bölümü nden mezun oldu. Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü görevini sürdürmektedir. Recep Kemal AKYÜREK (Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Delegesi) 1971 yılında Sarıkamış'ta doğdu. Eskişehir Anadolu Üniversitesi İktisat Fakültesinden mezun. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığı görevini yürütmektedir. Yusuf YAZAR (Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Delegesi) 1953 yılında Eskişehir'de doğdu. YTÜ Harita Mühendisliği Bölümünden mezundur. Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü görevini sürdürmektedir. Doç. Dr. Hasan OKUYUCU (YÖK Delegesi) 1969 yılında Yozgat'ta doğdu. İTÜ Sakarya Mühendislik Fakültesi Metalurji Mühendisliği mezunudur yılından beri Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesinde ders vermektedir. standard 7

8 8 standard

9 standard 9

10 10 standard

11 standard 11

12 12 standard

13 standard 13

14 dosya 14 standard

15 standard 15

16 dosya Dünyada Standartlaşma ve Uygunluk Değerlendirmenin Kısa Tarihi Tarihimizde ilk standart belirleme girişimlerine örnek teşkil eden uygulamalar yılları arasında II. Beyazıt döneminde Bursa, İstanbul ve Edirne de yürürlüğe konulan Belediye Kanunları olup bunları diğerleri izlemiştir. Bu kanunlarda tüketiciyi korumaya yönelik olarak piyasaya o dönemde yaygın olarak arz edilen ürünlerin taşıması gereken özellikler yer almakta, buna ek olarak etkin bir piyasa gözetim sistemi uygulandığı görülmektedir. Batıda ise ilk standart belirleme girişimleri 1800 lü yıllarda başlamıştır. Ancak uygulanabilecek standartların geliştirilebilmesi için güvenilir bir ölçüler sistemine ihtiyaç vardı. Diplomatik girişimler neticesinde, Uluslararası Tartılar ve Ölçüler Bürosu (Bureau International des Poids et Mesures - BIPM) Metre Konvansiyonu olarak bilinen Antlaşma, Osmanlı İmparatorluğu'nun da aralarında bulunduğu 17 ülke arasında 20 Mayıs 1875 te Paris te imzalandı. Günümüzde yasal ve endüstriyel metroloji ve kalibrasyon hizmetleri, kalitenin temel taşı olarak kabul edilir, bu hizmetlerden bilinçli olarak yararlanılmadan gerçekleştirilen üretim veya uygunluk değerlendirme faaliyetleri güvenilir değildir! Bugünkü anlamda hazırlandığı bilinen ilk standartlar vida ve somun standartlarıdır. Bu çerçevede hazırlandığı bilinen ilk milli standart, 1901 yılında İngiltere de yayınlanmıştır. Buharlı makinelerin kullanılmasıyla başlayan Sanayi Devrimi ve teknolojik ilerlemeler, standartların geliştirilmesi yanında ilk uygunluk değerlendirme faaliyetlerinin başlamasını da birlikte getirmiştir. Kolaylıkla tahmin edileceği gibi; ilk uygunluk değerlendirme faaliyetleri buharlı makinelerin kullanıldığı gemiler, lokomotifler ve sanayide kullanılan makinelere yönelik olarak 1800 lü yılların sonlarında başlamıştır. Bu dönemde, ürünlere yönelik olarak uygunluk değerlendirme faaliyetlerinin gemi kargolarıyla sınırlı kaldığını görüyoruz. 16 standard

17 19. yüzyılın sonunda Kanada da ilk bağımsız laboratuvarların öncüsü olarak kabul edilen Kimya Deney Laboratuvarı nın Milton Hersey tarafından 1888 yılında kurulduğunu görmekteyiz. Bunu takip eden yıllarda Thomas Edison tarafından Edison Aydınlatma Şirketi bünyesinde Lamba Deney Laboratuvarı New York ta 1896 yılında kurulmuştur. Elektroteknik sektöründe ilk uygunluk değerlendirme markası S Mark 1925 yılında İsveç te, İsveç Elektrik ve Elektronik Güvenlik Deneyleri Kuruluşu adına koruma altına alınmıştır. Elektroteknik alanında 19. yüzyılda yaşanan gelişmeler, 15 Eylül 1904 tarihinde St. Louis şehrinde toplanan Uluslararası Elektrik Kongresinde elektrikli cihaz ve makinelerin standartlarının hazırlanmasında uluslararası iş birliğine duyulan acil ihtiyaç konusunda önemli bir bildirinin yayınlanmasını takiben 1906 yılının Haziran ayında Uluslararası Elektroteknik Komisyonu (IEC) Londra da kurularak faaliyetine başlamıştır. Takip eden yıllarda benzinli motorun keşfi, otomobil ve diğer karayolu taşıtlarındaki, havacılık sanayiindeki gelişmelerle uygunluk değerlendirme faaliyetlerinin bu alanlarda da gelişmeye başladığını görüyoruz. 20. yüzyılın ilk yarısının, standartlaşma ve uyguluk değerlendirmesi açısından ilklerin yaşandığı, ancak büyük gelişmelerin kaydedilemediği, daha çok görüş birliğinin arandığı iki büyük dünya savaşı ile kesintiye uğrayan bir dönem olduğu söylenebilir. Ancak İkinci Dünya Savaşı'nın sona ermesiyle dünya ticaretinde görülmeye başlanan gelişme, elektroteknik ürünler haricindeki ürünler için uluslararası standartlara duyulan ihtiyacı artırmış ve Ekim 1946 tarihlerinde Londra da toplanan milli standart teşkilatları tarafından Uluslararası Standartlar Teşkilatı (ISO) kurulmuştur yılında tesis edilen ISO'nun Standartlara Uygunluğu Gösteren Markalar Komitesi ancak uzun yıllar tüketici ve üretici temsilcilerinin her öneriye itiraz etmeleri nedeniyle ortak bir doküman üzerinde görüş birliği sağlayamamışlardır. ISO tarafından ilk 10 yılda hazırlanarak yayınlanan standartların önemli bir bölümünün ölçme birimleri ve sistemiyle ilgili olduğunu görmekteyiz. Bunları deney standartları takip etmiş, ürünlere yönelik ilk standartlar ise 1960 lı yıllarda şekillenmeye başlamıştır. Bu gelişmeler sırasında Fransız Standart Teşkilatı AFNOR tarafından NF Markası, İngiliz Standart Teşkilatı BSI tarafından BS Markası ve Türkiye de TSE tarafından TSE Markası ile ilk ürün belgelendirme faaliyetleri başlatılmış, bu kuruluşları diğerleri takip etmiştir. standard 17

18 Bu konuda ilerleme kaydedilmesinin temini amacıyla 1968 yılında ISO ve IEC nin ortak girişimiyle üye ülkelerin tüketici temsilcilerinin de iştirakiyle Uluslararası Standartlar Tüketici İzleme Komitesi (ISCA) kurulur. Bu komite standart hazırlamamakta, ancak tüketiciler için uluslararası standartlarla ilgili önceliklerin neler olduğu konusunda tavsiye kararları almakta ve standartlarla ilgili gelişmeleri izlemekteydi. On yıl sonra 1978 yılında bu komite günümüzdeki ISO/IEC Konsey Tüketici Politikaları Komitesi (COPOLCO) şeklinde görev yapmaya başladı, halen aynı adla faaliyetine devam etmektedir. Uygunluk değerlendirme ile ilgili konular, 1970 yılında ISO/CERTICO Komitesi ve aynı komitenin yerine 1985 yılında kurulan ISO CASCO ile şekillenmeye başlamış, kalibrasyon ve deney uygunluk değerlendirmesinin temel esasları, laboratuvarların, ürün, sistem, personel belgelendirme alanlarında çalışan kuruluşların, muayene kuruluşlarının ve akreditasyon kuruluşlarının çalışma esaslarına dair kurallarla ilgili rehber dokümanlar ve standartlar bu komite tarafından yılları arasında ISO/IEC dokümanları olarak hazırlanmış ve uluslararası dokümanlar olarak kabul edilmiş olup tüm dünyada uygulanmaktadır (ISO/IEC serisi rehber dokümanlar ve standartlar). Uygunluk Değerlendirmesinin Tanımı Standartlar ulusal, bölgesel ve uluslararası düzeyde ürünlerin ve hizmetlerin ticaretinde özel hukuk hükümlerinin düzenlendiği ortak dokümanlardır. Standartların yoğun olarak kullanıldığı, nitelikli uygunluk değerlendirme hizmetlerinden yararlanma oranının yüksek olduğu ülkelerin dünya ticaret pastasındaki payının da yüksek olduğu dikkate alınması gereken bir gerçektir. Ticarette önümüze çıkan engellerin ortadan kalkmasını veya azalmasını ve ayrıca piyasaya arz ettiğimiz ürünün/hizmetin maliyetini rekabet edebilecek seviyede tutmak istiyorsak, daha tasarım aşamasında standartların gereklerini yerine getirmek piyasalarda bize önemli avantajlar sağlayacaktır. Günümüzde mevcut olan standart koleksiyonu, ihtiyaçlarımıza göre çok farklı konularda hazırlanan standartları içermektedir. Ürün standartları, uygunluk değerlendirmesi için hazırlanan ürün standartları, güvenlik standartları, deney standartları, hizmet standartları, yönetim sistemleri standartları konu başlıklarından sadece birkaç tanesi olarak sıralanabilir. Bu konuda en önemli araçların ilk sırasında Uluslararası Standard Teşkilatları olan Uluslararası Standart Teşkilatı (ISO), Uluslararası Elektroteknik Komisyonu (IEC) ve Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU) tarafından hazırlanan standartlar gelmektedir. Dünya hızla değişmektedir, buna bağlı olarak mevcut standardizasyon yapısı da değişmektedir. Bu görüş, teknik bir hizmet sektörü olan uygunluk değerlendirme hizmetleri sektörü için tam anlamıyla geçerlidir. Dünyada ticarette teknik engellerin ortadan kaldırılması çabaları çerçevesinde, 1995 yılında Dünya Ticaret Örgütü nün kurulması sonrasında, ülkeler arasında ticaretin kolaylaştırılması için sadece ürün hizmet standartlarının uyumlu hale getirilmesinin yeterli olmadığı görülmüştür. Bu çerçevede uygunluk değerlendirmesinde mevcut farklılıkların minimuma indirilmesi için tüm ülkeler tarafından birebir uygulanacak uygunluk değerlendirme standartlarının geliştirilmesi temel hedeflerden biri olarak kabul edilmiştir. Bu dönemde, kaydedilen önemli gelişmelerden biri; mevcut uygunluk değerlendirme hizmetlerinin temel esaslarının, ISO/IEC için ortak standartların hazırlandığı CASCO (Uygunluk Değerlendirme Komitesi) tarafından süreç bazlı uluslararası standartlarla düzenlenmesi olmuştur. Ayrıca bölgesel ve ulusal standart teşkilatlarının uluslararası standartları bire bir hiçbir değişiklik yapmadan, kısmen veya önemli değişikliklerle kabul ettiklerinde standardın ve standart kodlarının nasıl düzenleneceği konusunda ISO/IEC GUIDE 21-1 rehber dokümanı yayınlanmıştır. Örnek olarak TS EN ISO/IEC 17000: 2006 kodlaması, standardın ISO ve IEC tarafından yayınlandığını, Avrupa Standardı (EN) olarak kabul edildiğini, ayrıca Türk Standardı olarak birebir hiçbir değişiklik yapılmadan kabul edildiğini göstermektedir. Bu kodlama sistemini kullanmayan ülkelerin ürünleri uluslararası ticarette ciddi engellemelere maruz kalmaktadır. Peki, uygunluk değerlendirme sektörü deyince ne anlıyoruz; bunun için ISO/IEC Standardını incelememiz ve diğer ISO/IEC serisi standartları kullanmamız yeterli olacaktır. TS EN ISO/IEC 17000: Nisan 2006 Uygunluk Değerlendirmesi Terimler, Tarifler ve Genel Prensipler Standardında: 18 standard

19 Uygunluk değerlendirmesi (conformity assessment): Bir ürün (Madde 3.3), proses, sistem, kişi veya kuruluş ile ilgili belirli şartların (Madde 3.1) karşılandığının ispatı. Not 1- Uygunluk değerlendirme alanı, uygunluk değerlendirme kuruluşlarının (Madde 2.5) akreditasyonu (Madde 5.6) yanı sıra bu standartta tanımlanan deney (Madde 4.2), muayene (Madde 4.3) ve belgelendirme (Madde 5.5) gibi faaliyetlerini içerir. Not 2- Bu standartta uygunluk değerlendirme konusu veya konu tabiri, herhangi bir malzemeyi, ürünü, montajı, prosesi, sistemi, personeli veya uygunluk değerlendirmesi yapılan kuruluşu ifade etmek için kullanılır. Dolayısıyla, ister gönüllü (ihtiyari), isterse teknik mevzuatla düzenlenmiş alanlarla ilgili olarak uygunluk değerlendirmesi konusunda tüm dünyada bu standarttaki tanımlar geçerlidir. Bu çerçevede standartlarla düzenlenen ve dünyada mevcut uygunluk değerlendirme hizmetlerini aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz: 1- Deney Laboratuvarları Hizmetleri 2- Muayene Hizmetleri 3- Belgelendirme Hizmetleri - Ürün Belgelendirme Hizmetleri - Kalite Yönetim Sistemleri Belgelendirme Hizmetleri - Personel Belgelendirme Hizmetleri Akreditasyon, uygunluk değerlendirme alanı içinde olmakla birlikte hizmetleri uygunluk değerlendirme kuruluşlarına yönelik olup TS EN ISO/IEC 17000: Nisan 2006 Standardında Bir uygunluk değerlendirme kuruluşu (Madde 2.5) ile ilgili olarak, belirli uygunluk değerlendirme işlerini yapmaya yeterli olduğunu resmi olarak ifade ederek gösteren, üçüncü taraf doğruluk beyanı (Madde 5.2) olarak tanımlanmıştır. Akreditasyon kuruluşu milli seviyede çalışır ve üçüncü taraf bir hizmettir. Kuruluş, hizmet verdiği kuruluşlardan bağımsızdır. Akreditasyon uygunluk değerlendirme alanı içinde olmakla birlikte, bir uygunluk değerlendirme hizmeti değildir. KAYNAKLAR 1. TS EN ISO/IEC 17000:2006 Uygunluk Değerlendirmesi Terimler, Tarifler ve Genel Prensipler 2. TS EN ISO/IEC 17011:2006 Uygunluk Değerlendirmesi-Uygunluk Değerlendirmesi Yapan Kuruluşları Akredite Eden Akreditasyon Kuruluşları İçin Genel Şartlar 3. TS EN ISO/IEC 17020:2012 Uygunluk Değerlendirmesi - Çeşitli Tiplerdeki Muayene Kuruluşlarının İşletimi İçin Şartlar 4. TS EN ISO/IEC 17021:2012 Uygunluk Değerlendirmesi - Yönetim Sistemlerinin Tetkikini Ve Belgelendirmesini Sağlayan Kuruluşlar Için Şartlar 5. TS EN ISO/IEC 17025:2012 Deney Ve Kalibrasyon Laboratuvarlarının Yeterliliği İçin Genel Şartlar 6. TS EN ISO/IEC 17065:2012 Uygunluk Değerlendirmesi - Ürün, Proses ve Hizmet Belgelendirmesi Yapan Kuruluşlar İçin Şartlar standard 19

20 20 standard

21 Girisimci Üniversiteler Üçüncü Nesil Üniversitelerin Ortaya Çıkması Üçüncü nesil üniversitelerin ortaya çıkmasını birçok faktör tetikledi. Önceleri bilgiyi üretip tabiri caiz ise bir kenara çekiliyor ve akıbeti ile ilgilenmiyorlardı. Ancak bu şekilde üretilen bilgi ülke ekonomisine ya çok geç giriyor ya da girene kadar güncelliğini kaybediyordu. Ayrıca zaman geçtikçe araştırmalar için hükümet tarafından kendilerine ayrılan paralar araştırma bütçelerinin altında kalmaya başladı. Çünkü teknoloji araştırmaları çok ciddi yatırımları gerektiriyordu. Aynı şekilde şirketler de kendilerini ayrıştıracak, fark yaratacak ürünlerin ileri teknoloji odaklı eğitim veren üniversitelerle çalışmaktan geçtiğini fark ettiler. Bu nedenle sanayi ve üniversite arasında doğan iş birlikleri bir tesadüf sonucu değildir lardan itibaren üniversite öğrencileri sayısındaki artış ve hükümetlerin finansal olarak destekledikleri üniversiteleri kendi kontrollerinde tutma çabaları, bu eğitim kurumlarını bürokratikleştirmiş, öğrencilerin akademisyenlere ulaşmasını zorlaştırmıştır. Eğitim süreci kalabalık sınıflarda test usulü sınavlarla uygulanır hale gelmişti. Daha iyi eğitim almak isteyenler, akademisyenlerden özel dersler alarak farklılaşmaya başladılar. Bu da eğitimde eşitlik prensibinde bozulmaya neden oldu. Hükümetlerin finansal olarak destekledikleri üniversitelerde ise akademisyenler kendi ilgi alanlarında değil hükümetin öngördüğü alanda araştırma yapmaya yönlendirildiler. Bu da Aydınlanmanın temel özelliklerinden biri olan akademik özgürlüğü zedeledi. Akademisyenler aynı zamanda üniversitelerde yönetici konumuna gelince iş yükleri çok arttı ve bilimsel araştırma yapma konusunda zaman sıkıntısı yaşamaya başladılar. Bu gelişmeler hem öğrencileri hem de akademisyenleri farklı arayışlara sürükledi. Üniversite-sanayi iş birliğini tetikleyen bir diğer etmen küreselleşmedir. Önceleri bölgesel üniversitelerde eğitim gören öğrenciler küreselleşme neticesinde daha kaliteli üniversitelerin varlığından haberdar oldular. Bu akademisyenler için de geçerli oldu. Keza üniversiteler de kendilerine en iyi öğrencileri çekmek için çalışmaya başladılar. Bu karşılıklı hareket, uluslararası ortak bilimsel çalışmaları artırdı ve bu araştırmaları finansal olarak destekleyecek üçüncü bir partner arayışına gidildi. Burada da çözüm endüstri ve diğer araştırma kuruluşlarından geldi. standard 21

22 Bu iş birliği devletlerin üniversitelere bakışını da değiştirdi. Çünkü eskiden bilimsel araştırma ve öğretim yapılan yerler olarak görülen üniversiteler, teknoloji temelli yeni ticari etkinliklerin yapıldığı kuluçka merkezleri olarak görülmeye başlandılar. Bu etkinliklerin sanayi ile iş birliği neticesinde yapılmasına sıcak bakılmaya başlandı. Çünkü fark edilen büyük gerçeklik, teknoloji ürünlerinin GSYİH a etkisinin diğer ürünlere göre çok daha fazla olmasıydı. Bunu gören hükümetler artık üniversitelerden bilgiyi ürettikten sonra peşini bırakmamalarını, tam tersine o bilginin kullanım aşamasında etkili bir rol oynamalarını istiyorlardı. Bunun için de bilgiye dayalı ekonomiler bu bilginin kullanımı için üniversitelerden fon yaratılmasını istediler. Böylece eskiden sadece bilime odaklanan üniversiteler artık bu bilginin nasıl kullanılacağı yani ticarileşeceği konusu ile de ilgilenmeye başladılar. Bunu yaparken de bilginin ticarileşmesini mevcut olan eğitim ve araştırma görevlerine ilave olarak yapmaya başladılar. * Entrepreneurial Impact: The Role of MIT By Edward B. Roberts and Charles E. Eesley, MIT Sloan School of Management, 2009, p.4 22 standard

23 Şirketler yaptıkları araştırmalarda gün geçtikçe daha fazla öğrenci, akademisyen ile birlikte çalışmaya başlayınca bu kişilerin iş hayatına atılma süreci de daha aşağı çekilmiş oldu. Üniversitelerde üretilen bilginin ticarileşmesi, teknoloji üreten öğrenci ve hatta akademisyenlerin kendi şirketlerini kurmalarına veya üniversitelerinden kopmadan mevcut şirketlerde araştırmalarına devam etmelerine neden oldu. Üniversitelerin bünyesinde Teknostarter lar yer almaya başladı. Cambridge Teknopolü, ODTÜ Teknokenti, Bilkent Teknoparkı bunlara örnek olarak verilebilir. Bilim ve sanayi iş birliğinin erken dönemde yani üniversite yıllarında başlaması ülke ekonomisine düşünülen veya beklenenden daha fazla katma değer sağladı. Özellikle ABD, İngiltere, Almanya gibi gelişmiş ülkelerde, araştırma ve teknoloji yoğun üniversitelerin sayısındaki artış, burada üretilen bilginin patentlenmesi, lisanslanması yıllara yayıldığında, artan oranda finansal değer yaratacağı düşünülenler için şirketler kurulmasının ülke ekonomisine katkısı inkâr edilemez seviyeye geldi. Benzer bir gelişme yine üçüncü nesil üniversite örneği için en iyi çalışmalardan biri olan Cambridge Üniversitesi için de söylenebilir. Kuruluşu 13. yüzyıla dayanan ve 19. yüzyıldan itibaren modernleşme çalışmalarına giren üniversite, özellikle 2. Dünya Savaşı nda firmalara elektronik alanda sağladığı katkılarla gelişmeye başladı. Çok kısa sürede ileri teknoloji firmalarının cazibe merkezi haline geldi ve onları bilim parkına çekmeyi başardı. Üniversite etrafında oluşan bu firma topluluklarında çalışanların çoğu matematik ve bilgisayar bölümlerinden ve kendi firmalarını kurmak isteyen mühendislerden oluşmaya başladı. Bazı kişilerin inovasyon ve girişimci ekosistemi adını verdikleri, başarısızlığa uğrayan şirketler için oluşturulan kişisel ilişkilerle sağlanan güvenlik ağı mevcuttu. Bu yapı sayesinde birçok girişimci bu bölgeye gelerek yatırım yaptı. Cambridge Teknopolü nde 3000 civarında yüksek teknoloji şirketinin kadar kişiye iş imkânı sağlaması ve burada bulunan şirketlerin neredeyse tamamına yakınının üniversite nedeniyle orada olması, bu şirketlerin ancak yüzde 10 unun üniversite tarafından kurulması dikkate değerdir. ** ** J. G. Wissema, Towards the Third Generation University: Managing the University in Transition, p. 25 standard 23

24 Üniversitelerdeki Değişim Üniversitelerdeki değişimin karşı konulamaz bir nedeni de eskiden araştırmaların tek bir disiplin ekseninde yapılmasıydı. Oysa teknolojik araştırmalar çok yönlü düşünme biçimini gerektiriyor. Bunun sonucu olarak disiplinlerarası ekipler, özellikle lisansüstü derslerde bir araya gelmeye başladılar. Bu nedenle mühendislik fakültesi mezunlarının işletme bölümlerinde MBA yapmaya başlamalarında artış yaşandı. Çünkü bilginin ticarileşmesinde ekonominin devreye girmesi, patentleme, lisanslama gibi aşamalarda ya da şirket kurulup teknolojik araştırmaya devam edilmesi sürecinde bu işleyiş hakkında da bilgi sahibi olunması gerekliliğinin farkına varıldı. Ortaya çıkarılan ürünün pazar araştırmasının yapılması ve müşteri kitlesi ve hangi ihtiyacına cevap verileceğinin belirlenmesi, bunun için hangi kanalların kullanılacağı, hangi ölçekte üretileceğine karar verilmesi, partner olarak kimlerle çalışılacağı, finansal destekler, masraf ve gelir kalemlerinin belirlenmesi ve bütün bunlardan sonra ürünün pazara sunulması gerekliliği fark edildi. Bu ise kapsamlı bir iş planı yapmaktan geçiyordu. Bu nedenle mühendislerin işletme yönetimi derslerine katılmaları normal hale gelmeye başladı. Bilginin teknoloji tabanlı olarak üniversitelerde üretilmesi ve ticarileşmesinde en önemli faktörlerden birisi de hem hükümetlerin hem de sanayicilerin Ar-Ge çalışmalarına verdikleri önemin finansal desteklerdeki artışla kendisini göstermesiydi. Bunun neticesinde akademik ve endüstriyel araştırmalar arasında yer alan ve her iki tarafla da iş birliği yapan hükümet destekli uygulamalı araştırma merkezleri ortaya çıktı. Bunlar arasında özellikle askeriye, uzay ve havacılık merkezleri, nükleer araştırma merkezleri yanı sıra gıda, tarım ve hayvancılık alanlarında çalışmalar da başladı. 24 standard

25 Girişimci Üniversite Kriterleri Yeni bir firmanın üçüncü nesil ya da girişimci üniversite dediğimiz modelle kurulduğu veya bilginin ticarileşmesine öncülük ettiği bazı temel kriterlerle belirlendi. Bunlar şöyle sıralanabilir: 1) Eğer üretilen ürün direkt bir üniversite tarafından lisanslandıysa, patentlendiyse, 2) Firmanın kurucunun üniversitede yaptığı bir tez çalışması sonucu ya da üniversite içinde bir laboratuvarda yapılan bir araştırmaya dayanıyorsa, orijinal ürün veya servis fikri üniversitedeki bu araştırmadan çıktıysa, 3) Bir öğretim üyesi bu yeni kurulan firmaya kurucu ortak olarak ya da resmi veya gayrıresmi danışman olarak katıldıysa, 4) Ya da şirket henüz öğrencilerin okul hayatı devam ederken ortaya çıkan bir fikirle kurulduysa. Eğer bu sayılan dört şarttan biri veya birkaçı firmanın kuruluşunda yerine geldiyse bu firmanın kuruluş teknolojisi Üniversite-Tabanlı olarak tanımlanabilir. *** Yukarıda saydığımız gelişmeler neticesinde ortaya çıkan modelde bir üniversitenin girişimci üniversite sayılması için bazı kriterleri yerine getirmesine ihtiyaç vardır. Üniversite yine temel amacı olan araştırma yapma işlevini sürdürecektir. Ancak artık bu araştırmalar daha ağırlıklı olarak disiplinler üstü ya da disiplinler arası dediğimiz modelde yürütülecektir. Bunu yaparken disiplinler arası uzlaşmayı sağlamayı, yaratıcılığı desteklemeyi ve bunu akılcı bilimsel yöntemlerle yapmayı hedeflemelidirler. Üniversite bundan böyle, ürettiği bilginin endüstriyle, Ar-Ge çalışmaları yapan aracı kuruluşlarla, yatırımcılar vasıtasıyla ticarileşmesi konusunda oluşturulan modelin içinde yer alacaktır. Bunu yaparken en iyi bilgiyi, en iyi öğrenci ve akademisyenlerle yapma konusunda rakipleriyle yarışacak ve öğrencilerinin bu eğitimi almaları ve öğretim üyelerinin de bu eğitimi en iyi imkânlarla vermeleri için gereken desteği sağlayacaklardır. Öğrenim dilinin İngilizce olması, uluslararası etkinliklerde yer almaları için gereklidir. Ortaklaşa yapılacak çalışmalarda farklı ülkelerden gelen öğrenci ve akademisyenler için bu gereken bir şarttır. Üniversitelerin girişimci üniversite olarak tanımlanmasında belki de en önemli faktörlerden birisi kendilerine sağlanan devlet desteğini artık direkt olarak devletten değil araştırma ve eğitimi finanse eden bağımsız kuruluşlardan almalarıdır. Bu şekilde sağlanan destek, üniversitelerin daha özgür araştırma yapmalarını da sağlayacaktır. Üniversiteler, girişimciliği teşvik ederek mevcut olan eğitim ve araştırma görevlerine bilginin ticarileştirilmesi yöntemlerini de katmayı hedeflemelidirler. Bu yönde yapacakları çalışmalarda bugün gelinen noktada, üniversitelerin girişimci üniversite olarak adlandırılmaları için sadece firmalara teknoloji üretebilecekleri kuluçka merkezleri ya da teknokentler sağlamaktan daha fazla adım atması gerekiyor. Bunun için de yeni vizyon geliştirmeleri gerekiyor. *** Entrepreneurial Impact: The Role of MIT An Updated Report By Edward B. Roberts and Charles E. Eesley, 2011, p. 14 standard 25

26 dosya Türkiye de 26 standard

27 Uygunluk değerlendirme kavramı, ürün veya hizmet sağlayıcıları, düzenleyici kamu otoriteleri ve elbette tüketiciler için son derece önemli bir kavramdır. Şöyle ki, hepimiz bireysel veya kurumsal aldığımız ürün veya hizmetin güvenilir olmasını arzu ederiz. Bu güvenilirliğin bazen kalite anlamında, bazen kullanım emniyeti vb. anlamlarda olmasını talep ederiz. Kamu refahı için de bu çok önemlidir. İşte bu noktada 3. taraf kuruluşlarca o ürün veya hizmet üzerinde yapılan uygunluk değerlendirme faaliyetleri çok kritiktir. Uygunluğu değerlendirilmiş bir ürünün güvenli olduğu, bağımsız bir kuruluşça yapılan test, muayene veya belgelendirme hizmeti ile tescil edilmiştir. Güvenli ürüne ulaşımda yapılan bu uygunluk değerlendirme faaliyeti sonrası piyasada kamunun etkin gözetimi, güçlü yaptırım ve tabi ki bilinçli tüketim de önem arz etmektedir. Ürün ve süreçlerde güvenilirliği sağlamanın en verimli yolu, bağımsız üçüncü taraf kuruluşlarca yapılmış uygunluk değerlendirmesi ile yapılmaktadır. Bu güvenilirlik için uygunluk değerlendirme kuruluşunun yapısının yeterlilik, tarafsızlık ve nesnellik gibi üç ana yetkinliği içerecek şekilde olması gerekir. Uygunluk değerlendirme kuruluşlarının bu gerekli yetkinliklere sahip olabilmesi, akreditasyon kavramı ile garanti altına alınmaktadır. Bilindiği üzere akreditasyon, uygunluk değerlendirme kuruluşlarınca gerçekleştirilen çalışmaların ve dolayısıyla bu çalışmalar sonucunda düzenledikleri uygunluk teyit belgelerinin güvenilirliğini ve geçerliliğini desteklemek amacıyla oluşturulmuş bir kalite altyapısıdır ve uluslararası kurallar ve anlaşmalar gereği her ülkede bir kamu otoritesi olarak kurulmuş bir akreditasyon kurumunca sürdürülmektedir. Üçüncü taraf bir uygunluk değerlendirme kuruluşu, değerlendirme yaptığı ürün/hizmetin herhangi bir şekilde tasarımında, imalatında, tedariğinde, onarımında veya bakımında yer almaz. Böylece yaptığı test, muayene veya belgelendirme faaliyetinin sonucu, herhangi bir çıkar çatışması içermez. Bu durum, uygunluk değerlendirme kuruluşu olmadan üreticilerin ürünleri üzerinde sadece kendi uygunluk beyanları ile ürünlerini piyasaya arz etmelerine tam ters bir durumdur ve böylece tüketiciler ve yasal otoriteleri koruyucu bir unsur olarak ön plana çıkmaktadır. Tüketiciler, piyasadaki her ürünün güvenli olmasını beklemektedir. Tüketiciler, ürünlerinin deney/muayeneye tabi tutulduğu veya sertifikalı olduğunu bildiği anda, kendilerini daha güvende hissederler. Özellikle ürünlerin uygunluğu değerlendirilmiş ve işaretlenmiş olması, tüketicilere ciddi ölçüde yardımcı olabilmektedir. standard 27